1-3. (a) Pirang’o lembe uton lee i jakwenda Paulo kinde m’etundo i Athene? (b) Wacopo nwang’u ponji ma kani kinde ma wabeponjo lembe iwi lapor pa Paulo?

 LEMBE ubeton i Paulo lee dit. En’i Athene, i Giriki, ma tie kabedo ma dit mi ponjiri ma jururieko ma calu Socrate, Platon, man Aristote gibed giponjo i iye. Dhanu mir Athene gimaru lemdini lee nisagu. I ng’ete tingili, niwacu i hekalu, kaka ma dhanu bepong’ i iye, man i theng ndaki, Paulo ubeneno ayi gin m’acwiya upong’ swa, kum Juathene giworo mungu ma tung’ tung’ dupa. Paulo ung’eyo kite ma Yehova ma Mungu mandha, neno ko rwo ni ayi gin m’acwiya. (Ai 20:4, 5) Jakwenda maeni ma won bedopwe utie ku nen ma rom ku pa Yehova; edagu ayi gin m’acwiya!

² Gin ma Paulo ubeneno kinde m’ebemondo i soko, utie gin ma kierojo. Ayi gin m’acwiya dupa ma ve yom mungu ma Hermes urieyo i gund soko ma yo malu ma yo reto ceng’ini ku kamondo ma dit. Soko upong’ ku kaka timo thier. Jakwenda maeno ma won amora birweyo nenedi i kabedo maeno m’udhir ku thier mir ayi gin m’acwiya? Nyo ebibimo wi ng’eicwiny pare man ebinwang’u gin ma juwinj pare ging’eyo pi niweco i wiye? Nyo ebituc nikonyo ng’atu moko ci m’ubeyenyo Mungu mandha kara enwang’e andha?

³ Korolembe ma Paulo umiyo ni jururieko mir Athene nwang’ere i Tic mi Jukwenda 17:22-31. Keca Paulo uweco ku bodho man ku ng’iyo i lembe. Kinde ma wabeponjo lembe iwi lapor ma Paulo uweko, wacopo nwang’u ponji lee iwi kite mi weco iwi lembe ma juwinj mwa ging’eyo, pi nikonyogi ninyamu i lembe.

4, 5. Paulo urweyo kakani tap i Athene, man kit dhanu ma nenedi m’ubino kure kuca?

⁴ Paulo ucidho i Athene i saa mi woth pare mir ario i tic mi misioner, i kum oro 50 N.N.Y. a Kinde ma Paulo ubino kuro nia Sila giku Timoteo gitund  niai kud i Beroya, “ecaku luro i lembe ku Juyahudi i sinagog,” calu m’ebino kura pare. Esayu bende therithwar m’eromo nwang’u iye Juathene ma tie ngo Juyahudi mir anyoli, niwacu “i soko.” (Tic. 17:17) Soko mir Athene ubino lac lee mandha man ebino ceng’ini ku got mir Akropoli. Sokone ubino kaka lwor man kaka ng’iew kende ngo; ebino bende kaka nambu. Buku moko ma koro lembe iwi Biblia uyero nia kabedo maeno ubino “kacwiny adhurane pi lembe m’uneno lim, lemgamba man lemsuru.” Dhanu mir Athene gibed gimaru nicokiri keca pi niweco wec mi rieko.

⁵ I soko, Paulo unwang’ere i wang’ juwinj ma i lembe migi tek. Juepikurio man Justoiki, ma gibino dhanu mi kalasi ario ma tung’ tung’ mi rieko mi dhanu man ma gibed gipiemiri i kindgi, de gibino nuti i kind juwinj pa Paulo. b Juepikurio giyiyo nia kwo ucaku mbwang’ kumeni. Dhu paru ma gibino ko iwi kwo ugam ucokere kumae: “Thelembe mi lworo Mungu umbe; thelembe mi lworo tho umbe; jucopo tundo i kum mutoro; jucopo ciro peko.” Justoiki ke giyiyo nia pire utie tek ninwang’u ng’eyong’ec man ng’eyothelembe. Giyiyo ngo nia Mungu utie Ng’atu m’unuti andha. Juepikurio ku Justoiki zoo giyiyo ngo nia cer unuti, calu ma julub pa Kristu gibino ponjo. Ubenen kamaleng’ nia paru m’ujengere iwi rieko mi dhanu ma ungu ario maeno gibino ko, ukoc bor dit ku lemandha mi dini mandha mi Jukristu ma Paulo ubino rweyo.

