1. Enyɔ ci yí woatɛnŋ abiɔ mì se le dɔmɛ alo sukluɔ?

 NƆ AO dɔmɛkpena alo suklukpena biɔ enyɔ eo se so ao jixɔsewo nu ɖe, lé ewanɔ nɔ eoɔ? Ècanɔka le eoɖeki mɛa? Ahan ewanɔ nɔ amɛ sugbɔ le mì mɛ nɛ. Enyɔbiɔse ŋtɔ́ atɛnŋ akpedo mì nu mìanya enu ci yí amɛ lɔ bukɔkpɔ alo enu ci ji exɔ se yí ana ale fafɛɖe nɔ mì mɔ mìanu eŋɛnywi lɔ ni. Hweɖewonuɔ, mɛɖewo tɛnŋ biɔ nyɔ mì se keŋ asɔ dɔn nyɔ koɖo mì. Ecɛ deɖo akpaca mì o. Wowɛni ahan ɖo wose enyɔ masɔgbe so mìwo jixɔsewo nu. (Edɔ. 28:22) Gbesɔ kpe niɔ, mìle “ŋkeke vɔvɔwo mɛ” hwecinu yí egbe dale ju nɔ amɛ sugbɔ o, yí wo “a donɔ dɔmɛzi” yí “á wanɔ evu.”—2 Tim. 3:​1, 3.

2. Nyi yí taɖo mìji mɔ mìanyi amɛfafawoɔ?

² Ètɛnŋ biɔ eoɖeki se mɔ, ‘Lé nawɛ axo nuxu koɖo fafa nɔ amɛwo dokɔ ɖyika do anyi jixɔsewo nuɔ?’ Nyi yí atɛnŋ akpedo eo nuɔ? Xomɛfafa yɔ. Mɛ ci yí fa xomɛ dedonɔ dɔmɛzi blaŋ o, vɔ ésun ji yí lenɔ yiɖeki do mɛ nɔ woji nyɔ le nu alo nɔ denya lé awɛ aɖo enyɔ ŋci o. (Elo. 16:32) Ètɛnŋ nu mɔ, enyanɔ nunu vɔ denyanɔ wawa o. Nyi yí akpedo eo nu nanyi amɛfafa sɔwuɔ? Nɔ amɛwo dokɔ ɖyika ao jixɔsewo ɖe, lé àtɛnŋ aɖo enyɔ ŋci koɖo fafa doɔ? Nɔ jila ènyi ɖe, lé àtɛnŋ akpedo ao viwo nu woahwlɛn ta nɔ wowo jixɔsewo koɖo fafaɔ? Mína nɔ mìakpɔɛ ɖa.

3. Nyi yí taɖo woatɛnŋ amɔ xomɛfafa nyi ŋsɛn yí denyi gbɔjɔgbɔjɔɔ? (2 Timɔte 2:​24, 25)

³ Mɛ ci yí fanɔ xomɛ nyi ŋsɛntɔnɔ, denyi kleklitɔnɔ  o. Eʒan mɔ woado ŋsɛn gbɔxwe yí aɖu nɔnɔmɛ sɛnŋ ɖe ji. Xomɛfafa nyi “Gbɔngbɔn kɔkwɛ kusɛnsɛn” kpaxwe ɖeka. (Gal. 5:​22, 23) Wozannɔ Grɛki nyɔgbe ci mɛ woɖe mɔ “xomɛfafa” hweɖewonu nɔ woxokɔ nuxu so esɔ gbemɛtɔ ci wona kpla nu. Wona kpla yi yí evafa keŋkeŋ. Ci efa can ɔ, ŋsɛn kpɔtɔ le nu. Lé mìwo agbetɔwo atɛnŋ adasɛ mɔ mìnyi amɛfafawo gan yí sɛnŋ doɔ? Mìdatɛnŋ awa cɛ le mìwoŋtɔwo ŋsɛn mɛ o. Enu ci yí atɛnŋ akpedo mì nu yí nyi mɔ mìabiɔ Yehowa nɔ ana mì yi gbɔngbɔn kɔkɔɛ ci yí akpedo mì nu mìaɖo nɔnɔmɛ nywi cɛ. Amɛ sugbɔ tɛnŋ kpla lé woawɛ anyi xomɛfafatɔnɔwo. Nɔviŋsu koɖo nɔvinyɔnu sugbɔtɔ wa nu koɖo fafa ci amɛwo ji nyɔ le wo nu. Ecɛ na yí mɛbuwo ɖo susu nywi do Yehowa Kunuɖetɔwo nu. (Hlɛn 2 Timɔte 2:​24, 25.) Lé àwɛ anyi amɛfafa yí asɔ dasɛ mɔ èsɛnŋ ɔ?

