Aˬbyaˬhaˬ-euˬ oeˬ paˬ oeˬ ma deuˬ-ahˇ, tsawˇ jeuˬ tiˬ jeuˬ bi pyeuꞈ laˇ-awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ-ahˇ zahˇ dawˬ k’oꞈ dawˬ biꞈ nehˬ-euˬ meh. Tsawˇ jeuˬ heu jeuˬ-ahˇ, “Iˇsaˬleˬlaˆ” tsawˇ jeuˬ lehˇ kuˇ-eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ, maˇ diˇ uˬ duˬ tahˬ-eu zahˇ hawˇ-eu Miˬyehˇ-euˬ dawˬ-ahˇ, haw teˬ haw piˇ yaꞈ-euˬ meh. (Ja ceuˬ 147:19, 20) Teu miˇ neh tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ jeuˬ-ahˇ neh muiˬ-eu jeˬ-ahˇ za-eu meh.—Aˇdahˬbeh-eu 22:18-ahˇ gui-awˬ.

Miˬyehˇ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ jeuˬ-ahˇ tseˇ-awˇ, aˬ yawꞈ-euˬ saˇ kiˇ bi geuꞈ-euˬ meh. Miˬyehˇ-euˬ zahˇ dawˬ k’oꞈ dawˬ-ahˇ caw teh ngeh jawˇ, aˇ naˆ ni muiˬ-eu jeˬ-ahˇ za-eu nga lehˇ, aˇ hu Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ jeuˬ-euˬ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ-ahˇ haw-awˇ neh ya siˬ nya-euˬ ma. (Dawˬmehˬmehˬ-eu 4:6) Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ jeuˬ baˬ da neh, maˇ maˇ ni g’eh-eu Miˬyehˇ-ahˇ siˬ nya laˇ-euˬ meh.—Iˇsaˬyaˇ 43:10, 12-ahˇ gui-awˬ.

Myahˇ laˇ ngeh jawˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ-ahˇ Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ byehˇ dzeh-awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ-euˬ dah zaˇ, Ka li zaˬ aˇ maꞈ-ahˇ tseˇ-euˬ meh. (Maꞈtehˬ 21:43; 23:37, 38) Nymˇ Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ, gaˇ hu Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ jeuˬ deuˬ-euˬ dah zaˇ, Yeˬhawˇbaˬ-euˬ saˇ kiˇ geuꞈ-awˇ gaˇ mˇ luꞈ meh.—G’aˬk’ehˇ 15:14, 17-ahˇ gui-awˬ.

Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ-euˬ g’aˬ k’ehˇ deuˬ-ahˇ, aˇ maꞈ bi pyeuꞈ laˇ-euˬ heu naˇ, tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ-ahˇ bi mehˬ iˇ-awˇ, aˬ yawꞈ-euˬ zaˬ lahˇ bi pyeuꞈ laˇ-eu lehˇ meh. (Maꞈtehˬ 10:7, 11; 24:14; 28:19, 20) Aˇ saˬ saˬ-eu aˇ yamˬ keuˆ laˇ-euˬ loꞈ-ehˇ, gaˇ heu hmˬ k’awꞈ mˇ luiˆ jiˇ-eu keuˆ laˇ-euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca laꞈ k’oeˇ neh, yaw myaˬ lam g’aˬ-ahˇ tseˇ doˆ-awˇ, maˇ diˇ uˬ duˬ tahˬ-eu zahˇ heu laꞈ k’oeˇ bi uiˬ laˇ-eu heu naˇ, aˇ dahˬ beh-eu poˆ meh. (Pah mehˬ-eu 7:9, 10) Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ-ahˇ aˇ maꞈ bi pyeuꞈ laˇ-euˬ heu naˇ, tiˬ g’aˬ tiˇ g’aˬ bi caw ba-awˇ, g’aˬ bi biꞈ-eu lehˇ meh. Miˇ k’ahˬ k’oeˇ taˆ bawˬ dzaˬ duˬ yawˬ gaˇ na luꞈ, Jaˇliꞈ mehˬ-eu jeˬ tiˬ gaˇ duˇ jiˇ-eu meh.—Heˬbyehˇ 10:24, 25-ahˇ gui-awˬ.

1870 k’oꞈ-ahˇ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ aˇ muˇ muˇ zaˬ tiˬ muˇ uiˬ leˇ-awˇ, Jaˇliꞈ laꞈ k’oeˇ-euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ laˆ zaꞈ taˬ-euˬ g’awˬ mya k’oꞈ byah laˇ-euˬ gaˇ, aˬ yawꞈ maꞈ poˆ mawˇ k’oꞈ-euˬ meh. Yeˬsuˇ Ka li zaˬ aˇ muˇ bi pyeuꞈ laˇ-euˬ heu naˇ, tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ-ahˇ bi mehˬ iˇ-eu g’aˇ duˬ nga lehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ oˆ siˬ-euˬ meh. Teu miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ miˇ k’ahˬ doe ni, Miˬyehˇ Miˇ k’ahˬ gaˇ kawˆ mehˬ dahˬ beh-euˬ meh. K’oeˇ naˇ, 1931 k’oꞈ-ahˇ, Yeˬhawˇbaˬ Saˇ kiˇ lehˇ kuˇ-eu tsawˇ myahˇ heu myahˇ-ahˇ ha geuꞈ-euˬ meh.—G’aˬk’ehˇ 1:8; 2:1, 4; 5:42-ahˇ gui-awˬ.

