1-3. (a) Paulo ku juwodhe ginwang’u telowic pa tipo ma leng’ nenedi? (b) Wabiweco iwi lembang’o?

 UNGU mi jumamon moko uai kud i adhura mi Filipi i Makedonia. Nyanok i ng’eye, gitundo i dhu kulo moko ma julwong’o Gangite. Calu ebino kura migi, gibedo i dhu pii pi nirwo ni Mungu mir Israel. Yehova ubino nenogi.​—2 Kei. 16:9; Zab. 65:2.

² I saa ma rom eno, i kilometre ma kadhu dak abora (800) yo nyangu mi Filipi, ungu mi jumaco moko uai kud i adhura mi Lustra yo piny mi Galatia. Nindo ma dupa i ng’eye, gitundo i yo ma dit mi Juroma ma jufiyo, ma terojo yo reto kaka ma dhanu upong’ i iye nisagu zoo i theng ng’om mir Azia. Dhanu maeno, niwacu Paulo, Sila, man Timoteo, gibino kud ava ma lee mi wotho kud i ndaki maeno pi nicidho i Efeso man i adhura mange, kaka ma dhanu elufu swa utie ku yeny mi winjo pi Kristu. Re ma fodi gicaku woth de ngo ci, tipo ma leng’ ucerogi nia kud gicidhi, re Biblia ukoro ngo kite m’ecero kogine. Ekwero nia kud girwey i Azia. Pirang’o? Nikadhu kud i bang’ tipo pa Mungu, Yesu umito etel wi Paulo ku juwagi kara gikadh Azia ma nok zoo, gikadh nam Agea de man gicidh i dhu kulo ma julwong’o Gangite.

³ Kite ma Yesu utelo ko wi Paulo karacelo ku juwodhe i woth maeno ma wang’u ijo pi nicidho i Makedonia, ubemiyo iwa ponji ma pigi tek tin eni. Pieno, wakenen lembe moko m’utimere i saa mi woth pa Paulo mir ario i tic mi misioner, m’ucaku i kum oro 49 N.N.Y.

4, 5. (a) Ang’o m’utimere kinde ma Paulo karacelo ku juwodhe giwok i Bithinia? (b) Julub gimaku yub ma kani, man adwogine ubino ang’o?

⁴ Calu ma jukwero igi nia kud girwey i Azia, Paulo karacelo ku juwodhe gilokiri yo malu pi nirweyo i adhura ma tung’ tung’ mi Bithinia. Pi nitundo kuca, copere nia giwotho pi nindo ma dupa i yo ma jufiyo ngo mi ng’om mi Frijia man mi Galatia, kaka ma dhanu ma wendgi nok re m’ubed ukwo i iye. Ento kinde ma giwok ceng’ini ku Bithinia, Yesu utiyo kendo ku tipo ma leng’ pi nicerogi. (Tic. 16:6, 7) I saa maeno, copere nia wi jumacone ujebere. Ging’eyo gin m’ukwayu girwey pire man kite  m’ukwayu girwey ko, re ging’eyo ngo kaka m’ukwayu girwey i iye. Udok ubedo ve gidwong’o dhugola ma terojo i ng’om mir Azia, ento jukwero niyabe igi. Gidwong’o dhugola ma terojo i Bithinia, de urombo ngo. Kadok kumeno de, Paulo ukeco nimedere asu nidwong’o nituc m’ebinwang’u dhugola ma biyabere. E jumaco maeno gimaku yub moko ma romo nen ni yub m’atira ngo. Gilokiri yo reto man giwotho pi kilometre ma tundo dak abic pier abic (550), gikadhu adhura ma tung’ tung’ nituc ma gitundo ko i dhu wat mi Troa, ma tie kaka ma jumaku iye yey pi nicidho i Makedonia. (Tic. 16:8) Keca, Paulo udwong’o dhugola wang’ mir adege, man nen! eyabere ma lac.

⁵ Luka ma jagor Lembanyong’a m’udikere kud ungu pa Paulo i Troa, ukoro lembe m’utimere, eyero kumae: “Ku diewor, Paulo uneno ginmawokiwang’ moko; Jamakedonia moko ucungo kakeca m’ebekwaye man ewacu kumae: ‘Kadh loka kuni i Makedonia man ikonywa.’ I ng’ei m’eneno ginmawokiwang’ maeno ci, watimo kero nimondo i Makedonia, kum wanyang’ nia Mungu ulwong’owa kara warwey lembanyong’a igi.” a (Tic. 16:9, 10) Tokcenne, Paulo ufoung’eyo kaka m’ukwayu erwey i iye. Anyong’a ucikere ninego Paulo lee mandha nineno nia cwinye uwok utur ungo mbwang’ i yo! M’umbe galu, jumaco ang’wen maeno gicidho i Makedonia ku yo mi pii.

