1, 2. Pethro giku Yohana gitimo udu ma kani ceng’ini ku dhugola gang’ mir hekalu?

 CENG’ mi reto uberieng’ iwi udul dhanu m’uberidiri. Juyahudi ma lworo Mungu man julub pa Kristu gibemondo i lela mir hekalu. “Saa mi rwo” udhingo. a (Tic. 2:46; 3:1) Pethro giku Yohana gibekadhu kud i kind udul dhanu man gibecidho yor i bang’ dhugola gang’ mir hekalu ma julwong’o nia Maleng’. Dwand jalwo moko m’utie abala niai i nyoliri pare man ma oro pare 40, ukadhu nge kud iwi woy man bang’ tiend dhanu m’ebekwayu ko giramiya mi jucan.​—Tic. 3:2; 4:22.

² Kinde ma Pethro giku Yohana giwok ceng’ini, jakway sente maeno ucaku kwac pare calu m’ebed etimo nja. E jukwenda gicungo, ma gibenene ebekuro giramiya. Pethro uwacu ire kumae: “Ambe ku mola ma tar kadi mola ma kwar, ento gin m’atie ko re m’abemiyo iri. Ku nying’ Yesu Kristu ma Janazarethi, wothi!” Kepar kite ma i udul dhanu uwang’ ko lii kinde ma Pethro ubemaku cing’ jalwo maeno m’abala man kinde m’ecungo atira iwi tiende wang’ ma kwong’a i kwo pare zoo! (Tic. 3:6, 7) Nyo icopo paru kite ma jalwone ubeneno ko tiende m’ukey man kite m’ebecaku ko woth wang’ ma kwong’a? M’umbe jiji, ecaku por malu m’ebepaku Mungu ku dwande ma tek!

3. Jalwo m’ubino abala man udul dhanu ginwang’u giramiya ma kani mi wang’uic?

³ Udul dhanu maeni ma igi uwang’ lii giringo i bang’ Pethro giku Yohana kaka ma julwong’o nia Pond ot pa Suleman. Kakeni Yesu de saa moko ugam ucungo man uponjo; kaka ma rom eno Pethro unyutho ni dhanu thelembe ma tap mir udu m’uai utimerene. (Yoh. 10:23) Emiyo giramiya moko m’usagu mola ma tar kunoke mola ma kwar ni udul dhanu man ni jalwo maeno m’ubino abala. Giramiyane usagu bor dit nidok bedo ku yotkum ma ber. I saa maeno ginwang’u kare mi loko cwinygi, kare ma dubo migi uwekere ko, man kare mi doko julub pa Yesu Kristu ma Yehova uketho ni “Jatela ma dit mi kwo.”​—Tic. 3:15.

4. (a) Keyokum mir ayi mir udu uketho lembang’o m’utimere? (b) Wabidwoko wang’ penji ario ma kani?

⁴ Etie nindo ma segi andhandha! Kum ng’atu acel ukey man kawoni  eromo wotho iwi tiende. Dhanu mange elufu swa ginwang’u kare mi key i thenge mi tipo kara giromo wotho i ayi m’uromo ku Mungu. (Kol. 1:9, 10) M’umedo maeno, lembe ma tung’ tung’ m’ukadhu cing’ nica uketho julub mandha pa Kristu gicungo i wang’ dhanu ma weg copo ma nwang’u romo cerogi ku pong’o lembang’ola pa Yesu mi rweyo lembanyong’a mi Ker (Tic. 1:8) Wacopo nwang’u ponji ma kani niai kud i kit bodho ma Pethro giku Yohana ma “giponjiri ngo, man [ma] pigi de ung’eyere ngo” gitiyo ko man i kit pidoic ma gibino ko kinde ma gibemiyo lembatuca ni udul dhanu? b (Tic. 4:13) Man wacopo lubo nenedi lapor mi kite ma Pethro, Yohana man julub mange ginyego ko ku jai?

