Gbɔxwe yí nanu ŋciwo yí vajɔ kplɔɛdoɔ, manu lé ejɔ do yí ŋvatɔ gashiagamɛ sumɔsumɔdɔ lɔ wawa nɔ mí.

Wojiŋ le 1942 le Caraïbes tɔdomɛnyigban nyakpɔkpɔ ɖeka ci yí le Curaçao. Suriname tɔwo yí danyɛ nyi, vɔ évayi ci tɔdomɛnyigban ŋtɔ́ ji keŋ awa dɔ le nɔ. Ci ewa ʒinʒindoshimɛ ewa exwe amɛve goduɔ, yí wojiŋ. Ele amɛ ŋkɔtɔ ciwo yí wa ʒinʒindoshimɛ yí trɔ Yehowa Kunuɖetɔwo mɛ le Curaçao. a Ékplanɔ Bibla koɖo mìwo ciwo yí nyi eviɛwo kwɛshila ɖeka duu, ci mìdena enɔnɔ fafɛɖe ni gashiagamɛ can. Ci ŋɖo exwe 14 ɔ, edanyɛ kplɔ mì gbɛ va Suriname keŋ ale bu nɔ nɔlɔ ci yí shin.

Le Suriname ɔ, ŋtɔ eha dodo koɖo jajɛ ciwo yí sɛnkɔ Yehowa koɖo ezolelanmɛ. Woshin wuŋ hwɛɖeka yí wonyi gbeshiagbe mɔɖetɔwo. Nɔ woxokɔ nuxu so enu ciwo mɛ woto le kunuɖeɖedɔ lɔ mɛ nuɔ, ŋkpɔnɔ mɔ wokpɔkɔ jijɔ. Le bɔbɔwo goduɔ, nyɛ koɖo anyi xlɔwo kannɔ seŋ so Bibla mɛ nyɔwo nu yí hweɖewonuɔ, mìnɔnɔ gbadenu yí glonɔ wleciviwo kpɔ. Exlɔ cɛwo kpedo ŋnu yí ŋvakpɔ enu ci ŋji mɔ nawa le agbe mɛ. Ŋji mɔ nawa edɔ nɔ Yehowa. Eyi taɖo ŋwa ʒinʒindoshimɛ hwenu ŋɖo exwe 16. Le yi goduɔ, hwenu ŋɖo exwe 18 ɔ, ŋtɔ gashiagamɛ mɔɖeɖedɔ lɔ ji.

Ci ŋnyi emɔɖetɔɔ, ŋkpla enu sugbɔ yí enu cɛwo kpedo ŋnu le gashiagamɛ sumɔsumɔdɔ lɔ wawa mɛ. Le kpɔwɛ mɛ, enu ŋkɔtɔ ci ŋkpla yí nyi, ele veviɖe mɔ woana kpla mɛbuwo. Ci ŋtɔ emɔɖeɖedɔ lɔ jiɔ, nɔviŋsu Willem van Seijl ci yí nyi eŋɛnywidratɔ ejugodutɔ sɔ ɖe le ji nɔŋ veviɖe. b  Ékpla enu sugbɔŋ so lé nawɛ awa teokrasidɔ ciwo yí le kɔ nɔŋ lɔwo nywiɖe. Hwenɔnuɔ, ŋdenya mɔ woɖo ana kplaŋ sugbɔ ahan o. Exwe ci yí kplɔɛdoɔ, wosɔŋ mɔ nyɛle nyi emɔɖetɔ vevi. Le yi goduɔ, ŋtɔ kpekpe do gbɛbɔbɔ hwɛhwɛ ciwo yí le Suriname vesuwo mɛ nu yí wojinjin sugbɔ le hamɛ buwo gbɔ. Nɔviŋsuwo naŋ ekpla ciwo yí ŋʒan gahunnɔtɔ mɛ yí ejeŋ nɔŋ sugbɔ! So hwenɔnuɔ, ŋtekpɔ yí wa wowotɔ han yí nanɔ kpla mɛbuwo.

