1. Jakwenda Paulo ukiewo lembang’o ni Jukristu mi Kolosai? (Nen cal mir acaki.)

JAKWENDA PAULO ukiewo waraga ni Jukristu mi Kolosai kinde m’ebino i kol i Roma ikind oro 60-61. Ekoro igi thelembe m’ukwayu gibed ko “ku ng’eyong’ec mi tipo,” niwacu, copo mi neno lembe calu ma Yehova neno ko. (Jukolosai 1:9) Paulo ukiewo kumae: “Ayero maeni kara ng’atu moko kud ubombwu ku lembacung’a mi wec. Wubed ku weng’wu kara ng’atu moko kud udwokwu ni jambayeki ku lembrieko pare man kud abombi mananu, tok lembkei mi dhanu, tok ponji ma kwong’a m’i ng’om, ma ku tok Kristu ngo.” (Jukolosai 2:4, 8) I ng’eye, edok enyutho nia pirang’o paru moko m’unyai lee tie paru mareco, man ke pirang’o dhanu dupa umaru parunegi. Ku lapor, parune moko romo ketho ng’atini nwang’u nia en re m’eriek lee kunoke nia etie dhanu maber lee nisagu jumange. Pieno, Paulo ukiewo waraga pare pi nikonyo umego kara gikwer cen paru mi ng’om maeni, man gikoc cen ku timo mareco.​—Jukolosai 2:16, 17, 23.

2. Pirang’o wabiweco iwi lapor moko mi paru mi ng’om?

² Dhanu ma gitie ku paru mi ng’om ging’eyo ngo cik mir ukungu  pa Yehova, man wan bende ka wabedo ngo ku wang’wa, nok nok paru migi copo jwigo genogen ma watie ko ikum rieko pa Mungu. Wan ceke paru mi ng’om umoyere amoya iwa i televizio, i radio, i Internet, i tic, kunoke i somo. Dong’ waromo timo ang’o kara parune kud utelwa? I thiwiwec maeni, wabiweco iwi lapor abic mi paru mi ng’om, man wabineno kite ma waromo nikwero kogi cen.

3. Dhanu mapol gitie ku paru makani, man pirang’o?

³ “Kan ayio ngo Mungu de, acopo bedo dhanu ma ber.” Paru maeni unyai lee dit i ng’om dupa. Dhanu m’ubeyero kumeno tie dhanu ma saa moko nyo gisayu ngo i thuthne ning’eyo nia Mungu nuti, ento gicopo bedo dhanu m’ubenwang’u nia gitie agonya nitimo gin moko ci ma gimaru. (Som Zaburi 10:4.) Dhanu mange giparu nia etie lembe mi rieko niyero kumae: “Kan ayio ngo Mungu de, aromo bedo ku kura maber.”

4. Waromo yero ang’o ni ng’atu m’ubewacu nia Jacwic umbe?

⁴ Nyo etie lembe mi rieko niyio nia Jacwic umbe? Dhanu moko gisayu dwoko wang’ penji maeno i rieko mi ng’om (science), re wigi wotharere. Ento, lemandha tie kamaleng’. Nyo ot moko nuti ma copo wok gire mbwang’ kumeni? Umbe acel de! Ukwayu ng’atu moko ubed unuti kokoro m’ugiere. Ento, piny ceke ma kwo tie i igi, gitie ku lembe dupa dit ma wang’u ijo nikadhu ot moko ci. Kadok nying’kum (cellule) ma juromo neno nia tijgi mbe de, ginyai gigi; re ot romo nyai ungo gire nyanok de. Eno nyutho nia nying’kum acel romo gwoko lembe i ie, man ekoke ni nying’kum manyen m’enyayu, kara maeni bende udok unyai mange i ng’eye. Ng’a m’ucwio nying’kum eno ku copo mi timo lembuno? Biblia udwoko kumae: “Ku ba udi ceke m’agoma dhanu gomo en: ento ng’atu m’ugomo gin ceke en e Mungu.”​—Juebrania 3:4.

5. Pirang’o etie cu ngo niparu ya kadok wayio ngo Mungu de, wacopo ng’eyo gin maber?

⁵ Waromo yero ang’o pi paru ma nia kadok wayio ngo Mungu de, wacopo ng’eyo gin maber? Andha, Lembe pa Mungu uwacu nia kadok dhanu ma giyio ngo Mungu de, giromo bedo ku timo maber. (Jurumi 2:14, 15) Ku lapor, ng’atini romo woro junyodo pare man emarugi. Ento, tekene ebeworo ngo cik pa Yehova, ecopo timo ng’iong’ic marac akeca. (Isaya 33:22) Dhanu dupa ma giriek, ging’eyo cuu nia kara lembe mareco mi ng’om ma tin ubin uthum, ukwayu kony pa Mungu kende. (Som Yeremia 10:23.) Pieno, wacikara ngo niparu nia kadok wayio ngo Mungu man wabeworo ngo cik pare de, wacopo ng’eyo gin maber.​—Zaburi 146:3.

