Yi enu ci yí le mɛ ji

Yi yi mɛnyɔwo tɔxu

ENUKPLAKPLA NYƆTA 22

Nunya ci yí akpenɔdo mì nu le agbe mɛ

Nunya ci yí akpenɔdo mì nu le agbe mɛ

“Tɔhonɔ nanɔ ŋununyanya amɛ.”—ELO. 2:6.

EHAJIJI 89 Ðo To Mawu Ne Wòayra Wò

SUSU VEVI LƆ *

1. Nyi yí taɖo mì pleŋ mìʒan nunya ci yí so Mawu gbɔɔ? (Elododo Wema 4:7)

 NƆ ÈSƆ gbeta vevi ɖe vayiɔ, kankandoji li mɔ èdo gbe ɖaɖa yí biɔ nunya, ɖo ènya mɔ yeakpedo ye nu. (Ʒaki 1:5) Efyɔ Salomɔ nu mɔ: “Nunya nyi enuvevitɔ.” (Hlɛn Elododo Wema 4:7, NWT.) De agbetɔ nunya nu yí Salomɔ xokɔ nuxu so le lɛ o. Vɔ nunya ci Yehowa Mawu nanɔ nyɔ nukɔ ele. (Elo. 2:6) Nunya Mawu tɔ atɛnŋ akpedo mì nu mìaɖu cukaɖa ciwo mìdokɔgo le egbɛ mɛ jia? Ɛɛ, shigbe lé hanci mìakpɔɛ le nyɔta cɛ mɛ nɛɔ, atɛnŋ akpedo mì nu.

2. Lé mìawɛ anyi ŋɖɛnyatɔwoɔ?

2 Bibla xo nuxu so ŋsu amɛve ɖekawo nu yí amowo bunɔ wo, ɖo wonya ŋɖɛ haan. Nɔ mìwa do enyɔ ciwo ŋsu amɛve cɛwo nu jiɔ, mìwo can mìanya ŋɖɛ. Ŋsu ŋkɔtɔ yí nyi Salomɔ. Bibla nu mɔ “Mawu na nunya koɖo nugɔnmɛsese Salomɔ keke ewu gan.” (1 Efy. 4:29, NWT) Amɛ amɛvetɔ lɔ yí nyi Yesu. Mɛɖe denɔ nyigban lɔ ji yí nya ŋɖɛ sɔ koɖi o. (Mt. 12:42) Wonu ɖɛ so Yesu nu mɔ: “Tɔhonɔ Gbɔngbɔn a le evi hunnɔ mɛ. Gbɔngbɔn lɔ a nanɔ ŋununyanya [koɖo] nugɔnmɛsese” yi.—Ezai 11:2.

3. Nyi mìakpɔ le nyɔta cɛ mɛɔ?

3 Mawu na nunya sugbɔ Salomɔ koɖo Yesu, eyi taɖo wotɛnŋ na nukplamu nywiwo mì so enu ciwo nɔnɔ veviɖe nɔ mì nu. Mìakpɔ amɛtɔn le wo mɛ le nyɔta cɛ mɛ. Mìakpɔ lé mìawɛ aɖo susu sɔgbe do eho, edɔ ci mìwanɔ koɖo mìwoɖekiwo nu.

SUSU SƆGBE ÐOÐO DO EHO NU

4. Lé enuwo nɔ do nɔ Salomɔ koɖo Yesuɔ?

4 Salomɔ je dɔku haan yí le axwe nywi nyakpɔkpɔ ɖeka mɛ. (1 Efy. 10:7, 14, 15) Yesu yɛ deɖo enu keke ɖe o, axwe dele shi kpetii o. (Mt. 8:20) Vɔ wo koɖo ve ɖo susu sɔgbe do gbɛmɛnuwo nu, ɖo Yehowa Mawu yí na wo koɖo ve nya ŋɖɛ.

