Yi enu ci yí le mɛ ji

Yi yi mɛnyɔwo tɔxu

Yehowa Kunuɖetɔwo tekpɔ yí sɔ Kristotɔ adodwiwo wana nywiwo kplanɔ wowo viwo

Agbenywinɔnɔ se ciwo ji woɖo awa do

Agbenywinɔnɔ se ciwo ji woɖo awa do

So hwecinu wowa agbetɔwo keke vaɖo egbɛɔ, ŋsu koɖo nyɔnu edɔngbetɔwo wa nu to akpo nɔ lé wowo hwenumɛtɔwo kpɔnɔ nuwo do. Wodo ji le xomɛvevenu ciwo wowa koɖo wo le politiki, sɛnsɛn, koɖo gbaza shiŋmɛ nyɔwo mɛ, eyi wowo sugbɔtɔ lɔn mɔ wo le wu yewo do etamanamana yewotɔ ŋci.

KRISTOTƆ ŋkɔtɔwo yí gbe dɔn koŋ. Le exwe sanŋdi amɛtɔn ŋkɔtɔwo mɛɔ, Rɔmatɔ vojusɛntɔwo wu sugbɔ le wo mɛ, nɔ ci wogbe mɔ yewodasɛn efyɔ gangan lɔ o. Hweɖewonuɔ, woɖyinɔ avɔnsakpewo do finiwo wowanɔ sɛniwo le. Enu ci womɔ Kristotɔwo le wa nɔ woatashi wo yí nyi mɔ, woatɔ zo linfin nyɛkwin asɔ dasɛ mɔ yewolɔn mɔ mawu han yí efyɔ gangan lɔ nyi. Vɔ amɛ kakin ɖewo yí lɔn yí wɛ. Amɛ sugbɔtɔ delɔn yí gbe wowo xɔse o, wolɔn mɔ yewoaku.

Ahanke le egbɛ mɛɔ, Yehowa Kunuɖetɔwo can delɔn nanɔ ta le enumadomado eju nyɔwo mɛ nɛ. Le kpɔwɛ mɛ, le exolɔlɔ wemawo mɛɔ, woŋwlɛ lé Nazitɔwo ci yumɛ nɔ wo sɛnŋsɛnŋɖe gan yí wogbe mɔ yewodana ta kpɔ o. Doŋkɔ nɔ xexemɛhwa amɛvetɔ koɖo le yi hwenuɔ, Kunuɖetɔ ciwo yí le Allemagne madoamɛnɛ han yí ku, taŋtaŋ le efuntrenamɛ gakpawo mɛ, ɖo wodedo nu eju nyɔ mɛ o yí gbegbe mɔ yewodanu mɔ “Heil Hitler” o. Wosɔ akpasɛnsin sɔ ɖeviwo so vida koɖo vinɔwo gbɔ. Eyi ci wosɔ nyɔ ʒin ɖevi lɔwo ji can ɔ, wodena ta o yí gbegbe kpeŋ mɔ yewodaxɔ gbe nɔ enukplakpla ciwo yí desɔ koɖo Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo ciwo wosɔ ʒin wo ji o.

Egbedodo nɔ drapo

Wodegbeciciɛ yumɛ nɔ Yehowa Kunuɖetɔwo sɛnŋsɛnŋɖe ahan gbɛ o. Ele ahan gan, nɔ jajɛ Kunuɖetɔwo ɖo to ayexadohwɛnamɛnu wowotɔ yí sɔ gbeta mɔ yewodawa ŋɖe le ejulɔnlɔn kɔnuwo mɛ o, alo mɔ yewodado gbe nɔ drapoɔ, wodevasenɔ nu gɔnmɛ nɔ wo hweɖewonu o.

