1. Nyiwo yí dasɛ mɔ Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo le veviɖe nɔ Yesuɔ?

 KPƆ lé anɔ do nɔ èɖoɖoɔ to Yesu yí ekplakpla nu amɛ ɖa. Éyɔnɔ nyɔwo so Enuŋwlɛŋwlɛ Kɔkɔɛ lɔwo mɛ blaŋblaŋ. Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo mɛ yí Yesu yɔ enyɔ ŋkɔtɔ ciwo yí enu le ʒinʒindoshimɛ yitɔ godu koɖo enyɔ kpɛtɛkpɛtɛ ciwo enu gbɔxwe yí ku. b (2 Ese. 8:3; Eha. 31:5; Luiki 4:4; 23:46) Eyi le exwe amɛtɔn koɖo fan ciwo Yesu sɔ wa yi kunuɖeɖedɔ lɔ mɛɔ, éyɔ nyɔwo so Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo mɛ alo yí hlɛn wo tiin keŋ ɖe wo mɛ nɔ amɛwo.—Mt. 5:17, 18, 21, 22, 27, 28; Luiki 4:16-20.

2. Nyi yí kpedo Yesu nu yí ejeshi Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo ɖɛ ci eshinkɔɔ? (Kpɔ foto ci yí akpa lɔ ji.)

² Exwe sugbɔ gbɔxwe Yesu atɔ yi kunuɖeɖedɔ lɔ jiɔ, yiŋtɔ hlɛn Mawu Nyɔ lɔ yí gbese wohlin zenɛniɖe. Kankandoji li mɔ, ése Mari koɖo Ʒozɛfu yɔnɔ nyɔwo so Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo mɛ ŋkeke ɖeka duu nɔ wokankɔ seŋ le axomɛ. c (2 Ese. 6:6, 7) Mìatɛnŋ akando ji mɔ Yesu yinɔ Ʒuifuwo nukplaxu sabatigbe duu koɖo yi xomu. (Luiki 4:16) Le nɔɔ, éɖonɔ to nywiɖe nɔ wohlɛnkɔ Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo. Eyi ci hwenuwo vayikɔɔ, Yesu ŋtɔ tɔ Enuŋwlɛŋwlɛ Kɔkɔɛ lɔwo hlɛnhlɛn. Ecɛ wɛ mɔ évajeshi Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo ɖɛ nywiɖe yí lɔn wo yí gbewanɔ do wo ji. Le kpɔwɛ mɛ, èɖo ŋwi enu ci yí jɔ hwenu Yesu ɖo xwe  12 yí yi gbedoxɔ mɛa? Yesu “ŋununyanya koɖo yi ɖoŋciwo kpaca” enukplamɛtɔ ciwo yí jeshi Moizi Se lɔ ɖɛ nywiɖe.—Luiki 2:46, 47, 52.

3. Nyi nu mìaxo nuxu so le nyɔta cɛ mɛɔ?

³ Mìwo can nɔ mìhlɛnnɔ Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo blaŋblaŋ ɔ, mìavajeshi Mawu nyɔwo ɖɛ yí alɔn wo. Vɔ lé mìawɛ yí aɖu ele sugbɔ nɔ enu ci mìhlɛnhlɛn ɔ? Mìakpla nu so enyɔ ciwo yí Yesu nu nɔ mɛ ciwo yí jeshi Ese lɔ ɖɛ nywiɖe: Esekplamɛtɔwo, Farizitɔwo koɖo Sadusiwo. Sɛnsɛnŋkɔnɔtɔ cɛwo hlɛnnɔ Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo blaŋblaŋ, vɔ wodeɖunɔ ele nɔ wo o. Yesu nu enu amɛtɔn ciwo yí ŋsu cɛwo awa keŋ aɖu le nɔ Mawu Nyɔ lɔ sɔwu. Enyɔ ciwo yí enu nɔ wo akpedo mì nu (1) mìase gɔnmɛ nɔ enu ci mìhlɛn nywiɖe, (2) mìakpɔ Bibla mɛ nuveviwo koɖo (3) mìana Mawu Nyɔ lɔ adra mì do.