5. Susu sɔgbe ci yí Salomɔ ɖo do eho nuɔ?

5 Salomɔ nu mɔ eho “glɔnnɔ ta nɔ amɛ.” (Ŋun. 7:12, NWT) Eho yí mìsɔ xwlenɔ enu ciwo yí ʒan mì koɖo enu ciwo mìjijiɛ. Salomɔ je dɔku, gan énya mɔ ŋɖekatɔwo le veviɖe wu eho. Le kpɔwɛ mɛ, éŋwlɛ mɔ: “Ŋkɔ nywi [alo anyi amɛnywi,] nyi enu vevi sɔwu [anyi dɔkunɔ].” (Elo. 22:1) Salomɔ gbedo jeshi mɔ mɛ ciwo yí lɔn eho bunɔ mɔ nɔ yewoɖo nu sugbɔɔ, eyi ana yewoakpɔ jijɔ vɔ devanyinɔ ahan o. (Ŋun. 5:10, 12) Ékanxle mì mɔ mìŋgbesɔ eho mɔ yɛnyi enuvevitɔ wu le agbe mɛ o, ɖo nɔ mìgbeɖo eho lɔ ɖeeɖe can ɔ, etɛnŋ ɖeblɛ avɔ.—Elo. 23:4, 5.

Susu ci mìɖo do gbɛmɛnuwo nu na yí egbɔnnɔnu nɔ mì mɔ, mìasɔ Fyɔɖuxu nuwo ɖo texwe ŋkɔtɔ le mìwo gbe mɛa? (Kpɔ mamamɛ 6-7) *

6. Susu sɔgbe ci Yesu ɖo do gbɛmɛnuwo nuɔ? (Matie 6:31-33)

6 Yesu ɖo susu sɔgbe do gbɛmɛnuwo nu. Ŋɖuɖu koɖo ahanunu jɔnɔ ji ni. (Luiki 19:2, 6, 7) Hweɖekanuɔ, ewa vɛn nywi ɖeka, eyi nyi enujiŋ ŋkɔtɔ ci ewa. (Ʒan 2:10, 11) Yí gbecigbe ekuɔ, awu veho ɖeka yí edo. (Ʒan 19:23, 24) Vɔ Yesu deɖe mɔ yí gbɛmɛnuwo nyi enuvevitɔ ni le agbe mɛ o. Ékpla nu yi dokplɔtɔwo yí mɔ: “Amɛ kuɖeka da tɛnŋ a sumɔ axwetɔ amɛve o. . . Mí da tɛnŋ a sumɔ Mawu koɖo dɔkunuwo do ɖekɛ o.” (Mt. 6:24) Yesu nu mɔ nɔ mìwo sɔ Fyɔɖuxu lɔ ɖo texwe ŋkɔtɔɔ, Yehowa ana mì enu ciwo yí wudo mì.—Hlɛn Matie 6:31-33.

7. Ci nɔviŋsu ɖeka ɖo susu sɔgbe do eho nu ɖe, nyɔna ciwo yí ekpɔɔ?

7 Ci nɔviŋsu koɖo nɔvinyɔnu sugbɔ wa do ekpla ci Yehowa na mì so eho nu jiɔ, wokpɔ nyɔna so mɛ. Mìasɔ nɔviŋsu Daniel kpɔwɛ. Émɔ: “So hwenu ŋnyi jajɛɔ, ŋsɔ gbeta mɔ nasɔ gbɔngbɔnmɛnuwo ɖo texwe ŋkɔtɔ le agbe mɛ.” Ci Daniel nɔ agbe kleŋ ɔ, ékpe ji yí wa edɔ sugbɔ nɔ Yehowa. Énɔ jɔjɔmɛfɔku kpekpedonunatɔwo mɛ yí gbewa edɔ le Betɛli. Daniel mɔ: “Gbeta cɛ ci ŋsɔ deve ŋnu kpɔ o. Nyɔnɔnwi enyi mɔ nɔ eho yí nyi enuvevitɔ nɔŋ le agbe mɛ saɔ, naji keke akpɔ sugbɔ sa dru, vɔ kpɔ ŋdaɖo exlɔ nywi ciwo yí le ŋshi gbɛ o. Nɔ ŋkplɔ eho do saɔ, ŋdakpɔkɔ jijɔ ci ŋkpɔkɔ yɛ ci ŋsɔ Mawu Fyɔɖuxu lɔ ɖo texwe ŋkɔtɔ le agbe mɛ o. Nɔ ŋnyi dɔkunɔ le xexe cɛ mɛ sa can ɔ, nyɔna ciwo Yehowa nakɔŋ dasɔ koɖo dɔku lɔ gbeɖe o.” Eze gbawlɛɛ mɔ nɔ mìsɔ Fyɔɖuxu nuwo ɖo texwe ŋkɔtɔ yí mìdekplɔ eho doɔ, mìakpɔ nyɔna sugbɔ.

