1. Lé àdre Ʒaki xomu lɔ doɔ?

 ƷAKI, Yesu nɔviɛ shin le xomu ci yí sɛnŋ le gbɔngbɔn mɛ mɛ. Ʒozɛfu koɖo Mari ciwo yí nyi yi jilawo lɔn Yehowa sugbɔ yí wowa ci ji wokpe le yi sɛnsɛn mɛ. Shicu bu ci Ʒaki gbeɖu le nɔ yí nyi mɔ fofoɔ vanyi Mɛsia ci gbe woɖo. Mɔnukpɔkpɔ nywi ŋtɔ teŋ enyi nɔ Ʒaki ci ele xomu ŋtɔ́ mɛ!

2. Susu ciwo yí taɖo Ʒaki bunɔ fofoɔ?

² Susu sugbɔ li ciwo yí taɖo Ʒaki bunɔ fofoɔ. (Mt. 13:55) Le kpɔwɛ mɛ, Yesu jeshi Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo nywiɖe hwenu eɖo xwe 12 keke ekpaca enukplamɛtɔ ciwo yí le Ʒerusalɛmu sugbɔ. (Luiki 2:46, 47) Taŋfuin Ʒaki koɖo Yesu wa kapitadɔ doju. Nɔ enyi ahan yɔ nɛɔ, anyi éjeshi fofoɔ ɖɛ nywiɖe. Nɔviŋsu Nathan H. Knorr nunɔ blaŋblaŋ mɔ, “Àkpla nu sugbɔ doji so mɛɖe nu nɔ èwakɔ dɔ koɖi.” * Taŋfuin Ʒaki can do jeshi yi mɔ “Yesu shinshin ɛ le gbazamɛ, yí ŋununyanya je ŋununyanya ji ni. É jeŋ nɔ agbetɔwo koɖo Mawu.” (Luiki 2:52) Eyi taɖo mìatɛnŋ abu mɔ Ʒaki anyi ɖeka le Yesu nukplavi ŋkɔtɔwo mɛ. Vɔ devanyi ahan o.

3. Lé Ʒaki wa nu do ci Yesu tɔ yi sumɔsumɔdɔ lɔ jiɔ?

³ Hwenu Yesu wakɔ yi sumɔsumɔdɔ lɔ le nyigban jiɔ, Ʒaki dele yi nukplaviwo mɛ o. (Ʒan 7:3-5) Le nyɔnɔnwi mɛɔ, Ʒaki tɛnŋ le yi xomumɛtɔ ciwo yí bu mɔ “suku” Yesu “je” mɛ. (Maki 3:21) Yí ŋɖekɛ deli yí dasɛ mɔ Ʒaki le koɖo  nɔlɔ Mari hwenu wokan Yesu do efuntrenamɛci lɔ ji o.—Ʒan 19:25-27.

4. Nyiwo mìakplaɔ?

⁴ Le yiyi mɛɔ, Ʒaki vaxɔ Yesu ji se yí vanyi hamɛmɛshinshin ɖeka ci wobunɔ le Kristotɔwo hamɛ lɔ mɛ. Le nyɔta cɛ mɛɔ, mìakpɔ enu amɛve ciwo mìatɛnŋ akpla le Ʒaki gbɔ: (1) Enu ci yí taɖo mìɖo akpɔtɔ asɔ mìwoɖekiwo hwenɔ koɖo (2) lé mìawɛ anyi enukplamɛtɔ nywiwo.