“Mí sɔ enu ci yí nyi Sezatɔ sɔ jo nɔ Seza, yí a sɔ ci yí nyi Mawutɔ sɔ jo nɔ Mawu”​—Matie 22:21

Wokplanɔ nu Yehowa Kuɖetɔwo viwo mɔ, woŋgbegbe nɔ mɛbuwo mɔ woŋgbedo gbe nɔ drapo o, mɛɖeka mɛɖeka yí asɔ gbeta so nyɔ ŋtɔ yɛ nu. Vɔ Yehowa Kunuɖetɔ lɔwo ŋtɔwo denanɔ ta o: Wodedonɔ gbe nɔ drapo eju ɖekɛ tɔ o. Denyi amɛmashi yí dɔ taɖo wowanɔ nu ahan o. Woɖonɔ shishi nɔ eju ci mɛ wole drapo to eju lɔ mɛ sewo nyinyi ji. Wodewanɔ ɖe le egufɔnfɔn do axɔsu ji nuwana ɖekɛ mɛ o. Le nyɔnɔnwi mɛɔ, Yehowa Kunuɖetɔwo xɔɛ se mɔ agbetɔwo cɛkpakpawo nyi “Mawu totowo” ci ena mɔ yí woli. Eyi taɖo wonya mɔ Mawu se ci gɔnmɛ yewole nu nɔ yewo mɔ, yewoɖo acu taga yí agbebu “acɛkpakpa gawo.” (Rɔmatɔwo 13:1-7, NWT) Wana cɛ sɔgbe pɛɛ koɖo enyɔ ci Yesu nu le etojinuxu yitɔ mɛ mɔ: “Mí sɔ enu ci yí nyi Sezatɔ sɔ jo nɔ Seza, yí a sɔ ci yí nyi Mawutɔ sɔ jo nɔ Mawu.”—Matie 22:21.

Mɛɖewo tɛnŋ biɔ se mɔ, ‘ci nyɔɔ le ahan ɖe, nyi yí taɖo Yehowa Kunuɖetɔwo dedonɔ gbe nɔ drapo yí sɔ nanɔ shishi yiɔ?’ Enu ci yí taɖo yí nyi mɔ wokpɔnɔ egbedodo nɔ drapo mɔ yɛnyi sɛnsɛn, vɔ sɛnsɛn trɔgbɔ nyi Mawu ɖekɛ tɔ. Ayexadohwɛnamɛnu wowotɔ dalɔn nɔ wo yí woasɛn mɛɖe alo ŋɖe sɔ zeto Mawu ɖekɛ kpaŋ nu o. (Matie 4:10; Edɔwawawo 5:29) Eyi taɖo nɔ cicawo nanɔ shishi jixɔse wowotɔ cɛ yí lɔn mɔ jajɛ ciwo yí nyi Kunuɖetɔwo le zɔn do enu ciwo woxɔ se jiɔ, ejɔnɔ ji nɔ wo taŋ.

Denyi Yehowa Kunuɖetɔwo ɖekɛ yí kando ji mɔ, egbedodo nɔ drapo nyi sɛnsɛn nuwana o, yí dekpaca amɛ o, ɖo mɛbuwo can kando ji hɛnnɛ. Yi kpɔwɛ ɖewo ke:

“Ekpɔtɔ hwɛɖeka yí drapo ŋkɔtɔwo atrɔ sɛnsɛn nuwana keŋkeŋ. . . . Ele shigbe mɔ, jukɔnwo biɔnɔ lɔdu sɛnsɛnhawo hweɖekpokpuinu mɔ wo le va wɛ yí yewo drapowo anyi enukɔkɔɛ hannɛ.” (Mìwo yí tɛ gbe do ji)—Encyclopædia Britannica.

“Shigbe lé acisoga nyi enukɔkɔɛ nɛɔ, ahanke drapo can nyi enukɔkɔɛ nɛ. . . . Le ese koɖo totomɛ ciwo yí kudo lé agbetɔwo wanɔ nu ɖaɖa jumɛsewo gbɔ do mɛɔ, wozannɔ nyɔgbe sɛnŋsɛnŋwo shigbe mɔ ‘Drapo lɔ sumɔsumɔ,’ . . . ‘Shishiɖoɖo nɔ drapo lɔ,’ ‘Amɛɖekisɔsɔna drapo lɔ’ nɛ.” (Mìwo yí tɛ gbe do ji.)—The Encyclopedia Americana.