4. Nyi mìatɛnŋ akpla so lé Izaki fa xomɛ do mɛɔ?

⁴ Exolɔlɔ sugbɔ le Bibla mɛ ciwo yí dasɛ lé xomɛfafa le veviɖe do. Mìasɔ Izaki kpɔwɛ. Hwenu ele Filistɛnwo nyigban ji le Gera ɔ, mɛ ciwo yí trɔdi hwanŋ yi keke yí cu dotɔ ciwo yí dalɔ dɔwaviwo ɖe. Izaki dewa vu koɖo wo keŋ atrɔ axɔ dotɔ lɔwo o, vɔ éso le nɔtɔxu koɖo yi mɛwo yí vayi ku dotɔ buwo do fibu. (Gɔnm. 26:​12-18) Vɔ Filistɛnwo gbenu mɔ yewotɔwo yí nyi eshi lɔwo le nɔ hɛnnɛ. Ci wonu ahan can ɔ, Izaki wa nu le fafa mɛ. (Gɔnm. 26:​19-25) Nyi yí kpedo nu ekpɔtɔ wa nu koɖo xomɛfafa ci mɛbuwo ɖui gligaan mɔ yewoaji vu le nuɔ? Kankandojitɔɔ, ékpɔ lé dalɔ koɖo nɔlɔ wa nu do. Ékpla nu sugbɔ so lé Abraxamu wa nu do le fafa mɛ koɖo lé Sara ɖo “gbɔngbɔn fafatɔ koɖo gbɔngbɔn maje cukaɖatɔ.”—1 Piɛ 3:​4-6; Gɔnm. 21:​22-34.

5. Kpɔwɛ ci yí dasɛ mɔ jila Kristotɔwo atɛnŋ akpla xomɛfafa wowo viwoɔ?

⁵ Jila Kristotɔwo, míkando ji mɔ míwo can míatɛnŋ akpedo míwo viwo nu yí woanyi amɛfafawo. Mìasɔ Maxence kpɔwɛ, éɖo exwe 17. Mɛ ciwo edonɔ go le suklu koɖo le kunuɖeɖedɔ lɔ mɛ nyi dɔmɛzitɔnɔwo. Yi jilawo sɔ jigbɔnɖɛ kpedo nu nɔ anyi amɛfafa. Wonu mɔ, “Maxence vakplɛ mɔ ele fafɛɖe mɔ woado dɔmɛzi alo anu nyɔ koɖo adan nɔ woji nyɔ le amɛ nu. Vɔ mɛ ci yí sɛnŋ lenɔ yiɖeki do mɛ keŋ anɔ kpuu.” Jijɔtɔɔ, Maxence vanyi amɛfafa.

6. Lé gbedodoɖa atɛnŋ akpedo mì nu mìanyi amɛfafawo sɔwuɔ?

⁶ Nyi mìawa nɔ mɛɖe xokɔ ɖyi Mawu ŋkɔ alo gbalikɔ Biblaɔ? Mìɖo abiɔ Yehowa nɔ ana mì yi gbɔngbɔn kɔkɔɛ koɖo nunya nɔ mìatɛnŋ awa nu koɖo xomɛfafa. Nyi mìɖo awa nɔ mìvado jeshi mɔ mìdewa nu nywiɖe shigbe lé mìɖo awa nu do sa nɛɔ? Mìado gbe ɖaɖa so nu yí abu tamɛ kpɔ so lé mìatɛnŋ awa nu do nywiɖe le nɔnɔmɛ ŋtɔ́ mɛ hwebunu. Eyi Yehowa ana mì yi gbɔngbɔn kɔkɔɛ nɔ mìatɛnŋ aɖu mìwoɖekiwo ji yí awa nu koɖo fafa.

