1. Nyi yí taɖo mìnanɔ ɖoŋciwo le bɔbɔwoɔ?

 NYI yí taɖo mìyinɔ bɔbɔwoɔ? Ŋkɔŋkɔtɔ, mìyinɔ bɔbɔwo yí akanfu Yehowa. (Eha. 26:12; 111:1) Mìgbeyinɔ bɔbɔwo keŋ nɔ mìatɛnŋ adonɔ ŋsɛn mìwonɔnɔwo le hwenu sɛnŋsɛnŋ cɛwo mɛ. (1 Tɛs. 5:11) Mìwanɔ enu amɛve cɛwo nɔ mìkɔ alɔ yi ji keŋ ɖo enyɔ ŋci.

2. Hwenuwo yí emɔ hunnɔ nɔ mì mɔ mìaɖo enyɔ ŋci le bɔbɔwoɔ?

² Emɔ hunnɔ nɔ mì kwɛshila ɖeka duu mɔ mìaɖo enyɔ ŋci le bɔbɔwo. Le kpɔwɛ mɛ, le kwɛshila vɔvɔnuwoɔ, mìɖonɔ enyɔ ŋci le Jutakpɔxɔ nukplakpla mɛ. Le kwɛshila dodomɛ bɔbɔwo mɛɔ, mìɖonɔ enyɔ ŋci le Bibla mɛ nuveviwo, Hamɛ Bibla nukplakpla koɖo enyɔlekpɔ buwo hwenu.

3. Cukaɖa ciwo yí mìatɛnŋ ado goɔ, yí lé Ebretɔwo 10:24, 25 atɛnŋ akpedo mì nu doɔ?

³ Mì pleŋ yí jinɔ mɔ mìakanfu Yehowa yí agbedonɔ ŋsɛn mìwo kpena xɔsetɔwo. Vɔ mìdonɔ go cukaɖa ɖekawo. Mìtɛnŋ vɔnnɔ nɔ enyɔ ŋci ɖoɖo alo mìtɛnŋ jinɔ veviɖe mɔ mìaɖo enyɔ ŋci vɔ yí wodeyɔnɔ mì blaŋblaŋ shigbe lé mìjikɔ nɛ o. Lé mìawɛ aɖu wo jiɔ? Enu ciwo yí akpedo mì nu ze le wema ci yí apotru Pɔlu ŋwlɛ ɖaɖa Ebretɔwo mɛ. Ci exokɔ nuxu so enu ci yí taɖo ele veviɖe mɔ mìɖo abɔnɔ do ju nuɔ, énu mɔ mìɖo akpɔtɔ yí adonɔ “ŋsɛn lanmɛ nɔ mìwonɔnɔwo.” (Hlɛn Ebretɔwo 10:24, 25.) Mìavoŋ yí akɔ alɔ yi ji yí aɖo enyɔ ŋci nɔ mìnya mɔ nɔ egbenyi enyɔ kleŋ ɖe mìanu yí asɔ dasɛ mìwo xɔse can ɔ, yɛado ŋsɛn  lanmɛ nɔ mɛbuwo. Nɔ wodegbeyɔ mì sugbɔ can ɔ, eji ajɔ mì mɔ emɔ hun nɔ mɛbuwo yí woɖo enyɔ ŋci.—1 Piɛ 3:8.

4. Enu amɛtɔn ciwo mìakpɔ le nyɔta cɛ mɛɔ?

⁴ Le nyɔta cɛ mɛɔ, mìakpɔ lé mìawɛ adonɔ ŋsɛn lanmɛ nɔ mìwonɔnɔwo do le hamɛ hwɛhwɛ ci mɛ ɖoŋcinatɔwo desugbɔ le o. Le yi goduɔ, mìakpɔ lé mìadonɔ ŋsɛn lanmɛ nɔ mìwonɔnɔwo do le hamɛ gangan fini yí ɖoŋcinatɔwo sugbɔ le. Le vɔvɔnuɔ, mìakpɔ enu ciwo yí mìatɛnŋ awa keŋ nɔ enyɔ ciwo mìanunɔ le mìwo ɖoŋciwo mɛ adonɔ ŋsɛn amɛ nyao.