5. Ci wofɔn Yesu so ku yí edasɛ yiɖeki nɔ Ʒaki godu ɖe, lé ewa nu doɔ?

⁵ Hwenu yí Ʒaki vanyi Yesu dokplɔtɔ egbejinɔtɔ ɖekaɔ? Ci Yesu fɔn so ku goduɔ, “[édasɛ] Yiɖeki nɔ Ʒaki, É gbe dasɛ yiɖeki nɔ amɛdɔdɔ lɔwo pleŋ.” (1 Kor. 15:7) Le Yesu koɖo Ʒaki gododo cɛ godu gbɔxwe evatrɔ Yesu nukplavi. Éle koɖo apotruwo le shanŋ xɔ ɖeka mɛ le Ʒerusalɛmu hwenu wole te kpɔ gbɔngbɔn kɔkɔɛ ci woana wo. (Edɔ. 1:13, 14) Le yiyi mɛɔ, Ʒaki vanyi exwe sanŋdi ŋkɔtɔ mɛ Dɔjikpɔha mɛ tɔ ɖeka. (Edɔ. 15:6, 13-22; Gal. 2:9) Yí le hwenu ɖewo doŋkɔ nɔ xwe 62 K.H. ɔ, gbɔngbɔn kɔkɔɛ na éŋwlɛ wema ɖeka ɖaɖa Kristotɔ amɛshiaminɔwo. Nɔ jeŋkwi alo nyigban ji mɔkpɔkpɔ yí le mì shi can ɔ, mì pleŋ mìɖukɔ le nɔ yi wema lɔ le egbɛ mɛ. (Ʒaki 1:1) Exwe sanŋdi ŋkɔtɔ mɛ xolɔtɔ Josephus ŋwlɛ mɔ, Ʒuifuwo Vɔnsatɔ Gangantɔ Ananiasi yí ɖe gbe yí wowu Ʒaki. Ʒaki kpɔtɔ nɔ gbeji nɔ Yehowa keke je yi kugbe.

6. Lé Ʒaki to akpo nɔ sɛnsɛnŋkɔnɔtɔ ciwo yí ni le yi gamɛ doɔ?

⁶ Ʒaki sɔ yiɖeki hwenɔ. Nyi yí taɖo mìatɛnŋ anu ahan ɔ? Kpɔ vovototo ci yí le gblamɛ nɔ lé Ʒaki vawa nu do Yesu nu koɖo lé sɛnsɛnŋkɔnɔtɔ sugbɔwo wa nu do nu ɖa. Ci Ʒaki vakpɔ enu ciwo yí ɖo kpe yi ji petii mɔ Yesu nyi Mawu Viɔ, ésɔ yiɖeki hwe keŋ lɔn do ji. Vɔ denyi ahan nɔ avɔnsatɔ ciwo yí nɔ Ʒerusalɛmu o. Le kpɔwɛ mɛ, wodatɛnŋ amɔ Yesu defɔn Lazar so ku o. Vɔ wodelɔn do ji mɔ Yehowa yí dɔ Yesu ɖaɖa o. Ewaɖeɔ, wotekpɔ mɔ yewoawu Yesu koɖo Lazar. (Ʒan 11:53; 12:9-11) Le yi godu hwenu wofɔn Yesu ŋtɔ so kuɔ, wobla gbeju mɔ yewoawlɛ do amowo mɔ yifɔn. (Mt. 28:11-15) Egoyiyi sɛnsɛnŋkɔnɔtɔ cɛwo tɔ dɔ yí wogbe Mɛsia lɔ.

7. Nyi yí taɖo mìɖo agbe egoyiyiɔ?

 ⁷ Enukplamu lɔ: Gbe egoyiyi, yí ana Yehowa akplanɔ nu eo. Shigbe lé edɔ̀ ɖe atɛnŋ ana yí eji dagbewa dɔ nɔ mɛɖe nywiɖe nɛɔ, ahanke egoyiyi can atɛnŋ ana mìwo kpɔwɛ ji lɔ dagbewa dɔ nywiɖe nɛ yí agbɔnnu nɔ mì mɔ mìaɖo to emɔdasɛnamɛ Yehowa tɔ. Farizitɔwo tashi wowo ji evasɛnŋ keke wogbe mɔ yewodalɔn do enu ciwo yí ɖo kpe yi ji gbawlɛɛ mɔ, Mawu gbɔngbɔn kɔkɔɛ le Yesu ji yí enyi Mawu Vi o. (Ʒan 12:37-40) Egoyiyi wowotɔ lɔ denyɔ ɖeeɖe o, ɖo dana woakpɔ agbe mavɔ o. (Mt. 23:13, 33) Eyi taɖo ele veviɖe mɔ mìɖo atashi mìwoɖekiwo nɔ Mawu Nyɔ lɔ koɖo Mawu gbɔngbɔn lɔ atrɔnɔ mɛ ci mìnyi yí akpɔnɔ ŋsɛn do mìwo susu koɖo mìwo gbetasɔsɔwo ji! (Ʒaki 3:17) Ci Ʒaki sɔ yiɖeki hwenɔɔ, élɔn yí Yehowa kpla nu yi. Yí shigbe lé mìakpɔɛ nɛɔ, amɛɖekisɔsɔhwe yitɔ yí na evanyi enukplamɛtɔ nywi.