4. Nyi yí Luiki 10:25-29 kpla mì so Mawu Nyɔ lɔ hlɛnhlɛn nu ɔ?

⁴ Mìjinɔ mɔ mìamɔŋje enu ci mìhlɛnhlɛn le Mawu Nyɔ lɔ mɛ. Vɔ etɛnŋ jɔ mɔ mìdeɖukɔ le nɔ enu ci mìhlɛnkɔ o. Mìakpɔ enyɔ ci Yesu nu nɔ “esekplamɛtɔ gangan ɖeka.” (Hlɛn Luiki 10:25-29.) Hwenu ŋsu lɔ biɔ Yesu se mɔ nyi yeɖo awa keŋ akpɔ agbe mavɔ maɔ, Yesu kpedo nu yí ekpɔ ɖoŋci lɔ le Mawu Nyɔ lɔ mɛ ci ebiɛ se mɔ: “Nyi wo ŋwlɛ do Ese Wema lɔ mɛ ɔ? Lé è hlinni do ɔ?” Ŋsu lɔ kpe ji yí na ɖoŋci nywitɔ lɔ ci eyɔ enyɔ so Mawu Nyɔ lɔ mɛ so lé woalɔn Mawu koɖo amɛ kpena nu. (1 Ese. 19:18; 2 Ese. 6:5) Vɔ do jeshi enyɔ ci enu kplɔɛdo: “Mi yí nyi anyi kpena lɔ ɔ?” Enyɔ cɛ ci ŋsu lɔ biɔ se dasɛ mɔ demɔŋje enu ci ehlɛn mɛ nywiɖe teŋ o. Ecɛ wɛ mɔ denya lé awɛ awa do Enuŋwlɛŋwlɛ ŋtɔ́wo ji nywiɖe le yi gbe mɛ o.

5. Lé gbedodoɖa koɖo enuhlɛnhlɛn blɛwu akpedo mì nu mìamɔŋje enu ci mìhlɛnkɔ mɛ doɔ?

⁵ Nɔ mìnya lé mìawɛ yí ahlɛn Mawu Nyɔ lɔ nywiɖeɔ, ana yí mìamɔŋje mɛ sɔwu. Enu ɖewo ciwo yí atɛnŋ akpedo eo nu ke. Do gbe ɖaɖa gbɔxwe yí atɔ enu lɔ hlɛnhlɛn. Ele mɔ Yehowa akpedo mì nu gbɔxwe mìamɔŋje Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo mɛ, eyi taɖo mìabiɛ mɔ le na mì yi gbɔngbɔn kɔkɔɛ lɔ nɔ mìwo susuwo anɔ texwe ɖeka. Yi goduɔ, hlɛn nu lɔ blɛwu. Ecɛ akpedo eo nu namɔŋje enu ci èhlɛnkɔ mɛ. Nɔ èkɔ gbe yi ji yí hlɛnkɔ Bibla alo nɔ èsekɔ ci wolé do ka jiɔ, àtɛnŋ akpɔ nyɔna so mɛ. Nɔ èseseɛ enuhlɛnhlɛn lɔ yí gbekpɔkpɔɛ le wema jiɔ, akpedo eo nu namɔŋje mɛ nywiɖe yí aɖo ŋwi nyɔ lɔwo yí akpla nu sugbɔ so Mawu Nyɔ lɔ mɛ. (Ʒoz. 1:8) Nɔ èhlɛn nu lɔ ɖegbɔɔ, gbedo gbe ɖaɖa nɔ Yehowa yí ado akpe ni do yi Nyɔ lɔ ci ena mì ŋci yí agbebiɛ mɔ yi le kpedo ye nu nɔ yeawa do enu ci yehlɛn ji.

