• “Ewakɔ nɔŋ shigbe mɔ asunyɛ wa hashi zenɛniɖe hannɛ.”

• “Édo ŋkpɛnŋ yí ewa nɔŋ shigbe ŋdegbenyi ŋɖewanu hannɛ.”

• “Ŋdagbe dɔn anu mɛɖe ase o, ŋkpekpeɛ fun nyɛɖekɛ.”

• “Ewa nɔŋ shigbe mɔ Yehowa desɔkɔ eɖe le ji nɔŋ hannɛ.”

Enyɔ cɛwo dasɛ lé nyɔnuwo kpenɔ fun do hwenu wowo suwo kpɔkɔ mamaɖeɖenuwo. Eyi nɔ enyi enu ewanɔ le bebemɛ taŋfuin na nɔ wleci alo exwe ɖewoɔ, etɛnŋ wa nɔ nyɔnu lɔ shigbe datɛnŋ agbekando ji gbeɖe hannɛ. Nyɔnu ɖeka nu mɔ, “Ŋbiɔnɔ nyɛɖeki se mɔ, ‘Ŋsu ci yí nyi cɛ koŋ ɔ? Enu buwo gbeli yí esɔ wlawla doŋ a?’”

Nyɔnu ciwo wowo suwo kpɔnɔ mamaɖeɖenuwo yí woŋwlɛ nyɔta cɛ nɔ. a Éxo nuxu so Bibla gɔnmɛɖose ciwo yí atɛnŋ afa kɔn nɔ nyɔnuwo nu. Yí ana kankandoji wo mɔ Yehowa le koɖo wo yí ji mɔ yeakpedo wo nu nɔ woaɖo fafa yí agbete gogui. b

Datɛnŋ anya enu ciwo pleŋ yí asuo wanɔ o, vɔ àtɛnŋ aɖe afɔ ɖewo keŋ aɖe vevisese aotɔ kpɔtɔ keŋ akpɔ fafa le eji mɛ. Kpɔ enu ciwo yí àtɛnŋ awa ɖa.

Ŋgbedonɔ hwɛ eoɖeki o. Nyɔnu ɖe tɛnŋ bui mɔ eye yí wa afɛn taɖo ye suye kpɔkɔ mamaɖeɖenuwo. Ewa nɔ Alice c shigbe mɔ degbenya kpɔkpɔ do nu nɔ asuɔ hannɛ. Ébiɔnɔ yiɖeki se mɔ, ‘Nyi yi taɖo asunyɛ tashi nyɛ keŋ vayi glokɔ nyɔnu buwo kpɔ ma?ʼ Nyɔnu ɖewo donɔ hwɛ wowoɖekiwo do wowo suwo nuwana lɔ ŋci yí bunɔ mɔ yewo yí na nɔnɔmɛ lɔ dadahɛn doji. Nɔvinyɔnu Danielle nu mɔ, “Ŋkpɔɛ mɔ nyɔnu dɔmɛzitɔnɔ ci ŋnyi yí dɔ mìwo lɔlele lɔ dadahɛn.”

Nɔ ewakɔ ahan nɔ eoɔ, nya mɔ Yehowa dedodoɔ ehwɛ eo do enu ciwo asuɔ wakɔ nu o. Ʒaki 1:14 nu mɔ: “Vɔ, amɛ ɖeka ɖeka kpɔnɔ tetekpɔ hwecinu yí droamu vwin  yiŋtɔ tɔwo dwinni keŋ yí sɔ xunɔ fɛnca mɛ.” (Rɔm. 14:12; Fili. 2:12) Yehowa dedodoɔ hwɛ eo o. Ewaɖeɔ, lé èle gbeji ni do jɔkɔ ji ni.​—2 Kro. 16:9.

