Yi enu ci yí le mɛ ji

Yi yi mɛnyɔwo tɔxu

Lé sɛnsɛnhawo sugbɔ do nyi cukaɖa

Lé sɛnsɛnhawo sugbɔ do nyi cukaɖa

Ci ènyi cicaɔ, èdo go cukaɖa ci cicawo dedo go ahan le exwe sanŋdi ciwo yí vayi mɛ o. Cukaɖa lɔ yí nyi lé sɛnsɛnhawo vasugbɔ do.

Le hwenu ci woyɔnɔ mɔ Moyen Âge (exwe 500-1500 Y.H.) mɛɔ, cɔci ɖeka ŋmɛ yí eju ɖeka mɛ tɔwo yinɔ. Eyi le vɔvɔnu nɔ exwe sanŋdi 19 tɔɔ, cɔci gangan ɖewo yí le Europe: Katoliki koɖo Protestan le weɖoxɔxu, Orthodox koɖo Islam le wezexu. Ʒuifuwo sɛnsɛn can li hwenɔnu. Vɔ egbɛ yɛɔ, sɛnsɛnhawo alo cɔciwo vado mahlɛn le Europe koɖo xexe konu amɛnɛ lɔ mɛ. Wovaɖo sɛnsɛnha yoyuwo, eyi etɛnŋ nyi kpɔ mɔ eju lɔ mɛ tɔwo yí ɖo wo, abi etɛnŋ gbenyi mɛdruwo koɖo bexujitɔwo.

Eyi taɖo nɔ mìsɔ eju ciwo yí nyi Australie, Grande Bretagne, France, Allemagne koɖo États-Unis le egbɛwo mɛ ahan yɛɔ, Malɛnuwo, Budisiwo, koɖo Hinduwo vasugbɔ kpiŋ. Le hwenu ɖekɛ lɔ mɛɔ, Yehowa Kunuɖetɔwo ciwo yí nyi Kristotɔwo ɖekɔ kunu veviɖe le eju 239 mɛ. Eju 14 ɖekawo li, yí le ɖekaɖeka mɛɔ, Yehowa Kunuɖetɔ ciwo yí wu 150 000 le dɔ ji veviɖe.—Kpɔ dakavi ci yí le “ Yehowa Kunuɖetɔwo Sɛnsɛn ɖeka ci yí le xexeɛ pleŋ mɛ.”

Eyi taɖo lé cɔciwo nuwanawo to akpo le fiɖe do anyi enyɔ nɔ cicawo dru. Le kpɔwɛ mɛ, enyɔbiɔse vevi ɖewo tɛnŋ kuso exwe ciwo amɛwo ɖunɔ nu: Woɖo aʒin sukluviwo pleŋ ji mɔ woɖo aɖu xwewo nɔ wole sɛnsɛn ɖekpokpui mɛ can a? Amɛ sugbɔtɔ tɛnŋ kpɔɛ mɔ, ŋɖekɛ dedɔn le exweɖuɖu cɛwo nu o. Ele ahan gan, habɔbɔ ɖewo li ciwo mɛ amɛwo desugbɔ le o. Danyɔ mɔ woado bubu xomu ciwo yí le habɔbɔ cɛwo mɛ susuwo nu hɛnnɛ ba? Enyɔ ɖeka ci ele mɔ woagbebu kpɔ ke: Eju ciwo mɛ ese gbe mɔ cɔcinyɔwo dabaka acɛkpakpanyɔwo le o, yí wodekplanɔ cɔci nukplakplawo le suklu o, gan yí vasɔ exwe cɛwo ɖuɖu ʒinkɔ amɛwo ji le suklu ɖe, mɛɖowo dakpɔɛ mɔ yɛdenyɔ ba?

Jigbezanɖuɖuwo

Nɔ enyi kpɔ mɔ exwe ciwo womɔ woaɖu lɔwo denyi cɔci nyɔ ɖeɔ, atɛnŋ agbɔnnu mɔ amɛwo ase mɛ. Ahanke enyi le jigbezanɖuɖu kpaxwe nɛ. Woɖuini le suklu sugbɔ. Yehowa Kunuɖetɔwo donɔ bubu acɛ ci mɛbuwo ɖo mɔ yewoaɖu jigbezan nu. Ele ahan gan, ènya nywiɖe mɔ wodeɖunɔ jigbezan o. Vɔ taŋfuin denya enu ci yí taɖo Yehowa Kunuɖetɔwo koɖo wowo viwo sɔ gbeta mɔ yewodaɖui o.

Le livre des religions (Sɛnsɛnhawo wema), ci yí nyi enumɛkukuwema ɖeka ci yí bɔ le France, yɔ azan cɛ mɔ kɔnuwawa, yí yɔɛ bɔdo “xexemɛkɔnuwo” nu. Ci wokpɔnɔ jigbezanɖuɖu gbɛ mɔ, ŋɖe dedɔn le nu can ɔ, vojusɛnsɛn mɛ yí ejɔ so.