5. Lé mìatɛnŋ adonɔ ŋsɛn mìwonɔnɔwo le hamɛ hwɛhwɛwo mɛ doɔ?

⁵ Enyɔŋciɖotɔwo desunɔgbɔ le hamɛ hwɛhwɛ alo gbɛbɔbɔwo mɛ keke mɛ ci yí kpɔkpɔ enukplakpla lɔ ji akpɔ wo mɛ ayɔ o. Hweɖewonuɔ, éɖo anɔ te hwɛɖeka gbɔxwe mɛɖe avakɔ alɔ. Nɔ ele ahan ɔ, bɔbɔ lɔ detɛnŋ gbevivinɔ o, dedonɔ ŋsɛn amɛ o. Nyi àtɛnŋ awaɔ? Le gbesɔsɔ yí akɔnɔ alɔ blaŋblaŋ. Nɔ èwɛkɔ ahan ɔ, àdo ŋsɛn mɛbuwo yí wowo can akɔnɔ alɔ aɖonɔ nyɔ ŋci blaŋblaŋ.

6-7. Lé mìawɛ yí mìdagbevɔnnɔ sugbɔ nɔ enyɔ ŋci ɖoɖoɔ?

⁶ Vɔ lé àwɛ nɔ enyɔ ŋci ɖoɖo ɖyinɔ vɔnvɔn nɔ eoɔ? Ewanɔ ahan nɔ amɛ sugbɔ. Nɔ èji mɔ yeanyi ŋsɛndoamu soxu nɔ ye nɔviyewo ɖe, daji enu ciwo yí akpedo eo nu naɖe ao vɔnvɔn kpɔtɔ ba? Lé àtɛnŋ awɛ doɔ?

⁷ Àtɛnŋ akpɔ mɔdasɛnamɛ ɖewo ciwo yí to le Jutakpɔxɔ ɖewo mɛ yí woatɛnŋ akpedo eo nu. b Ðeka yí nyi mɔ, àdranɔ do nywiɖe. (Elo. 21:5) Nɔ èdra enukplakpla lɔ do nywiɖeɔ, ale fafɛɖe nɔ eo mɔ naɖo enyɔ ŋci. Nanɔ ɖoŋci kleŋwo. (Elo. 15:23; 17:27) Nɔ ènanɔ ɖoŋci kleŋwoɔ, adɔ yí dagbevɔnnɔ sugbɔ o. Ðoŋci kleŋ ci mɛ ànu susu ɖeka abi amɛve le gɔnmɛsese ale fafɛɖe nɔ nɔviwo sɔwu mɔ naxo nuxu gblɛlɛlɛ yí adre susu sugbɔ mɛ. Nɔ ènanɔ ɖoŋci kleŋkleŋwo do eoŋtɔ nyɔgbewo mɛɔ, adasɛ mɔ èdrado nywiɖe yí gbemɔŋje enu ci wokplakɔ lɔ mɛ nywiɖe.

8. Lé Yehowa kpɔnɔ egbla ŋtɔŋtɔ ciwo mìdonɔ doɔ?

⁸ Nɔ ète enu cɛwo kpɔ gan yí gbekpɔtɔ xa le eoɖeki mɛ nɔ àna ɖoŋci awu ɖeka abi amɛve ɖe? Kando ji mɔ Yehowa akpɔ jijɔ do egbla ŋtɔŋtɔ ci èdodoɔ yí awa ci ji èkpe nu. (Luiki 21:1-4) Yehowa debiɔ so mì shi mɔ mìwo le wa wu ci ji mìasun awa o. (Fili. 4:5) Nya enu ci ji àsun awa, ɖo tajinu ɖeka yí ado gbe ɖaɖa nɔ ao ji afa. Tajinu ŋkɔtɔ ci àɖo tɛnŋ nyi mɔ àna ɖoŋci kleŋ ɖeka.

9. Cukaɖa ci woatɛnŋ ado go le hamɛ ganganwo mɛɔ?

⁹ Nɔ eŋɛnywidratɔwo sugbɔ le ao hamɛɔ, cukaɖa ci àdo go agbeto akpo hwɛɖeka. Taŋfuin nɔviŋsu koɖo nɔvinyɔnu sugbɔ kɔnɔ alɔ yí ana ɖoŋciwo yí wodeva kpɔnɔ eo yí ayɔnɔ eo o. Le kpɔwɛ mɛ, ɖoŋciwo nana le bɔbɔ jɔnɔ ji nɔ Danielle sugbɔ. c Ékpɔɛni mɔ sɛnsɛn lɔ kpaxwe ɖe yí enyi nɔ ye koɖo emɔ ci ji yeto yí donɔ ŋsɛn lanmɛ nɔ mɛbuwo yí gbedonɔ ŋsɛn ye xɔse do Bibla  nukplamuwo ji. Vɔ hwenu eva yi ci hamɛ gangan ɖeka mɛɔ, wodeyɔɛni blaŋblaŋ nɔ ɖoŋciwo o. Yí hweɖewonu can wodeyɔɛni zeɖeka kpetii le bɔbɔ lɔ pleŋ mɛ o. Énu mɔ: “Ŋxa le nyɛɖeki mɛ sugbɔ, ewa nɔŋ shigbe mɔ mɔnukpɔkpɔ gangan ɖeka yi teŋ hannɛ. Nɔ ejɔ ahan eɖekplɔɖedoɔ, natɔ nunu le eoɖeki mɛ mɔ nyi yí taɖo eɖo agbɔnnu ahan gbɔxwe woana ɖoŋciɔ?”