6, 7. (a) Wacopo nwang’u ponji ma kani iwi lembe m’utimere i saa mi woth pa Paulo? (b) Lembe ma Paulo unwang’ere ko ubemiyo iwa tielocwiny ma kani?

⁶ Wacopo nwang’u ponji ma kani niai kud i kpawa maeno? Poy nia i ng’ey ma Paulo ucoko woth pi nicidho i Azia ka tipo pa Mungu utelo wiye, i ng’ey  ma Paulo udhingo Bithinia ka Yesu umiyo ire telowic, man i ng’ey ma Paulo utundo i Troa ka Yesu utelo wiye pi nicidho i Makedonia. Calu Yesu utie Jawi cokiri, eromo telo wiwa tin de kumeno. (Kol. 1:18) Ku lapor, nyo saa moko waparu nia wamak tic pa jayab yo kunoke wacidh wakony kaka ma yeny mi jurwey rwonglembe mi Ker utie lee i iye. Ento, Yesu bitelo wiwa nikadhu kud i bang’ tipo pa Mungu kende kende i ng’ey ma wacaku betimo lembe moko ma romo terowa i kum lembakeca mwa. Pirang’o? Kepar pi lapor ma e: Jaring mutukari copo wiro wi mutukari pare udok yor acam kunoke yor acwic kende kende nwang’u mutukarine uberingo. Kumeno bende, Yesu telo wiwa kara watim lee i tic pa Mungu ndhu nwang’u wabenyiko, niwacu nwang’u wabeii ku kero mwa zoo kara wamedara.

⁷ Dong’, ka kero ma wabetimone ubecego ngo nyinge ndhundhu ke? Nyo ukwayu cinywa utur, ma wapar ko nia tipo pa Mungu ubetelo ngo wiwa? Kumeno ngo. Poy nia Paulo de unwang’ere ku macero. Kadok kumeno de, emedere asu nisayu nituc m’enwang’u dhugola m’uyabere. Wacopo bedo kud andha nia wabinwang’u sukulia pi cirocir ma wabenyutho pi nisayu ‘dhugola ma lac m’uyabere pi tic.’​—1 Kor. 16:9.

8. (a) Adhura mi Filipi ubino nenedi? (b) Lembanyong’a ma Paulo girweyo “kaka ma jurwo i iye” ubino kud adwogi ma ber ma kani?

⁸ I ng’ey ma gitundo i ng’om mi Makedonia, Paulo ku juwodhe gicidho i Filipi ma tie adhura ma dhanu m’i iye gibino kud anyong’a nibedo anyoli mi Roma. Lembe ma dupa mi Filipi urombo ku mi Roma, pieno juaskari mi Roma ma dong’ gijigo tic ma gikwo keca, gibed giwinjiri ve gibekwo i Roma. Woko i ng’ey dhugola gang’ mir adhurane, i ng’et nyathi kulo moko, bamisioner maeno ginwang’u kaka moko ma giparu nia ubino “kaka ma jurwo i iye.” b I ceng’ Sabatu, giloro keca man giwok ginwang’u jumamon dupa gicokiri keca pi nitimo thier ni Mungu. E julub gibedo piny man gicaku weco kugi. Dhaku moko ma nyinge Lidia “ubino winjo; Yehova ugam uyabu adundene ma lac.” Lembe ma bamisioner maeno gibino koro umulo adunde Lidia lee mandha, uketho en karacelo ku juruot pare gilimo batizo. E ejolo Paulo karacelo ku juwodhe i ot pare. c​—Tic. 16:13-15.

