Nɔnyɛ koɖo danyɛ tɔ Bibla kplakpla koɖo Yehowa Kunuɖetɔwo le exwe 1940-wo mɛ. Wovami enu lɔ kplakpla, vɔ nɔnyɛ kpɔtɔ xɔnɔ Jutakpɔxɔ koɖo Nyɔ! wo. Le exwe 1950 mɛɔ, wowa Jukɔnwo domɛ takpekpegan le New York jugan mɛ, eyi anyi xomu yi.

Le takpekpe lɔ goduɔ, dejinjin o yí nɔviŋsu Lawrence Jeffries va tɔ mì jiji kpɔ. Éji mɔ yeakpedo ŋnu nɔ makpla nyɔnɔnwi lɔ. Le tɔtɔmɛɔ, ŋbui mɔ Yehowa Kunuɖetɔwo adonɔ nu ejunyɔ mɛ yí ayinɔ ahwa, vɔ ŋkpɔ mɔ wodewanɔ ahan o. Eyi ŋnu nɔ nɔviŋsu lɔ mɔ, nɔ mɛ ciwo pleŋ le Amɛliki gbe mɔ yewodayi ahwaɔ, ketɔnɔwo atɛnŋ avaje eju lɔ pleŋ ji yí axɔɛ. Nɔviŋsu Jeffries sɔ jigbɔnɖɛ yí nu nɔŋ mɔ: “Nɔ mɛ ciwo pleŋ yí le Amɛliki sɛnkɔ Yehowa yí ketɔnɔwo vaje wo ji ɖe, nyi ɔkpɔ mɔ Yehowa awaɔ?” Enyɔ ciwo enu nɔŋ koɖo enyɔbiɔse bu ciwo ŋci eɖo nɔŋ na ŋkpɔ mɔ ŋwa fɛn yí kpɔkpɔ nuwo sa. Ecɛ dɔ yí ŋji mɔ nakpla Bibla mɛ nyɔnɔnwiwo.

Ŋzannɔ gamɛ sugbɔ yí hlɛnnɔ Jutakpɔxɔ koɖo Nyɔ! xoxwi ciwo yí nɔnyɛ xɔ da ɖɛ. Eyi ŋvado jeshi mɔ ŋkplakpla nyɔnɔnwi lɔ. Eyi taɖo ŋnu nɔ nɔviŋsu Jeffries mɔ le va kpla Bibla koɖoŋ. Gbesɔ kpe niɔ, ŋtɔ bɔbɔwo yiyi yí ŋdegɔnnɔ ɖe o. Ci yí enu ciwo yí ŋkplakpla jɔkɔ ji nɔŋ ɔ, ŋvatrɔ eŋɛnywidratɔ. Ci ŋkpɔ mɔ Yehowa “zan gangan lɔ gogoɔ,” ŋtrɔ anyi tajinuwo. (Zef. 1:14, NWT) Ŋdegbeji mɔ mayi winivɛshite o, vɔ ŋji mɔ makpedo amɛwo nu woajeshi Bibla mɛ nyɔnɔnwi lɔ.

Ŋɖe gbɔ nɔ suklu le 13 juin 1956, yí le ŋkeke amɛtɔn goduɔ, ŋwa ʒinʒindoshimɛ le ekán lɔ mɛ takpekpe ɖeka mɛ. Ŋdenya sa mɔ Yehowa  anaŋ enunywi sugbɔ ahan ci ŋmɔ nakpla enu so nu yí agbekpla mɛbuwo o.

Ci ŋwa ʒinʒindoshimɛ wleci amadɛn goduɔ, ŋvanyi gbeshiagbe mɔɖetɔ. Enyɔta ɖeka le Fiaɖuƒe Subɔsubɔdɔ décembre 1956 tɔ mɛ yí mɔ: “Àtɛnŋ asumɔ le fini eʒan sugbɔ lea?” Ŋkpɔɛ mɔ natɛnŋ awɛ dru, eyi ŋji mɔ mayi fini yí eŋɛnywidratɔwo desugbɔ le o yí ayi kpedo wo nu.—Mt. 24:14.

Eyi taɖo ŋhun yi Edgefield, Caroline du sud. Eŋɛnywidratɔ amɛnɛ kpaŋ yí le nɔ. Yí ci ŋyi nɔɔ, ŋvayi gɔn nɔ wo yí mìnyi amatɔn. Mìwanɔ bɔbɔwo le nɔviŋsu ɖeka xɔ ŋkɔ. Ŋwanɔ gaxoxo 100 le kunuɖeɖedɔ lɔ mɛ wleci ɖeka duu. Ŋdevonɔ o, ɖo enyɛ yí kpɔnɔ kunuɖeɖedɔ lɔ ji yí ŋgbexonɔ nuxuwo le hamɛ lɔ bɔbɔwo mɛ. Ci ŋwakɔ dɔ sugbɔ le hamɛ lɔ mɛɔ, ahanke ŋgbevajejeɛshi Yehowa doji nɛ.