6, 7. Jururieko moko mi Giriki gijolo ponji pa Paulo nenedi, man wacopo nwang’ara i wang’ lembe ma rom ma kani tin eni?

⁶ Jururieko mi Giriki gijolo ponji pa Paulo nenedi? Jumoko gitiyo ku wec ma thelembe tie ‘ma rieko pare nok man ma weco akeca,’ kunoke “ma beko kodhi.” (Tic. 17:18) Pi wec mi dhu Jugiriki maeno, jararieko moko uyero kumae: “Con jubed jutiyo ku wecne pi niweco pi nyathi winyo moko m’ubepor pi nitong’o nying cam, man i ng’eye jutiyo kude pi niweco pi dhanu m’ubebeko ng’ili cam man dong’ piny mange m’udong’ i soko. I ng’eye bor, judok jutiyo kude i ayi mi lapor pi niweco pi ng’atu moko ma beko lembe ceke swa, akecane ke pi ng’atu ma coko dhu lembene cuu ubevoye.” Ku yore moko, dhanu m’uponjiri maeno gibino yero nia Paulo ubino abelu m’ubeweco iwi lembe pa jumange m’enyang’ de ngo i iye. Re calu ma wabineno, nying’ mir anywar maeno umielo ngo kum Paulo nyanok de.

⁷ Lembe ma kumeno ubetimere tin de. Wa Jumulembe pa Yehova, wang’ ma pol julwong’owa ku nying mir anywar ma tung’ tung’ nikum yiyoyic mwa m’ujengere iwi Biblia. Ku lapor, juponji moko giponjo nia piny ulokere aloka andha man girido nia tek i riek ci, icikiri niyiyo lembene. Giyero nia ju m’ukwero niyiyo nia piny ulokere aloka gi ming’. Jururieko maeno giketho dhanu upar nia watie ‘jubek nying cam’ kinde ma wabenyutho lembe ma Biblia ubeyero man wabemiyo lanyuth mi piny ma dhanu yiko nikadhu kud i giracwiya. Re lembe migine piko ngo lworo i iwa. Ento, waweco ku tegocwiny kinde ma wabecero bang’ yiyoyic mwa ma nia kwo m’iwi ng’om uai i bang’ Jabodho moko ma riek, ma tie Yehova Mungu.​—Nyu. 4:11.

8. (a) Jumoko ma giwinjo ponji pa Paulo gijole nenedi? (b) Copere nia Areopago ma jutero Paulo i iye ubino ang’o? (Nen korolembe m’i there i mbaya mi 142.)

 ⁸ Jumange ma giwinjo ponji pa Paulo i soko gilund gijole i ayi m’ukoc. Giyero kumae: “Ubenen nia ebetwong’o pi mungu ma gi welo.” (Tic. 17:18) Nyo andha Paulo ubino weco pi mungu ma gi nyen ni Juathene? Eno tie lembe ma pek, m’upoyo wijo i kum acel m’i kind adote m’uketho jung’olo tho iwi Socrate rundi ma dupa i wang’e. Pieno etie lembe mi wang’uic ungo ka jutero Paulo i Areopago man jupenje ekeekor cuu i ponji m’ubewinjere tung’ i ith Juathene. c Paulo bicero bang’ ponji pare nenedi i wang’ dhanu m’ung’eyo de ngo Lembagora nyanok de e?

9-11. (a) Paulo utimo ang’o pi nicaku wec iwi lembe ma juwinj pare ging’eyo? (b) Wacopo lubo lapor pa Paulo nenedi i tic mwa mi rweyo lembanyong’a?

⁹ Poy nia rwo ceke ma ni ayi gin m’acwiya ma Paulo uneno, unyayu ng’eicwiny lee i iye. Ento kakare ma nia ecak nikiedo i dhu thier mir ayi gin m’acwiya, ekeekwiyo  kume. Ku riekowang’ ma dit, eii nisayu lembe moko ma juwinj pare ging’eyo cuu pi niloko paru migi. Ecaku kumae: “Dhanu mir Athene, abeneno nia i gin ceke, wumiyuru lee nilworo mungu ma tung’ tung’ nisagu jumange.” (Tic. 17:22) I ayi mange, Paulo ubino yero kumae: ‘Abeneno nia wumaru lemdini akeca.’ Ku rieko, Paulo ufoyogi pi miyiri migi pi lemdini. Eng’eyo nia jumoko ma yiyoyic mi vupo uumo wang’gi de giromo bedo kud adunde ma jolo lemandha. I andha, Paulo ung’eyo nia en bende i wang’e ebino “m’umbe ng’eyong’ec man m’umbe yiyoyic.”​—1 Tim. 1:13.