Wema ci yí nyi The Encyclopedia Americana (exwe 1991 tɔ) nu mɔ: “Blemaju ciwo yí nyi Eʒipti, Grɛki, Rɔma koɖo Pɛsi ɖunɔ jigbezan nɔ vojuwo, efyɔwo koɖo mɛnɔnwiwo.” Ralph koɖo Adelin ciwo yí nyi enuŋwlɛtɔwo ɖe enu ci yí taɖo woɖunɔ azan cɛ mɛ. Le wowo wema ci yí nyi The Lore of Birthdays mɛɔ, wonu mɔ: “Mezopotami koɖo Eʒipti yí ŋkuvihunhun jɔ so, yí gbenyi eju ŋkɔtɔ ciwo mɛ amɛwo sɔ wowo jigbezan yɔ nu gangan le. Jigbezan ŋwlɛŋwlɛ ɖɛ nyi nuvevi ŋtɔ teŋ le blema, ɖo ele veviɖe le wlecivimɛfankankan nyɔwo mɛ.” Lé jigbezan koɖo wlecivimɛfankankan do nu nɔnɔ mɛ tiin do, nyi enulolokpɔ gangan ɖeka nɔ mɛ ciwo yí gbe wlecivimɛfankankan gbijigbiji sɔ kudo enyɔ ci Bibla nu so nu nu.—Ezai 47:13-15.

Eyi taɖo dekpaca mì ci mìhlɛn le The World Book Encyclopedia mɛ mɔ: “Kristotɔ ŋkɔtɔwo deɖu Yi [Kristo] jigbezan o, ɖo wokpɔɛ mɔ mɛɖekpokpui jigbezanɖuɖu nyi vojusɛnsɛn kɔnu.”—Volume 3, kpashi 416.

Yehowa Kunuɖetɔwo nɔnɔ ju yí kpɔnɔ jijɔ

Ci Yehowa Kunuɖetɔwo nya nyɔ cɛwoɔ, wosɔ gbeta mɔ yewodaɖu jigbezan kpɔ o. Le nyɔnɔnwi mɛɔ, jijɔnu ɖeka teŋ evijiji nyi. Nɔ xwewo vayikɔ, yí ajitɔ koɖo ajinɔwo kpɔ wowo viwo shinkɔɔ, eji ci yí jɔnɔ wo gbaŋ dehwenɔ o. Jijɔ gangan ɖeka enyinɔ nɔ Yehowa Kunuɖetɔwo mɔ, yewoanɔnɔ ju akpɔnɔ jijɔ, ananɔ nu yewonɔnɔwo keŋ asɔ dasɛ mɔ yewolɔn yewo xomu koɖo yewo xlɔwo. Vɔ sɔ kudo fini jigbezanwoɖuɖu jɔ so nuɔ, wojinɔ mɔ yewoawanɔ ŋcɛwo le xwe lɔ pleŋ mɛ, vɔ danyi jigbezanɖuɖu hwenuwo o.—Luiki 15:22-25; Edɔwawawo 20:35.

Nɔwɛli

Woɖunɔ exwe cɛ le xexeɛ pleŋ mɛ. Eju ciwo mɛ Kristotɔwo dele can ɖuini hɛnnɛ. Ci cɔci ciwo yí nunɔ mɔ yewonyi Kristotɔwo sugbɔtɔ lɔn yí ɖunɔ exwe cɛ can ɔ, akpaca eo dru mɔ Yehowa Kunuɖetɔwo deɖuini o. Nyi yí taɖo enyi ahan ɔ?

Shigbe lé numɛkukuwema sugbɔ ɖe mɛ nywiɖe nɛɔ, amɛwo yí so kpoŋ yí sɔ azan ci gbe woji Yesu sɔ ɖo 25 décembre ji keŋ nɔ akpe koɖo Rɔmatɔ vojusɛntɔwo zanɖuɖu ɖeka. Kpɔ nyɔ ciwo wonu le numɛkukuwema ɖekawo mɛ ɖa:

“Wodenya gbeyigbe woji Kristo o. Eŋɛnywiwemawo deyɔ ŋkeke lɔ alo wleci lɔ o.”—New Catholic Encyclopedia, Volume III, kpashi 656.

“Kɔnu ciwo wowanɔ le Saturnalia ji le Rɔma mɛ yí kɔnu sugbɔtɔ ciwo wowanɔ le Nɔwɛli ji jɔ so.”​—Encyclopædia of Religion and Ethics

“Nɔwɛli kɔnu ciwo bɔ le Europe yɛ alo ciwo woŋwlɛ ɖɛ so blema mɛ sugbɔtɔ denyi Kristotɔ adodwiwo kɔnuwo o, vɔ wonyi vojusɛnsɛn kɔnu ciwo ji cɔciwo lɔn do. . . . Saturnale Rɔma tɔ ji yí wocu Nɔwɛli jijɔkpɔkpɔkɔnu sugbɔtɔ do.”—Encyclopædia of Religion and Ethics (Edinburgh, 1910), ci mɛ James Hastings trɔ to, Volume III, kpashi 608-9.