Enu amɛvetɔ ci ŋkpla yí nyi, enyɔ mɔ woanɔ agbe kleŋ yí awa toto do enuwo nu. Le tɔtɔmɛ nɔ wleci ɖeka duuɔ, nyɛ koɖo anyi kpena emɔɖetɔ vevi wanɔ toto do enu ciwo mìʒan le wleciɛ pleŋ mɛ nu. Eyi mɛɖeka le mì mɛ zɔnnɔ emɔ jinjin lɔ yí ayi jugan lɔ mɛ keŋ ayi xwle enu ciwo pleŋ mìʒan. Mìɖo azan eho ci wonanɔ mì le wleciɛ mɛ nywiɖe yí awɛ keke nɔ ŋɖuɖu ciwo mìxwle asun nɔ wleci lɔ pleŋ. Nɔ ŋɖe vahwedo mì hwenu yí mìle avesu lɔwo mɛɔ, mɛɖekpokpui tɛnŋ kpenɔdo mì nu. Ŋkando ji mɔ ci ŋkpla lé nanɔ agbe kleŋ yí awa toto do enuwo nu hwenu ŋnyi jajɛɔ, ekpedo ŋnu yí kpɔtɔ sɔ susu ɖo Yehowa dɔ lɔ ji le anyi gbe pleŋ mɛ.

Enu amɛtɔntɔ ci ŋkpla yí nyi mɔ, nɔ wokplakɔ nu amɛwo le wowoŋtɔwo gbe mɛɔ, nyɔna tonɔ so mɛ. Ci ŋshinkɔɔ, ŋdonɔ Néerlandais-gbe, ŋlɛshigbe, Papiamento-gbe koɖo Sranantongo-gbe (wogbeyɔɛni mɔ Sranan-gbe), eyi nyi egbe ci wodonɔ wu le Suriname. Vɔ le avesu lɔwo mɛɔ, ŋdo jeshi mɔ nɔ mìnu eŋɛnywi lɔ nɔ amɛwo le wowoŋtɔwo gbe mɛɔ, ejɔnɔ ji nɔ wo. Vɔ egbe ciwo wodonɔ le nɔ lɔwo dodo gbɔnnu nɔŋ shigbe Saramaccan-gbe nɛ. Enyi egbe ɖeka ci nɔ woduikɔɔ, egbeɖyiɖyi lɔwo ayikɔ ji yí agbeyikɔ gɔnmɛ. Vɔ ejɔ eji nɔŋ mɔ, ŋdo egbla yí kpla egbe lɔwo. Ci exwewo vayikɔɔ, ŋsun ji yí kpla nyɔnɔnwi lɔ amɛ sugbɔ ɖo ŋtɛnŋ donɔ wowoŋtɔwo gbe.

Vɔ le egbe lɔ kplakpla mɛɔ, ŋɖewo jɔ yí ewa ɖeka nɔŋ. Le kpɔwɛ mɛ, gbeɖekaɔ, dɔmɛ dodoɔ aya nɔ nyɔnu ɖeka ci yí nyi Bibla nukplavi ci yí donɔ Saramaccan-gbe. Ci ŋmɔ mabiɛ se mɔ lé ewa ni do maɔ, ŋvabiɛ se mɔ efu efɔn ma! Le nyɔnɔnwi mɛɔ, enyɔ lɔ ci ŋbiɛ se ahan dekpe ni ɖeeɖe o. Ci ŋwanɔ afɛn gaɖewomɛ le egbe lɔ dodo mɛ can ɔ, dedɔ yí ŋmi egbla dodo mɔ madonɔ egbe lɔ asɔ ɖenɔ kunu nɔ wo o.

Le 1970 mɛɔ, wosɔŋ mɔ nyɛ nanyi ekán lɔ mɛ hamɛwo jikpɔtɔ. Le exwe ŋtɔ́ mɛɔ, ŋdasɛ foto ci yí nyi “Saɖyiɖyi yi Yehowa Kunuɖetɔwo Dɔwaxu Gangantɔ lɔ” nɔ gbɛbɔbɔ hwɛhwɛ ciwo yí le texwe jinjinwo. Nɔ mìatɛnŋ avayi ɖo nɔvi cɛwo gbɔɔ, nyɛ koɖo nɔvi ɖewo nɔnɔ tɔjihun aci tɔ mɛ yí tonɔ etɔ ciwo yí le avesu lɔwo mɛ. Mìhɛnnɔ grupu, ɛsansi, kaɖigban do tɔjihun lɔ mɛ koɖo enu ciwo mìasɔ dasɛ foto lɔwo. Nɔ mìvayi ɖo fini yí mìyikɔɔ, mìɖenɔ enu lɔwo pleŋ ti le tɔjihun lɔ mɛ yí asɔ wo yi fini mìadasɛ foto lɔwo le. Ŋci ŋɖonɔ ŋwi sɔwu le mɔzɔnzɔn le avesu cɛwo mɛ yí nyi lé mɛ lɔwo lɔn toto cɛ lɔwo do. Ejɔ ji nɔŋ sugbɔ mɔ ŋkpedo mɛbuwo nu  yí wovajeshi Yehowa koɖo yi habɔbɔ lɔ kpaxwe ci yí le nyigban ji. Ci ŋkpɔ lé amɛwo te gogo Yehowa doɔ, edɔ yí eji jɔnɔŋ mɔ ŋwa edɔ sɛnsinɖe ahan le Yehowa dɔ lɔ mɛ.