Nyɔnu ɖe tɛnŋ bui mɔ ci yedegbenya kpɔkpɔ nɔ ye suye yí dɔ taɖo yí ekpɔkpɔ mamaɖeɖenuwo, vɔ de nyɔnɔnwi yɔ o. Mɛ ciwo yí ku nu mɛ kpɔ so nyɔ lɔ nu nu mɔ, mamaɖeɖenuwo kpɔkpɔ dɔ yí ŋsuwo ɖonɔ edro ci gbɔ yí nyɔnu ɖekpokpui datɛnŋ akpɔ o.

Ŋgbevɔnvɔn ɖoɖu o. Catherine nu mɔ enu ci nu yí yevabukɔ tamɛ kpɔ so gbɛmɛgbɛmɛ yí nyi mɔ ye suye akpɔkpɔ mamaɖeɖenuwo ɖaa. Frances nu mɔ: “Hweɖekpokpuinu ci ŋdokpo asunyɛɔ, ŋxanɔ le nyɛɖeki mɛ. Ŋcanɔka le nyɛɖeki mɛ ŋkeke lɔ pleŋ.” Nyɔnu buwo nu mɔ, nɔ yewo le koɖo nɔviŋsu koɖo nɔvinyɔnu ciwo yí taŋfuin nya nu so yewo su nuɔ, yewocanɔka le yewoɖeki mɛ. Vɔ mɛɖewo nu mɔ yewoci yewoɖekɛ ɖo wobui mɔ mɛɖe datɛnŋ amɔŋje nu ci mɛ yí yewototoɔ o.

Esɔgbe mɔ awa ahan nɔ eo. Vɔ nɔ èzan ao gamɛwo pleŋ sɔ bukɔ tamɛ kpɔ so enu ŋtɔ́wo nuɔ, àgbese vevi wu. Eyi taɖo tekpɔ asɔ susu ɖo ekacaca ci yí le eo koɖo Yehowa gblamɛ ji. Ecɛ akpedo eo nu nakpɔ ŋsɛn yí ado ji.​—Eha. 62:2; Efe. 6: 10.

Bibla xo nuxu so nyɔnu ɖewo ciwo yí se vevi nu yí ci wodo gbe ɖaɖa nɔ Yehowa ɔ, wokpɔ akɔnfafa. Nɔ èhlɛnnɔ enu so wo nu yí bunɔ tamɛ kpɔ so wo nuɔ, akpedo eo nu. De gashiagamɛ yí Yehowa ɖenɔ wowo cukaɖa lɔwo swi o, vɔ énanɔ wo fafa ji mɛ tɔ. Le kpɔwɛ mɛ, enu ci mɛ Xana totoɔ na yí e “xa le yiɖeki mɛ sugbɔ.” Vɔ ci e “fankwi nɔ Tɔhonɔ nanɔ gaxoxo sugbɔ” ɔ, ékpɔ fafa ci denya lé yi nɔnɔmɛ lɔ avayi do can.​—1 Sam. 1:10, 12, 18; 2 Kor. 1:3, 4.

Biɔ kpekpedonu so hamɛmɛshinshinwo gbɔ. Wole shigbe “afi ci wo be do nɔ jihɔn koɖo eshijaja ɛnɛ.” (Ezai 32:2) Woatɛnŋ aji nɔvinyɔnu ɖe ci yí aɖo to eo nywiɖe yí agbefa kɔn nɔ eo.​—Elo. 17:17.

Àtɛnŋ akpedo asuo nu nɔ ami mamaɖeɖenuwo kpɔkpɔa? Àwɛ dru. Nɔ woakpanŋkɔ cukaɖa ɖe alo woaɖu nɔnɔmɛ ɖe jiɔ,  “amɛ amɛve nyɔ wu mɛ ɖeka.” (Ŋun. 4:9-12, NWT) Numɛkukuwo dasɛ mɔ nunywi tonɔ le mɛ, nɔ asu koɖo ashiwo wa dɔ doju sɔ ɖu mamaɖeɖenuwo kpɔkpɔ ji yí wogbevakannɔdo wowonɔnɔwo ji ke.