SUSU SƆGBE ÐOÐO DO EDƆ CI MÌWANƆ NU

8. Lé mìwɛ yí nya mɔ Salomɔ ɖo susu sɔgbe do edɔwawa nuɔ? (Ŋununyatɔ 5:18, 19)

8 Salomɔ mɔ nɔ mɛɖe wanɔ edɔ sɛnsin ɔ, átɛnŋ akpɔ jijɔ sugbɔ le mɛ. Énu mɔ yɛnyi “nunana so Mawu gbɔ.” (Hlɛn Ŋununyatɔ 5:18, 19, NWT.) Éŋwlɛ mɔ: “Nɔ́ è wa edɔ koɖo ŋsɛn ɔ, eyi à kpɔ enu ciwo yí ʒan eo.” (Elo. 14:23) Salomɔ nyi edɔsɛnsinwatɔ, eyi dɔ etɛnŋ nu nyɔ cɛwo. Écu axwewo, éɖo vɛncikanwo yí ɖo ekpa nyakpɔkpɔwo yí gbewa etɔ ciwo mɛ wolenɔ eshi le. Écu ejuganwo hɛnnɛ. (1 Efy. 9:19; Ŋun. 2:4-6) Ecɛwo pleŋ nyi edɔ sɛnsin wawa yí kankandoji li mɔ, ena yí ekpɔ jijɔ. Vɔ Salomɔ nya mɔ, de edɔ cɛwo wawa ɖekɛ yí ana yeakpɔ jijɔ ŋtɔŋtɔ o, eyi taɖo ewa edɔ sugbɔ nɔ Yehowa. Le kpɔwɛ mɛ, eyi kpɔ gbedoxɔ cucu dɔ lɔ ji. Ewa exwe amadrɛ gbɔxwe woɖe gbɔ nɔ gbedoxɔ nyakpɔkpɔ ci wocu nɔ Yehowa sɛnsɛn! (1 Efy. 6:38; 9:1) Ci Salomɔ wa edɔ vovovo cɛwo ɖegbɔɔ, evado jeshi mɔ edɔwawa nɔ Yehowa yí nyɔ wu. Éŋwlɛ mɔ: “Enyɔ ci yí cu ta nɔ enyɔ lɔwo pleŋ yí nyi mɔ: Shi Mawu adodwi lɔ yí awa do yi sewo ji.”—Ŋun. 12:13, NWT.

9. Lé Yesu wɛ do yí desɔ edɔwawa ɖo texwe ŋkɔtɔ le agbe mɛɔ?

9 Yesu nyi edɔsɛnsinwatɔ. Hwenu enyi jajɛɔ, kapitadɔ yí ewanɔ. (Maki 6:3) Kankandoji li mɔ, ci ewakɔ edɔ sɛnsin yí kpekɔdo yi jilawo nu nɔ woakpɔ wowo xomu lɔ ʒanwo gbɔɔ, ejɔ ji nɔ wo. Ci Yesu nyi amɛmaɖoafɛn ɔ, adɔ yí awanɔ edɔ nywiwo, eyi taɖo amowo adɔnɔ dɔ yi sugbɔ! Edɔwawa jɔnɔ ji nɔ Yesu, gan ci ewanɔ edɔ cɛwo can ɔ, éɖo gamɛ ɖe ɖɛ yí sɔ wanɔ gbɔngbɔnmɛdɔwo. (Ʒan 7:15) Yí hwenu evatɔ kunuɖeɖedɔ lɔ jiɔ, ékpla nu amowo mɔ: “Mí ŋgbe wadɔ nɔ enuɖuɖu ci yí a do ahɛn o, vɔ mí wadɔ nɔ enuɖuɖu ci yí a li nɔ agbe mavɔ.” (Ʒan 6:27) Le Etojinuxu lɔ mɛɔ, Yesu nu mɔ: “Mí bɔ míwo dɔkunuwo do jeŋkwi mɛ.”—Mt. 6:20.