6. Dhanu dupa gitie ku nen makani iwi dini?

⁶ “Iromo bedo kud anyong’a kadok imbe i dini moko de.” Dhanu dupa giparu nia dini tie anyothawic man nia tije mbe. Bende, dini mapol ponjo pi mac ma kuthum, gidiyo dhanu nia umii sente, man gidiko cing’gi ikum lemgamba. Lembuno uketho dhanu m’ubeyero nia kadok gimbe i dini moko de gibedo kud anyong’a, wendgi ubemedere ameda! Giromo yero kumae: “Amaru lembe pa Mungu, ento amito ngo abed i dini moko.”

7. Dini mandha romo dwoki jamutoro nenedi?

⁷ Nyo andha waromo bedo kud anyong’a kadok wambe i dini moko? I andha, ng’atini romo bedo kud anyong’a kan embe i dini mi ndra. Ento, ng’atu moko mbe acel de ma romo bedo kud anyong’a mandha kan etie ngo jarimb Yehova, “Mungu ma [jamutoro].” (1 Timoteo 1:11) Lembe ceke ma Yehova timo, tie pi konyo dhanu. Wa jurutic pare bende, watie kud anyong’a pilembe wayenyo yo ceke mi konyo dhanu mange. (Tic mi Jukwenda 20:35) Ku lapor, kepar kite ma  dini mandha romo konyo ko juruot nibedo kud anyong’a. Waponjo ninyutho woro i ot mwa man niwok ungo woko mi gamiri, nitungo awiya mwa gibed wor, man ninyutho mer mandha i kindwa i ot mwa. Dini mandha konyo dhanu pa Yehova nitimo tic karacelo i kwiocwiny i cokiri, man ninyutho mer ni umego ku nyimego migi.​—Som Isaya 65:13, 14.

8. Nimakere ku Matayo 5:3, ang’o ma ketho dhanu bedo kud anyong’a mandha i kwo migi?

⁸ Nyo ng’atini romo bedo kud anyong’a mandha kan ebetimo ngo ni Mungu? Ang’o ma romo ketho dhanu ubed kud anyong’a? Jumoko ginwang’u anyong’a i tic migi, jumange i tuko ma tung’ tung’, jukurucel ke i galuwang’. Dhanu mange lundo ginwang’iri ku mutoro ka gibegwoko juruot migi kunoke gibekonyo jurimbgi. Kadok lembuno ceke mio anyong’a de, re watie ku thelembe mange m’usagu maeno mi nwang’u anyong’a i kwo mwa. Wa dhanu watie tung’ ku lei, pieno wacopo tundo ning’eyo Jacwic mwa man nitimo ire thier. Ecwiowa i kite ma waromo bedo kud anyong’a mandha i kwo mwa, ka wabetimo ire. (Som Matayo 5:3.) Ku lapor, anyong’a negowa man wanwang’u tielocwiny kinde ma wabetimo thier ni Yehova karacelo kud umego ku nyimego mwa. (Zaburi 133:1) Watie bende kud anyong’a pilembe watie kud umego ku nyimego mwa i ng’om zoo, wabekwo kwo m’acidi mbe i ie, man watie ku genogen maber akeca pi nindo m’ubino.

9. (a) Dhanu mapol gitie ku paru makani iwi timo ribiri? (b) Pirang’o Lembe pa Mungu uyero nia etie rac nitimo ribiri ku ng’atu m’utie ngo jadhogi mi gamiri?

⁹ “Racune ni kani ka ng’atini utimo ribiri ku ng’atu m’utie ngo jadhoge mi gamiri?” Dhanu romo wacu iwa kumae: “Pirang’o cik mwu ie tek kumeni? Etie winjo kwo kende.” Ento, Lembe pa Mungu ukwero magwei lem sasa mi tarwang’. * (Som korolembe m’i there.) (Som 1 Jutesaloniki 4:3-8.) Yehova tie ku twero mi ketho iwa cik, pilembe En re m’ecwiowa. Eyio kende kende nia nico ku dhaku ma gigamiri agama re ma gitim ribiri. Yehova mio iwa cik pilembe emaruwa. Eng’eyo nia ka waworo ciknegi, kwo mwa bibedo maber mandha. Juruot ma gibeworo cik pa Mungu gibimariri man gibiworiri ikindgi nisagu, man gibikwo kud akwiyacwiny. Ento Mungu binyotho dhanu ma ging’eyo cik pare, re ma gibeworo cikne ngo.​—Juebrania 13:4.

