Пол: 1985 јылдыҥ кӱчӱрген айы. Бис тыҥ ӧкпӧӧрип турдыс! Бисти јаҥы ла Кӱнбадыш Африкада, Либе́рия деп ороондӧӧн миссионерлер эдип кӧстӧгӧн. Бистиҥ самолёдыс озо баштап Сенегалда токтоор болгон. Энныҥ: «Бир ле частаҥ Либерияда болорыс!» — деп айтканы санаама кирет. Је бу ла тушта јар угулган: «Либериядӧӧн барып јаткан пассажирлар самолёттоҥ чыгыгар. Либерияда государственный перевороттоҥ улам самолёт анда отурып болбос». Мынаҥ улам 10 кӱнниҥ туркунына Сенегалдагы миссионерлерде јатканыс. А Либериянаҥ коркымчылу солундар келип турды: божогон улустыҥ кӧби коркыш, анайда ок ороондо комендантский час кийдирилген, оны бускан улусты ӧлтӱре адып салып турган деп.

Энн: Бис ајарыҥкай улус болгоныс. Мени јаштаҥ ла ала «коркынчак Энни» деп адагылайтан. Јолды да кечип јатсам, мен эмдигинче ле коркып јадым. Је андый да болзо, бисти кӧстӧп салган јерге барар деп бек шӱӱп алганыс.

Пол: Бис Эннле Кӱнбадыш Англиянаҥ. Ондо бой-бойыстаҥ 8 ле километр ыраагында јатканыс. Школды божоткон ло кийнинде экӱлегис пионердиҥ ижин баштаганыс. Бу ишти баштаарга мениҥ ада-энем ле Энныҥ энези јаан камаанын јетирген. Не дезе олор бисти бого јаантайын кӱӱнзедип туратан. А качан бис ӧйисти толо берип иштеп баштаарыста, олор коркышту тыҥ сӱӱнген. 19 јаштуда мени Бет-Элдӧӧн кычырган. А 1982 јылда бис Эннле алыжала, филиалда кожо иштеп баштаганыс.

Энн: Бэт-Элде јакшы да болгон болзо, бис јарчылар јетпей турган јердӧӧн барарга кӱӱнзегенис. Алдында миссионерлер болуп иштеген ака-эјелерле куучындашканыс бистиҥ мындый кӱӱнисти там тыҥыткан. Оныҥ учун ӱч јылдыҥ туркунына эҥирлер сайын бис бу керегинде Иеговага куучындап туратаныс. Качан бисти 1985 јылда Галаад Сургалдӧӧн кычырарда, коркышту тыҥ сӱӱнгенис! Анда 79-чы классты ӱренип божоткон кийнинде бисти Либериядӧӧн аткарып ийген.

Пол: Либериядӧӧн самолётту баратан арга ачыла ла берерде, ары баштапкы ла рейсле једип барганыс. Ондогы айалга андый ла кӱч болгон, оной ло комендантский час иштеген. Керек дезе машинаныҥ глушителинеҥ кенетийин табыш чыга берзе, улус тыҥ чочып, шакпырай беретен! Андый айалгада јӱрегисте амыр болзын деп, бис Эннле  кожо кажы ла эҥир Сарындарды кычырып туратаныс. Кӱчтер болгон до болзо, биске ижис сӱреен јараган. Энн дезе миссионер болуп иштеген, а мен Бэт-Элде Джон Чару́к a деп бир ченемелдӱ акала кожо иштегем. Оныҥ Либерияда јатканы удап калган, оныҥ учун ондогы јарчылардыҥ кӱчтерин ол јакшы билген. Мен оноҥ кӧп немеге ӱренгем.

Энн: Либериядагы ака-эјелердиҥ бисти сӱреен јылу уткыганы тыҥ јараган. Олор ачык-јарык, јалакай, Кудайга чындык болгондор. Олор биске кожо чыккан јуук улустый болуп калган. Ака-эјелер биске бастыра јанынаҥ болужып, кӧп тузалу јӧптӧр бергилейтен. А јарлаар иштиҥ јакшызын не дереер! Улус биске кыртыштанбай, карын сӱӱнип уткыйтан. Бисти божодор до кӱӱндери јок болгон. А ороомдорло базып јӱрзеҥ, улустыҥ кӧгӱс темаларга куучындажып турганын угарыҥ. Биске јӱк ле јууктап, куучынды улалтып ийер керек болгон. Мынаҥ улам кӧп библиялык ӱредӱлер табылган. Олордыҥ ончозын ӧткӱретен ӧй табарга кӱч болгон. Бу сӱреен јакшы ӧйлӧр болгон!