Lé mìatɛnŋ awanɔ nu le dredrenu kudo edɔ ci mìwanɔ koɖo teokrasidɔwo nuɔ? (Kpɔ mamamɛ 10-11) *

10. Nɔ mìnyi edɔsɛnsinwatɔwo ɖe, nyi yí atɛnŋ ajɔɔ?

10 Nunya Mawu tɔ kpenɔdo mì nu mìɖonɔ susu sɔgbe do edɔwawa nu. Wodo ŋsɛn mìwo Kristotɔwo mɔ, mìwo le wanɔ “edɔ. . . nywi.” (Efe. 4:28) Nɔ mìtonɔ nyɔnɔnwi yí wanɔ edɔ sɛnsin ɔ, mìwo dɔmɛgawo donɔ jeshi yi, yí etɛnŋ jɔ mɔ woanu nɔ mì mɔ lé mìwanɔ edɔ do jɔnɔ ji nɔ yewo. Ecɛ tɛnŋ na mìatɔ edɔ wawa do edɔ ji, nɔ dɔmɛga lɔwo aɖo susu nywi do Yehowa Kunuɖetɔwo nu. Vɔ nɔ mìtɔ ahan wawaɔ, mìdagbekpɔ gamɛ ci mìazan do mìwo xomumɛtɔwo nu alo awa Yehowa dɔwo o. Nɔ enyi ahan yí ele nɔ mì nɛɔ, ele mɔ mìatrɔ keŋ awa nu le dredrenu.

11. Nyi nɔviŋsu ɖeka kpla so susu sɔgbe ɖoɖo do edɔ nuɔ?

11 Nɔviŋsu jajɛ ɖeka ci yí tɔ mɔ William kpla nu vevi ɖeka le nɔviŋsu hamɛmɛshinshin ɖeka ci yí xɔɛ do yi dɔ mɛ vayi gbɔ. Énu mɔ: “Nɔviŋsu cɛ nyi kpɔwɛ nywi gangan ɖeka. Éɖo susu sɔgbe do edɔwawa nu. Edɔsɛnsinwatɔ yí enyi. Wo koɖo mɛ ciwo ewanɔ edɔ nɔ gblamɛ nyɔ, ɖo éwanɔ edɔ nɔ wo nywiɖe. Vɔ nɔ gamɛ ci eɖo mɔ yeawa edɔ le ŋkeke lɔ mɛ vɔɔ, ésonɔ le edɔ lɔ mɛ keŋ azan gamɛ do yi xomu koɖo Yehowa nu. Yí mínyaa? Ényi ɖeka le mɛ ciwo ŋjeshi ɖɛ yí wokpɔnɔ jijɔ wu mɛ!” *

SUSU SƆGBE ÐOÐO DO MÌWOÐEKIWO NU

12. Lé Salomɔ dasɛ do mɔ yeɖo susu sɔgbe do yeɖeki nuɔ, vɔ nyi yí vajɔ le yiyimɛɔ?

12 Hwenu Salomɔ kpɔtɔ le gbeji nɔ Yehowaɔ, éɖo susu sɔgbe do yiɖeki nu. Hwenu enyi jajɛɔ, énya mɔ yedasun enuwo pleŋ ji awa o, eyi taɖo ebiɔ Yehowa mɔ yi le dasɛ emɔ nɔ ye. (1 Efy. 3:7-9) Yí le tɔtɔmɛ nɔ yi cɛkpakpa can ɔ, édo jeshi mɔ afɔku le egoyiyi mɛ. Salomɔ ŋwlɛ mɔ: “Nɔ́ amɛ ɖe nyi egoyitɔnɔ, é le afɔku mɛ nɔ trɔntrɔn. Nɔ́ amɛ ɖe bu mɔ ye nyɔwu amɛ buwo ɔ, é le afɔku mɛ nɔ trɔntrɔn.” (Elo. 16:18) Vɔ le yiyimɛɔ, ewa ŋshishi mɔ Salomɔ dewa do enyɔ cɛ ci yɛŋtɔ nu ji o. Evaje hweɖeka nu yí Salomɔ tɔ ego yiyi yí degbewakɔ do Mawu se ji o. Le kpɔwɛ mɛ, ese ɖeka mɔ Ebre fyɔ “ŋgbe wa nyɔnu sugbɔ sugbɔ ɖɛ, nɔ eji yitɔ a va te ɖaɖa azɔge le Mawu nu o.” (2 Ese. 17:17) Salomɔ dewa do ese cɛ ji o; éɖe nyɔnu 700 yí gbeɖo aʒavi 300 yí sugbɔtɔ le wo mɛ nyi vojusɛntɔwo! (1 Efy. 11:1-3) Taŋfuin Salomɔ kpɔɛ mɔ nyɔ ŋnɔ denyi nyɔ ɖe o. Vɔ ci Salomɔ gbe to nɔ Yehowaɔ, éɖu yi lɔzuwo le yiyimɛ.—1 Efy. 11:9-13.