5. Kite ma Pethro uweco ko i bang’ udul dhanu ubemiyo iwa ponji ma kani?

⁵ Pethro giku Yohana gicungo i wang’ udul dhanu, ma ging’eyo de nia jumoko m’i kindgi ugam ukwayu nia juneg Yesu. (Mark. 15:8-15; Tic. 3:13-15) Kepar pi tegocwiny ma Pethro unyutho kinde m’ekoro m’umbe lworo nia jalwo maeno m’ubino abala ukey i nying’ Yesu. Pethro uumo ngo wang’ lemandha. Ekoro kamaleng’ nia udul dhanu maeno de gidiko cing’gi i kum tho pa Kristu. Re Pethro ubino mbe kud akece nyanok de i kum dhanu maeno, kum ‘gitimo gin ma ging’eyo ngo.’ (Tic. 3:17) Elwong’ogi nia umego pare, man eketho peko zoo iwi thenge ma tielo cwiny mi rwonglembe mi Ker. Emedo nia tek giloko cwinygi man giyiyo Kristu tap ci, “nindo mi nwang’u yom” biai i bang’ Yehova. (Tic. 3:19) Wan bende ukwayu watwong’ pi pokolembe pa Mungu m’ubebino ku tegocwinywa man kamaleng’. Re, mito ngo wayere ku kwinyo man kud wapok lembe iwi dhanu. Ento, wanen ju ma waberweyo igi ni umego mwa ma zoo, man calu Pethro, waketh peko zoo iwi thenge ma tielo cwiny mi rwonglembe mi Ker.

6. Pethro giku Yohana ginyutho jwigiri nenedi?

⁶ Jukwenda gibino dhanu ma jwigiri. Gidhongo ngo korgi pir udu ma giai gitimo. Pethro uwacu ni udul dhanu kumae: “Pirang’o wubenenowa akeca ve nia en e ni kum tego mwa giwa, kadi ni kum moko ma wamoko ko kikiki i kum Mungu re ma waketho ng’atu maeni uwotho?” (Tic. 3:12) Pethro karacelo ku jukwenda mange ging’eyo nia gin moko ci ma ber ma gitimo i tic migi utimere ndhu nikum tego pa Mungu, ento nikum tego migi gigi re ngo. Eno uketho gijwigiri kara gin ceke ma gibetimo umii yung ni Yehova giku Yesu.

7, 8. (a) Wacopo miyo giramiya ma kani ni dhanu? (b) Lembakeca mi ketho “piny ceke [udok] kendo kakare” ubepong’o nenedi i nindo ma tin?

⁷ Ukwayu wan de wabed wanyuth kit jwigiri ma rom eno kinde ma wabetimo tic mi rweyo lembanyong’a mi Ker. I andha, tin tipo ma leng’ pa Mungu miyo ngo ni Jukristu copo mi keyo kum i ayi mir udu. Kadok kumeno de, wacopo konyo dhanu gibed ku yiyoyic i Mungu man i Kristu man ginwang’ giramiya ma rom ku ma Pethro umiyo, niwacu kare ma Yehova uwek ko dubo migi man umii igi yom. Kubang’ oro, dhanu elufu dak swa beyiyo giramiya maeno man gilimo batizo pi nidoko julub pa Kristu.

 ⁸ I andha, wabekwo i nindo “ma piny ceke [ubedok] kendo kakare,” calu ma Pethro uyero. Ker pa Mungu ucaku nibimo i polo i oro 1914, tap pi nipong’o lembe ma “Mungu ular uweco pire ku dhu jubila pare ma leng’ ma yang’ con.” (Tic. 3:21; Zab. 110:1-3; Dan. 4:16, 17) Nyanok i ng’eye, Kristu ucaku nitelo wi tic mi dwoko piny udok kakare iwi ng’om i thenge mi tipo. Eno uketho dhanu milioni swa dit umondo i paradizo mi tipo; i ayi maeno re ma Ker pa Mungu ubebimo wigi. Gikabu cen ng’atu ma con man m’unyothere man “[gironyo] ng’atu ma nyen m’ucwiyere nimakere ku yeny pa Mungu.” (Efe. 4:22-24) Tipo pa Mungu re m’ukeyo kum abala ma jakway piny, man utie de tipo pa Mungu re m’ukonyo dhanu nitimo alokaloka man nitimo thier ni Mungu, ento tego pa dhanu ngo. Calu ma Pethro utimo, wacikara nitiyo ku Lembe pa Mungu ku tegocwiny man mii kinde ma wabeponjo dhanu mange. Adwogi ceke ma beco ma wabenwang’u i tic mi konyo dhanu udok julub pa Kristu utie nikum tego pa Mungu, nikum mwa giwa re ngo.