Ci ŋnyi etrɛn ɔ, ele fafɛɖe nɔŋ mɔ mawa anyi dɔwo, vɔ ŋji mɔ naɖe nyɔnu. Eyi taɖo, ŋtɔ egbe dodo ɖa nɔ Yehowa mɔ le kpedo ŋnu nɔ makpɔ nyɔnu ci koŋ yí akpedo ŋnu le gashiagamɛ sumɔsumɔdɔ lɔ wawa le avesu cɛ mɛ. Le exwe ɖeka han goduɔ, ŋtɔ yiyi koɖo Ethel ci yí nyi emɔɖetɔ vevi. Ényi mɛɖeka ci yí lɔn faa yí wanɔ edɔ sɛnsin nɔ Yehowa, ci yí dele fafɛɖe ni can. So cugbejɛvi mɛ yí apotru Pɔlu nu jɔnɔ ji nɔ Ethel yí ejinɔ mɔ yeawa enuɖekpokpui ci ji yesun keŋ awa yitɔ han le kunuɖeɖedɔ lɔ mɛ. Mìɖe nɔnɔ le septembre 1971 mɛ yí tɔ ekán lɔ mɛ hamɛwo jijikpɔdɔ lɔ wawa doju.

Enu keke ɖe dele Ethel xomu shi o, eyi taɖo ele fafɛɖe ni mɔ atɛnŋ azɔn emɔ koɖoŋ nɔ mìavayi ji hamɛwo kpɔ le avesu lɔwo mɛ. Le kpɔwɛ mɛ, nɔ mìjikɔ avayi ji hamɛwo kpɔ le avesu lɔwo mɛɔ, enu hwɛɖeka kpoŋ yí mìsɔnɔ. Mìnyanɔ mìwo nudodowo le tɔ mɛ yí lenɔ shi le mɛ hɛnnɛ. Gbesɔ kpe niɔ, mìɖunɔ ŋɖekpokpui ci nɔviwo nanɔ mì. Mìɖunɔ doglo gbɛmu ci woyɔnɔ mɔ iguanas, kpavi gbɛmu ci woyɔnɔ mɔ piranhas alo ŋɖekpokpui ci adewo lé le avesu lɔwo mɛ alo kpavi ɖekpokpui ci wolé le etɔ mɛ. Nɔ kpanu ci mɛ mìaɖu nu le deliɔ, mìɖunɔ enu le madanmawo ji. Nɔ gaci deliɔ, mìɖunɔ enu koɖo alɔ. Nyɛ koɖo Ethel kpɔɛ mɔ hwenu yí mìle vɔnsawo wakɔ doju hwenu mìle edɔ wakɔ nɔ Yehowaɔ, ena yí mìte gogo nɔnɔ doji yí vanyi eka amɛtɔn ci wobla doju nywiɖe. (Ŋun. 4:12) Nyɔnɔnwi enyi mɔ mìto nuwo mɛ hwenɔnu, vɔ ŋɖe degbejɔ eji nɔ mì wu cɛ o!

Ci mìvayi ji nɔvi ciwo yí le aveɛ mɛ yí trɔ gbɔgbɔɔ, eyi enu ci yí ŋnu le tɔtɔmɛ nɔ  exolɔlɔ lɔ jɔ do mì ji. Ci tɔjihun lɔ ɖo eshiɛ mɛɔ, egbeva tamɛ nɔ eshi lɔ zeɖeka. Mìdo akpe mɔ mìdo awu ciwo yí ana mìdanu eshi yí aku o, kpɔ mìdejuin so tɔjihun lɔ mɛ hɛnnɛ o. Vɔ eshi ɖɔɛ. Mìsɔ ŋɖuɖu ciwo pleŋ yí le tɔjihun lɔ mɛ danŋkpe keŋ yí zan kpanu lɔwo yí sɔ kpa eshi lɔ ti.