13. Nyi mìatɛnŋ akpla so amɛɖekisɔsɔhwe Yesu tɔ mɛɔ?

13 Yesu ɖonɔ susu sɔgbe do yiɖeki nu yí sɔ yiɖeki hwenɔ. Gbɔxwe ava nyigban jiɔ, éwa edɔ nywi sugbɔ nɔ Yehowa. “Wo wa enuwo pleŋ toto [Yesu] ji: enu ciwo yí le jeŋkwi mɛ koɖo nyigban ji.” (Kol. 1:16) Hwenu ewa ʒinʒindoshimɛ ɖegbɔɔ, éɖo ŋwi enu ciwo ewa hwenu enɔ koɖo Edalɔ. (Mt. 3:16; Ʒan 17:5) Vɔ ecɛ dena Yesu vatɔ ego yiyi o yí nɛnɛke can ɔ, dewa nu yí sɔ dasɛ kpɔ mɔ yenyɔ wu mɛkpɛtɛwo o. Énu nɔ yi nukplaviwo mɔ “[yedeva] mɔ wo a sumɔ Eye o, vɔ, [ye] va mɔ Ye a sumɔ amɛwo, yí a sɔ agbe Yetɔ ɖe adra dota nɔ amɛ sugbɔwo.” (Mt. 20:28) Égbenu mɔ yedewanɔ ŋɖekɛ le yeŋtɔ ŋsɛn mɛ o. (Ʒan 5:19) Yesu sɔ yiɖeki hwe han! Kpɔwɛ nywi ŋtɔteŋ yí eɖo nɔ mì.

14. Yesu ɖo susu sɔgbe do yiɖeki nu. Nyi mìatɛnŋ akpla so gbɔɔ?

14 Yesu kpla yi dokplɔtɔwo mɔ wo le ɖo susu sɔgbe do wowoɖekiwo nu. Gbeɖekaɔ, Yesu na kankandoji wo yí nu nɔ wo mɔ: “Wo hlɛn eɖakwi ciwo pleŋ yí le eta ji nɔ mí.” (Mt. 10:30) Nyɔ cɛ fanɔ akɔn nɔ mì sugbɔ, vevitɔ nɔ evajɔ mɔ mìvaɖokɔ susu masɔgbe do mìwoɖekiwo nu. Mìwo Da ci yí le jeŋkwi mɛ sɔnɔ ɖe le ji nɔ mì sugbɔ. Mìle veviɖe ni. Nɔ Yehowa ɖe emɔ nɔ mì yí mìsinkɔ yí ekpɔɛ mɔ mìje yí anɔ agbe tɛgbɛɛ le xexe yoyu lɔ mɛɔ, mìdeɖo abui mɔ yiwa afɛn kpɔɛ o.

Nɔ mìdeɖo susu sɔgbe do mìwoɖekiwo nu ɖe, nyi yí atɛnŋ ajɔɔ? (Kpɔ mamamɛ 15) *

15. (a) Lé Jutakpɔxɔ ɖeka do ŋsɛn mì mɔ mìwo le ɖo susu sɔgbe do mìwoɖekiwo nuɔ? (b) Shigbe lé foto ci yí le kpashi 24 tɔ ji dasɛ yi nɛ ɖe, nyɔna ciwo yí ato mì nu nɔ mìdeɖo susu sɔgbe do mìwoɖekiwo nuɔ?

15 Ewa exwe 15 vayi yí Jutakpɔxɔ ɖeka do ŋsɛn mì mɔ mìwo le ɖo susu sɔgbe do mìwoɖekiwo nu. Enu mɔ: “Mìdeɖo akpɔkɔ mìɖekiwo mɔ mìnyɔ keke avatɔ ego yiyi o, nɛnɛke mìdakpɔkɔ mìwoɖekiwo do enugbali ji keke avatɔ nunu mɔ mìdele eboɖe nu o. Vɔ mìɖo atekpɔ yí aɖo susu sɔgbe do mìwoɖekiwo nu yí anya mɔ, mìnyɔ le ŋɖewo wawa mɛ yí agbenya mɔ, ŋɖewo wawa aglo mì. Nɔvinyɔnu ɖeka nu mɔ: ‘Ŋnya mɔ ŋdedɔn o, kpɔ ŋdenyɔ vɛ o. Ŋɖo enywitɔxuwo koɖo dɔndɔntɔxuwo. Ahan yí amɛshiamɛ le nɛ.’” * Enyɔ sugbɔ mɔ woaɖo susu sɔgbe do amɛɖeki nu.