7. Nɔ mìlé kpukpui ɖewo do susu mɛ ɖe, lé woatɛnŋ akpedo mì nu le nɔnɔmɛ sɛnŋsɛnŋwo mɛ doɔ? (Elododo Wema 15:​1, 18)

⁷ Bibla kpukpui ɖewo atɛnŋ akpedo mì nu mìaɖu mìwoɖekiwo ji yí anya nuxu ciwo mìaxo nɔ mìdo go nɔnɔmɛ sɛnŋsɛnŋ ɖe. Mawu gbɔngbɔn kɔkɔɛ lɔ atɛnŋ akpedo mì nu mìaɖo ŋwi kpukpui lɔwo. (Ʒan 14:26) Le kpɔwɛ mɛ, gɔnmɛɖose ciwo yí le Elododo Wema  mɛ atɛnŋ akpedo mì nu mìanyi amɛfafa. (Hlɛn Elododo Wema 15:​1, 18.) Bibla wema cɛ gbedasɛ enu ci yí taɖo enyɔ mɔ mìale mìwoɖekiwo do mɛ nɔ wojikɔ nyɔ le mì nu.—Elo. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

8. Nyi yí taɖo mìɖo abu tamɛ kpɔ so enu ci yí atɛnŋ adɔ yí mɛɖe abiɔ nyɔ se so mìwo jixɔse nuɔ?

⁸ Enugɔnmɛsese can atɛnŋ akpedo mì nu. (Elo. 19:11) Mɛ ci yí senɔ nu gɔnmɛ ɖunɔ yiɖeki ji nɔ wodokɔ ɖyika yí jixɔsewo. Nɔ amɛwo biɔ nyɔ mì se hweɖewonuɔ, wodenunɔ enu ci yí taɖo wobiɔkɔ nyɔ lɔ se o. Eyi taɖo gbɔxwe mìaɖo nyɔbiɔse lɔ ŋciɔ, éɖo anɔ susu mɛ nɔ mì mɔ mìdenya enu ci yí taɖo mɛ lɔ biɔkɔ enyɔ lɔ se o.—Elo. 16:23.

9. Lé Ʒedeɔn se nu gɔnmɛ yí gbefa xomɛ ci eɖokɔ enyɔ ŋci nɔ Efraimu ŋsuwoɔ?

⁹ Mìakpɔ lé Ʒedeɔn ɖo nyɔ ŋci nɔ Efraimutɔwo do. Wosɔ dɔmɛzi nu nɔ Ʒedeɔn mɔ, nyi yí taɖo deyɔ yewo doŋkɔ nɔ yewoabɔ do nu keŋ awa ahwa koɖo Izraɛli ketɔnɔwo ma. Vɔ nyi yí dɔ teŋ yí wodo dɔmɛziɔ? Taŋfuin egoyiyi yɔa? Ðekpokpuiɖe ci enyiɔ, Ʒedeɔn dasɛ mɔ yese nu gɔnmɛ nɔ wo. Étekpɔ mɔ yease enu ci yí taɖo wodo dɔmɛzi mɛ. Ci ewɛ  ahan ɖe, nyi yí jɔɔ? Wodegbekpɔ enyɔ ɖe anu o, “wo degbe do dɔmɛzi shigbe lé wo do sa nɛ o.”—Koj. 8:​1-3.