9-11. (a) Judongo mi Juyahudi gitimo ang’o kinde ma giwinjo lembe ma Pethro giku Yohana giyero? (b) Jukwenda ke gikeco migi nitimo ang’o?

⁹ Wec pa Pethro man por ku kok pa jalwo m’ubino abala ca unyayu yakini ma lee dit i kind dhanu. Eno uketho jadit mi jukur hekalu ma juketho ubed uketh bedomoth kakeca, karacelo ku judongo mi julam, gimondo i lembene. Cicopere nia dhanu maeni gibino Jusadukayo, ma tie jurudini moko m’ulony man m’utie ku copo i lemgamba; gibed ginyego kara dhanu gibed ku winjiri ma ber ku Juroma, gikwero cik ma pire ubino tek lee i Jufarisayo, man gibed gicayu genogen mi cer. c Etie kwinyo mi tuko de ngo m’umakugi kinde ma ginwang’u Pethro giku Yohana i hekalu gibeponjo ku tegocwinygi nia Yesu ucer!

¹⁰ Judegi maeno ma kwinyo uopo i igi gibolo Pethro giku Yohana i otkol man i nindo m’ulubo, giketho gicungo i wang’ otpido ma malu mi Juyahudi. Jubim maeno m’unwang’iri nia gi riek nisagu, gineno Pethro giku Yohana ni dhanu ma “giponjiri ngo, man [ma] pigi de ung’eyere ngo,” ma gimbe kadok ku twero mi ponjo i hekalu. I andha, gisomo ngo i kalasi mi dini ma pigi ng’eyere i saa maeca. Ento wec migi ma ku tegocwinygi man m’unyutho nia giyiyo lembe ma gibeyero uwang’u i judongo mi otpido lee dit i kumgi. Ang’o m’ukonyo Pethro giku Yohana? Lembe acel utie nia “gilar gibedo karacelo ku Yesu.” (Tic. 4:13) Rwoth migi uponjogi calu ng’atu m’utie ku dito andhandha, ento calu jugorcik ungo.​—Mat. 7:28, 29.

¹¹ Otpido ung’olo nia jukwenda giwek nirweyo. Con eca, cik ma otpido uwodho ubed ubedo ku tego ma lee dit. Yenga moko i wang’e, kinde ma jukelo Yesu i wang’ dhanu ma timo i otpido ma rom eno, ging’olo nia “eromo ku tho.” (Mat. 26:59-66) Re lembuno ceke unyayu ngo lworo i Pethro giku Yohana nyanok de. Pethro giku Yohana gicungo i wang’ dhanu maeni m’ulony, m’uponjiri lee, man ma weg copo; giyero kumae: “Tek etie lembe m’atira i wang’ Mungu nia wawinj wun  kakare niwinjo Mungu, wung’ol wun. Wan re wacopo weko ngo niweco iwi gin ma waneno man ma wawinjo.”​—Tic. 4:19, 20.

12. Ang’o ma copo konyowa nimedo amora mwa man ninyutho nia wayiyo gin ma wabeponjo?

¹² Nyo in de icopo nyutho kit tegocwiny ma rom eno? Ibed iwinjiri nenedi kan inwang’u kare mi miyo lembatuca ni julonyo, ju m’usomo, man judongo m’i kabedo m’ikwo i iye? Icopo timo ang’o ka jupewu, ju m’isomo kugi, kunoke jutic wedu gibeceyi pi yiyoyic peri? Nyo lworo meki? Tek eyo, ng’ey nia icopo voyo lworo maeno. Kinde ma Yesu ubino iwi ng’om, eponjo jukwenda ku kite mi cero bang’ yiyoyic migi ku tegocwiny man ku woro. (Mat. 10:11-18) I ng’ey cer pare, Yesu ung’olo ni julub pare nia ebimedere nibedo karacelo kugi “i nindo ceke nitundo i kajik mi ng’om.” (Mat. 28:20) I the telowic pa Yesu, “jamiru mandha man ma riek” ubeponjowa ku kite mi cero bang’ yiyoyic mwa. (Mat. 24:45-47; 1 Pet. 3:15) Ebetimo kumeno nikadhu kud i ponji ma wanwang’u i coko mwa, calu ve i coko mi Kwo man tic mwa mi Jukristu; man bende nikadhu kud i girasoma mwa m’ujengere iwi Biblia, calu ve penji ma tung’ tung’ ma nwang’ere i the thiwiwec m’uwacu, “Dwokowang’ penji mi Biblia” i kusika mwa mir internet jw.org. Nyo ibed itiyo cuu ku yub maeno? Tek eyo, eno bikonyi nimediri nibedo ku tegocwiny man niyiyo gin m’ibeponjo. Bende calu jukwenda, ibiweko ngo gin moko ci uceri ku weco iwi lemandha ma beco mi tipo m’idaru neno man m’iwinjo.