Пол: 1989 јылда тӧрт јыл амыр-энчӱ болгон кийнинде, Либерияда гражданский јуу башталган. А 1990 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 2-чи кӱнинде повстанецтер филиалды айландыра јерлерди курчап алган. Ӱч айдыҥ туркунына бисте кемле де колбожор арга јок болгон, ол тоодо тӧрӧӧндӧрисле де, тӧс башкарула да. Айландыра анархия, торо ло базыныш болгон. Кӧп ӱй улус албадаткан. Бу ончо неме 14 јылга улалган.

Энн: Кезик уктардыҥ улузы ӧскӧ укту улусты бир де килебей ӧлтӱргилеген. Ороомдорло ал-камык мылтык-јепселдӱ, саҥ башка кийимдӱ јуучылдар кажы ла айылга кирип, тоногылаган. Олордыҥ кезигине кижини ӧлтӱрери такааны ӧлтӱргендий болгон. Блокпосторды ӧдӧргӧ албаданган улусты јуучылдар јерине ле адып салатан. Мынаҥ улам божоп калган улустыҥ сӧӧги јуулып калган (мындый блокпостор Бет-Элдиҥ де јанында турган). Божогон улустыҥ ортозында ака-эјелер, ол тоодо эки миссионер болгон.

Јуучылдар кӧрӧр кӱӱни јок уктардыҥ улузын истеп, олорды таап алала, ӧлтӱрип салатан. Оныҥ учун Керечилер, ол тоодо миссионерлер ле Бет-Элде иштеп тургандар, ака-эјелерди јажырып туратан. Бет-Элде олордыҥ кезиги баштапкы этажтыҥ кыптарында уйуктаган, а кезиги дезе ӱстиндеги кыптарда. Бис те бойыстыҥ кыбыста бир билени јажырганыс, ондо јети кижи болгон.

Пол: Јуучылдар кажы ла кӱн бис кемди-кемди јажырып турганыс па деп келип кӧргӱлейтен. Оныҥ учун бис ака-эјелеристи корулап аларга, Бет-Элди  каруулдазын деп, тӧрт кижини тургусканыс. Олордыҥ экӱзи Бет-Элдиҥ эжигиниҥ јанында турар болгон, а экӱзи кӧзнӧктӧҥ кӧрӱп турар болгон. Эжикте тургандардыҥ колдоры алдында болгон болзо, ӱзе јакшы, кандый да каршу болбос деп кӧргӱскен. А колдорын белине салып ла ийзе, ака-эјелерди тӱрген ле јажырар керек деп оҥдоп ийетен.

Энн: Бир канча неделенеҥ калју-казыр јуучылдар филиалдӧӧн кирип келген. Бис бир эјеле кожо јунунатан кыптӧӧн киреле, бӧктӧнип алганыс. Ондо бисте јажынатан јерлӱ, эки кат тӱптӱ шкаф турган. Эје ары кире берерде, повстанецтер эжикти токулдадып баштаган. Кӧрӧр болзо, олор мениҥ ӧрӧ чыгып јатканымды кӧрӱп ийген. Пол дезе ӧйди чӧйип ийерге, олорго мынайып айткан: «Мениҥ ӱйим туалетте, ол удабай чыгып келер». Је менде кийим-тудумды ойто кайра шкафтӧӧн салып ийетен ӧй чек јок болгон. Мен тыҥ коркыйла, тыркыража бергем. Олор мениҥ мындый бӱдӱжимди кӧрӱп, немениҥ аайын билип ийбей! Оныҥ учун мен Иегованаҥ болуш сурадым. Оноҥ эжикти ачып ийеле, не де болбогон чылап јакшылажып ийгем. Повстанец мени ийде салып ийеле, кӧндӱре ле шкафтӧӧн барган. Шкафты ачала, кийимдерде казынып баштаган. Је нени де таппады. Оноҥ ӧскӧ повстанецтерле кожо ӧскӧ кыптарды ла чердакты барып кӧргӧн. Је ондо до олор нени де таппаган.