¹⁰ I ng’eye, Paulo uyero nia eneno gin moko m’ubenyutho nia Juathene gimaru lemdini lee. Gin m’enenone ubino pemblam ma juthiero “ni Mungu ma jung’eyo ngo.” Nimakere ku buku moko, “Jugiriki man jumange gibino ku ng’iyo mi thiero pemblam ni ‘mungu ma jung’eyo ngo,’ ma nwang’u gibelworo ko nia i thier migi gimaru wil ku mungu moko ma lembe romo ton i iye.” Pemblam maeno ubenyutho nia Juathene gigam giyiyo nia Mungu moko ma ging’eyo ngo unuti. Paulo utiyo de tap ku bedonuti mi pemblamne pi niroyo lembanyong’a m’ebino rweyo. Ekoro kumae: “Gin ma wuberwo i wang’e ma wung’eyo ngo re m’utie gin m’abetwong’o pire iwu.” (Tic. 17:23) Nyamu i lembe pa Paulo ubino ngo terere ento ebino ku tego i iye. Ebino twong’o ngo pi mungu ma nyen kunoke ma welo, calu ma jumoko gibino paru. Ebino koro pi Mungu ma ging’eyo ngo, ma en e Mungu mandha.

¹¹ Wacopo lubo lapor pa Paulo nenedi i tic mwa mi rweyo lembanyong’a? Ka wabed waneno lembe, wang’wa romo podho i kum gin m’ubenyutho nia ng’atini tie jaradini, copere nyo nikadhu kud i jamthier m’ekendo kunoke m’eruko ko ot pare nyo ke lela pare. Waromo yero kumae: ‘Abeneno nia itie jaradini. Abino sayu de tap awec ku ng’atu m’umaru lemdini ve in.’ Ka ku riekowang’ wanyang’ i pidoic pa ng’atini iwi lembe m’uneno dini, waromo caku wec iwi thiwiwec moko m’edaru ng’eyo. Poy nia lembakeca mwa utie ngo nilar poko lembe iwi dhanu nimakere ku yiyoyic migi. Ju ma pol m’i kind juyic wadwa de i wang’e gilar giyiyo ponji mi dini mi ndra ku cwinygi zoo.

12. Paulo uwilo bodho pare nenedi nimakere ku juwinj pare?

¹² Paulo ucaku wec iwi lembe ma juwinj pare ging’eyo, re nyo emedere asu kumeca kinde m’ebemiyo lembatuca? Calu ma Paulo ung’eyo nia juwinj pare giponjiri i rieko mi dhanu mi Jugiriki man nia ging’eyo ngo Lembagora, ewilo bodho pare mi ponji wang’ dupa. Ku kwong’a, emiyo ponji mi Biblia m’umbe niweco wang’ acel iwi Lembagora. Mir ario, eroyere i kind juwinj pare, ma saa moko etiyo ko ku wec ma nia ‘wa’ man “wan.” Mir adek, etiyo ku wec m’uai kud i gor mi Jugiriki pi ninyutho nia lembe moko m’ebino ponjo nwang’ere bende i gor migi. Dong’ kawoni wakeng’iyu i wec pa Paulo ma tego n’i iye. Enyutho lemandha ma pigi tek ma kani iwi Mungu ma Juathene ging’eyo ngo?

13. Paulo ukoro lembang’o iwi caku pa polo ku ng’om, man emito yero ang’o?

¹³ Mungu ucwiyo polo ku ng’om. Paulo uwacu kumae: “Mungu m’ucwiyo ng’om ku piny ceke ma n’i iye, en m’e Rwoth mi polo ku ng’om, ebedo ngo i hekalu  ma jugiero ku cing’.” d (Tic. 17:24) Polo ku ng’om uwok ungo mbwang’ kumeni. Mungu mandha re m’utie Jacwic mi piny ceke. (Zab. 146:6) Tung’ kud Athena kunoke mungu mange ceke ma dwong’ migi ujengere iwi hekalu, udirwo, man pemlam, Rwoth Ubimo mi polo ku ng’om copo bedo ngo i hekalu ma jugiero ku cing’. (1 Ub. 8:27) Lembe ma Paulo umito yero ubino terere: Mungu mandha dit nisagu ayi gin m’acwiya moko ci ma juyiko ku cing’ ma nwang’ere i hekalu ma dhanu ugiero gin.​—Isa. 40:18-26.