“Kristotɔwo gbe mɔ . . . yewodasa avɔn nɔ [Rɔmatɔwo] fyɔ kpetata ci womɛ̀ o—ɖo ele shigbe mɔ esɔsɔ koɖo lé wogbenɔ gbɛ mɔ wodado gbe nɔ drapo alo atrɔ anukɔ egbeɖonamɛnyɔwo hannɛ.”—Those About to Die (1958), by Daniel P. Mannix, kpashi 135.

Ebrevi amɛtɔn ciwo yí nyi jajɛwo gbe mɔ yewodadoŋdo nɔ legba ɖeka ci Babiloni Fyɔ Nabukodonosɔ li o

Shigbe lé mìnui vayi nɛɔ, denyi ci Yehowa Kunuɖetɔwo gbenɔ mɔ yewodado gbe nɔ drapoɔ, eyi enyi mɔ wogbe mɔ yewodashi acɛkpakpa koɖo egawo yɔ o. Enyɔ lɔ kpoŋ yí nyi mɔ, wodalɔn adoŋdo alo ado gbe nɔ enutata ɖe ci yí le dumɛ nɔ eju lɔ le sɛnsɛn nuwana ɖekɛ mɛ o. Wokpɔɛni mɔ yɛsɔ koɖo enu ci Ebrevi amɛtɔn ɖekawo ɖo gligaan yí wa le blema ci wogbe mɔ, yewodadoŋdo nɔ legba kaki ci Babiloni fyɔ Nabukodonosɔ li do Dura bali mɛ o. (Daniɛli eta 3) Eyi taɖo ci mɛbuwo donɔ gbe nɔ drapo yí nunɔ egbeɖoɖo nyɔwo can ɔ, wokpla Yehowa Kunuɖetɔwo viwo mɔ wo le kplɔ ayexadohwɛnamɛnu ci wosɔ Bibla na kpla do. Eyi dɔ taɖo, wosɔnɔ bubu gbenɔ mɔ yewodawa ɖe le wana cɛwo mɛ o. Susu cɛwo ke yí dɔ Kunuɖetɔwo viwo gbenɔ mɔ, yewodaji eju lɔ hawo nɔ amɛwo jikɔ wo alo sɔ wo xokɔ miziki o.

Acɛ ci yí le ajitɔ koɖo ajinɔwo shi

Le egbɛ mɛɔ, eju sugbɔtɔ nanɔ shishi acɛ ci yí le ajitɔ koɖo ajinɔwo shi mɔ woakpla Mawu Nyɔ ci yí sɔ koɖo jixɔse wowotɔwo wowo viwo. Sɛnsɛnhawo pleŋ le godu nɔ acɛ cɛ ci yí le vida koɖo vinɔwo shi shigbe lé ehakplɔkplɔse ci yí kpɔtɔ le edɔ wakɔ le Katoliki cɔci mɛ dasɛ nɛ mɔ: “Ci enyi ajitɔ koɖo ajinɔwo yí ji wowo viwoɔ, wowo yí edɔ le kɔ nɔ mɔ woakpla wowo viwo, eyi woɖo acɛ awɛ hɛnnɛ; eyi taɖo anyɔ mɔ vida koɖo vinɔwo, taŋtaŋ Kristotɔwo asɔ wowo cɔci nukplakplawo kpla wowo viwo.”—Canon 226.

Wokplanɔ ɖeviwo mɔ wo le bunɔ mɛbuwo tɔ kpɔ

Yehowa Kunuɖetɔwo dele ŋɖekɛ biɔkɔ sɔwu acɛ ci woɖo yí akpla Kristotɔwo nukplamuwo wowo viwo o. Ci wonyi ajitɔ koɖo ajinɔ ciwo yí lɔn wowo viwoɔ, wotenɔkpɔ keke yí sɔ Kristotɔ adodwiwo wana nywiwo, lɔnlɔn ɖoɖo nɔ amɛkpena, koɖo shishiɖoɖo nɔ mɛbuwo nuwo kplanɔ wo. Wojinɔ mɔ yewoawa do enukplamunyɔ ci apotru Pɔlu nu nɔ Kristotɔ ciwo yí le Efezi ji. Énu nɔ wo mɔ: “Vidawo, mí ŋgbe do dɔmɛzi nɔ míwo viwo o. Vɔ, mí hɛn wo, yí a nana wo enukplamu koɖo ese ji nɔ̀nɔ nɔ Axwetɔ.”—Efezitɔwo 6:4.

