1-3. Pirang’o Paulo ubino i Korintho, man enwang’ere i wang’ lembe ma kani?

 WAN’I ceng’ini i thum pa oro 50 N.N.Y. Jakwenda Paulo n’i Korintho, ma tie adhura moko m’ulony lee i kuloka man ma Jugiriki, Juroma man Juyahudi ma wendgi lee kwo i iye. a Paulo ubino ngo i adhura maeni pi ning’iewo kunoke nilworo piny, kadi pi nisayu tic m’etim. Ebino i Korintho pi thelembe moko ma pire tek lee akeca, niwacu nimiyo lembatuca iwi Ker pa Mungu. Re asu etie ku yeny mi kabedo, man ekeco nia ukwayu ngo ebed ni ter ni jumange. Ebemito ngo nyanok de jumange ginen nia ukwayu gipong’ yeny pare, calu m’eketho wiye i kum tic pa Mungu. Ebitimo nenedi?

² Paulo ung’eyo tic moko, niwacu yiko hema. Yiko hema utie ngo tic ma yot, re Paulo utie ayika nitimo tic ku cinge pi nipong’o yeny pare. Nyo ebisayu tic moko i adhura maeni ma tic usagu i iye e? Nyo ebipangu ot ma cuu pi nibedo i iye? Kadok nwang’u Paulo ubino nwang’ere i wang’ lembe maenogi ceke de, re wiye uwil ungo i kum tic pare ma pire tek nisagu, niwacu rweyo lembanyong’a.

³ Calu ma lembe nyaber ber ni Paulo, ebedo i Korintho pi nindo moko, man tic pare mi rweyo lembanyong’a ucego nyinge ma lee kuca. Niai kud i tic ma Paulo utimo i Korintho, wacopo nwang’u ponji ma kani ma bikonyowa nimiyo lembatuca mii iwi Ker pa Mungu i therithwar mwa?

4, 5. (a) Paulo ubedo kakani kinde m’ebino i Korintho, man etimo tic ma kani? (b) Paulo uponjo tic mi yiko hema nenedi?

⁴ Nindo moko i ng’ey ma Paulo utundo i Korintho, erombo ku Jayahudi moko mir anyoli ma nyinge Akila giku min ot pare ma nyinge Prisila kunoke Priska ma gibino jujol. Dhanu maeno gidwogo i Korintho nikum  ng’ol ma Klaudio ma jabim ma dit uwodho ma nia “Juyahudi ceke giai kud i Roma.” (Tic. 18:1, 2) Akila giku Prisila gijolo Paulo i ot migi kende ngo, ento bende i tic migi. Biblia uyero kumae: “Calu ma gibed gitimo kit tic ma rom, [Paulo] bedo i ot migi man etimo tic karacelo kugi, kum gibino jubodho mi yiko hema.” (Tic. 18:3) Pacu mi dhanu ma ber maeno ubino ni kabedo pa Paulo i nindo ceke m’erweyo iye lembanyong’a i Korintho. Kinde ma Paulo ubino bedo kud Akila giku Prisila, copere nia ekiewo barua moko m’i ng’eye udoko ni theng Biblia. b

⁵ Nenedi ma nia Paulo m’ugam uponjere “i the tiend Gamaliel” zoo, ubino bende jabodho mi yiko hema? (Tic. 22:3) Ubenen nia Juyahudi mi rundi ma kwong’a gibed gineno ngo nia etie lembe mir acidi niponjo awiya migi ku tic moko mi bodho, kadok nwang’u awiyane romo dok nwang’u ponjiri mange de. Paulo ugam uai kud i Tharso mi Kilikia. Pi kabedo maeno ugam uyik lee pi kit bongu moko ma jubed juyiko ko hema. Copere nia Paulo uponjo bodhone i aradu pare. Yiko hema ubino tic ma yot ungo. Pi niyiko hema, ubed ukwayu jabodhone ukied bongu mi hema kunoke ethume man ekwoye. Eno ubino tic ma tek pilembe jamticne ubino nwang’ lee.

6, 7. (a) Paulo ubed uneno tic mi yiko hema nenedi, man ang’o m’ubenyutho nia Akila giku Prisila de gibino ku nen ma rom eno? (b) Jukristu mi rundi ma tin gibelubo lapor pa Paulo, p’Akila, man pa Prisila nenedi?