Aˇ hu ba yawˬ k’ahˬ na luꞈ-ahˇ jawˇ-eu Ka li zaˬ deuˬ-ahˇ haw lahˇ-eu g’aˇ duˬ, uˆ lahˇ-eu aˇ muˇ tiˬ muˇ tseˇ doˆ-euˬ meh. Aˇ muˇ-euˬ uˬ dzah nga lehˇ ngeuˇ naˇ Yeˬsuˇ meh. (G’aˬk’ehˇ 16:4, 5) K’oeˇ loꞈ-ehˇ duˇ ni nymˇ aˇ yamˬ-ahˇ k’awꞈ, zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ-eu uˆ lahˇ-eu aˇ muˇ neh, sheuˬ g’eh nehˬ laꞈ-euˬ miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ Saˇ kiˇ deuˬ muiˬ-eu jeˬ-ahˇ za luꞈ ma. Jaˇliꞈ dzaw gaˇ caw ba nehˬ-eu aˇ boꞈ deuˬ-ahˇ, tsawˇ jeuˬ-euˬ dawˬ 600 jeˬ dawˬ peh yuˇ doˆ-awˇ biˇ k’awˬ luꞈ-eu saˇ naˇ deuˬ-ahˇ, Uˆ lahˇ-eu aˇ muˇ haw piˇ luꞈ meh. Teu miˇ neh, Uˆ lahˇ-eu aˇ muˇ miˇ tsaˬ k’oeˇ taˆ jaˆ-eu aˇ muˇ 100,000 tsahˇ dzehˬ ni-ahˇ, Jaˇliꞈ gaˇ kawˆ g’aˬ biꞈ nehˬ nya-awˇ, sheuˬ g’eh nehˬ nya-eu meh. Aˇ muˇ yawˬ muˇ na luꞈ-ahˇ, noeˬ dahˇ doe laˇ-euˬ k’aˬ dzeˇ zaˬ deuˬ, aˬ yuiꞈ aˬ tsu geuꞈ luꞈ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ-euˬ yawˇ maꞈ deuˬ-ahˇ, nui gaˬ ahˇ-eu laꞈ k’oeˇ bo saˆ luꞈ meh.—1 Beˬtuˆluˆ 5:2, 3-ahˇ gui-awˬ.

Yeˬhawˇbaˬ Saˇ kiˇ deuˬ-ahˇ, aˇ maꞈ bi pyeuꞈ laˇ-euˬ heu naˇ, dawˬ mehˬ bi mehˬ iˇ-awˇ, g’aˬ k’ehˇ bi pyeuꞈ laˇ-eu gaˇ-ahˇ, bi mˇ-eu lehˇ meh. Nga maꞈ k’awꞈ gaˇ hu-euˬ g’aˬ k’ehˇ deuˬ loꞈ-ehˇ duˇ ni, tiˬ nymˇ maˬ doe maˬ doe-ehˇ iˇ-awˇ neh tsaꞈ gaˬ luꞈ ma. (G’aˬk’ehˇ 20:20) K’oeˇ naˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ-ahˇ gaˬ-eu deuˬ-ahˇ kawꞈ, Jaˇliꞈ mehˬ nehˬ-eu g’aˇ duˬ leh jeh luꞈ ma. Yeˬhawˇbaˬ Saˇ kiˇ deuˬ naˇ, aˇ maꞈ aˇ muˇ tehꞈ-ehˇ pyeuꞈ-eu maˬ ngeuˇ-a. Nga maꞈ naˇ, nui gaˬ tiˬ byah ni ahˇ-eu Aˬda tiˬ g’aˬ-euˬ nymˇ jiˇ laꞈ k’oeˇ, jawˇ luꞈ-eu jeˬ pyeuꞈ ma. Nga maꞈ mehˇ nmˇ pyeuꞈ-awˇ, tiˬ g’aˬ tiˇ g’aˬ gaˬ-eu laꞈ k’oeˇ caw ba luꞈ ma. (2 Teˇsaˬloˇni 1:3) Nga maꞈ Yeˬhawˇbaˬ Saˇ kiˇ deuˬ-ahˇ, aˇ maꞈ bi pyeuꞈ laˇ-euˬ heu naˇ, Miˬyehˇ nui k’ahˇ shiˇ-eu jeˬ mˇ-awˇ, aˬ cawˬ-ahˇ bi caw ba-eu lehˇ meh. Teu miˇ neh nga maꞈ naˇ, miˇ tsaˬ k’oeˇ taˆ byawˬ dui dui-eu nymˇ jiˇ pyeuꞈ ma.—Ja ceuˬ 33:12; G’aˬk’ehˇ 20:35-ahˇ gui-awˬ.