13, 14. Tek wabenwang’ara i wang’ jai moko, ukwayu watim ang’o, man pirang’o?

¹³ Ndhundhu i ng’ey ma jugonyo Pethro giku Yohana, gicidh ginwang’u Jukristu mange. E karacelo, “giting’o dwandgi malu . . . i bang’ Mungu” man girwo pi ninwang’u tegocwiny kara gimediri nirweyo. (Tic. 4:24) Pethro ugam ung’eyo kamaleng’ nia etie lemkasegu nia ng’atini ujengere iwi tego pare gire kinde m’ebemito nitimo yeny pa Mungu. Yenga moko nyanok i wang’e, enyutho nia ejengere iwi tego pare gire kinde m’eyero ni Yesu kumae: “Kadok jumange ceke gibikier ni kum lembe ma biwok i kumi de, re an abikier ungo nyanok de!” Enre calu ma Yesu uewo, Pethro uweko lworo pa dhanu umake nyapio pio man ekwero  jarimbe ma Japonjo pare. Ento Pethro unwang’u ponji nikadhu kud i kosa pare.​—Mat. 26:33, 34, 69-75.

¹⁴ Tek ibemito imediri nimiyo lembatuca iwi Yesu calu m’eng’olo, nirweyo aketha cwinyi kende uromo ngo. Kinde ma judegi mwa gibepimo ninyotho yiyoyic peri kunoke gibemito giceri ku rweyo, lub lapor pa Pethro giku Yohana. Rwo i bang’ Yehova kara emii iri tego. Say kony i bang’ cokiri. Nyuth peko m’ibenweng’iri ko ni judong cokiri man ni Jukristu mange m’uteng’ini. Rwo mi jumange copo bedo iri ni tego ma lee dit ma romo tieli.​—Efe. 6:18; Yak. 5:16.

15. Pirang’o mito ju ma gikegiweko nirweyo pi saa moko kud giwek cwinygi uturi?

¹⁵ Tek saa moko igam ivoc kinde ma jubecweli nia iwek nirweyo e iweko de andha, cwinyi kud utur. Poy nia saa moko jukwenda ceke de gigam giweko nirweyo i ng’ey ma Yesu utho, ento gidok ginwang’u tego kendo pio pio mandha. (Mat. 26:56; 28:10, 16-20) Kakare niweko kosa peri moko unuri ma dong’ cwinyi utur ko, nyo icopo ngo ninwang’u ponji niai kud i lembe m’ikadhu kud i iyene man itiyo ku ponjine pi niketho cwiny jumange?

16, 17. Wacopo nwang’u ponji ma kani niai kud i rwo ma julub pa Yesu girwo i Yeruzalemi?

¹⁶ Kinde ma dhanu ma weg dito gibediyowa, ukwayu warwo pi girang’o? Poy nia julub gikwayu ngo nia jukab cen amulaic ma gibino nwang’iri ko. Gipoy cuu mandha i kum wec pa Yesu ma e: “Tek ginyayu ragedo i kuma, gibinyayu ragedo i kumwu bende.” (Yoh. 15:20) Pieno, julub mandha pa Kristu gigam gikwayu Yehova ‘uwinj’ kite ma judegi migi ubino nyayu ko lworo i igi. (Tic. 4:29) Julub gineno bor; ginyang’ nia ragedo ma gibino nwang’iri ko ubepong’o lembila. Calu ma Yesu ular uponjogi nirwo, gigam ging’eyo nia yeny pa Mungu ‘bitimere i ng’om,’ dok pare jubim mi ng’om maeni giyer ang’o de.​—Mat. 6:9, 10.