⁶ Paulo uketho ngo yiko hama ubed ire ni tic ma pire tek nisagu. Etimo tic maeni ndhu kara ukonye nipong’o yeny pare. Lembakeca pare ubino nirweyo lembanyong’a “mananu.” (2 Kor. 11:7) Akila giku  Prisila gibino ku nen ma nenedi iwi tic migi? Calu ma gibino Jukristu, m’umbe jiji gibino ku nen ma calu pa Paulo. Akila giku Prisila giweko tic migi man gilubo tok Paulo nitundo i Efeso kinde m’eweko Korintho i oro 52 N.N.Y. Kuca, juwok jutiyo ku ot migi pi nitimo coko. (1 Kor. 16:19) I ng’eye, gidok i Roma man gilokiri kendo i Efeso. Juruot maeni ma weg amora giketho lembe mi Ker i kabedo ma kwong’a i kwo migi man gimiyiri zoo pi nikonyo jumange, uketho “cokiri ceke mi dhanu mi thek mange” udwoko igi foyofoc.​—Rum. 16:3-5; 2 Tim. 4:19.

⁷ Jukristu mi rundi ma tin gibelubo lapor pa Paulo, p’Akila, man pa Prisila. Tin umego ku nyimego ma weg amora gibeii lee kara kud “[gidok] ni ter ma pek ni” jumange. (1 Thes. 2:9) Juyab yo ma dupa gibemiyo lapor ma ber kum gitimo tic pi nindo moko i kind yenga kunoke pi dwi moko i kind oro pi nipong’o yeny migi. Re tic migi mi rweyo lembanyong’a re ma pire tie tek nisagu zoo. Tap  calu Akila giku Prisila, jutic pa Yehova dupa ma jujol gijolo juliew i pacu migi. Pieno, ju ma ‘gibemediri nijolo welo’ ging’eyo kite ma nitimo kumeno tielo man giero kojo.​—Rum. 12:13.

8, 9. Paulo utimo ang’o kinde ma Juyahudi gijai i kum lembatuca m’emiyo, man i ng’eye ecidho kani pi nirweyo?

⁸ Kinde ma Sila giku Timoteo gitundo ku giramiya ma ku berocwiny niai kud i Makedonia, unen kamaleng’ nia Paulo ubino timo tic mi cing’ kende kende pi nipong’o yeny pare. (2 Kor. 11:9) Ndhundhu, Paulo “ucaku tiyo ku saa pare zoo pi nirweyo lembe.” (Tic. 18:5) Ento calu m’ebino rweyo kud amora, Juyahudi gimediri nijai ire. Gibino kwero rwonglembe ma nia Kristu romo bodhogi. Paulo umito enyuth igi nia rimbgi bicwir ungo i wiye pi yub migine. Pieno, eyengo bongu pare man ewacu ni jujaine kumae: “Rimbwu ubed i wiwu giwu. An re a leng’. Niai kawoni dong’ an abicidho i bang’ dhanu mi thek mange.”​—Tic. 18:6; Eze. 3:18, 19.

⁹ Dong’ kawoni ke Paulo birweyo kani? Ng’atu moko ma nyinge Tisio Yustho ujolo Paulo i bang’e; copere nia egam ejolo yiyoyic mi Juyahudi man ot pare ubino i ng’et sinagog. Pieno Paulo ujigo nirweyo i sinagog man emedere nirweyo i ot pa Yustho. (Tic 18:7) Paulo umedere nibedo i pacu p’Akila giku Prisila kinde m’ebino i Korintho, ento ebed etimo tic pare mi rweyo lembanyong’a i ot pa Yustho.