8. Nyi yí akpedo mì nu mìanyi enukplamɛtɔ nywiwoɔ?

⁸ Ʒaki deyi suklu keke ɖe o. Eyi taɖo sɛnsɛnŋkɔnɔtɔ ciwo yí le yi hwenu kpɔɛni shigbe lé wokpɔkɔ apotru Piɛ koɖo Ʒan do nɛ: Wokpɔnɔ wo do “amɛmasewemawo koɖo amɛgbaliwo” ji. (Edɔ. 4:13, NWT) Vɔ enu ci mìhlɛn le Ʒaki wema mɛ na mìkpɔɛ petii mɔ, yɛkpla lé awɛ anyi enukplamɛtɔ nywi. Taŋfuin shigbe Ʒaki nɛɔ, mìwo can mìdeyi suklu agbu ɖe o. Nɔ ahan enyi can nɛɔ, toto Yehowa gbɔngbɔn lɔ kpekpedonu koɖo ekpla ci yi habɔbɔ lɔ nakɔ jiɔ, mìwo can mìatɛnŋ avanyi enukplamɛtɔ nywiwo. Mína mìakpɔ kpɔwɛ ci Ʒaki ɖo ɖɛ shigbe enukplamɛtɔ nɛ koɖo enu ciwo mìatɛnŋ akpla so gbɔ.

9. Lé àdre lé Ʒaki kpla nu amowo doɔ?

⁹ Ʒaki dezannɔ enyɔ ganganwo alo enumɛɖeɖe gbɔnnuwo o. Ecɛ wɛ mɔ mɛ ciwo yí exo nuxu nɔ nya enu ci woɖo awa koɖo lé woawɛ do. Le kpɔwɛ mɛ, Ʒaki zan  nyɔgbe fafɛwo sɔ kpla Kristotɔwo lé woɖo alɔn akpe fun do ŋɖemajɔji dɔmɛzi mado. Éŋwlɛ mɔ: “Mì yɔnɔ amɛ ciwo yí doji mɔ wo nyi shicuxɔtɔwo. Mí se ejidodo [Job] tɔ, yí mí kpɔ vɔvɔnu ci yí Tɔhonɔ ɖo ni. Tɔhonɔ ɖɔ koɖo xomɛvu koɖo ŋshishikuku.” (Ʒaki 5:11) Do jeshi mɔ Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo ji yí Ʒaki cu yi nukplamuwo do. Ézan Mawu Nyɔ lɔ yí sɔ kpedo yi nyɔsetɔwo nu nɔ woakpɔ lé Yehowa cunɔ fɛn nɔ yi sɛntɔ ciwo yí nɔnɔ gbeji ni shigbe lé ewɛ nɔ Job nɛ. Ʒaki zan nyɔgbe fafɛwo koɖo ciwo nu gɔnmɛsese le yí sɔ na nukplamu cɛ. Ci ewɛ ahan ɔ, ena yí esɔ amowo susu yi Yehowa ji yí denyi yiŋtɔ ji o.