9. Tin dhanu ma pol ubelubo lapor pa Paulo nenedi, man ginwang’u mugisa ma kani?

⁹ Kepar pir anyong’a ma batizo pa Lidia unyayu! Paulo ucikere nibedo kud anyong’a ma lee pilembe eyiyo lwong’o mi ‘kadhu loka i Makedonia’ man pilembe Yehova ukeco nitiyo kude karacelo ku juwodhe pi nidwoko wang’ rwo mi jumamon maeno ma lworo Mungu! Tin bende, umego ku nyimego ma dupa m’aradu ku m’uteng’ini, jumusuma ku ju m’ugamiri, gidok i kabedo ma yeny mi jurwey rwonglembe mi Ker utie lee i iye. I andha, ginwang’iri ku peko  dupa, re juporogi ngo nyanok de kud anyong’a ma ginwang’u tek ginwang’u dhanu ma ve Lidia, m’ujolo lemandha mi Biblia. Nyo icopo timo alokaloka ma romo konyi ‘nikadhu loka’ i therithwar ma yeny utie lee i iye? Mugisa ma lee ubekuri. Ku lapor, wakewec iwi umego Aaron ma oro pare 20 kumeni, m’udok i ng’om moko mir Amerika mi diera. Lembe m’eyero unyutho bende kite ma dhanu ma dupa bewinjiri ko, eyero kumae: “Nikonyo i ng’om mange ukonya niteng’ini i thenge mi tipo man nidwoko winjiri para ku Yehova udok tek. Bende, rweyo lembanyong’a tie mit magwei, kum kawoni abetelo wi ponji mi Biblia abora!”

10. Tic mi pajogi uketho dhanu ujai i kum lembanyong’a ma Paulo ku juwodhe gibino rweyo nenedi?

¹⁰ M’umbe jiji, ng’eicwiny umaku Sitani kum lembanyong’a uguro ulage i kabedo ma dhanu m’i iye zoo utie i the loc pare ku pajogi pare. Etie lembe mi zungo ngo nia tic mi pajogi re m’uketho dhanu ujai i kum lembanyong’a ma Paulo karacelo ku juwodhe gibino rweyo! Kinde ma gidok kendo i kaka ma jurwo i iye, jatic moko ma nyaku m’utie ku tipo, m’ubed ukelo lim ni judongo pare nikum lembe m’ebed eewo, umedere nilubo tok Paulo ku juwodhe m’ebekok kumae: “Dhanu maeni gitie jutic pa Mungu ma malu ngbir man gibetwong’o iwu pi yojboth.” Copere nia pajogi uketho nyakune ukok ku wec maeno kara unen ve nia lembe m’ebeewo ku ponji pa Paulo uai kaka ma rom. I ayi maeno re ma pidoic mi juwinj romo lokere cen kud i kum julub mandha pa Kristu. Ento Paulo uwodho pajogi m’i iye kara nyakune uling’ cen.​—Tic. 16:16-18.

11. I ng’ey ma pajogi uwok kud i nyaku maeno, lembang’o m’unwang’u Paulo giku Sila?

¹¹ Kinde ma judongo pa jatic ma nyakune ginwang’u nia dong’ gin ma bewodho igi sente yot yot umbe, kay umakugi. Giwayu Paulo giku Sila nitundo i soko, kaka ma jupoklembe ma gicungo kaka jabim mi Roma gibed ging’olo iye pido. Gicewo pidoic mi maru ng’om ma thugijo man mir akoyakoya i jupoklembe, udok ubedo ve gibeyero kumae: ‘Juyahudi maeni gibenyayu yakini lee dit ma gibeponjo ko kura ma wan wa Juroma wacopo yiyo ngo.’ Wec migine ubino ku matoke ndhundu. “Udul dhanu [m’ubino i soko] ugam uai malu karacelo i kum [Paulo giku Sila],” man jupoklembe ging’olo nia “jufwodgi ku del.” I ng’ey lembe maeno, juwayu Paulo giku Sila nitundo i otkol. E jakur otkol ubolo juario maeno ma rem n’i kumgi i otkol man eroyo tiendgi i kongo. (Tic. 16:19-24) Kinde ma jakur otkol uciko dhugola, kusika mi otkolne ucido bii uketho m’umbe jiji ebino tek ni Paulo giku Sila nineniri i kindgi. Re Yehova ubino neno lembene.​—Zab. 139:12.

12. (a) Julub pa Kristu gibino ku nen ma kani iwi ragedo, man pirang’o? (b) Sitani karacelo ku dhanu pare gibetiyo asu ku kit jai ma nenedi?