Ŋkpla Bibla koɖo nyɔnu ɖeka ci yí ɖo mɔrgu le Johnston, nɔ èso le Edgefield ɔ, àwa kpeti kankin ɖewo xwe yí aɖo nɔ. Éna dɔŋ le yi dɔ mɛ, yí ŋvawanɔ dɔ ŋkeke ɖewo le kwɛshila lɔ mɛ. Yí egbena exɔ hwɛhwɛ ɖeka mì yí mìwanɔ bɔbɔwo le mɛ.

Mɛ ci yí kpla nu koɖoŋ vi ŋsuvi Jolly Jeffries, so le Brooklyn, New York, yí vaci mìwo tɔxu yí evanyi anyi kpedonutɔ le emɔɖeɖedɔ lɔ mɛ. Ehun hwɛhwɛ ɖeka ci nɔviŋsu ɖeka we nɔ mì mɛ yí mìdɔnnɔ.

Le eju lɔ fɔdeɔ, eho ci wocunɔ nɔ edɔwatɔwo denyinɔ ŋɖe o. Nɔ mìwa dɔ ŋkeke ɖekaɔ, wocunɔ dɔla amɛve alo amɛtɔn nɔ mì. Gbeɖekaɔ, ŋvayi xwle ŋɖuɖu le fiɔse ɖeka mɛ koɖo eho kankin ci yí kpɔtɔ nɔŋ, ci ŋtoɔ, ŋsu ɖeka va ŋgbɔ yí biɔŋ se mɔ: “Èji mɔ yeawa dɔa? Nacu dɔla ɖeka nɔ eo le gaxoxo ɖeka mɛ.” Émɔ nyɛ le wa dɔ ŋkeke amɛtɔn le fini wocukɔ exɔ ɖeka le yí acucunɔ enuwo le nɔ. Eze gbawlɛɛ mɔ, Yehowa kpekɔdo ŋnu nɔ manɔ Edgefield. Le exwe 1958 mɛɔ, ŋyi jukɔnwo domɛ takpekpegan ci wowa le New York jugan mɛ.

Le ŋkeke amɛvetɔ lɔ mɛɔ, enuvevi ɖeka jɔ, ŋkpɔ Ruby Wadlington ci yí nyi gbeshiagbe mɔɖetɔ le Gallatin, le Tennessee. Ci mìwo amɛve lɔwo ji mɔ mìanyi eŋɛnywidratɔ ejugodutɔwoɔ, mìyi bɔbɔ ci wowanɔ koɖo mɛ ciwo yí ji mɔ yewoayi Gilead le takpekpe lɔ mɛ. Mìtɔ enu ŋwlɛŋwlɛ ɖaɖa mìwonɔnɔwo. Eyi wovayɔŋ mɔ nyɛ le va xo jugbaja nuxu ɖeka le Gallatin. Ŋzɔn do nu yí biɔ Ruby mɔ mìaɖe nɔnɔ yí elɔn. Eyi ŋmahɛn yí hun vaci Ruby hamɛ yí mìɖe nɔnɔ le exwe 1959 mɛ.

Hwenu ŋɖo exwe 23 ɔ, ŋvanyi enu ci woyɔnɔ gbɛ mɔ, hamɛmɛshinshinwo-ha ɖoɖowo jikpɔtɔ le Gallatin. Mìwo hamɛ lɔ yí nyi hamɛ ŋkɔtɔ ci Charles Thompson vaji kpɔ hwenu etɔ ekán lɔ mɛ hamɛwo jijikpɔdɔ lɔ wawa. Ékpɔ enu sugbɔ tɔxu le agbe mɛ. Vɔ ébiɔ ŋse mɔ nyi  nyɛŋkpɔ mɔ yɛ wudo nɔviwo ma yí lé ekán lɔ mɛ hamɛwo jikpɔtɔ kpɛtɛwo lenɔ bu nɔ nɔviwo do ma. Enu ci ŋkpla le gbɔ yí nyi mɔ, enyɔ mɔ woabiɔnɔ enyɔ se yí ajeshi enuwo pleŋ so enyɔ ɖe nu gbɔxwe yí asɔ gbeta.