14. Paulo unyutho nenedi nia Mungu jengere ngo iwi dhanu?

¹⁴ Mungu jengere ngo iwi dhanu. Ju ma gibed giworo ayi gin m’acwiya gibino ku ng’iyo mi kendo bongu ma beco i kum ayi gin m’acwiya migine, githing’ogi ku giramiya mi bei ma tek dupa kunoke gimiyo igi cam ku giramadha. Gibed giparu nia ayi gin m’acwiyane gitie ku yeny mi piny ma kumeno! Ento, copere nia jururieko moko mi Giriki ma gibino i kind juwinj pa Paulo giyiyo nia mungu romo bedo ngo ku yeny mi piny moko m’uai kud i bang’ dhanu. Tek kumeno ci, nwang’u m’umbe jiji gicwaku wec pa Paulo ma nia “dhanu de copo timo ire [Mungu] ngo calu ve nia etie ku yeny mi piny moko.” I andha de, jamcing’ moko mbe ma dhanu copo miyo ni Jacwic, ma nia etie ku yenyne! En re m’emiyo igi gin ceke ma gitie ku yenyne, calu ve “kwo man yuyo ku piny ceke,” uketho i iye ceng’, koth, man ng’om ma miyo. (Tic. 17:25; Tha. 2:7) Pieno, Mungu ma miyo iwa piny ceke umbe ku yeny mi gamu kadok piny moko nyanok de i bang’wa.

15. Paulo utiro nenedi paru mi Juathene ma nia gi dit nisagu dhanu ma Jugiriki ngo, man ponji ma pire tek ma kani ma wacopo nwang’u niai kud i lapor pare?

¹⁵ Mungu ucwiyo dhanu. Juathene gibed giparu nia gi dit nisagu dhanu ma Jugiriki ngo. Ento Biblia ubeyero nia wambe ku thelembe mi ting’ara pi ng’om thuwa kadi pi rangi mwa. (Poi. 10:17) Paulo unyutho lemandha maeno ku riekowang’  man ku bodho. Kinde ma Paulo uyero nia “niai i kum ng’atu acel [Mungu utimo] thek ceke mi dhanu,” m’umbe jiji wec maeno uketho juwinj pare gikegiling’ ting’. (Tic. 17:26) Ebino weco iwi kpawa p’Adamu ma tie kwaru mi rangi ceke, ma nwang’ere i Thangambere. (Tha. 1:26-28) Calu ma dhanu ceke gitie ku kwaru ma rom, rangi kadi thek ma dit iwi wagi ci umbe. Juwinj pa Paulo ginyang’ i gin m’emito yero. Lapor pare ubemiyo iwa ponji ma pire tek. Kadok nwang’u umito watii ku riekowang’ man bodho i tic mwa mi miyo lembatuca de, re ukwayu ngo waum wang’ lemandha mi Biblia ndhu kara ya juwinj mwa giyiye yot yot.

16. Lembakeca pa Jacwic pi dhanu utie ang’o?

¹⁶ Lembakeca pa Mungu utie nia dhanu ubed ceng’ini kude. Kadok nwang’u jururieko m’ubino nuti i kind juwinj pa Paulo gigam giweco lee iwi thelembe mi bedonuti pa dhanu de, re gibino mbe ku copo mi kore i ayi ma nyang’u wijo. Ento, Paulo ulund unyutho kamaleng’ lembakeca pa Mungu pi dhanu, niwacu “giyeny Mungu, tek giyenye ku kero gicopo nwang’e, pilembe andha de eni bor ungo ku ng’atuman m’i kindwa.” (Tic. 17:27) Ecopere ning’eyo Mungu ma Juathene ging’eyo ngo. I andha, eni bor ungo ku ju ceke m’ubeyenye ku cwinygi zoo man m’ubeponjo lembe i wiye. (Zab. 145:18) Poy nia ukwayu dhanu ceke “giyeny” man ‘ginwang’’ Mungu, uketho i iye kadok Paulo.