10. Nyiwo mìatɛnŋ awa nɔ emɔ ahun nɔ mì mìana ɖoŋciwoɔ?

¹⁰ Enu ci yí wa Danielle awa eo can dru. Nɔ ejɔ ahan ɔ, ètɛnŋ nu mɔ yeami ɖoŋciwo nana yí aɖonɔ to le bɔbɔ kpoŋ. Vɔ ŋgbemi alɔ kɔkɔ nɔ ɖoŋci nana o. Nyi àtɛnŋ awaɔ? Àkpɔ mɔ anyɔ nywiɖe nɔ èdra ɖoŋci sugbɔ do nɔ bɔbɔ ɖekaɖeka. Eyi nɔ wodevayɔ eo le tɔtɔmɛ nɔ enukplakpla lɔɔ, emɔ buwo avahun nɔ eo yí nana ɖoŋciwo nɔ bɔbɔ lɔ yikɔ ji. Nɔ èdradra do nɔ Jutakpɔxɔ nukplakplaɔ, bu tamɛ kpɔ so lé mamamɛ ɖekaɖeka ca ka koɖo enukplakpla nyɔta lɔ do. Nɔ èwɛ ahan ɔ, àkpɔ ɖoŋci nywiwo yí ana le enukplakpla lɔ pleŋ mɛ. Gbesɔ kpe niɔ, ètɛnŋ dra do yí ana ɖoŋci le mamamɛ ciwo yí xo nuxu so Bibla nukplamu ciwo yí gbɔnnu hwɛɖeka yí wowo mɛ dredre denɔnɔ fafɛɖe o. (1 Kor. 2:10) Nyi yí taɖoɔ? Ðo taŋfuin amɛ sugbɔ dakɔ alɔ le akpaxwe ŋtɔ́ ji o. Vɔ nɔ èwa do nukplamu ŋtɔ́wo ji gan yí bɔbɔ sugbɔ vayi yí emɔ devahun nɔ eo yí èna ɖoŋci ɖe ɖe? Ètɛnŋ te gogo mɛ ci yí jikɔ akpɔ enukplakpla lɔ ji gbɔxwe yí bɔbɔ lɔ atɔ ji yí anu nyɔbiɔse ci ŋci èji mɔ yeaɖo ni.

11. Nyi Filipitɔwo 2:4 do ŋsɛn mì mɔ mìwo le waɔ?

¹¹ Hlɛn Filipitɔwo 2:4. Gbɔngbɔn kɔkɔɛ na yí apotru Pɔlu do ŋsɛn Kristotɔwo mɔ wo le bunɔ tamɛ kpɔ so mɛbuwo nyɔnawo nu. Lé mìatɛnŋ awa do nukplamu ŋtɔ́ ji le bɔbɔwo doɔ? Mìɖo aɖonɔ ŋwi mɔ shigbe mìwo nɛɔ, mɛbuwo can jijiɛ mɔ yewoana ɖoŋciwo hɛnnɛ.

12. Emɔ nywi ci ji mìatɛnŋ ato yí ado ŋsɛn lanmɛ nɔ mɛbuwo le bɔbɔwoɔ? (Kpɔ foto lɔ hɛnnɛ.)

¹² Kpɔ enu lɔwo to emɔ cɛ ji. Nɔ èkankɔ seŋ koɖo ao kpenawo ɖe, àji mɔ yeɖekɛ yí axokɔ nuxu keke wowodagbekpɔ eɖe  anua? Kankandoji li mɔ danyi ahan o. Àji mɔ wowo can wo le xonɔ nuxu do seŋkankan lɔ mɛ hɛnnɛ. Ahanke le bɔbɔwoɔ, mìji mɔ mìana emɔ amɛ sugbɔ nɔ woaɖo enyɔ ŋci nɛ. Eyi taɖo emɔ nywi ɖeka ci ji mìatɛnŋ ato yí ado ŋsɛn lanmɛ nɔ mìwo nɔviŋsu koɖo nɔvinyɔnuwo yí nyi mɔ, mìana emɔ wo nɔ woaxo nuxu so wowo xɔse nu. (1 Kor. 10:24) Mìakpɔ lé hanci mìatɛnŋ awɛ do.