10. Lé mìatɛnŋ awa Ʒaki tɔ han do nɔ mìkplakɔ nu koɖo amowoɔ?

¹⁰ Enukplamu lɔ: Ao ŋɛdu lɔ le nɔnɔ fafɛɖe yí nacuini do Mawu Nyɔ lɔ ji. Mìwo tajinu yí ɖo anyi mɔ, nɔ mìkplakɔ nu amowoɔ, denyi lé mìnya nu sugbɔ do yí mìadasɛ nɔ wo o, vɔ Yehowa nunya koɖo lé esɔnɔ ɖe le ji nɔ wo yí mìadasɛ nɔ wo. (Rɔm. 11:33) Mìasun ji awɛ ahan nɔ Bibla mɛ yí mìsɔnɔ mìwo nyɔwo le. Le kpɔwɛ mɛ, mìdanu nɔ mìwo nukplaviwo enu ci mìawa nɔ mìle wowo tɔxu sa o, vɔ mìɖo akpedo wo nu woabunɔ tamɛ kpɔ so Bibla mɛ kpɔwɛwo nu yí anya Yehowa susu koɖo lé enuwo wanɔ ni do. Ecɛ adɔ yí woaji mɔ yewoawa nu nɔ yewo nu ajɔ ji nɔ Yehowa yí danyi mìwo yí woamɔ yewoado jijɔ nɔ o.

11. Cukaɖa ciwo mɛ yí Kristotɔ ɖewo ciwo yí ni le Ʒaki hwenu toɔ, yí nukplamu ci ena woɔ? (Ʒaki 5:13-15)

¹¹ Ʒaki ɖo susu sɔgbe do yi kpena Kristotɔwo nu. Le Ʒaki wema lɔ mɛɔ, eze petii mɔ énya cukaɖa ciwo mɛ yi kpena xɔsetɔwo tokɔ yí ekpla nu wo so lé woawɛ ato wo mɛ. Le kpɔwɛ mɛ, Kristotɔ ɖewo dewanɔ do nukplamuwo ji blaŋ o. (Ʒaki 1:22) Ðekatɔwo wanɔ nu do hotɔnɔwo nu nywiɖe sɔwu. (Ʒaki 2:1-3) Ebuwo can denya nuxu xoxo nɔ amɛ o. (Ʒaki 3:8-10) Afɛn gangan cɛwo le Kristotɔ ŋtɔ́wo nu, gan Ʒaki kando ji mɔ woatrɔ dru. Ékpla nu wo koɖo xomɛfafa, vɔ degbe nyɔ ɖe ɖɛ nɔ wo o. Égbedo ŋsɛn mɛ ciwo yí gbɔjɔ le gbɔngbɔn mɛ mɔ wo le yɔ hamɛmɛshinshinwo nɔ woakpedo wo nu.—Hlɛn Ʒaki 5:13-15.

12. Hwenu mìkpekɔdo mìwo Bibla nukplaviwo nu ɖe, lé mìawɛ akpɔtɔ aɖo susu sɔgbe do wo nuɔ?

¹² Enukplamu lɔ: Kpɔtɔ aɖonɔ susu sɔgbe do mɛbuwo nu. Atɛnŋ agbɔnnu nɔ mɛɖewo ciwo mìkplakɔ Bibla koɖo mɔ woawa do enu ci wokplakɔ ji. (Ʒaki 4:1-4) Atɛnŋ axɔ gamɛ gbɔxwe ɖowo ami adɛn dɔndɔnwo wuwu yí avaɖo Kristotɔwo nɔnɔmɛwo. Shigbe Ʒaki nɛɔ, mìɖo agbedɔn yí anu trɔtrɔ ciwo woɖo awa nɔ wo. Ele mɔ mìakpɔtɔ aɖo susu sɔgbe do wo nu, yí akando ji mɔ Yehowa adɔn mɛ ciwo yí sɔ wowoɖekiwo hwe va yiɖeki gbɔ yí ana wo ŋsɛn ci woʒan yí awa trɔtrɔwo le wowo gbe mɛ.—Ʒaki 4:10.