17, 18. Pirang’o ukwayu dhanu gibed kud ava mi coro ceng’ini i vut Mungu, man waromo nwang’u ponji ma kani niai kud i kite ma Paulo utelo ko nen mi juwinj pare?

¹⁷ Ukwayu dhanu gibed kud ava mi coro ceng’ini i vut Mungu. Paulo uyero nia nikume, “wakwo man wawotho, wabedo nuti de.” Jururieko moko giyero nia Paulo udok iwi wec pa jagorlembe moko ma Jakrete mi rundi mir abusiel W.N.Y. ma nyinge Epimenide, m’ubino bende “ng’atu ma pire tek i lemsuru mi dini mir  Athene.” Paulo umiyo thelembe mange m’ukwayu dhanu gibed ko kud ava mi coro ceng’ini i vut Mungu, ewacu kumae: “Jugor mwu moko de giwacu kumae: ‘Kum wan bende wan awiya pare.’” (Tic. 17:28) Dhanu gicikiri niwinjiri nia gitie ceng’ini ku Mungu; en re m’ecwiyo ng’atu acel ma nikume dhanu ceke ubedo nuti. Pi nitelo nen mi juwinj pare, ku rieko Paulo uting’o wec niai kud i gor mi Jugiriki ma copere nia juwinj pare gibed giworo lee. e Nimakere ku lapor pa Paulo eno, wan bende saa moko waromo tiyo nyanok ku wec m’uai i kpawa mi ng’om maeni, i encyclopédie, kunoke i buku mi timo sayusac m’uyiyere. Ku lapor, nitiyo cuu ku wec m’uai i buku moko ma pire uyiyere, romo konyo ng’atu moko ma Jamulembe ngo ninyang’ i ayi ma timo kunoke foc moko mi dini mi ndra ucaku ko.

¹⁸ Kinde m’ewok kakeni ku korolembe pare, Paulo unyutho lemandha ma pigi tek iwi Mungu, man ku bodho eketho wec pare urombo ku lembe ma juwinj pare ging’eyo. Paulo ubino mito juwinj pare mir Athene gitim ang’o ku lembe maeno ma pire teki? Ekore igi m’umbe galu.

19, 20. (a) Paulo utiyo ku bodho nenedi pi ninyutho kasegu mi rwo ni ayi gin m’awiya ma dhanu utimo en? (b) Ugam ukwayu juwinj pare gitim ang’o?

¹⁹ Paulo ubino ayika nikwayu juwinj pare gitim alokaloka. Nimakere ku wec m’eting’o niai kud i gor mi Jugiriki, eyero kumae: “Pieno, calu ma wan awiya pa Mungu, wacikara ngo niparu nia Mungu tie calu mola ma kwar, kadi mola ma tar, kadi kidi, kadi calu piny ma jung’iko ku bodho man ku paru pa dhanu.” (Tic. 17:29) Andha de, tek Mungu ucwiyo dhanu en, nenedi Mungu romo bedo i ayi pa gin m’acwiya, ma ke eno tie piny ma dhanu yiko en e? Nyamu i lembe pa Paulo uwodho kamaleng’ kasegu mi woro ayi gin m’acwiya ma tie bodho mi cing’ dhanu. (Zab. 115:4-8; Isa. 44:9-20) Kinde ma Paulo uyero nia “wacikara ngo,” m’umbe jiji eketho juwinj pare gijolo juk m’emiyo igi yot yot.

²⁰ Jakwenda Paulo unyutho kamaleng’ nia ubekwayu gitim lembe moko, eyero kumae: “Dhanu gibed gitimo lembe maeno ma gimbe ku ng’eyo, re Mungu ukwanu ngo ku lembene [paru ma nia Mungu romo foyo ku dhanu m’utimo thier ni ayi gin m’acwiya]; ento kawoni ebetwong’o ni dhanu zoo ma gin’i kakare ceke nia gicikiri niloko cwinygi.” (Tic. 17:30) Copere nyo juwinj pa Paulo moko giwinjiri rac kinde ma giwinjo nia gicikiri niloko cwinygi. Ento korolembe pare ma ku tego i iye unyutho nia Mungu re m’umiyo igi kwo man nia gibiwodho wel ire. Ugam ukwayu giyeny Mungu, giponj lemandha i wiye, man giketh kit kwo migi zoo uromb ku lemandha ma giponjone. Ni Juathene, eno unyutho nia gicikiri niyiyo dubo migi man nijigo rwo ni ayi gin m’acwiya.