¹² Oro ma dupa i wang’e, Yesu ugam uyero ni julub pare kumae: “Gibinyayu ragedo i kumwu.” (Yoh. 15:20) Pieno, kinde ma Paulo karacelo ku juwodhe  gikadhu loka i Makedonia, gibino ayika pi ragedo. E kinde ma ragedo uwok, ginene ngo ni gin m’ubenyutho nia dong’ Yehova ubefoyo ngo kugi, ento ni kite ma Sitani ubenyutho ko kwinyo pare. Tin de, dhanu pa Sitani gibetiyo asu ku bodho ma rom ku ma jutiyo ko i Filipi. Judhogwa ma dhoggi pol gicwayu ndra i wiwa i somo man kaka tic, pi nicwaku mac i the jai i kumwa. I ng’om moko, judhogwa ma jurudini gidotowa i wang’ cik, ma nwang’u ve gibeyero kumae: ‘Jumulembe maeni gibenyayu yakini lee dit ma gibeponjo ko kura ma wan “wa juyic mi lemsuru” wacopo yiyo ngo.’ I kabedo moko ke, jufwodo juyic wadwa man jubologi i otkol. Re Yehova ubeneno lembene.​—1 Pet. 3:12.

13. Ang’o m’uketho jakur otkol upenjo nia, “acikara nitimo ang’o kara abothi?”

¹³ Ugam ukwayu saa moko ukeukadhi iwi Paulo giku Sila kara kumgi upiey i ng’ey yakini ma cing’ nica. Ento ku diewor ma ling’, kumgi ma jufwodo ukwiyo, uketho “gibino rwo man gibino paku Mungu ku wer.” E rek kumeni, digidi uyengo otkol! Jakur otkol ucew, enwang’u dhugola ceke udong’ thwolo, man lworo umake nia ju ma jutwiyo ceke gidaru piey. Saa m’enyang’ nia jubimiyo ire matira pilembe eweko gipiey, “ewodho palamularu pare kara enegere.” Ento Paulo ukok kumae: “Kud itim gin ma rac i kumi, kum wan ceke wanuti keni!” E jakur otkol maeno ma cwinye ng’abere upenjo kumae: “Judongo, acikara nitimo ang’o kara abothi?” Paulo giku Sila gibino mbe ku copo mi bodhe; ndhu Yesu kende. Pieno gidwoko ire kumae: “Yii Rwoth Yesu e ibiboth.”​—Tic. 16:25-31.

14. (a) Paulo giku Sila gimiyo kony ma kani ni jakur otkol? (b) Paulo giku Sila ginwang’u mugisa ma kani pilembe giciro ragedo kud anyong’a?

¹⁴ Nyo penji ma jakur otkolne upenjo uai andha kud i adundene? Paulo ubino mbe ku jiji i wiye. Jakur otkolne ubino Jayahudi ngo, eng’eyo de ngo Lembagora. I wang’ nidoko Jakristu, ugam ukwayu eponj man eyii lemandha ma dongo dongo ma nwang’ere i Lembagora. Pieno Paulo giku Sila giting’o saa ma lee pi niyero “lembe pa Yehova ire.” Kinde ma giroyiri zoo i ponjo Lembagora, copere nia wi dhanu maeno uwil i kum litho mi del ma giai ginwang’iri ko. Ento, jakur otkol ubino neno wang’ ng’eygi ma del uwotho thumo, man elwoko wang’ rem migi. E en karacelo ku juruot pare “gilimo batizo m’umbe galu.” Etie mugisa ma lee dit ma Paulo giku Sila ginwang’u pilembe giciro ragedo kud anyong’a!​—Tic. 16:32-34.

15. (a) Tin Jumulembe ma dupa gilubo lapor pa Paulo giku Sila nenedi? (b) Pirang’o ukwayu wamedara asu nibeliewo dhanu m’i therithwar mwa?

¹⁵ Calu Paulo giku Sila, tin de Jumulembe ma dupa gituc nirweyo lembanyong’a kinde ma jutwiyogi pi yiyoyic migi, man ginwang’u adwogi ma beco. Ku lapor, i ng’om moko ma jukwero tic mwa i iye, saa moko ugam unwang’ere nia iwi Jumulembe ceke ma kwo i ng’ombe, 40 wi dak giponjo lemandha iwi Yehova kinde ma gibino i otkol! (Isa. 54:17) Poy bende nia jakur otkol  ukwayu kony kende kende ndhu i ng’ey ma digidi uyengo piny. Kumeno bende, copere nia dhanu moko m’ubed ukwero lembanyong’a mi Ker i wang’e, giromo jole i ng’ey ma lembe moko mi can uyengo kwo migi mbwang’. Ka wabed wadok i liew kendo kendo i bang’ dhanu m’i therithwar mwa, eno nwang’u wabenyutho nia watie ayika nikonyogi.