Пол: Канча айдыҥ туркунына биске курсак-тамак чек јетпей барган. Је эҥ керектӱзи — кӧгӱс курсак бисте јаантайын болгон. Кезикте эртен тура Бет-Элде јӱк ле эртен турагы бажырыштыҥ программазы болуп туратан. Шак ла бу биске кажы ла кӱн ийде-кӱч берген.

Бет-Элде курсак-тамак, суу божоп калган болзо, биске оны бедиреп барарга келижер эди. Ол тушта ака-эјелер јеткерлӱ айалгада кору јок артып калар. Је Иегова бисти керектӱ ӧйдӧ, керектӱ не-немеле јеткилдеген — кезикте кайкамчылу да эп-аргаларла! Ол бисти бир де артыргыспаган ла биске токуналу артарга болушкан.

Ороондогы айалга коомойтыган да болзо, чындыктыҥ јаркыны там јаркындалган. Кӧп ака-эјелерге бойыныҥ јӱрӱмин аргадаарга, качарга келишкен де болзо, олор бастыра кӱчтерди ӧдӱп чыккан ла олордыҥ бӱдӱмјизи бир де уйадабаган. Кезик ака-эјелердиҥ айтканыла болзо, гражданский јуу олорды улу тӱбекке белетеген. Јалтанбас аксагалдар ла карындаштар ака-эјелерди корулаарга, канча кире аргазы бар ончоны эткен. Ака-эјелердиҥ кӧп сабазы туралары јок арткан да болзо, оноҥ ло ары јарлап, бой-бойыла јолыгыжып туратан. Олор агаш аразында јӱреле, нени тапкан оныла ла кичинек, тегин ле Каандыктыҥ Туразын тудуп ийетендер. Јуунныҥ туштажулары ла јарлаар иш јотконду талайда амыр ла токуналу јердий болгон. Бу ончо неме ака-эјелердиҥ бӱдӱмјизин тыҥыткан ла кӱӱнин кӧдӱрген. Гумманитарный болуш эдилерде, бистиҥ јӱрегисти кӧп ака-эјелердиҥ кийим-тудум сураганы эмес, је јарлайтан сумка сураганы томулткан. Јуу-согуштаҥ улам шыралап калган улус сӱӱнчилӱ јарды угарга тыҥ кӱӱнзеген. Олор ака-эјелердиҥ сӱӱнчилӱ ле ырысту  болгондорын кӧрӱп, тыҥ кайкагандар. Бистиҥ улус караҥуй телекейде јаркындый болгон (Матф. 5:14—16). Керек дезе акалардыҥ эрчимдӱ јарлаганын кӧрӧлӧ, кан тӧккӧнинде турушкан улустыҥ кезиги кийнинде Иегованыҥ Керечилери болуп калган.

Пол: Биске Либериянаҥ канча катап јӱрерге келишкен: ӱч катап — кыска ӧйгӧ, эки катап — бӱдӱн јылга. Андый ӧйлӧрдӧ бис нени сескенисти бир миссионер эје мынайып айткан: «Галаадта бисти иштеген јеристеги ака-эјелерди акту јӱректеҥ сӱӱрге ӱреткен. Оныҥ учун кӱч айалгаларда олорды артыргызарга келишсе, биске андый ачу болотон». Карын бис Либерияныҥ јанында јатканыстаҥ улам, ондогы ака-эјелерге болужар аргалу болгоныс.