21, 22. Paulo udolo dhu korolembe pare ku wec ma kani ma ku tego i iye, man wecne utie ku thelembe ma kani iwa tin eni?

 ²¹ Paulo udolo dhu korolembe pare ku wec ma e ma ku tego i iye: ‘Mungu udaru ketho nindo m’ebipoko i iye lembe mi ng’om ku bedopwe nikadhu kud i bang’ ng’atu m’eng’iyo; eketho ng’atu maeni ucer man enyutho ni dhanu ceke nia nindo maeno bitundo andha.’ (Tic. 17:31) Nindo mi pokolembe ubebino; eno utie thelembe ma lee mi tuko ngo mi yenyo man mi nwang’u Mungu mandha! Paulo ulwong’o ngo nying’ Japoklembe ma jung’iyone. Ento eyero lembe moko ma wang’u ic iwi Japoklembene, calu ve: Ekwo calu dhanu, etho, man nia Mungu ucere kud i kind ju m’utho!

²² Dolo dhu wec ma gway maeno utie ku thelembe ma dit iwa tin. Wang’eyo nia Japoklembe ma Mungu ung’iyo utie Yesu Kristu m’ucer kud i kind ju m’utho. (Yoh. 5:22) Wang’eyo bende nia nindo mi pokolembe udhingo man ebitimo oro elufu acel. (Nyu. 20:4, 6) Walworo ngo nindo mi pokolembe, kum wang’eyo nia ebikelo mugisa dupa ni dhanu ma jubipoko lembe migi nia gi pwe. Gin m’ubenyutho nia genogen mwa mi kwo kud anyong’a i nindo m’ubino bipong’o andha utie udu ma dit m’ubamu zoo, niwacu cer pa Yesu Kristu!

23. Dhanu gijolo korolembe pa Paulo nenedi?

²³ Dhanu gijolo korolembe pa Paulo i ayi ma tung’ tung’. “Jumoko gicaku cayu lembene” kinde ma giwinjo pi cer. Jumange ke gibino wor, re gimito ngo gimiyiri i lembe, giyero kumae: “Wabikewinji kendo ma cen iwi lembe maeni.” (Tic. 17:32) Ento dhanu moko ma wendgi nok giyiyo, uketho Biblia uyero kumae: “Jumoko udikiri karacelo kude man gidoko juyic. I kindgi ubino Dionisio ma tie japoklembe i otpido mir Areopago, man dhaku moko ma nyinge Damari ku jumange bende.” (Tic. 17:34) Wabed wanwang’ara ku lembe ma rom eno i tic mwa mi rweyo lembanyong’a. Jumoko romo cayuwa, jumange ke romo mwony nyalwe. Kadok kumeno de, wadhir kud anyong’a kinde ma jumoko giyiyo rwonglembe mi Ker man gidoko juyic.

24. Wacopo nwang’u ponji ma kani niai kud i korolembe ma Paulo umiyo kinde m’ecungo i diere mir Areopago?

²⁴ Kinde ma wabeng’iyo i korolembe pa Paulo, wacopo nwang’u ponji lee iwi kite mi ketho lembe ma wabeponjo ulwobere ma ber, mi weco wec ma loko paru mi juwinj man mi ketho ponji mwa uromb ku lembe ma ging’eyo. M’umedo maeno, wacopo nwang’u ponji ma nia ukwayu wabed ku cirocir man riekowang’ ku dhanu ma yiyoyic mi dini mi ndra uumo wang’gi. Wacopo nwang’u bende ponji ma pire tek ma e: Wacikara ngo niumo wang’ lemandha mi Biblia ndhu pi ninyayu anyong’a i juwinj mwa. Andha, tek wabelubo lapor pa jakwenda Paulo, waromo doko juponji ma tek i tic mi rweyo lembanyong’a. M’umedo maeno, judong cokiri gicopo doko juponji m’uteng’ini man ma weg bodho i cokiri. E wabibedo ku copo mi konyo jumange kara ‘giyeny Mungu, . . . kum gicopo nwang’e.’​—Tic. 17:27.