13. Lé mìatɛnŋ awɛ nɔ mɛbuwo ciwo yí le anyinɔxu lɔ atɛnŋ ana ɖoŋciwoɔ?

¹³ Enu ɖeka ci yí taɖo mìwo ɖoŋciwo ɖo anɔnɔ kleŋ yí nyi mɔ, nɔ gamɛ akpɔtɔ ali keŋ nɔ amɛ sugbɔ ana ɖoŋciwo. Hamɛmɛshinshinwo koɖo eŋɛnywidratɔ ciwo yí shin le gbɔngbɔn mɛ ɖo anyi kpɔwɛ nywiwo. Nɔ èna ɖoŋci ciwo yí le kleŋ can ɔ, ŋgbexo nuxu so susu sugbɔ nu o. Nɔ èxo nuxu so enu ciwo pleŋ yí le mamamɛ lɔ mɛ nuɔ, mɛbuwo dagbekpɔ enyɔ ɖe yí anu o. Le kpɔwɛ mɛ, le mamamɛ cɛ mɛɔ, wona enukplamu amɛve: ɖoŋciwo le nɔ kleŋ koɖo wodaxo nuxu so susu sugbɔ nu o. Nɔ eo yí woyɔ doŋkɔ yí àna ɖoŋci le mamamɛ cɛ mɛɔ, tekpɔ yí axo nuxu so susu ɖeka nu kpoŋ.

14. Nyi yí akpedo mì nu mìanya zenɛni yí mìakɔnɔ alɔ yi jiɔ? (Kpɔ foto lɔ hɛnnɛ.)

¹⁴ Zan susu yí anya zenɛni yí àkɔnɔ alɔ yí ana ɖoŋci. Nɔ mìkɔnɔ alɔ sugbɔ ɖoɖuɔ, awa nɔ mɛ ci yí kpɔkɔ enukplakpla lɔ ji shigbe mɔ mìʒinʒin ɛ ji mɔ yɛ le yɔkɔ mìwo ɖekɛ kpoŋ nɔ mɛkpɛtɛwo dekpɔ na ɖoŋci ɖe can. Ahan wawa agbɔjɔ lanmɛ nɔ mɛbuwo yí wodagbejinɔ mɔ yewoakɔ alɔ kpeti o.—Ŋun. 3:7.

15. (a) Lé mìawa nu do nɔ wodeyɔ mì nɔ ɖoŋci ɖeɔ? (b) Lé mɛ ciwo yí kpɔkpɔ enukplakpla lɔ ji adasɛ eɖesɔleji nɔ amɛwo pleŋ doɔ? (Kpɔ dakavi ci yí nyi, “ Nɔ Èkpɔkpɔ Enukplakpla Lɔ Ji.”)

¹⁵ Nɔ eŋɛnywidratɔ sugbɔ kɔnɔ alɔ le enukplakpla ɖe hwenuɔ, taŋfuin mìdatɛnŋ avananɔ ɖoŋci zenɛni ci yí mìwo ji do o. Hweɖewonuɔ, mɛ ci yí kpɔkɔ  enukplakpla lɔ ji dasun ji yí ayɔ mì kuɖeka kpeti o. Atɛnŋ agbɔjɔ lanmɛ nɔ mì, vɔ mìaje agbla nɔ ŋgbeve mì nu nɔ wodeyɔ mì o.—Ŋun. 7:9.

16. Lé mìawɛ yí ado ŋsɛn lanmɛ nɔ mɛ ciwo yí nakɔ ɖoŋciwoɔ?

¹⁶ Nɔ dàtɛnŋ ana ɖoŋciwo zenɛniɖe shigbe lé eɔjijiɛ do nɛ ɖe, danyɔ mɔ àɖo to nywiɖe hwenu mɛbuwo nakɔ ɖoŋciwo keŋ avakanfu wo le bɔbɔ lɔ godu ba? Nɔvio ŋsuwo koɖo nɔvio nyɔnuwo akpɔɛ mɔ lé eɔkanfu yewo do gbedo ŋsɛn yewo shigbe mɔ èna ɖoŋciwo nɛ. (Elo. 10:21) Emɔ bu ci ji mìato yí adonɔ ŋsɛn lanmɛ nɔ mìwonɔnɔwo yí nyi mɔ mìakannɔfu amɛ.