6. Nɔ èhlɛnkɔ nu yí ŋwlɛ nyɔbisewo koɖo enu kleŋ buwo ɖɛ ɖe, lé akpedo eo nu doɔ? (Kpɔ foto lɔ hɛnnɛ.)

⁶ Enu amɛve buwo gbeli ciwo yí akpedo eo nu namɔŋje Bibla mɛ. Biɔ enyɔwo eoɖeki se so enu ci èhlɛn nu. Nɔ èhlɛnkɔ enujɔjɔ ɖeɔ, biɔ eoɖeki se mɔ: ‘Miwo nu woxokɔ nuxu so koŋ ɔ? Mi yí xokɔ nuxuɔ? Mi enukɔ nyɔ lɔ nɔɔ, yí nyi yí taɖoɔ? Hwenu koɖo fini wowakɔ enu lɔ leɔ?’ Nyɔbiɔse cɛwo atɛnŋ akpedo eo  nu nabu tamɛ kpɔ so enu ci èhlɛn nu yí akpɔ susu vevi lɔwo. Gbesɔ kpe niɔ, ŋwlɛ enu kleŋ daɖɛ so enu ci èhlɛn nu. Nɔ èŋwlɛkɔ nu ɖɛɔ, akpedo eo nu nabu tamɛ so nu doji yí amɔŋje mɛ nywiɖe sɔwu. Nɔ èŋwlɛ nu ɖɛɔ, akpedo eo nu naɖo ŋwi enu ci èhlɛn lɔ. Àtɛnŋ aŋwlɛ nyɔbiɔsewo, enu ci èkpɔ le nuhlɛnhlɛn lɔ mɛ, susu veviwo, yí agbeŋwlɛ lé èkpɔ mɔ yeawa do enu ci èhlɛn lɔ ji ɖɛ. Alo ŋwlɛ lé enu ci èhlɛnkɔ wa nɔ eo do ɖɛ. Nɔ èŋwlɛkɔ enu cɛwo ɖɛɔ, ana yí nakpɔnɔ Mawu Nyɔ lɔ mɔ eye yí woŋwli ɖɛ nɔ.

7. Nɔnɔmɛ ci yí akpedo mì nu nɔ mìhlɛnkɔ Biblaɔ, yí nyi yí taɖoɔ? (Matie 24:15)

⁷ Yesu nu nɔnɔmɛ vevi ci mìaɖo gbɔxwe yí amɔŋje enu ci mìhlɛnkɔ le Mawu Nyɔ lɔ mɛ, eyi nyi enugɔnmɛsese. (Hlɛn Matie 24:15.) Nyi yí nyi enugɔnmɛseseɔ? Enyi enujikpekpe ci yí akpedo eo nu nakpɔ lé enu ci èhlɛnkɔ yɛ do nu enu ci èjeshi ɖɛ sa mɛ, alo lé eto akpo nɔ enu ci èjeshi ɖɛ sa, yí akpɔ susu vevi ciwo yí deze kaka o. Gbesɔ kpe niɔ, Yesu nu mɔ eʒan nugɔnmɛsese gbɔxwe woatɛnŋ anya lé Bibla mɛ nyɔnuɖɛwo vakɔmɛ do. Mìgbeʒan nugɔnmɛsese gbɔxwe atɛnŋ aɖu le nɔ nushianu ci mìhlɛnkɔ le Bibla mɛ nywiɖe.