Vɔ gbɔxwe asuo ami mamaɖeɖenuwo kpɔkpɔɔ, aso yiŋtɔ gbɔ, nɔ eji veviɖe mɔ yeami. Éɖe kuku veviɖe nɔ Yehowa mɔ yɛ le do ŋsɛn ye yí gbeji kpekpedonu so hamɛmɛshinshinwo gbɔa? (2 Kor. 4:7; Ʒaki 5:14, 15) Éwakɔ enu ciwo yí adɔ ami mamaɖeɖenuwo kpɔkpɔa? Le kpɔwɛ mɛ, éɖo sɛnxu nɔ lé azan telefonu, tablɛti koɖo ɔdinatɛɛ doa? Yí ezekɔ nɔ enu ciwo yí ana aje tetekpɔ mɛa? (Elo. 27:12) Élɔn mɔ eo le kpedo ye nua, yí nunɔ enyɔwo pleŋ nɔ eo so nɔnɔmɛ lɔ nua? Nɔ enyi ahan yɔ nɛɔ, anyi àtɛnŋ yí akpedo nu.

Lé àtɛnŋ akpedo nu doɔ? Mìasɔ Felicia kpɔwɛ. Éɖe Ethan ci yí tɔ mamaɖeɖenuwo kpɔkpɔ so keke vihwɛ mɛ ɖii. Felicia wɛ yí ele fafɛɖe nɔ asuɔ, yí enunɔ ni nɔ mamaɖeɖenuwo kpɔkpɔ druidruiɛ. Ethan nu mɔ: “Ŋnunɔ nyɔnɔnwi nɔ ashinyɛ, ŋdewlanɔ enyɔ ɖe di o. Ésɔ lɔnlɔn kpedo ŋnu yí ŋze nɔ tetekpɔwo. Yí egbebiɔnɔŋ se blaŋblaŋ mɔ lé eyikɔ do ma. Ékpedo ŋnu yí ŋdegbezannɔ Ɛntɛnɛti ahan o.” Le nyɔnɔnwi mɛɔ, evenɔ Felicia nu mɔ mamaɖeɖenuwo kpɔkpɔ jɔnɔ ji nɔ Ethan. Énu mɔ: “Vɔ anyi dɔmɛzidodowo koɖo lé evekɔ ŋnu do dakpedo nu yí ami adɛn dɔndɔn lɔ wuwu o, éle gbesɔsɔ mɔ yeakpedo ŋnu nɔ maɖu anyi vevisese lɔwo ji.”

Seŋkankan cɛ hanwo akpedo ŋsu lɔ nu yí ami mamaɖeɖenuwo kpɔkpɔ yí agbena yí nyɔnu lɔ agbevakando ji ke. Nɔ ŋsu lɔ le gbesɔsɔ yí nunɔ yi drowo, fini eyikɔ koɖo ŋci ewakɔ nɔ nyɔnu lɔɔ, ale fafɛɖe nɔ nyɔnu lɔ mɔ akando ji, ɖo degbesɔ ŋɖe sɔ wlawla di o.

Èkando ji mɔ àtɛnŋ akpedo asuo nu ahan a? Nɔ enyi ahan yɔ nɛ ɖe, danyɔ mɔ míahlɛn nyɔta cɛ doju ba? Áɖui mɔ yeami mamaɖeɖenuwo kpɔkpɔ yí awɛ yí nagbekando ji ke. Dave nu mɔ èxoxoɔ nuxu so cukaɖa lɔ nu o, vɔ atekpɔ yí amɔŋje lé ewawa nɔ eo mɛ. Èɖo ado ŋsɛn yi le agbla ciwo yí ejejeɛ mɔ yeami mamaɖeɖenuwo kpɔkpɔ mɛ, yí awɛ nɔ yɛ can akando eo ji. Mí amɛve lɔ míɖo akpla yí ajeshi enu ciwo yí dɔ amɛwo tɔnɔ mamaɖeɖenuwo kpɔkpɔ koɖo lé woawɛ aɖu cukaɖa lɔ ji. d