17. (a) Lé jilawo atɛnŋ akpedo wowo viwo nu woadra ɖoŋci ciwo yí sɔ koɖo wo doɔ? (b) Sɔ koɖo video lɔ ɖe, emɔ amɛnɛ ciwo ji woato adra ɖoŋciwo doɔ? (Kpɔ gɔnmɛnuŋwlɛŋwlɛ lɔ hɛnnɛ.)

¹⁷ Lé mìgbedonɔ ŋsɛn lanmɛ nɔ mìwonɔnɔwo le mìwo bɔbɔwo doɔ? Nɔ jila ènyiɔ, kpedo ao vi hwɛhwɛwo nu nɔ woadranɔ do yí ananɔ ɖoŋci ciwo yí sɔ koɖo wowo xwe. (Mt. 21:16) Hweɖewonuɔ, enukplakpla lɔ tɛnŋ vaxokɔ nuxu so enyɔ veviwo nu, shigbe xomu cukaɖawo abi agbenywinɔnɔ nyɔwo hannɛ, vɔ yí etɛnŋ nyi mamamɛ ɖeka alo amɛve kpoŋ mɛ yí ɖeviwo atɛnŋ ana ɖoŋci le.  Gbekpedo ao viwo nu nɔ woamɔŋje enu ci yí taɖo de hweɖekpokpuinu ci wokɔ alɔ yí woayɔ wo o. Nɔ wodre mɛ nɔ wo ahan ɔ, atɛnŋ akpedo wo nu wodado dɔmɛzi nɔ woyɔ mɛbuwo yí wodeyɔ wo o.—1 Tim. 6:18. d

18. Lé mìawɛ yí mìdadɔnnɔ amɛwo susu va mìwoɖekiwo ji nɔ mìnakɔ ɖoŋciwoɔ? (Elododo Wema 27:2)

¹⁸ Mìwo ɖekaɖeka atɛnŋ adra ɖoŋci ciwo yí ado ŋsɛn amɛwo do yí asɔ kanfu Yehowa yí agbesɔ do ŋsɛn mìwo kpena Kristotɔwo. (Elo. 25:11) Nɔ mìaxo nuxu kleŋ so enu ciwo mɛ mìto nu can ɔ, mìdeɖo axonɔ nuxu sugbɔ so mìwoɖekiwo nu o. (Hlɛn Elododo Wema 27:2; 2 Kor. 10:18) Anyɔ wu mɔ mìaje agbla asɔ mìwo susu ɖo Yehowa, yi Nyɔ koɖo yi mɛwo pleŋ ji. (Enyɔ. 4:11) Vɔ nɔ nyɔbiɔse mamamɛ lɔ tɔ biɔ mɔ mìaxo nuxu so mìwoɖeki nuɔ, anyɔ mɔ mìawɛ ahan. Mìakpɔ yi kpɔwɛ ɖeka le mamamɛ ci yí gbɔgbɔ mɛ.

19. (a) Nɔ mìbunɔ mɛ ciwo pleŋ yí va bɔbɔ lɔ tɔ kpɔ ɖe, nyɔna ciwo yí ato so mɛɔ? (Rɔmatɔwo 1:11, 12) (b) Nyi yí jɔnɔ ji nɔ eo koŋ so ɖoŋciwo nana le bɔbɔwo mɛ nuɔ?

¹⁹ Ci wodedo ese ɖe koŋ so lé woana ɖoŋciwo do nu can ɔ, mìwo ɖekaɖeka ɖo atekpɔ nɔ mìwo ɖoŋciwo anyinɔ ŋsɛndoamu nyɔwo. Edasɛ mɔ mìtɛnŋ nanɔ ɖoŋci kleŋkleŋwo. Alo mìakpɔ jijɔ do emɔ ciwo yí hun nɔ mì yí mìna ɖoŋciwo nu, yí agbekpɔ jijɔ mɔ emɔ hun nɔ nɔviwo yí wowo can ana ɖoŋciwo hɛnnɛ. Nɔ mìsɔ susu ɖo mɛbuwo nyɔnawo ji le hamɛ bɔbɔwo hwenuɔ, ‘wowo xɔse akpedo mì nu yí mìwo xɔse can agbekpedo wo nu.’—Hlɛn Rɔmatɔwo 1:11, 12.