Le mai 1964 mɛɔ, ŋyi Fyɔɖuxu sɔmɔsumɔ suklu ci wowa na nɔ wleci ɖeka le South Lansing, New York. Nɔviŋsu ciwo yí kpɔkɔ suklu lɔ ji na yí ŋvaji mɔ nakpla nu so Yehowa nu sɔwu yí agbete gogui doji.

Le janvier 1965 mɛɔ, woyɔ nyɛ koɖo Ruby mɔ mìwo le wa hamɛwo jijikpɔdɔ lɔ. Ekán ŋkɔtɔ ci mɛ mìji nɔviwo kpɔ le keke haan. Etɔ so Knoxville, Tennessee, keke jikɔ aɖo Richmond, Virginie. Hamɛ ciwo yí le Caroline du Nord, Kentucky, koɖo Virginie Ouest can le mɛ. Hamɛ ciwo mɛ yí amɛ yubɔwo le ɖekɛwo yí ŋvayi jinɔ kpɔ, ɖo ga ŋtɔ́ mɛɔ, mamadodo mɛ yubɔ koɖo yovowo mɛ se ci yí li na yí mɛ yubɔ koɖo yovowo denɔnɔ ju le fɔde nɔ États-Unis o. Enu sugbɔ dele nɔviwo shi o, eyi taɖo mìkpla lé mìama enu ciwo mìɖo koɖo mɛ ciwo enu wudo wo. Nɔviŋsu ɖeka ci yí wa hamɛwo jijikpɔdɔ lɔ na nɔ exwe sugbɔ kpla enuvevi ɖekaŋ. Énu nɔŋ mɔ: “Sɔ nɔvi lɔwo mɔ ye nɔviyewo yí wonyi. Ŋgbeyi hamɛ lɔ mɛ shigbe ega hannɛ o. Nɔ wokpɔnɔ eo do wowo nɔvi ji gbɔxwe àtɛnŋ akpedo wo nu.”

Hwenu mìyi jijiɛ hamɛ hwɛhwɛ ɖeka kpɔɔ, Ruby tɔ enu kplakpla koɖo nyɔnu ɖeka ci yí ɖo evi nyɔnuvi ɖeka. Ðevi lɔ ɖokɔ exwe ɖeka hwenɔnu. Ci mɛɖe deli yí akpla enu koɖi le hamɛ lɔ mɛɔ, Ruby kpɔtɔ yí kplakɔ nu lɔ koɖi toto wema ŋwlɛŋwlɛ ɖɛɖɛ ji. Ci mìtrɔva yi ji hamɛ lɔ kpɔɔ, nyɔnu lɔ va bɔbɔ lɔwo pleŋ. Wovasɔ nɔvinyɔnu emɔɖetɔ vevi amɛve ɖaɖa hamɛ lɔ mɛ yí wovayi enukplakpla lɔ ji koɖo nyɔnu lɔ. Dejinjin o, éwa ʒinʒindoshimɛ. Le exwe 30 han godu, le exwe 1995 mɛɔ, nɔvinyɔnu ɖeka va do gbe nɔ Ruby le Betɛli Patterson tɔ. Ðevi nyɔnuvi ci yí le alɔmɛ nɔ nyɔnu ci Ruby kpla nu koɖo sa nɛ. Yi koɖo asuɔ va Gilead suklu 100 tɔ.

Ekán vetɔ ci mɛ mìyi yí nyi Floride centrale. Hwenɔnuɔ, mìvado jeshi mɔ mìʒan ehun, eyi taɖo mìxwle ehun ɖeka ci yí kpɔn eho. Vɔ le kwɛshila ŋkɔtɔ mɛɔ, ŋɖeka le hun lɔ mɛ gble. Eho dele mì shi mìadrɛ do o. Eyi taɖo ŋyɔ nɔviŋsu ɖeka ci ŋkpɔ mɔ yiatɛnŋ akpedo mì nu. Nɔviŋsu lɔ dɔ yi dɔwatɔ ɖeka ɖaɖa yí evadra ehun lɔ do. Vɔ dexɔ eho ɖe le mì shi o. Énu mɔ: “Nyɔ ɖe le nɔ go.” Enu ci nɔviŋsu lɔ gbewa nɔ mì yí nyi mɔ, éna mì ho! Ecɛ nyi kpɔwɛ nywi ɖeka ci yí dasɛ lé Yehowa lenɔ bu nɔ yi sɛntɔwo do. Eɖo ŋwi nɔ mì mɔ mìɖo awanɔ xomɛvu nɔ mɛbuwo.