13. Shigbe lé Ʒaki 3:2 nui nɛ ɖe, nyi yí Ʒaki nyaɔ?

¹³ Ʒaki ɖo susu sɔgbe do yiɖeki nu. Ci Ʒaki fofoɔ yí nyi Yesu yí egbeɖo edɔ veviwo yí wakɔ le hamɛ lɔ mɛ can ɔ, dena ebu mɔ yele veviɖe wu Kristotɔ kpɛtɛwo o. Éyɔ yi kpena Kristotɔwo mɔ “nɔvinyɛ lɔnlɔntɔwo.” (Ʒaki 1:16, 19; 2:5) Dewɛ nɔ amowo abui mɔ yedeɖo afɛn ɖekɛ o. Deɖe yiɖeki ti le nukplamu ci enakɔ wo mɛ o. Vɔ émɔ: “Mìwo keŋkeŋ wanɔ afɛn le emɔ sugbɔtɔwo ji.”—Hlɛn Ʒaki 3:2.

14. Nyi yí taɖo mìɖo alɔn do ji mɔ mìwanɔ afɛn ɔ?

¹⁴ Enukplamu lɔ: Ðo ŋwi mɔ mì pleŋ yí nyi nuvɔnmɛwo. Mìdeɖo abui mɔ mìwu  gan wu mɛ ciwo mìkplakɔ nu koɖo le mɔ ɖe nu o. Nyi yí taɖoɔ? Ðo nɔ mìna mìwo nukplavi lɔ kpɔɛ mɔ afɛn ɖe dele mì nuɔ, atɛnŋ ana agbɔjɔ yí abui mɔ yedatɛnŋ awa do enyɔ ci Mawu nu ji pɛpɛpɛ gbeɖe o. Vɔ nɔ mìto nyɔnɔnwi ni mɔ defanɔ do mìwoŋtɔwo gashiagamɛ mɔ mìawa do Bibla mɛ gɔnmɛɖosewo ji o, yí dre lé Yehowa kpedo mì nu mìwa trɔtrɔwo do niɔ, akpedo nu akpɔɛ mɔ ye can yeatɛnŋ asɛn Yehowa.

15. Lé ànu so kpɔwɛ ciwo yí Ʒaki zan nuɔ? (Ʒaki 3:2-6, 10-12)

¹⁵ Ʒaki zan kpɔwɛ ciwo yí ɖonɔ ji mɛ nɔ amɛ. Kankandojitɔɔ, gbɔngbɔn kɔkɔɛ lɔ yí kpedo nu, vɔ ewa mɔ kpɔwɛ ciwo yí fofoɔ Yesu zan yí egbekpla keŋ wa yitɔ han. Kpɔwɛ fafɛwo Ʒaki zan le yi wema lɔ mɛ yí nukplamu ciwo yí le wo mɛ mɛ kɔ petii.—Hlɛn Ʒaki 3:2-6, 10-12.

16. Nyi yí taɖo mìɖo azannɔ kpɔwɛ ciwo yí awa dɔ do amowo jiɔ?

¹⁶ Enukplamu lɔ: Zannɔ kpɔwɛ ciwo yí awa dɔ do amowo ji. Nɔ èzannɔ kpɔwɛ ciwo yí sɔgbeɔ, akpedo amowo nu woakpɔkpɔ enu ci èkplakɔ wo le susu mɛ. Kpɔwɛ cɛwo akpedo wo nu woaɖonɔ ŋwi Bibla mɛ nyɔnɔnwi veviwo ji. Yesu zannɔ kpɔwɛ ciwo yí wanɔ dɔ do amɛ ji nywiɖe yí nɔviɛ Ʒaki kplɛ le gbɔ. Mína mìagbeje Ʒaki kpɔwɛ ɖeka mɛ yí akpɔ enu ci yí taɖo eɖo ji mɛ nɔ amowo nywiɖe.