10. Ang’o m’ubenyutho nia Paulo ugam ukeco nirweyo ungo kende kende ni dhanu mi thek mange?

¹⁰ Nyo wec pa Paulo ma nia dong’ ebicidho i bang’ dhanu mi thek mange, ubenyutho nia edaru wenjo magwei Juyahudi man dhanu ma gijolo yiyoyic mi Juyahudi ceke, kadok ju m’ubino ayika niyiyo lembe pare de? Kumeno ngo nyanok de. Ku lapor, “Krispo ma jadit mi sinagog ugam uyiyo Rwoth karacelo ku dhanu m’i ot pare zoo.” Ubenen kamaleng’ nia Juyahudi ma dupa ma gibed gicidho i sinagog maeno de gidoko Jukristu, kum Biblia uyero kumae: “Jukorintho dupa de ma giwinjo, gicaku yiyo man gilimo batizo.” (Tic. 18:8) Pieno ot pa Tisio Yustho udoko ni kaka ma cokiri ma nyen mi Jukristu mi Korintho ubed utimo coko i iye. Tek Luka ukiewo kpawa maeni nimakere ku saa ma lembene ubed ukadhu i iye calu m’ebed etimo, eno nyutho nia Juyahudi kunoke dhanu ma gijolo yiyoyic mi Juyahudi maeno gidoko Jukristu i ng’ey ma Paulo uyengo bongu pare. Lembe maeno ubenyutho kamaleng’ nia Paulo ubino ayika nilokere nimakere ku lembe m’enwang’ere ko.

11. Jumulembe pa Yehova ma tin gibed gilubo lapor pa Paulo nenedi kinde ma giberweyo ni dhanu ma n’i dini mange?

¹¹ Tin, dhanu ma dupa gin’i dini ma gibelwong’iri ku nying’ Kristu. Lembe mi dini maenogi udaru mondo i kwo mi dhanune pi oro m’ulwar. I wang’ ng’om zoo, bamisioner mi dini ma tung’ tung’ maeno giketho dhanu ma dupa udoko juyic mi dini migine. Wang’ ma pol nwang’ere nia dhanu ma gibeyero  nia gitie Jukristu gimoko i kum lemsuru, tap calu Juyahudi ma gibino kwo i Korintho i rundi ma kwong’a. Re calu Paulo, wan wa Jumulembe pa Yehova warweyo kud amora ni dhanu ma kumeno man wakonyogi ninyang’ cuu i Lembagora. Kadok kinde ma gibejai i kumwa kunoke judong dini migi ubenyayu ragedo i kumwa de, waii asu nikonyo dhanu. Copere nia ju ma mol utie dupa m’ukwayu jusay man junwang’ i kind ju ma “gibetimo ni Mungu ku kero migi zoo, ento nimakere ku ng’eyong’ec ma tap re ngo.”​—Rum. 10:2.

12. Yesu uyero wec ma kani m’umiyo tego i kum Paulo?

¹² Copere nia Paulo ubino mbe kud andha ma nia eromo medere nirweyo i Korintho. Re i ng’ey ma Yesu unyuthere ire uthieno moko man eweco i bang’e, Paulo unyang’ i gin m’ukwayu etim; Yesu uyero ire kumae: “Lworo kud unegi, ento mediri niweco man kud ibed ling’, kum ani kudi man ng’atu moko mbe ma bitimo gin ma rac i kumi; pilembe fodi atie ku dhanu dupa i adhura maeni.” (Tic. 18:9, 10) Wec ma Yesu uyero ni Paulo umiyo ire tego lee mandha! Yesu utego cwiny Paulo nia ebigwoke nikum judegi pare man nia dhanu tie lee m’ebemito Paulo urwey igi. Paulo utimo ang’o i ng’ey m’eneno ginmawokiwang’ne? Biblia uyero kumae: “Ebedo keca pi oro acel ku dwi abusiel, m’ebeponjo lembe pa Mungu i kindgi.”​—Tic. 18:11.

13. Copere nia Paulo uparu pi lembe ma kani kinde m’edhingo kom mi pokolembe, re ebino kuro adwogi m’ukoc pi thelembe ma kani?