Энн: 1996 јылдыҥ кӱӱк айында Либерияда јарлаар ижис керегинде керектӱ документтерди јууйла, база эки Керечиле кожо Бет-Элдеҥ 16 километр ыраагында, бир эмеш амыр јердӧӧн барганыс. Је јолой барып јадарыста, биске чугулданып калган јуучылдар туштаган. Олор кейдӧӧн аткылап, бисти токтодып ийеле, бастырагысты машинадаҥ чыгарып ийген, је ӧбӧӧнимди чыгарбай, та кайдӧӧн дӧ маҥтада бергендер. Бис ӱчӱ бир кыймык јок туруп калдыс. Оноҥ кӧрзӧос, маҥдайынаҥ кан агып јаткан Пол келип јатты. Чочыганыска, олор оныҥ бажыдӧӧн адып ийген деп сананганыс. Је ондый болгон болзо, ол кайдаҥ тирӱ артатан! Кӧрӧр болзо, оны повстанец машинадаҥ чыгарып јадала, согуп ийген эмтир. Карын оныҥ шырказы тереҥ болбогон.

Бир канча ӧйдӧҥ јуучылдар јуу болуп јаткан јердеҥ Либерияныҥ улузын грузовиктӱ апарып јатканын кӧрӱп ийгенис. Ондо улус толтыра болгон, оныҥ учун биске јӱк ле кузовтоҥ тудунып аларга келишкен. Водитель андый тӱрген маҥтадарда, арай ла болзо чарчай бербегенис. Бис оны токтотсын деп кыйгырганыс, је ол бисти укпады да. Та канайып тирӱ артып калдыс болбой. Грузовик токтой берерде, бастыра бойыс тыркыжарып, балтырларысты да сеспей турдыс.

Пол: Бу јорыктаҥ улам бистиҥ кийимис киртийле, јыртылып калган. Бис бой-бойыстӧӧн кӧрӱжеле, канайып тирӱ артып калганыска кайкажып турдыс. Ол тӱнде тышкары конгоныс. А эртезинде Сьерра-Лео́недӧӧн октордоҥ ӱйтелип калган вертолётту једип барганыс. Тирӱ артып калганыска сӱӱнген де болзоос, Либерияда артып калган ака-эјелер учун јӱрегис ооруп турды.

Энн: Бис Фрита́ун деп каланыҥ Бет-Элиндӧӧн једип келдис. Мында бисти сӱреен јакшы кичееген. Эмди бис коруда болгон до болзоос, ӧткӧн немени сананып, кыйналып баштагам. Мен бойымды чек тудунып болбой туратам. Тӱжиле та недеҥ де коркып, санааркап туратам. Та не де боло берер деп билдиретен. Тӱниле јазап уйуктап болбой, терлеп, тыныжым јетпей баратан. Ол тушта Пол мени колымнаҥ тудуп алала, менле кожо мӱргӱп туратан. Оноҥ бистиҥ кожоҥдорысты тыркыражым ӧтпӧгӧнчӧ лӧ кожоҥдоор болгоныс. Мен бойымды јӱӱлип бараткам ла мынаҥ ары миссионер болуп иштеп болбозым деп санангам.

Оноҥ ары не болгонын качан да ундыбазым. Ол ло неделеде, качан бу ончо неме менде башталарда, бис эки журнал алганыс. Баштапкызы, 1996 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 8-чи кӱниниҥ «Ойгоныгар!» деген журналы. Ондо мындый статья болгон: «Как справиться с приступами панического страха». Анайып, менле не болуп турганын оҥдоп ийгем. А экинчизи дезе, 1996 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 15-чи кӱниниҥ «Каруулчы шибеези» «Откуда у них берутся силы?» деп статьялу болгон. Ондо айдылганыла болзо, кӧбӧлӧктиҥ канаттары јаан шыркалу да болзо, ол оноҥ ло ары учуп, ажанып јӱрер аргалу. Анайып ла бис эмоциональный јанынаҥ шыркалу да болзоос, Иегованыҥ болужыла оноҥ ло ары улуска болужар аргалу. Бу журналдар биске Иегованыҥ эҥ ле керектӱ ӧйдӧ берген кӧгӱс курсагы болгон (Матф. 24:45). Мен бу да журналдарды, бого тӱҥей ӧскӧ дӧ статьяларды јууйла, шиҥдегем. Бир канча ӧйдӧҥ посттравматический стресстиҥ симптомдоры ӧдӧ берген.

Пол: 2004 јылдыҥ учында бисти Либериядӧӧн кӧстӧгӧнинеҥ бери 20 јыл кире ӧдӱп калган. Бу ӧйдиҥ туркунына ол бистиҥ айылыс болуп калды. Анда јуу-чак токтоп калган, а филиалда туралар  тудар иштер башталган. Је бисти кенетийин ӧскӧ ороондӧӧн барзын деп сураган.