Nɔ mìvayi ji hamɛ ɖe kpɔɔ, nɔviwo xomɛ yí mìnɔnɔ. Ecɛ wɛ mɔ mìɖo exlɔ nywi sugbɔwo. Gbeɖekaɔ, ŋwlɛkɔ nu so hamɛ ɖeka nu le mashinni ci yí ŋwlɛnɔ nu mɛ yí ŋgbe wema lɔ do mɛ yí to. Vɔ ci ŋvagbɔ fiɛfi mɛɔ, ŋvase mɔ xomu ci gbɔ mìze vi ŋsuvi ci yí ɖo exwe amɛtɔn “kpedo” ŋnu yí ɖe gbɔ nɔ wema lɔ. Ŋsɔ nyɔ cɛ nyanɔ adrɛn le ɖeviɛ nu na nɔ exwe sugbɔ.

Le exwe 1971 mɛɔ, wosɔ wema ɖaɖaŋ mɔ mawa ekán lɔwo jijikpɔdɔ le New York jugan mɛ. Mìvɔn sugbɔ! Exwe 34 kpaŋ yí ŋɖo hwenu yí mìyi nɔ. Ci ŋnyi amɛ yubɔ ŋkɔtɔ ci yí nyi ekán lɔwo jikpɔtɔ le nɔɔ, nɔviwo xɔŋ nywiɖe.

Ci ŋnyi ekán lɔwo jikpɔtɔɔ, ejɔnɔ ji nɔŋ kwɛshila ɖeshiaɖe mɔ makpla nu amɛwo so Yehowa nu le ekán lɔwo mɛ takpekpe mɛ. Ekán lɔ mɛ hamɛwo jikpɔtɔ sugbɔ to enu sugbɔwo mɛ wuŋ. Ðeka le wo mɛ yí xo ʒinʒindoshimɛ nuxu anyitɔ. Nɔvi bu can le wo mɛ ci yí tɔ mɔ Theodore Jaracz ci yí vanyi Edɔjikpɔha mɛ tɔ. Nɔviŋsu sugbɔ shin le gbɔngbɔn mɛ hwenɔnu yí wowakɔ dɔ le Betɛli Brooklyn tɔ. Wowo can kpedo ŋnu. Ŋdo akpe sugbɔ nɔ ekán lɔ mɛ hamɛwo jikpɔtɔwo koɖo mɛ ciwo yí wanɔ dɔ le Betɛliwo, ɖo wona yí ŋvoŋ le nyɛɖeki mɛ. Ŋdo jeshi mɔ wonyi lɛngbɔkplɔtɔ amɛlɔntɔ ciwo yí ɖonɔŋ do Mawu Nyɔ lɔ nu yí nɔnɔ godu nɔ habɔbɔ lɔ le egbejinɔnɔ mɛ. Ci wosɔ wowoɖekiwo hwenɔɔ, edɔ yí ele fafɛɖe nɔŋ mɔ mawa ekán lɔwo jijikpɔdɔ lɔ le nɔ.

Le exwe 1974 mɛɔ, Edɔjikpɔha lɔ sɔ ekán lɔ mɛ hamɛwo jikpɔtɔ ɖewo mɔ wo le wa ekán lɔwo jijikpɔdɔ lɔ. Eyi taɖo ŋgbevatɔ ekán lɔ mɛ hamɛwo jijikpɔdɔ lɔ wawa ke. Vɔ ecɛyɛɔ, Caroline du Sud yí mìyi. Ejɔ ji nɔ mì mɔ le hamɛwo mɛɔ, yovowo koɖo amɛ yubɔwo vale ju le États-Unis fɔde yí ejɔ ji nɔ nɔviwo haan.

Le vɔvɔnu nɔ exwe 1976 ɔ, wosɔŋ ɖaɖa Georgie ci yí le dodomɛ nɔ Atlanta koɖo Columbus. Ci mɛɖeka tɔ zo nɔviŋsu mɛ yubɔ ɖeka xweɔ, wowo vi amatɔn ku. Ŋkpɔtɔ ɖonɔ ŋwi eku nuxu ci ŋxo. Wosɔ nɔviŋsu lɔ ashiɛ sɔ yi dotoxwe ɖo yɛ can xɔ akpa. Yehowa Kunuɖetɔ sugbɔ yovo koɖo mɛ yubɔwo va dotoxwe lɔ yí fa kɔn nɔ jila lɔwo. Ŋkpɔ mɔ lɔnlɔn ci yí le nɔviwo mɛ to akpo. Nɔ Mawu sɛntɔwo sekɔ vevi do wowonɔnɔwo nu ahan ɔ, ena yí wotɛnŋ donɔ ji le nɔnɔmɛ sɛnŋsɛnŋwo mɛ.