 Nɔ èvɔnvɔn mɔ yewo seŋkankan lɔ davayi nywiɖeɔ, yɔ hamɛmɛshinshin ɖe ci yí míma do nywiɖe nɔ anɔ koɖo mí le seŋkankan lɔ mɛ. Nya mɔ nɔ ye suye tekpɔ yí mi mamaɖeɖenuwo kpɔkpɔ can ɔ, axɔ gamɛ sugbɔ gbɔxwe àtɛnŋ agbevakando ji. Vɔ ŋgbena ta o. Leleɛ ŋkuvi do trɔtrɔ kleŋkleŋ lɔwo nu. Sɔ jigbɔnɖɛ yí akpɔkpɔ emɔ mɔ nɔ hwenuwo vayikɔɔ, ao lɔlele lɔ agbevanyɔ yí agbesɛnŋ.​—Ŋun. 7:8; 1 Kor. 13:4.

Nɔ asuo gbevayi kpɔ mamaɖeɖenuwo ke ɖe, edasɛ mɔ detrɔ ji mɛ o yí dagbevami kpɔ gbeɖea? De ahan anyi dandandan o. Vevitɔ nɔ mamaɖeɖenuwo kpɔkpɔ lɔ nyi enumadoamɛ niɔ, egbla ŋtɔteŋ yí anyi yí ado le yi gbe pleŋ mɛ gbɔxwe ami wo kpɔkpɔ. Nɔ émi na nɔ exwe ɖewo can ɔ, éhɛn agbevawɛ ke. Nɔ átɛnŋ ami yi kpɔkpɔɔ, éɖo aglɔn ta nɔ yiɖeki yí awa enu ciwo yí adɔ yí dagbevaje mɛ o, nɔ ele shigbe mɔ éɖu cukaɖa lɔ ji pleŋpleŋ vɛ can. (Elo. 28:14; Mt. 5:29; 1 Kor. 10:12) Éɖo aje agbla “a trɔsun enu yoyu” le yi ji mɛ keŋ “a gbe nuvwin” shigbe mamaɖeɖenuwo kpɔkpɔ koɖo amɛɖekigbɔdɔndɔn ciwo yí nyi enumakɔmakɔwo. (Efe. 4:23; Eha. 97:10; Rɔm. 12:9) Éle gbesɔsɔ yí ado egbla cɛwo pleŋ a? Nɔ enyi ahan ɔ, kankandoji li mɔ ávami mamaɖeɖenuwo kpɔkpɔ. e

Vɔ nɔ mɛ ci èɖe lɔ dejijiɛ mɔ yeami mamaɖeɖenuwo kpɔkpɔ ɖe? Esɔgbe mɔ ètɛnŋ lo nu kpɔ yí ale dɔmɛzi ji yí awa nɔ eo mɔ wotrɔ ye to mɛ. Sɔ nyɔ lɔ do alɔ mɛ nɔ Yehowa keŋ akpɔ fafa ji mɛ tɔ. (1 Piɛ 5:7) Kpɔtɔ ateteɛ gogo Yehowa toto enukplakpla, gbedoɖa koɖo tamɛbubukpɔ mɛ. Kando ji mɔ nɔ èwɛ ahan ɔ, Yehowa can ate gogo eo. Shigbe lé Ezai 57:15 nui nɛɔ, Yehowa nɔnɔ koɖo mɛ ciwo “wocuku koɖo mɛ ciwo yí sɔ wowoɖeki hwe” keŋ yí gbetrɔ donɔ ŋsɛn wo. Tekpɔ anyi Kristotɔ nywi, jinɔ kpekpedonu so hamɛmɛshinshinwo gbɔ yí akpɔtɔ akpɔkɔ emɔ mɔ le esɔ mɛɔ, asuo awa trɔtrɔwo le yi gbe mɛ.​—Rɔm. 2:4; 2 Piɛ 3:9.