16. I ng’ey nindo ma jufwodo iye Paulo giku Sila, lembe udok ulokere nenedi?

¹⁶ I ng’ey ma jufwodo Paulo giku Sila, urwonde kugweno jupoklembe ging’olo nia jugonygi. Ento Paulo uyero kumae: “Gifwodowa i wang’ dhanu, ma jupoko ngo lembe rac i wiwa, ma wan ke wa Juroma man gibolowa i kol. Dong’ kawoni gilund giwodhowa i amung’ nenedi? Ungo, copere ngo! Gibin giwodhwa gin gigi.” Kinde ma jupoklembe giwinjo nia dhanu ario maeno gitie anyoli mi Roma, “lworo ugam umakugi,” pilembe gituro twero mi dhanune. d Kawoni utho lund uloko gwok. Jufwodo julub i wang’ dhanu; kawoni ubekwayu nia jupoklembe gikway kisa i bang’gi de i wang’ dhanu. Gikwayu Paulo giku Sila nia giai cen kud i Filipi. Julub ario maeno giyiyo, re i wang’ nicidho, gikeginwang’u saa mi tielo cwiny ungu mi julub ma nyen m’ubemedere. Ndhu i ng’ey lembe maeno re ma gicidho.

17. Julub ma nyen ginwang’u ponji ma kani ma pire tek kinde ma gineno cirocir pa Paulo giku Sila?

¹⁷ Ka nwang’u jular juworo twero pa Paulo giku Sila mi bedo anyoli mi Roma, nwang’u nyo giol both i kum fwodo ma jufwodo kogi. (Tic. 22:25, 26) Ento, nwang’u julub mi Filipi gicineno nia dhanu ario maeno gitiyo ku twero migi pi niuriri i kum nwang’u litho pi Kristu. Eno nwang’u ucibedo ku matoke ma kani iwi yiyoyic mi julub ma gibino ngo anyoli mi Roma? I andha, nwang’u cik ucicero ngo bang’gi i kum fwodo. Pieno, kinde ma Paulo giciro fwot, giweko lapor ma ber ni juyic ma nyen man ginyutho nia julub pa Kristu romo cungo ma tek i wang’ ragedo. M’umedo maeno, kinde ma Paulo giku Sila gikwayu nia mito jung’ey pi twero migi mir anyoli, gidhuro mac i kum jupoklembe nia gicidh ginyuth i wang’ dhanu nia gituro cik. Lembe maeno romo cero jupoklembe i kum sendo juyic wagi Paulo man i mukero moko eromo gwokogi i wang’ cik ka peko ma rom eno uwok i nindo m’ubino.

18. (a) Judong cokiri ma tin gibelubo lapor pa Paulo nenedi? (b) I nindo ma tin ‘wabecero bang’ lembanyong’a man wabeketho pire ung’eyere i wang’ cik’ nenedi?

¹⁸ Tin judong cokiri de gimiyo telowic nikadhu kud i lapor migi. Gin moko ci ma judong cokiri gibemito umego ku nyimego migi utim, gin de gitie ayika nitime. Tap calu Paulo, wan bende wang’iyo cuu mandha kite man saa m’ukwayu watii ko ku twero mwa mi cik pi ninwag’u gwok. Ka yenyne nuti,  wakwayu udipido mi the dero, mi ng’om ma thuwa man kadok ma neno lembe mi ng’om ngung’ pi ninwang’u gwok nimakere ku cik, kara wamedara nitimo thier mwa. Lembakeca mwa utie ngo nicwalu gavmenti ukel alokaloka ni lwak dhanu, ento ‘nicero bang’ lembanyong’a, man niketho pire ung’eyere i wang’ cik,’ tap calu ma Paulo ugam ukiewo ni cokiri mi Filipi oro ma tundo apar i ng’ey twic ma jutwiye ko kuca. (Filip. 1:7) Re kadok nwang’u otpido ung’olo ang’o de, calu Paulo ku juwodhe, wakeco mwa nimedara ‘nirweyo lembanyong’a’ kaka moko ci ma tipo pa Mungu ubetelo wiwa i iye.​—Tic. 16:10.