Le exwe 1977 mɛɔ, woyɔ mì mɔ mìwo le vawa edɔ ɖeka le Betɛli Brooklyn tɔ na nɔ wleci ɖewo. Ci edɔ lɔ jikɔ aɖo vɔvɔnuɔ, Edɔjikpɔha mɛ tɔ amɛve do go koɖoŋ yí biɔŋ se mɔ, ajɔ ji nɔ nyɛ koɖo Ruby mɔ mìaci Betɛli lɔ ma. Eyi mìlɔn.

Ŋwa dɔ le sumɔsumɔ dɔwaxu na nɔ exwe 24. Blaŋblaŋ ɔ, wokpɔnɔ enyɔ sɛnŋsɛnŋwo gbɔ le nɔ. So exwe sugbɔ keɔ, Edɔjikpɔha lɔ nanɔ emɔdasɛnamɛ ciwo yí sɔgbe koɖo Bibla gɔnmɛɖosewo, ecɛ kpenɔdo sumɔsumɔ dɔwaxu lɔ nu yí eɖonɔ enyɔ lɔwo ŋci. Yí egbezannɔ gɔnmɛɖose lɔwo yí sɔ nanɔ kpla ekán lɔ mɛ hamɛwo jikpɔtɔwo, hamɛmɛshinshinwo koɖo emɔɖetɔwo. Ekpla cɛwo kpedo nɔvi sugbɔ nu yí woshin le gbɔngbɔn mɛ, yí ecɛ na yí Yehowa habɔbɔ lɔ gbesɛnŋ doji.

So le 1995 va ɖo 2018 mɛɔ, ci ŋnyi dɔwaxugan lɔ mɛdɔdɔɔ, ŋvayi ji alɔjedɔwaxu vovovowo kpɔ. Dɔwaxugan lɔ mɛdɔdɔ yí woyɔnɔ sa mɔ alɔjedɔwaxuwo jikpɔtɔ. Ŋdo go koɖo alɔjedɔjikpɔgbɛ mɛ tɔwo, Betɛli xomumɛtɔwo, eŋɛnywidratɔ ejugodutɔwo yí donɔ ŋsɛn wo yí kpenɔdo wo nu nɔ wole cukaɖa ɖe mɛ. Yí nɔ nɔviŋsu koɖo nɔvinyɔnuwo nu enu ciwo mɛ woto le agbe mɛ nɔ nyɛ koɖo Ruby ɔ, edonɔ ŋsɛn mì sugbɔ. Le kpɔwɛ mɛ, mìyi Rwanda le exwe 2000 mɛ. Le exwe 1994 mɛɔ, wowa ahwa le Rwanda yí asɔ gu akɔta ɖe mɛ tɔwo. Ci mìse lé nɔviwo koɖo Betɛli xomumɛtɔwo tɛnŋ do ji le ahwa ŋtɔ́ mɛɔ, ewa dɔ do mì ji sugbɔ. Amɛ veviwo ku nɔ sugbɔtɔ le wo mɛ. Ci ele nɛnɛ can ɔ, nɔvi lɔwo kpɔtɔ ɖo xɔse, kpɔkɔ emɔ nɔ esɔ mɛ nywi yí eji jɔkɔ wo.

Evyɛɔ, mìɖo exwe 80 koɖo ŋɖe. Le exwe 20 ciwo yí vayi mɛɔ, ŋwa dɔ koɖo États-Unis lɔjedɔjikpɔgbɛ mɛ tɔwo. Ŋdeyi winivɛshite kpɔ o, ganŋgan ekpla ci Yehowa koɖo yi habɔbɔ lɔ naŋ wugan sesese yí gbenyɔ wu. Ecɛ kpedo ŋnu yí ŋtɛnŋ kpla Bibla mɛ nyɔnɔnwiwo koɖo mɛbuwo yí woaɖu le ni keke asɔyi mavɔ. (2 Kor. 3:5; 2 Tim. 2:2) Ŋvakpɔ lé Bibla mɛ ŋɛdu lɔ kpedo amɛwo nu yí wotrɔ wowo gbenɔnɔ yí vanyi exlɔ koɖo Mɛ ci yí wa wo. (Ʒaki 4:8) Nɔ emɔ vlɛ yí hun nɔ nyɛ koɖo Ruby ɔ, mìkpɔtɔ yí donɔ ŋsɛn mɛbuwo nɔ enukplakpla so Yehowa nu koɖo Bibla mɛ nyɔnɔnwi lɔ kplakpla mɛbuwo ajɔnɔ ji nɔ wo, eyi nyi mɔnukpɔkpɔ gangantɔ ci mɛ ci yí sɛnsɛn Yehowa atɛnŋ aɖo!