10. Nyi yí atɛnŋ akpedo mì nu mìanya lé mìaɖo enyɔ ŋci do nɔ mɛ ciwo yí biɔ nyɔ se so mìwo jixɔsewo nuɔ? (1 Piɛ 3:15)

¹⁰ Taŋfuin dɔmɛkpena alo suklukpena ɖe tɛnŋ biɔ mì se mɔ nyi yí taɖo mìwanɔ do agbenywinɔnɔ se Bibla tɔwo ji ma. Mìtekpɔ yí hwlɛnnɔ ta nɔ mìwo jixɔse gan yí gbedonɔ bubu mɛ ci yí biɔ enyɔ lɔ se nu. (Hlɛn 1 Piɛ 3:15.) Dele mɔ mìabui mɔ amɛ lɔ biɔ nyɔ mì se yí asɔ do ɖyika mì yɔ o. Vɔ mìakpɔɛ mɔ nyɔbiɔse lɔ akpedo mì nu mìanya enu ci yí le veviɖe ni. Nɔ egbenyi susu ɖe yí dɔ yí amɛ lɔ biɔ enyɔ mì se can ɔ, ele mɔ mìaɖo ŋci ni koɖo fafa. Ðoŋci mìwotɔ lɔ atɛnŋ ana mɛ lɔ atrɔ susu. Nɔ mɛ lɔ dewa nu do mì nu nywiɖe o alo wakɔ nu koɖo adan can ɔ, mìwo dro yí nyi mɔ mìaɖo enyɔ lɔ ŋci ni koɖo fafa.—Rɔm. 12:17.

11-12. (a) Nyi mìɖo abu kpɔ gbɔxwe aɖo nyɔbiɔse sɛnŋsɛnŋ ɖe ŋciɔ? (Kpɔ foto lɔ hɛnnɛ.) (b) Na kpɔwɛ ɖeka so lé enyɔbiɔse atɛnŋ ahun mɔ nɔ seŋkankan do.

¹¹ Nɔ dɔmɛkpena ɖe biɔ eo se mɔ nyi yí taɖo mìdeɖunɔ jigbezan maɔ, biɔ eoɖeki se mɔ: Taŋfuin ébiɔkɔ yiɖeki se mɔ mìdekpɔnɔ jijɔ yɔa? Alo ébui mɔ ci mìdeɖunɔ jigbezan ɔ, ana yí ejunɔnɔ ci yí le dɔmɛ lɔ adahɛn yɔa? Nɔ mìkanfu mìwo dɔmɛkpena lɔ mɔ lé esɔ ɖe le ji nɔ yi dɔmɛkpenawo jɔ ji nɔ mì yí gbena kankandoji yi mɔ mìwo can mìjinɔ mɔ mìawa dɔ le fini jijɔ leɔ, atɛnŋ ana yí enyɔ lɔ afa ni. Ecɛ ana mìakan seŋ exlɔtɔ koɖo mìwo dɔmɛkpena lɔ so enyɔ ci Bibla nu so jigbezanɖuɖu nu.

¹² Mìatɛnŋ agbewa nu ahan nɔ wobiɔ enyɔ gbɔnnu bu ɖe se. Suklukpena ɖe tɛnŋ nu mɔ Yehowa Kunuɖetɔwo ɖo atrɔ susu ci woɖo kudo ŋsu aɖe ŋsu alo nyɔnu aɖe nyɔnu nu. Énukɔ ahan ɖo demɔŋje susu ci Yehowa Kunuɖetɔwo ɖo do enyɔ lɔ nu mɛ nywiɖe yɔa? Éɖo exlɔ ɖe alo xomumɛtɔ ɖe ci yí nɔnɔ nɛnɛ gbe yɔa? Alo ébu mɔ mìgbenɔ ŋwa nɔ mɛ ciwo yí nɔnɔ agbe ŋtɔ́ yɔa? Mìɖo ana anya mɔ mìsɔnɔ eɖe le ji nɔ amɛshiamɛ yí donɔ bubu acɛ ci yí mɛɖekamɛɖeka ɖo asɔ gbetawo. b (1 Piɛ 2:17) Mìatɛnŋ agbesun ji yí anu enyɔ ci Bibla nu ni koɖo lé wawa do Bibla nyɔwo ji na mìwo gbe mɛ nyɔnɔ do.