¹³ I ng’ey ma Paulo utimo oro acel kumeni i Korintho, lembe moko utimere m’unyutho nia andha Rwoth ubino karacelo kude. “Juyahudi gicokiri man giai i kum Paulo, e gitere i wang’ kom mi pokolembe.” (Tic. 18:12) Jumoko beyero nia kom mi pokolembe maeno ubino bop moko m’ubino ceng’ini ku diere pa soko mi Korintho. Jugam jugiere ku kidi ma beco mi rangi mi ble man ma tar ma jung’iko kumgi ma leng’. Kaka ma thwolo ubino ma lac i wang’ kom mi pokolembene  kara erom udul dhanu ma lee m’ucokiri. Jururieko moko giparu nia kom mi pokolembe maeno ubino um ku dhok kud hekalu m’ubino ceng’ini ku ot pa Yustho. Kinde ma Paulo udhingo kom mi pokolembe, copere nia eparu pi kite ma jucanyu ko Stefano ma Jakristu ma kwong’a ma junego pilembe ebino jamulembe pa Yesu. Paulo ma jular jung’eyo ku nyinge ma Saul, ugam uyiyo nia “juneg Stefano.” (Tic. 8:1) Nyo lembe ma rom eno binwang’u bende Paulo? Ungo, kum jugam jucike kumae: “Ng’atu moko mbe ma bitimo gin ma rac i kumi.”​—Tic. 18:10.

14, 15. (a) Juyahudi gikelo adote ma kani iwi Paulo, man pirang’o Galio umwony kud i lembe? (b) Ang’o m’unwang’u Sosthene, man pirang’o jumoko giparu nia ve i ng’eye edoko Jakristu?

¹⁴ Ang’o m’utimere kinde ma jutero Paulo i wang’ kom mi pokolembe? Nying’ japoklembene ubino Galio. Ebino jabim mir Akaya man umin Seneka ma jadit ma tie jararieko mi Roma. Juyahudi gikelo adote ma e iwi Paulo: “Ng’atu maeni ubeloko pidoic mi dhanu kara giwor Mungu i ayi m’ukoc ku cik.” (Tic. 18:13) Juyahudi gimito yero nia Paulo ubeloko cwiny dhanu i ayi ma cik ukwero. Re Galio uneno nia Paulo utimo ngo “lembe moko ma rac” acel de man nia ebino mbe ku dubo mi “turocik.” (Tic. 18:14) Galio umito ngo nyanok de nia ewec iwi lembe m’unyay i kind Juyahudi. Pieno i wang’ ma Paulo ual dhoge pi nicero bang’e, Galio ulalu pidone cen! Kwinyo uopo i Juyahudi. Giolo kwinyo migine zoo iwi Sosthene, ma saa moko nyo udoko jadit mi sinagog kaka Krispo. E gimaku Sosthene “man gicaku fwode i wang’ kom mi pokolembe.”​—Tic. 18:17.

¹⁵ Pirang’o Galio ucero ngo udul dhanu ku fwodo Sosthene? Saa moko nyo Galio uparu nia Sosthene re m’ubino telo wi udul dhanu m’unyayu yakini iwi Paulo man nia eno enwang’u sukulia m’eromo ko. Kadok ebino kumeno kunoke ngo de, re lembene ukelo adwogi moko ma ber. I barua ma kwong’a ma Paulo ukiewo ni cokiri mi Korintho oro ma dupa i ng’eye, eweco pir umego moko ma nyinge ubino Sosthene. (1 Kor. 1:1, 2) Nyo eno ubino Sosthene ma rom ma jugam jufwodo i Korintho ca? Tek eyo, saa moko nyo litho m’ekadhu kud i iye re m’ukonye nidoko Jakristu.

16. Pirang’o wec pa Rwoth ma nia, “mediri niweco man kud ibed ling’, kum ani kudi” ubemiyo tego i kumwa?

¹⁶ Calu ma wanwang’u i wang’e, i ng’ey ma Juyahudi gikwero rwonglembe pa Paulo, Yesu uyero ire kumae: “Lworo kud unegi, ento mediri niweco man kud ibed ling’, kum ani kudi.” (Tic. 18:9, 10) Ukwayu wabed wapoy i kum wec maeno, asagane kinde ma jubekwero rwonglembe ma waberweyo. Poy nia Yehova neno lembe ma n’i adunde man etelo dhanu m’adundegi tie ayika i bang’e. (1 Sam. 16:7; Yoh. 6:44) Etie tielocwiny ma lee m’ubecwaluwa niketho wiwa zoo i kum tic mi rweyo lembanyong’a! Kubang’ oro, dhanu elufu swa belimo batizo, niwacu dhanu dak swa kubang’ ceng’. Ni ju ma gibeworo lembang’ola mi “[ketho] dhanu m’i thek ceke udok julub,” Yesu umiyo tielocwiny ma e: “Atie karacelo kudwu i nindo ceke nitundo i kajik mi ng’om.”​—Mat. 28:19, 20.