Xomumɛtɔ ciwo yí dele sɛnsɛn kuɖeka mɛ o

Le xomu ɖewo mɛɔ, vida alo vinɔ lɔ ɖekɛ yí nyinɔ Yehowa Kunuɖetɔ. Nɔ nyɔ vale ahan ɔ, wonunɔ nɔ vida alo vinɔ ci yí nyi Yehowa Kunuɖetɔ mɔ, yɛ le nya mɔ vida alo vinɔ ci yí denyi Yehowa Kunuɖetɔ can kpɔ mɔ akpla enu ciwo yɛ can xɔ se ɖevi lɔwo. Ci sɛnsɛn nukplamu vovovowo kplakpla ɖeviɛwo adɔ woacaka can ɔ, enu kankin ɖewo mɛ awa ahan nɔ wo le. a Enyɔ lɔ yí nyi mɔ, ɖevi ɖekaɖeka yí asɔ gbeta so sɛnsɛnha ci mɛ anɔ nu. Enu ci yí jɔnɔ yí nyi mɔ, nɔ ajitɔ koɖo ajinɔwo nyi Kunuɖetɔwo alo wodenyi can ɔ, denyi ɖeviwo pleŋ yí kplɔnɔ wowo da koɖo wowo nɔwo do o.

Acɛ ci ɖeviwo ɖo kudo ayexadohwɛnamɛnu wowotɔ nu

Èɖo agbenya mɔ, Yehowa Kunuɖetɔwo donɔ bubu ayexadohwɛnamɛnu Kristotɔ ɖekaɖeka tɔ nu sugbɔ. (Rɔmatɔwo eta 14) Le bɔbɔ ci Jukɔnwo Xoxoxu Habɔbɔ kplanagbɛ gangantɔ wa kuso acɛ ci ɖeviwo ɖo nu le xwe 1989 mɛɔ, wolɔn do ji mɔ, “acɛ ci ɖeviwo ɖo aɖe susu, ayexadohwɛnamɛnu, koɖo sɛnsɛn” nyi ɖevi ɖekaɖeka ŋtɔ nyɔ. Eyi ɖevi ɖekaɖeka ɖo lé ekpɔkpɔ ŋɖe do, yí woɖo akpɔ do susu ci yí le ɖeviɛ shi nu le enyɔ ɖeshiaɖe ci yí kin mɛ.

Ðevi amɛve daɖeŋ anyi ŋɖekɛ pɛpɛpɛ gbeɖe o. Eyi taɖo gbeta ciwo Yehowa Kunuɖetɔ jajɛwo asɔ alo ciwo sukluvi buwo asɔ le wana ɖe alo sukludɔ ɖewo mɛ ato akpo hwɛɖeka dru. Mìnya mɔ eɔ can èxɔ gbe do acɛ ci ɖeviwo ɖo kudo ayexadohwɛnamɛnu wowotɔ nu ji.

a Steven Carr Reuben, Ph.D. ŋwlɛ nu kudo ɖevi ciwo yí le xomu ci mɛ vida koɖo vinɔ lɔ dele sɛnsɛn ɖeka mɛ nu do yi wema ci yí nyi Raising Jewish Children in a Contemporary World, mɛ mɔ: “Nɔ vida koɖo vinɔ delɔnnɔ do mɛ ciŋmɛ wonyi teŋ ji o, wlanɔ xomɛ, cakanɔ yí gbegbenɔ mɔ Mawu Nyɔ ɖe dekan yewoɔ, ɖevi lɔwo cakanɔ. Vɔ nɔ ajitɔ koɖo ajinɔwo hunnɔ xomɛ, tonɔ nyɔnɔnwi, xonɔ nuxu so enu ciwo woxɔ se koɖo lé woɖo anɔ agbe do nu nywiɖeɔ, ɖevi lɔwo vonɔ le wowoɖekiwo mɛ nywiɖe yí nyanɔ enu ci wonyi le sɛnsɛn nyɔwo kpaxwe, ɖo enu cɛ le veviɖe gbɔxwe woashin anya mɛ ci wonyi teŋ le xexe gbɛ cɛ mɛ.”