8. Lé mìatɛnŋ ahlɛn nu koɖo nugɔnmɛsese doɔ?

⁸ Yehowa nanɔ nugɔnmɛsese yi sɛntɔwo. Eyi taɖo do gbe ɖaɖa yí abiɔɛ nɔ ana eo nɔnɔmɛ cɛ. (Elo. 2:6) Lé àtɛnŋ awa nu do yí asɔ koɖo ao gbedoɖaɔ? Nɔ èhlɛn nu ɖe ɖegbɔɔ, bu tamɛ kpɔ so nu nywiɖe yí ado jeshi lé eca ka koɖo enu ciwo yí ènya sa. Ji nu gɔnmɛ kpɔ le mìwo wemawo mɛ shigbe Numɛkuku Ŋuti Mɔfiagbalẽ Na Yehowa Ðasefowo wema mɛ. Wema cɛ hanwo akpedo eo nu nase akpaxwe ci hlɛnkɔ èle lɔ gɔnmɛ  yí agbekpɔ lé àtɛnŋ awa do ji le ao gbe mɛ do. (Ebre. 5:14) Nɔ ètekpɔ yí sekɔ gɔnmɛ nɔ enu ci èhlɛnkɔɔ, àɖo enugɔnmɛsese nywi do Enuŋwlɛŋwlɛwo nu nywiɖe.

9. Nyɔnɔnwi vevi ci ji Sadusiwo desɔ susu ɖo le Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo mɛɔ?

⁹ Sadusiwo hlɛnnɔ Ebre Nuŋwlɛŋwlɛ wema amatɔn ŋkɔtɔwo nywiɖe, vɔ wodemɔnɔŋje nyɔnɔnwi vevi ciwo yí le wema kɔkɔɛ cɛwo mɛ o. Le kpɔwɛ mɛ, kpɔ lé Yesu ɖo enyɔ ŋci nɔ Sadusiwo ci wobiɔ enyɔ yi se so fɔnfɔnsoku nu ɖa. Énu nɔ wo mɔ: “Nyɔnɔnwitɔ ɔ, mí hlɛn enu ciwo Mawu nu so amɛ ciwo yí fɔn so ekumɛ nu. Le wema ci Moizi ŋwlɛ so ave bizo nu ɔ, wo nu mɔ, Mawu nu nɔ Moizi mɔ, ‘Enyɛ yí nyi Abraxamu Mawu. Izaki Mawu, koɖo Ʒakɔbu Mawu.’” (Mk. 12:18, 26) Sadusiwo hlɛn enu ŋtɔ́ zenɛniɖe, vɔ enyɔ ci Yesu nu nɔ wo dasɛ mɔ wodesɔ susu ɖo fɔnfɔnsoku ji le Enuŋwlɛŋwlɛ ci wohlɛn lɔ mɛ o.—Maki 12:27; Luiki 20:38. d

10. Nyi nu mìɖo anɔ zanŋte do nɔ mìhlɛnkɔ nuɔ?

¹⁰ Enukplamu ci yí le mɛ nɔ mìɔ? Nɔ mìhlɛn ŋɖeɔ, mìaji mɔ mìakpɔ enukplamu ci yí le kpukpui ɖe alo enujɔjɔ ci mìhlɛn le Bibla lɔ mɛ nɔ mì. Mìji mɔ mìamɔŋje enu fafawo koɖo nyɔnɔnwi veviwo sɔ kpe nɔ gɔnmɛɖose ciwo yí wla mɛ.