17, 18. Copere nia Paulo ubino paru pi lembang’o kinde m’ebecidho i Efeso ku yo mi pii?

¹⁷ Wang’eyo ngo ka nyo ng’ololembe pa Galio re m’uketho cokiri ma nyen mi Jukristu ma n’i Korintho ukwo ku kwiyocwiny. Ento, Paulo ubedo kuca “pi nindo ma dupa” i wang’ niciko umego pare mi Korintho. I nindo mi koth ma kwong’a mi oro 52 N.N.Y., epangu nicidho i Siria ku yo mi pii niai kud i dhu wat mi Kenkrea ma nwang’ere i kilometre ma romo apar acel yo nyangu mi Korintho. Ento i wang’ niweko Kenkrea, Paulo “[uketho] junyaru wiye . . . , kum nwang’u eng’olo lembe moko ku kwong’ ni Mungu.” c (Tic. 18:18) I ng’eye, eting’o Akila giku Prisila man ewotho kugi yo wi nam Agea pi nicidho i Efeso ma n’i Azia ma nok.

¹⁸ Kinde ma Paulo ubeai kud i Kenkrea, copere nia ebino paru pi lembe m’ukadhu i Korintho. Ebino ku lembe ma beco dupa m’eromo poy pigi man ku thelembe dupa mi bedo kud anyong’a. Tic m’etimo kuca pi dwi 18 ucego nyinge dupa. Cokiri ma kwong’a mi Korintho ucaku, man gibed gitimo coko i ot pa Yustho. Yustho, Krispo ku juruot pare, man jumange de dupa gidoko julub. Pi juyic ma nyen maeno ubino tek lee i Paulo, kum en re m’ekonyogi nidoko Jukristu. I ng’eye, ekiewo igi barua moko man eyero nia gibino barua m’umiyo ire cwak man m’ukiewere i adundene. Wan bende wamaru asagane ju ma wakonyo nimaku thier mandha. Etie anyong’a ma lee dit nineno “barua m’ucwakuwa”!​—2 Kor. 3:1-3.

19, 20. Paulo utimo ang’o kinde m’etundo i Efeso, man lapor pare ubeponjowa ku lembang’o iwi tundo i kum lembakeca mi thenge mi tipo?

¹⁹ Kinde ma Paulo utundo i Efeso, ndhundhu eketho wiye i kum tic. “Emondo i sinagog man eluro i lembe karacelo ku Juyahudi.” (Tic. 18:19) Wang’uni Paulo ubedo i Efeso pi nindo ma nok kende. Kadok nwang’u jukwaye nia ekeebed pi nindo ma lee de, re “eyiyo ngo.” Kinde m’ebino ciko Juefeso, eyero igi kumae: “Abidwogo i beng’wu kendo, tek Yehova uyiyo.” (Tic. 18:20, 21) M’umbe jiji, Paulo unyang’ nia ukwayu jurwey lembanyong’a lee i Efeso. Jakwendane pangu nia ebidwogo kendo, re eng’iyo niweko lembene i cing’ Yehova. Nyo eno utie ngo lapor ma ber m’ukwayu wagwok i wiwa? Pi nitundo i kum lembakeca mwa mi thenge mi tipo, ukwayu watim lembe moko kokoro. Ento, wacikara nijengara zoo iwi telowic pa Yehova man nisayu nitimo lembe m’urombo ku yeny pare.​—Yak. 4:15.

²⁰ Kinde ma Paulo uweko Akila giku Prisila i Efeso, emaku yey pi niloro i Kaisaria. Copere nia “eidho malu” i Yeruzalem pi nimotho cokiri ma kuca. (Tic. 18:22) I ng’eye Paulo udok i pacu ma thuggi, niwacu i Antiokia mi Siria. Woth pare mir ario i tic mi misioner uthum ma ber mandha. Ang’o m’ubino kure i woth pare ma tokcen i tic mi misioner?