¹⁷ Pi nitimo yeny pa Mungu, julub girwo i bang’ Yehova kumae: “Kony jutic peri kara gimediri niyero lembe peri ku tegocwiny ceke.” Yehova udwoko wang’ kwac migi ndhundhu. Nenedi? “Kabedo ma gicokiri karacelo i iye uyengere man tipo ma leng’ uromo gin zoo, e gicaku yero lembe pa Mungu ku tegocwiny.” (Tic. 4:29-31) Gin ma copo cero yeny pa Mungu nitimere umbe acel de. (Isa. 55:11) Kadok eromo nen ni  lembe ma copere ngo, kunoke judegi mwa gi tek lee de, ka wating’o dwandwa malu i bang’ Mungu ku yore mi rwo, cwinywa ubed tek nia ebimiyo iwa kero kara wamedara niyero lembe pare ku tegocwiny.

18. Umego ku nyimego mi cokiri mi Yeruzalem gitimo ang’o pi ng’atuman m’i kindgi?

¹⁸ Cokiri maeni m’ucaku ma nyen i Yeruzalem umedere pio pio man edoko ku dhanu ma tek ma kadhu elufu abic (5000). d Kadok nwang’u julub giai ku kaka ma tung’ tung’ de, re gibino kud “adunde m’uripo acel man ng’eyong’ec de acel.” Gibedo i acel ma pidoigi acel man ku paru de m’urombo. (Tic. 4:32; 1 Kor. 1:10) Julub gitimo lembe mange de m’uweko nirwo i bang’ Yehova kara epok mugisa iwi ii migi. Gibed gitieliri i thenge mi tipo, man kan ukwayere i thenge mi kum de. (1 Yoh. 3:16-18) Ku lapor, jalub ma nyinge Yozefu, ma jukwenda gibed gilwong’o bende nia Barnaba, ulworo ng’om pare man emiyo sentene zoo ku pidoic ma ber, pi nikonyo ju ma giai kud i kabedo ma bor man gigonjo i Yeruzalem pi nindo ma lee, kara giponj lembe dupa m’utiel yiyoyic migi ma nyen.

19. Pirang’o Yehova unego Anania giku Safira?

¹⁹ Jalwo moko ma nyinge Anania giku min ot pare ma nyinge Safira bende gilworo piny migi moko man gimiyo sentene ni ajok. Giwondo wang’ dhanu nia gimiyo sente ma gilworo ko pinyne zoo; ma ke lundo “[gikanu] kum wel pinyne moko ma dhanu mange ung’eyo ngo.” (Tic. 5:2) Yehova ugoyo githo cen; ubino ngo pilembe wel piny ma gimiyone kabang’e ubino mbe, ento pilembe gibedo ku pidoic ma rac man gicwayu vupo. “[Gicwayu] vupo ni dhanu ngo, ento ni Mungu.” (Tic. 5:4) Tap calu weg umbili ma Yesu ugam ukogo wigi, Anania giku Safira gimito migi dhanu re m’uyunggi kakare nisayu nia Mungu re m’ufoygi.​—Mat. 6:1-3.

20. Wanwang’u ponji ma kani iwi kite mi miyo giramiya ni Yehova?

²⁰ Milioni dupa mi Jumulembe pa Yehova mi nindo ma tin de gibetielo tic mi rweyo lembanyong’a m’ubetimere i wang’ ng’om zoo, nikadhu kud i giramiya ma ku berocwiny ma gimiyo, tap calu julub mi rundi ma kwong’a ma gibino i Yeruzalem. Judiyo ngo ng’atu moko acel de nia emii saa pare kunoke sente pare pi nitielo tic maeno. I andha, Yehova ubemito ngo nia watim ire ku minowang’ kadi ma jubediyowa adiya. (2 Kor. 9:7) Kinde ma wabemiyo piny moko ni Yehova, gin ma foyo iye utie ngo kadhiri mi gin ma wamiyo, ento pidoic m’ucwaluwa nimiye. (Mark. 12:41-44) Wabemito ngo nyanok de nia wabed calu Anania giku Safira ma nia watim ni Mungu pilembe wabesayu bero moko kunoke yung i wang’ dhanu. Ento calu Pethro giku Yohana, wawek mer mandha ma wamaru ko Mungu man dhanu wadwa re m’ucwalwa nitimo ni Yehova.​—Mat. 22:37-40.