11. Sɔ gbe koɖo 2 Timɔte 3:16, 17 ɖe, lé àwɛ akpɔnɔ enuveviwo nɔ èhlɛnkɔ Biblaɔ?

¹¹ Lé àwɛ akpɔ enuveviwo nɔ èhlɛnkɔ Biblaɔ? Mìakpɔ enyɔ ci 2 Timɔte 3:16, 17 nu. (Hlin.) Kpukpui cɛ nu mɔ, “Wo zannɔ Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo pleŋ a sɔ” (1) kpla nu amɛ, (2) gbe nyɔ nɔ amɛ, (3) dra amɛ do koɖo (4) kpla amɛ emɔ jɔjɔɛ ci ji eɖo anɔ. Le akpaxwe ciwo mìdezannɔ blaŋblaŋ le Bibla mɛ can ɔ, àkpɔ enu amɛnɛ cɛwo le wo mɛ. Tekpɔ akpɔ enu ci enujɔjɔ ci èhlɛnkɔ kpla eo so Yehowa, enu ci edrɔ mɔ yeawa alo Bibla mɛ gɔnmɛɖosewo nu. Kpɔ lé egbe enyɔ nɔ eo do. Kpɔ lé kpukpui cɛwo kpedo eo nu yí natashi susu koɖo nuwana dɔndɔnwo yí akpɔtɔ anɔ gbeji nɔ Yehowa. Kpɔ lé àtɛnŋ azan enu ci èhlɛn lɔ asɔ dra eoɖeki do alo asɔ trɔ susu dɔndɔn ci amɛwo ɖo do ŋɖe nu le kunuɖegbe. Gbekpɔ lé kpukpui ciwo yí èhlɛn kpla eo emɔ jɔjɔɛ ci ji yí èɖo anɔ keŋ atɛnŋ akpɔnɔ enuwo shigbe lé Yehowa kpɔnɔ wo do nɛ. Nɔ ètekpɔ yí wanɔ enu amɛnɛ cɛwo nɔ èhlɛnkɔ Biblaɔ, adɔ yí àkpɔ enuvevi ciwo yí ana àɖu le nɔ ao Bibla hlɛnhlɛn sɔwu.

12. Nyi yí taɖo Yesu biɔ Farizitɔwo se mɔ “Mí de hlɛn . . . baɔ?”

¹² Yesu gbebiɔ Farizitɔwo se mɔ, “Mí de hlɛn . . . ba?” yí sɔ dasɛ nɔ wo mɔ woɖo susu dɔndɔn do Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo nu. (Mt. 12:1-7) e Farizitɔwo nu hwenɔnu mɔ, Yesu nukplaviwo dewanɔ do Sabati se lɔ ji o. Yesu na wo kpɔwɛ amɛve le Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo mɛ yí gbexo nuxu so Oze kpukpui ɖeka nu yí sɔ dasɛ nɔ Farizitɔwo mɔ wodemɔŋje enu ci yí taɖo wodo Sabati se lɔ mɛ o, yí wodekunɔ ŋshishi nɔ amɛ hɛnnɛ o. Nyi yí dɔ yí mɛ cɛwo dena yí enu ci yí wohlɛnkɔ dra wo doɔ? Ðo wohlinni keŋ asɔ jikɔ afɛnwo le amɛwo nu yí gbehlinni koɖo egoyiyi. Wowo nuwana dɔ yí wodemɔnɔŋje enu ci wohlɛnnɔ mɛ o.—Mt. 23:23; Ʒan 5:39, 40.

13. Susu ci yí mìɖo asɔ hlɛnnɔ Biblaɔ, yí nyi yí taɖoɔ?

¹³ Yesu nyɔ lɔwo kpla mì mɔ mìɖo ahlɛnnɔ Bibla koɖo susu nywi. Mìdawa Farizitɔwo tɔ han o, vɔ mìasɔ mìwoɖekiwo hwe anya mɔ mìjikɔ akpla nu yɔ. Mìɖo ‘a hwe mìwoɖekiwo kpɔtɔ yí a xɔ enyɔ ci yí wo kan do mì mɛ.’ (Ʒaki 1:21) Nɔ mìsɔ mìwoɖekiwo hweɔ, mìatashi Mawu Nyɔ lɔ yí atrɔ mɛ ciŋmɛ mìnyi. Nɔ mìdehlɛnkɔ Bibla lɔ yí asɔ jikɔ afɛn le amɛwo nu alo ahlinkɔ koɖo egoyiyiɔ, enukplamu ciwo yí le mɛ akpedo mì nu mìakunɔ ŋshishi nɔ amɛwo, asenɔ vevi do amɛwo nu yí agbelɔnnɔ amɛ.