Ci mìle tɔjihun lɔ mɛ yikɔɔ, ŋɖuɖu degbele mì shi o, eyi mìtɔ eɖɔ dada. Vɔ mìdekpɔkpɔ kpavi yí lekɔ o. Eyi mìdo egbe ɖaɖa nɔ Yehowa mɔ yi le na mì ŋɖuɖu gbenɔgbe tɔ. Ci mìdo egbe ɖaɖa ɖegbɔɔ, nɔvi ɖeka lé kpavi gangan ɖeka ci yí asun nɔ mìwo amatɔn lɔwo yí mìaɖu ezan ŋtɔ́ mɛ yí aɖɔ xodu.

Ci nyɛ koɖo Ethel wa ekán lɔ mɛ hamɛwo jijikpɔdɔ lɔ na nɔ exwe amatɔn goduɔ, mìxɔ shicu maɖoŋdonu ɖeka. Eyi nyi mɔ mìatrɔ ajitɔ koɖo ajinɔ. Ci ŋdenya lé enuwo avayi do nɔ mì le agbe mɛ can ɔ, ŋkpɔ jijɔ do eŋɛnywi cɛ nu. Nyɛ koɖo Ethel ji veviɖe mɔ mìakpɔtɔ awakɔ gashiagamɛ sumɔsumɔdɔ lɔ nɔ anyɔ. Le 1976 mɛɔ, mìji mìwo vi ŋsuvi Ethniël. Le exwe amɛve koɖo efan goduɔ, mìji mìwo vi ŋsuvi amɛvetɔ ci yí tɔ mɔ Giovanni.

Eʒan ciwo yí le Suriname hwenɔnu dɔ yí alɔjedɔwaxu lɔ mɔ nyɛ le kpɔtɔ awakɔ ekán lɔ mɛ hamɛwo jijikpɔdɔ lɔ, ci eviwo le mì shi can. Ci mìwo viwo vashin hwɛɖekaɔ, wosɔ hamɛ kankin ɖewo nɔŋ mɔ nyɛŋ le vayi jinɔ wo kpɔ. Ŋsɔnɔ kwɛshila amɛve sɔ jinɔ hamɛwo kpɔ le wleciɛ mɛ yí sɔnɔ kwɛshila amɛve kpɛtɛ nɔnɔ hamɛ ci mɛ wosɔ mì ɖaɖa shigbe emɔɖetɔ nɛ. Nɔ ŋvayi jikɔ hamɛ ciwo yí sɔ fini yí mìle gbɔɔ, Ethel koɖo mìwo vi ŋsuviwo kplɔnɔŋ do. Vɔ nɔ nayi ji hamɛ ciwo yí le avesu lɔwo mɛɔ, nyɛɖekɛ yí yinɔ.

Ŋwanɔ toto do enuwo nu nywiɖe nɔ matɛnŋ awa edɔ ciwo pleŋ yí le kɔ nɔŋ. Ŋtenɔkpɔ keke mìwanɔ sɛnsɛn xomumɛtɔ kwɛshila ɖeka duu. Nɔ ŋvayi jikɔ hamɛ ciwo yí le avesu lɔwo mɛ kpɔɔ, Ethel wanɔ sɛnsɛn xomumɛtɔ koɖo ɖeviɛwo le axomɛ. Mìtenɔkpɔ hweɖekpokpuinu mɔ mìawa enuwo doju shigbe xomu nɛ nɔ anyɔ. Nyɛ koɖo Ethel munɔ munu koɖo ɖeviɛwo blaŋblaŋ yí gbetonɔ yí ɖyinɔ sa yi texwe nyakpɔkpɔ ciwo yí sɔ mìwo xwe gbɔ. Ejɔnɔ yí ŋnɔnɔ ezan ji yí dranɔ teokrasidɔwo do. Yí Ethel dasɛ mɔ yenyi nyɔnu adodwitɔ ci nyɔ wonu  le Elododo Wema 31:15 mɛ. Ðo éfɔnnɔ zan yí tenɔkpɔ keke yí dranɔ enuwo do nɔ mìatɛnŋ ahlɛn ŋkeke lɔ mawunyɔkpukpui doju le xomu mɛ keŋ aɖu nyidin ŋɖuɖu doju gbɔxwe yí ɖeviɛwo ayi suklu. Ejɔ eji nɔŋ mɔ ashinyɛ ɖo amɛɖekisɔsɔsavɔn gbɔngbɔn yí kpenɔdo ŋnu gashiagamɛ yí ŋtɛnŋ wanɔ teokrasidɔ anyitɔwo!