Јаҥы јакылтаны аларга јеҥил эмес болгон. Бис мындагы ака-эјелерге јуук болуп калганыс. Оныҥ учун олор јок јӱрӱп болбозыс деп сананганыс. Је бир катап бис јуук улузысты артыргызып, Галадтӧӧн јӱре берген болгоныс. Ол тушта Иеговага иженеристе, ол биске кӧп алкыштар берген. Оныҥ учун бу јаҥы јакылтаны аларга коркыбаганыс. Анайып бис јанында турган Га́на деп ороондо болуп калдыс.

Энн: Барар алдында бис кӧп ыйлаганыс. Је јаан јашту, ойгор Фрэнк аканыҥ сӧстӧри бисти тыҥ кайкаткан. Ол биске мынайда айткан: «Слерге бисти ундып салар керек!» Оноҥ мынайда јартаган: «Слер бисти ундыбазаар эмей. Је эмди слер јаҥы јакылтаны акту јӱректеҥ бӱдӱрер учурлу. Бу јакылтаны слерге Иегова берген. Оныҥ учун бастыра сӱӱжигерди Ганадагы ака-эјелерге сыйлагар». Аканыҥ сӧстӧри бисти јакшы билбес улусла кожо иштенерге белетеп салды. Анайып бис јаҥы јерге барган кийнинде капшай ла најылар бедиреп баштаганыс.

Пол: Бис кыска ла ӧйгӧ Ганадагы јаҥы кӧгӱс билегисти сӱӱй бергенис. Анда Иегованыҥ Керечилери коркышту кӧп болгон! Олордыҥ Иеговага чындык болгоны ла бек бӱдӱмјизи биске тем болот. Ганада 13 јыл иштеп ийген кийнинеҥ бисти јаҥы јердӧӧн кӧстӧгӧн — Кӱнчыгыш Африкада, Ке́ниядагы филиалдӧӧн. Алдында кожо иштеген ака-эјелерди санаап та турган болзоос, мында да најыларлу болуп калдыс. Кениядагы филиалдыҥ јарлайтан јери сӱреен јаан, оныҥ учун иш коркышту кӧп!

Энн: Бистиҥ јӱрӱмисте коркымчылу да, јеткерлӱ де айалгалар болгон. Мынаҥ улам кижиниҥ физический ле эмоциональный су-кадыгына каршу јетирилет. Кудайдыҥ ишчилери Иегова олорды мындый немелердеҥ корулаар деп сакыбай јат. Эмди де та не де јарыла берзе эмезе мылтыктыҥ табыжын угуп ийзем, мен кенетейин јамандала береле, колдорым иштебей барат. Је Иегова болужарга јаантайын белен. Ол ака-эјелер де ажыра болужат. Анайда ок кӧгӱс графиктеҥ тудунып турзаҥ, ол сеге кандый ла јакылтаны бӱдӱрерге ийде-кӱч берер.

Пол: Бистеҥ кезикте мынайда сурагылайт: «Јарлаар иш кандый? Слерге мында јарап турган ба?» Је билереер бе, ороон сӱреен јараш та болзо, андагы айалга кенетейин солына берердеҥ айабас. Айдарда, бис нени эҥ ле тыҥ баалап јадыс? Андагы кӧгӱс билегисти — кару ака-эјелеристи. Бистиҥ угы-тӧзис башка да болзо, је санаабыс јаҥыс болот. Бис ака-эјелеристиҥ кӱӱн-санаазын кӧдӱрип турганыс деп сананганыс, је чынынча болзо, олор бистиҥ кӱӱн-санаабысты кӧдӱрген!

Кажы ла кӧчкӧн сайын бистиҥ телекейлик карындаштык — бу чын ла кайкал деп, канча катап бӱдӱмјиленгенис. Јуундарыс бар учун бисте јаантайын билегис ле айылыбыс бар. Иеговага ижензеес, ол бисти кандый ла айалгада ийде-кӱчтӱ эдер деп, бис бир де алаҥзыбай јадыс (Флп. 4:13).