“So xwe sanŋdi amɛnɛtɔ mɛ le mìwo hwenu, yí cɔciwo pleŋ tɔ Nɔwɛli ɖuɖu le 25 décembre ji. Le hwenu ŋtɔ́wo mɛɔ, woɖunɔ azan cɛ le vuvɔ hwenu yí enyi vojusɛntɔwo zan ci woɖunɔ le Solstice d’hiver hwenu (ewe ɖonɔ keke fɔde nɔ nyigban lɔ hwenɔnu.) Azan enyi woɖunɔ nɔ ewe yí yɔɛni mɔ ‘Ewe jigbeza (Latin, natale).’ Enu ci yí taɖo woyɔɛ ahan yí nyi mɔ, ewanɔ shigbe ewe lɔ gbetrɔ yí jɔ nɛ, ɖo ŋkeke lɔwo jinjinnɔ doji. Cɔciwo lɔn do kɔnuwawa cɛ ci yí bɔ sugbɔ le Rɔma ji . . . yí ɖe gɔnmɛ ni do bu.”—Encyclopædia Universalis, 1968, (French) Volume 19, kpashi 1375.

“Vovototo ci yí le Nɔwɛli koɖo vojusɛntɔwo zan ci yí nyi Sol Invictus (Mithra) mɛ yí dɔ Nɔwɛli yiŋkɔ nywiɖe. Gbesɔ kpe niɔ, wonu mɔ 25 décembre ci ji yí ewe lɔ ɖonɔ keke fɔde nɔ nyigban lɔ sɔ koɖo klɛnklɛn gangan ci yí to Kristo ji yí va xexeɛ mɛ, eyi dɔ wotrɔ enu ci Sol Invictus le dumɛ nɔ yí etrɔ Kristo tɔ.”—Brockhaus Enzyklopädie, (German) Volume 20, kpashi 125.

Ci mɛɖewo se nyɔnɔnwi ci yí kudo Nɔwɛli nu ɖe, lé wowa nu doɔ? Wema ci yí nyi The Encyclopædia Britannica nu mɔ: “Le exwe 1644 mɛɔ, puritains (Protestanwo gbɛbɔbɔ ci yí kpɔnɔ esenyɔwo gbɔ) ŋlɛshiwo tɔ ɖe se ti yí sɔ gbe jijɔkpɔkpɔ alo cɔcinuwana ɖeshiaɖe, ɖo wokpɔɛ mɔ vojusɛntɔwo zan yí [Nɔwɛli] nyi. Ese lɔ gbenu mɔ azan lɔ le nyi enublabla zan. Charles II gbetrɔ yí fɔn azan lɔ, vɔ Écosse-tɔwo kpɔtɔ kpɔkpɔ azan lɔ shigbe lé puritains lɔwo kpɔɛni nɛ.” Kristotɔ ŋkɔtɔwo deɖu Nɔwɛli o. Eyi ahanke Yehowa Kunuɖetɔwo deɖuini gbɛ nɛ, yí wodewanɔ ŋɖekɛ ci yí ca eka koɖo Nɔwɛli o.

Ele ahan gan, Bibla mɔ enunana amɛwo alo xomuwo koɖo exlɔwo yɔyɔ mɔ wo le vaɖu nu koɖo amɛ le hwenu buwo mɛ, nyi nunywi. Bibla nu nɔ ajitɔ koɖo ajinɔwo mɔ, wo le kpla wowo viwo nɔ woanyi xomɛvunɔwo nyɔnɔnwimɛtɔ yí ananɔ nu amɛ le azan ɖekpokpui ji yí danyi le azan ɖe ci wosɔ ɖɛ ji o. (Matie 6:2, 3) Wokpla Yehowa Kunuɖetɔwo viwo mɔ, wo le donɔ bubu gbeta ci mɛbuwo sɔnɔ nu yí agbeshinɔ amɛ. Enyɔ cɛ gɔnmɛ yí nyi mɔ, woɖo alɔn do ji mɔ mɛbuwo ɖo acɛ aɖu Nɔwɛli. Eyi ejɔnɔ ji nɔ wowo can hɛnnɛ, nɔ wolɔn do ji nɔ wo mɔ woɖo acɛ amɔ yewodaɖu Nɔwɛli o.

Azan bu ciwo woɖunɔ

Yehowa Kunuɖetɔwo delɔn ɖunɔ cɔciwo zanwo alo azan ciwo yí jijiɛ aɖyi sɛnsɛnwo tɔ, ciwo woɖunɔ le suklu hwenuwo o. Ðekatɔwo ke: Breziltɔwo zan ci woɖunɔ le juin mɛ, Epiphany ci woɖunɔ le France, Carnival ci woɖunɔ le Allemagne, Setsubun ci woɖunɔ le Japon, koɖo Halloween ci woɖunɔ le Etats-Unis. Ajɔ ji nɔ ajitɔ koɖo ajinɔ ciwo yí nyi Yehowa Kunuɖetɔwo alo wowo viwo mɔ, yewoanu do nyɔ ɖekpokpui ci àbiɔ se so azan cɛwo koɖo ebu ciwo wodeyɔ le lɛ nu.