13. Lé mìatɛnŋ akpedo mɛɖe ci yí mɔ ŋɖɛmanya enyi mɔ woaxɔ Mawu ji se nu doɔ?

¹³ Nɔ amɛ lɔ gbe sɛnŋsɛnŋɖe mɔ yedelɔn do mìwo nyɔ jiɔ, mìdaɖa abui mɔ mìnya yi jixɔsewo o. (Titu 3:2) Nɔ ao suklukpena nu mɔ ŋɖɛmanya enyi mɔ woaxɔ Mawu ji se ɖe, àbui mɔ ao suklukpena lɔ xɔ jɔ enuwo jɔ wowoŋtɔwo ji se yí nya enu sugbɔ kudo nua? Taŋfuin yiŋtɔ debu tamɛ kpɔ kekeɖe so enyɔ lɔ nu o. Ci àtɔ enyɔ dɔndɔn koɖi so wa wowa enuwo nyɔ lɔ nuɔ, anyɔ mɔ àsɔ ŋɖe ni ci nu abu tamɛ kpɔ so. Àtɛnŋ adasɛ enyɔ ci wonu so enuwawawo nu le jw.org ji ni. Átɛnŋ avalɔn nɔ míakan seŋ so enyɔta ɖe alo video ɖe ci wodasɛ le enɔ nu. Nɔ èwa nu do nu koɖo bubu ahan ɔ, atɛnŋ avana yí aji mɔ yeanya enu sugbɔ so enyɔ ci Bibla nu nu.

14. Lé Niall zan mìwo siti do yí sɔ kpedo yi suklukpena ɖeka nu yí evaɖo susu sɔgbe do Yehowa Kunuɖetɔwo nu doɔ?

¹⁴ Ðayɛvi Niall zan mìwo siti lɔ sɔ kpedo amɛwo nu nɔ woanya mɔ enyɔ ci mɛɖewo nunɔ so Yehowa Kunuɖetɔwo  nu denyi nyɔnɔnwi o. Énu mɔ, “Anyi suklukpena ɖeka nu nɔŋ mɔ ŋdexɔ jɔjɔmɛnunya ji se o, ɖo ŋkando wema ciwo yí amɛwo wa ji sɔwu mɔ nakando enuŋtɔŋtɔwo ji.” Ci suklukpena lɔ dena nu Niall yí aɖe yi jixɔsewo mɛɔ, Niall dasɛ akpaxwe ci yí nyi “Jɔjɔmɛnununya koɖo Bibla” ni le jw.org ji. Évalɔn mɔ yeakan seŋ koɖi so lé agbe lɔ jɔ do nu. Eɔ can àtɛnŋ awa yitɔ han.

15. Lé jilawo atɛnŋ akpedo wowo viwo nu woaɖo enyɔ ŋci koɖo fafa nɔ wowo suklukpenawo biɔ nyɔ wo se so wowo jixɔse nuɔ?

¹⁵ Jilawo atɛnŋ akpla wowo viwo lé woawa nu do koɖo xomɛfafa nɔ amɛwo kpɔ nyɔ ɖe yí nu so wowo jixɔsewo nu. (Ʒaki 3:13) Le sɛnsɛn xomumɛtɔ hwenuɔ, jila ɖewo wanɔ wadasɛ koɖo wowo viwo yí asɔ dra wo do ɖɛ. Wokannɔ seŋ so enyɔ ciwo yí woatɛnŋ avabiɔ wo se le suklu nu yí wanɔ wadasɛ so lé woaɖo ŋci do. Wogbekplanɔ wowo viwo lé woatɛnŋ axo nuxu koɖo xomɛfafa do.—Kpɔ dakavi ci yí nyi “ Wadasɛwo Wawa Le Xomu Mɛ Atɛnŋ Akpedo Mí Nu.”

16-17. Lé wadasɛ wawa akpedo jajɛwo nu doɔ?

¹⁶ Wadasɛ wawa le xomu mɛ akpedo jajɛwo nu yí wowoŋtɔwo akando wowo jixɔsewo ji yí ale gbesɔsɔ adri mɛ nɔ mɛbuwo. Wowanɔ wemavi ciwo yí ana jajɛwo abu tamɛ kpɔ le “Sɔhɛwo Biana Be” tɔxu le jw.org ji. Wowa wemavi cɛwo yí asɔ kpedo jajɛwo nu nɔ woakando enu ciwo woxɔ se ji keŋ aɖo enyɔ lɔwo ŋci le wowoŋtɔwo nyɔgbe mɛ. Nɔ míkpla wemavi cɛwo le xomu mɛɔ, míakpɔ lé míatɛnŋ ahwlɛn ta nɔ míwo xɔse do koɖo xomɛfafa yí anya sese.