14. Lé mìawɛ anya nɔ mìtashi Bibla lɔ yí etrɔtrɔ mì doɔ? (Kpɔ foto lɔ hɛnnɛ.)

¹⁴ Nɔ mìtashi Mawu Nyɔ lɔ yí etrɔtrɔ mìɔ, aze le lé mìwanɔ nu do amɛwo nu mɛ. Ci Farizitɔwo delɔn yí Mawu Nyɔ lɔ  trɔ woɔ, ewɛ mɔ wo “do ehwɛ nɔ agɔmajetɔwo.” (Mt. 12:7) Ahanke lé mìkpɔnɔ amɛwo koɖo lé mìwanɔ nu do wo nu do yí adasɛ lé mìtatashi Mawu Nyɔ lɔ yí etrɔtrɔ mì do. Le kpɔwɛ mɛ, enunywi ci mìkpɔ mɛbuwo wa nu yí mìxonɔ nuxu soa, alo mìɖe eblɛ xonɔ nuxu so wowo fɛnwo nua? Mìkunɔ ŋshishi nɔ amɛwo yí ɖe blɛ sɔ enu kenɔ woa, alo mìdonɔ hwɛ amɛwo yí gbenɔ mɔ mìdasɔ enu ci wowa do mì nu ke woa? Ðoŋci ci mìakpɔ nɔ nyɔbiɔse cɛwo yí adasɛ lé mìtashi enu ci mìhlɛn lɔ yí etrɔtrɔ mìwo susuwo, lé enu wanɔ nɔ mì koɖo mìwo nuwanawo do.—1 Tim. 4:12, 15; Ebre. 4:12.

15. Lé Yesu kpɔ Enuŋwlɛŋwlɛ Kɔkɔɛ lɔwo doɔ?

¹⁵ Yesu lɔn Enuŋwlɛŋwlɛ Kɔkɔɛ lɔwo, yí Ehajiji Wema 40:8 nu lé Yesu akpɔ Enyɔ lɔ do ɖɛ. Énu mɔ: “Anyi Mawu, ŋ jiji a wa enu ci yí È dro. Ŋ jeshi Ao nukplamuwo.” Ci Yesu lɔn Enuŋwlɛŋwlɛ Kɔkɔɛ lɔwoɔ, ena ekpɔ jijɔ yí kpɔtɔ yí sɛn Yehowa. Mìwo can nɔ mìhlɛnnɔ Mawu Nyɔ lɔ yí kpɔtɔ yí luin ɔ, eji ajɔnɔ mì yí mìakpɔtɔ asɛnnɔ Yehowa.—Eha. 1:1-3.

16. Nyiwo yí àwa yí aɖu le nɔ ao Bibla hlɛnhlɛn ɔ? (Kpɔ dakavi ci yí nyi “ Yesu Nyɔwo Atɛnŋ akpedo Eo Nu Namɔŋje Enu ci Èhlɛnkɔ Mɛ.”)

¹⁶ Enyɔ ciwo yí Yesu nu koɖo kpɔwɛ ci eɖo ɖɛ akpedo mì nu yí mìwo Bibla hlɛnhlɛn anyɔ doji. Nɔ mìdonɔ gbe ɖaɖa, hlɛnnɔ Bibla lɔ koɖo egbe blɛwu, biɔnɔ enyɔwo se yí ŋwlɛnɔ enu kleŋwo daɖɛɔ, mìwo Bibla hlɛnhlɛn anyɔ doji. Nɔ mìzannɔ mìwo Bibla wemawo yí sɔ jinɔ gɔnmɛ kpɔ nɔ enu ci mìhlɛn ɔ, mìagbese wo mɛ doji wu. Nɔ mìjinɔ enuveviwo le enu ci yí mìhlɛnkɔ mɛɔ, mìakpɔ lé mìazannɔ kpukpuiwo do nɔ enyi ciwo mìdezannɔ blaŋblaŋ sa can. Eyi mìatashi Mawu Nyɔ lɔ yí akpɔtɔ adranɔ mì do nɔ mìhlinni koɖo susu nywi. Nɔ mìwakɔ enu cɛwoɔ, mìaɖu ele sugbɔ le mìwo Bibla hlɛnhlɛn mɛ, yí ate gogo Yehowa doji.—Eha. 119:17, 18; Ʒaki 4:8.