Nyɛ koɖo ashinyɛ je agbla veviɖe mɔ mìakpedo mìwo viwo nu nɔ woalɔn Yehowa yí agbelɔn kunuɖeɖedɔ lɔ hɛnnɛ. Mìji mɔ mìwo viwo le wa gashiagamɛ sumɔsumɔdɔ lɔ, vɔ denyi ci mìwo ji mɔ wolé wɛ taɖo yí woawɛ o. Vɔ eɖo anyi wowoŋtɔwo dro. Mìxonɔ nuxu nɔ wo so jijɔ ci yí le gashiagamɛ sumɔsumɔdɔ lɔ wawa mɛ nu. Ele ahan gan, mìgbexonɔ nuxu so cukaɖa ciwo mìdonɔ go koɖo lé Yehowa kpenɔdo mì nu yí gbecunɔ shi nɔ mì. Mìtenɔkpɔ keke nɔ mìwo viwo aje exlɔ koɖo Kunuɖetɔ ciwo yí sɔ Yehowa sɛnsɛn sɔ ɖo texwe ŋkɔtɔ le wowo gbe mɛ.

Ci mìhɛnkɔ mìwo viwoɔ, Yehowa nanɔ ŋɖekpokpui ci yí wudo mì. Vɔ ŋtenɔkpɔ gashiagamɛ mɔ mawa anyi kpaxwe. Enu ci ŋkpla hwenu ŋnyi trɛnnɔ koɖo emɔɖetɔ vevi kpedo ŋnu yí ŋɖonɔ eho ɖɛ nɔ mìasɔ va xwle enu ciwo yí awudo mì. Hweɖewonuɔ, nɔ mìgbedo egbla keke can ɔ, mìdetɛnŋ kpɔnɔ enu ciwo yí wudo mì pleŋ o. Le gahunnɔtɔwo mɛɔ, ŋkpɔɛ mɔ Yehowa kpedo mì nu. Le kpɔwɛ mɛ, so exwe 1986 yi 1992 mɛɔ, ahwa ɖeka jɔ le Suriname. Le exwe hunnɔwo mɛɔ, egbɔnnu mɔ woakpɔ enuvevitɔwo axwle. Ci ele ahan can ɔ, Yehowa kpedo mì nu.—Mt. 6:32.

Le mìwo gbe mɛ pleŋ ɔ, ŋkpɔɛ mɔ Yehowa le bu nɔ mì yí na mìkpɔ jijɔ ŋtɔŋtɔ yí ŋciwo le mì shi jenɔŋ nɔ mì. Mìwo viwo nyi shicu gangan ɖeka nɔ mì yí ejɔ ji nɔ mì mɔ mìtɛnŋ hɛn wo yí wosɛnkɔ Yehowa. Ci wowo can woɖui mɔ yewoawa gashiagamɛ sumɔsumɔdɔ lɔ le yewo gbe pleŋ mɛɔ, evivi nɔ mì sugbɔ. Ethniël koɖo Giovanni yi teokrasi suklu ciwo wovayɔnɔ gbɛ mɔ Fyɔɖuxu Ŋɛnywidratɔwo Suklu yí ecɛyɛɔ, wo koɖo wowo shiwo wakɔ edɔ le Betɛli ci yí le Suriname.

Nyɛ koɖo Ethel shin sugbɔ ɖɛyɛ, vɔ mìkpɔtɔ wakɔ edɔ nɔ Yehowa yí nyi emɔɖetɔ veviwo. Le nyɔnɔnwi mɛɔ, ŋxa keke yí ŋdekpɔ tɛn yí akpla lé woxunɔ eshi do kpetii o! Vɔ deve ŋnu o. Nɔ ŋbu tamɛ kpɔ so anyi gbe nuɔ, ŋkpɔɛ mɔ ci ŋɖui mɔ nawa gashiagamɛ sumɔsumɔdɔ lɔ le anyi gbe pleŋ mɛ nyi gbeta nywitɔ ci ŋsɔ.