¹⁷ Jajɛ ci yí tɔ mɔ Matthew nu lé wadasɛ  wawa le xomu mɛ kpedo nu do. Yi koɖo yi jilawo wanɔ numɛkuku blaŋblaŋ so enyɔ ciwo nu woatɛnŋ axo nuxu so le sukluxɔ mɛ le sɛnsɛn xomumɛtɔ wowotɔ hwenu. Énu mɔ: “Mìbunɔ tamɛ kpɔ so enyɔ ciwo yí woatɛnŋ abiɔ se nu yí mìwanɔ wadasɛ so lé mìatɛnŋ aɖo wo ŋci do sɔ koɖo numɛkuku ciwo yí mìwa nu. Nɔ ŋmɔŋje enu ci yí taɖo ŋxɔ ŋɖe ji se mɛɔ, ŋvonɔŋ le nyɛɖeki mɛ yí enɔnɔ fafɛɖe nɔŋ mɔ masɔ xomɛfafa xo nuxu nɔ mɛbuwo biɔkɔ enyɔŋ se so nu.”

18. Lé Kolosetɔwo 4:6 dasɛ mɔ xomɛfafa le veviɖe doɔ?

¹⁸ Le nyɔnɔnwi mɛɔ, nɔ mìwa ɖaŋ dre enyɔ lɔwo mɛ nywiɖe can ɔ, de amɛshiamɛ yí alɔn do ji o. Vɔ nɔ mìnu nyɔ lɔwo le nunya mɛ koɖo xomɛfafaɔ, atɛnŋ akpedo mì nu. (Hlɛn Kolosetɔwo 4:6.) Nuxuxoxo so mìwo jixɔsewo nu le shigbe lé wodɔnɔ balɔn ɖaɖa amɛ ɛnɛ. Mìatɛnŋ adɔɛ ɖaɖa amɛ ɖɔɖɔɖɔ alo mìadɔɛ koɖo ŋsɛn. Nɔ mìdɔɛ ɖaɖa ɖɔɖɔɖɔɔ, mɛ ci mìdɔɛ ɖaɖa atɛnŋ ali yí agbedɔɛ ɖaɖa mì. Ahanke nɔ mìxo nuxu le nunya mɛ koɖo fafaɔ, amɛwo alɔn aɖo to mì yí mìayi seŋkankan lɔ ji. Vɔ nɔ mɛɖe ji mɔ yeadɔn nyɔ koɖo mì alo agbali mìwo jixɔsewoɔ, deʒan mɔ mìayi seŋkankan lɔ ji koɖi o. (Elo. 26:4) Vɔ denyi amɛshiamɛ yí anɔ ahan o, amɛ sugbɔ atɛnŋ aji mɔ yewoaɖo to mì.

19. Nyi yí ɖo ana mìafa xomɛ nɔ mìɖekɔ mìwo jixɔsewo mɛɔ?

¹⁹ Eze petii mɔ mìakpɔ nyɔna sugbɔ nɔ mìtekpɔ yí nyi amɛfafa. Do gbe ɖaɖa nɔ Yehowa nɔ ana eo ŋsɛn ci èʒan yí akpɔtɔ axokɔ nuxu koɖo fafa nɔ amɛwo dɔnkɔ nyɔ koɖo eo alo gbalikɔ mìwo jixɔsewo. Ðo ŋwi mɔ nɔ èwanɔ nu koɖo xomɛfafaɔ, àtɛnŋ ana nɔ amɛ lɔ delɔn do ao nyɔwo ji can ɔ, mídavatɔ enyɔ dɔndɔn o. Nɔ mìsɔ xomɛfafa koɖo bubu sɔ nanɔ ɖoŋciwoɔ, adɔ yí mɛɖewo atrɔ susu ci woɖo do mì nu koɖo susu ci woɖo do Bibla mɛ nyɔnɔnwiwo nu. Le “gbesɔsɔ gashiagamɛ yí ana ɖoŋci” mɛɖekpokpui ci yí abiɔ enyɔ eo se so ao jixɔsewo nu yí awɛni “koɖo xomɛfa koɖo bubu.” (1 Piɛ 3:15) Ɛɛ, nɔ èfanɔ xomɛɔ, anyi èsɛnŋ!