16. Nyi yí taɖo Yehowa nakɔ emɔdasɛnamɛ nywiwo mìɔ?

16 Yehowa na emɔdasɛnamɛ ciwo mɛ nunya le le yi Nyɔ lɔ mɛ. Élɔn mì yí ji mɔ mìakpɔ jijɔ. (Ezai 48:17, 18) Enu ci yí adɔ mìakpɔ jijɔ ŋtɔŋtɔ yí nyi mɔ, mìasɔ Yehowa sɛnsɛn ɖo texwe ŋkɔtɔ le mìwo gbe mɛ. Nɔ mìwɛ ahan ɔ, mìaze nɔ cukaɖa ciwo yí vanɔ mɛ ciwo yí deɖonɔ susu sɔgbe do eho, edɔ koɖo wowoɖekiwo nu ji. Mína nɔ mìaɖui koŋ yí anya ŋɖɛ keŋ ana eji ajɔnɔ Yehowa!—Elo. 23:15.

EHAJIJI 94 Akpedada Ðe Mawu Ƒe Nya La Ta

^ Salomɔ koɖo Yesu nya ŋɖɛ haan. Yehowa Mawu yí na wo ŋununyanya ŋtɔ́. Gbɔngbɔn kɔkɔɛ dɔ yí Salomɔ koɖo Yesu na kpla mì so susu sɔgbe ci mìaɖo do eho, edɔwawa koɖo mìwoɖekiwo nu. Mìagbeje nukplamu cɛ mɛ le nyɔta cɛ mɛ. Mìagbekpɔ nyɔna ciwo mìwo kpena xɔsetɔ ɖewo kpɔ ci wowa do enyɔ ci Bibla nu kudo nyɔ cɛwo nu ji.

^ Kpɔ nyɔta ci yí nyi “Ale Si Nàwɔ Ase Vivi Na Dɔ Sesẽ Wɔwɔ” le Jutakpɔxɔ 1er février 2015 mɛ.

^ Kpɔ nyɔta ci yí nyi “Biblia Ate Ŋu Akpe Ðe Ŋuwò Nàkpɔ Dzidzɔ” le Jutakpɔxɔ 1er août 2005 mɛ.

^ FOTOWO MƐ ÐEÐE: John koɖo Tom nyi nɔviŋsu jajɛ ciwo yí le hamɛ ɖekɛ mɛ. John zannɔ gamɛ sugbɔ sɔ lenɔ be nɔ yi hun. Tom yɛ zannɔ yi hun sɔ kɔnɔ nɔviwo yi kunuɖegbe koɖo bɔbɔwo.

^ FOTOWO MƐ ÐEÐE: John wakɔ edɔ do edɔ ji. Éji mɔ ye nu le jɔ ji nɔ ye xwetɔ. Eyi taɖo, nɔ yi xwetɔ mɔ yi le wa edɔ keke ezan ashin can ɔ, éwɛni, degbenɔ o. Tom nyi sumɔsumɔdɔwatɔ, hwenu John wakɔ dɔ ezan ŋtɔ́ mɛɔ, yɛkplɔ hamɛmɛshinshin ɖeka do yí wovayi ji nɔvinyɔnu ɖeka kpɔ. Vayiɔ, Tom nu nɔ yi xwetɔ mɔ yeɖo fiɛfi ɖekawo ɖɛ yí sɔ wanɔ sɛnsɛndɔwo, eyi taɖo yedatɛnŋ awanɔ dɔ le gahuntɔwo mɛ o.

^ FOTOWO MƐ ÐEÐE: Amɛɖekɛtɔnyanya yí bia ŋkuvi nɔ John. Tom sɔ Yehowa sɛnsɛn ɖo texwe ŋkɔtɔ le yi gbe mɛ. Eyi taɖo ci ebɔdo amowo nu yí wodrakɔ Takpekpexɔ ɖeka doɔ, évaɖo exlɔ yoyu sugbɔwo.