17. Nyi yí taɖo kpɔwɛ ci yí le Ʒaki 1:22-25 mɛ sɔgbe nywiɖeɔ?

¹⁷ Hlɛn Ʒaki 1:22-25. Susu sugbɔwo yí taɖo ŋmɛkpɔnlin kpɔwɛ ci Ʒaki zan sɔgbe pɛɛ. Enukplamu vevi ɖeka yí enakɔ le kpɔwɛ cɛ mɛ, eyi nyi mɔ, gbɔxwe mìakpɔ nyɔna so Mawu Nyɔ lɔ mɛɔ, ele mɔ mìawa nu wu yi hlɛnhlɛn ɖekɛ, mìɖo awanɔ do enu ci mìhlɛn ji. Ʒaki na kpɔwɛ ci gɔnmɛsese atɛnŋ ale fafɛɖe nɔ yi toɖotɔwo, eyi nyi ŋmɛkpɔnlin mɛ kpɔkpɔ. Nyi ejikɔ akpla woɔ? Sukunu anyi mɔ mɛɖe akpɔ yiɖeki le ŋmɛkpɔnlin mɛ yí akpɔ enu ci atɛnŋ adra do, vɔ yí agbi ɖɛ. Ahanke anyi sukunu hɛnnɛ mɔ mìahlɛn Mawu Nyɔ lɔ yí akpɔ ŋɖe ci yí denyɔ le mìwoŋtɔwo nu yí mìɖo atrɔ, gan yí atashi xu ahan nɛ.

18. Enu amɛtɔn ciwo mìɖo awa nɔ mìwakɔ kpɔwɛɔ?

 ¹⁸ Nɔ èwakɔ kpɔwɛɔ, àtɛnŋ aɖyi Ʒaki le enu amɛtɔn cɛwo mɛ: (1) Kando ji mɔ kpɔwɛ ci èjikɔ ana sɔgbe koɖo enyɔ ci ènukɔ. (2) Wa kpɔwɛ ci gɔnmɛ woatɛnŋ ase fafɛɖe. (3) Na nɔ nukplamu ci yí le mɛ aze petii. Nɔ egbɔnnɔnu nɔ eo mɔ àkpɔ kpɔwɛ ciwo yí sɔgbe azan ɔ, yi ji wo kpɔ le Index des publications des Témoins de Jéhovah mɛ. Le gɔnmɛ nɔ nyɔta “kpɔwɛwoɔ,” àkpɔ kpɔwɛ sugbɔ ci àtɛnŋ azan. Ðo ŋwi mɔ, kpɔwɛwo le shigbe miklo nɛ, woana enukplamu lɔ mɛ akɔ nywiɖe. Eyi taɖo tekpɔ nɔ anyi susu vevi lɔwo ɖekɛ nu yí awa kpɔwɛ so. Le nyɔnɔnwi mɛɔ, denyi ji mìji mɔ mìasɔ amowo susu va mìwoɖeki ji taɖo yí mìjikɔ mɔ mìwo nukplakpla lɔkpawo le nyɔ doji o. Vɔ mìji mɔ mìakpedo amɛ sugbɔ nu nɔ woavanɔ Yehowa xomu kpɔjijɔ lɔ mɛ.

19. Nyi mìawa asɔ dasɛ mɔ mìlɔn mìwo nɔviŋsu koɖo nɔvinyɔnuwoɔ?

¹⁹ Ʒaki ɖo fofo ci nu afɛn ɖe dele o, vɔ de ahan enyi nɔ mìwo nɛ o. Gan bubu enyi nɔ mì mɔ, mìsɛnkɔ Yehowa koɖo Kristotɔ nɔviŋsu koɖo nɔvinyɔnuwo xomu gangan ɖeka. Mìnɔnɔ ju koɖo wo, kplanɔ nu so wo gbɔ, wanɔ kunuɖeɖe koɖo enukplakpla amowo dɔ lɔ doju koɖo wo yí sɔ danasɛ nɔ wo mɔ mìlɔn wo. Nɔ mìtekpɔ mɔ mìaɖyi Ʒaki le mìwo wanawo koɖo lé mìkplanɔ nu amowo mɛɔ, mìnakɔ bubu Yehowa yí gbekpekɔdo mɛ ciwo yí ɖo eji nywi nu nɔ woate gogo mìwo Da amɛlɔntɔ ci yí le jeŋkwi mɛ.