10. Jakristu romo cerere nenedi ikum lem sasa mi tarwang’?

¹⁰ Biblia ubeponjowa ku gin ma waromo timo pi niurara ikum lem sasa mi tarwang’. Wacikara ning’io cuu gin m’ukwayu wanen. Yesu uyero kumae: “Ku ba dhanu nzu m’uneno dhaku kud awanya ma rac i kume nwang’u edaru giero gier ku yo i adunde. Man tek weng’i ma yor acwic uketho ikier, wodhe woko, baye cen kud i kumi.” (Matayo 5:28, 29) Pieno, wacikara nikoc cen ku pornografi man ku mizik ceke m’uweco iwi lem tarwang’. Jakwenda Paulo ugoro kumae: “Wuneg wathkumwu ma gini i ng’om [i lembe m’uneno] tarwang’.” (Jukolosai 3:5) Wacikara bende ning’io cuu i gin ma wabeparu man ma wabeweco i wie.​—Juefeso 5:3-5.

11. Ang’o ma romo cwaluwa saa moko niyenyo tic mi sente ma lee?

¹¹ “Tic mi sente ma lee biketho ibibedo kud anyong’a i kwo peri.” Dhanu romo yero iwa nia watii ku saa man tego mwa zoo  i tic mi ng’om maeni, asagane i tic ma biketho piwa biyik, wabibedo ku dito, kunoke ku lonyo. Calu dhanu dupa giparu nia tic mi sente ma lee re ma romo mio anyong’a i kwo, wan bende ka wabedo ku wang’wa ngo waromo caku niparu kumeno.

12. Nyo tic mi sente ma lee re ma romo ketho ng’atini ubed kud anyong’a i kwo pare?

¹² Nyo andha tic ma biketho piri biyik kunoke ibibedo ku dito, re ma biketho ibed bende kud anyong’a i kwo peri? Ungo. Kepar lembe ma e. Sitani ugam umito ebed ku dito man pire uyiki. Andha i yo moko, waromo yero nia enwang’u gin m’ebino sayu. Ento kakare nibedo kud anyong’a, etie ku kwinyo. (Matayo 4:8, 9; Lembanyutha 12:12) Tung’ ku maeno, kepar kawoni pir anyong’a ma wanwang’u ka wabekonyo dhanu mange ging’ei Mungu man gibed ku genogen mi kwo ma rondo ku rondo i nindo m’ubino. Tic mi ng’om maeni moko acel de mbe ma romo mio iri kit anyong’a ma kumeno. Bende, sayu tic mi sente ma lee, beketho wang’ mapol dhanu bedo ku por, ku kwinyo, kunoke ku kumira ikum jumange. Ento tokcen ne ginwang’u piny moko ngo. Biblia uyero nia eca nwang’u giberiemo tok “yamu.”​—Eklizia 4:4.

13. (a) Wacikara nibedo ku nen ma nenedi iwi tic mwa? (b) Ang’o m’umio anyong’a mandha i kwo pa jakwenda Paulo?

¹³ I andha re, wacikara nipong’o yeny mwa mi kwo, man etie rac ungo nitimo tic ma wamaru. Re ukwayu ngo waketh tic mwa ubed ni gin ma pire tek nisagu zoo i kwo mwa. Yesu uyero kumae: “Ng’atu moko mbe ma copo timo ni judongo ario: kum ebidagu acel, ebidong’ maru m’ucelo; kadi ebimoko bang’ acel, man ebicayu m’ucelo. Wucopo timo ni Mungu ku ni lonyo de ngo.” (Matayo 6:24) Nitimo ni Yehova man niponjo dhanu ku lembe mi Biblia, re ma bimio iwa anyong’a madit m’usagu zoo i kwo mwa. Jakwenda Paulo ugam unwang’u kit mutoro maeno. Kinde ma fodi etie aradu, eroyere zoo i tic mi ng’om maeni m’umbe ninwang’u mutoro. Ento i ng’eye, edok enwang’u anyong’a mandha kinde m’eneno lembe pa Mungu uloko kwo mi dhanu m’ebino niponjo. (Som 1 Jutesaloniki 2:13, 19, 20.) Ma jiji mbe, tic moko acel de mbe i ng’om maeni, ma copo mio iwa kit anyong’a ma rom ma wanwang’u ka wabetimo ni Yehova man wabeponjo dhanu mange ging’eye!

14. Pirang’o dhanu utie ku paru ma nia gicopo daru peko migi gigi?

¹⁴ “Dhanu copo daru peko migi gigi.” Dhanu dupa gitie ku paru maeno. Pirang’o? Kan etie andha kumeno, eno nyutho nia wambe ku yeny mi telowic pa Mungu man watie agonya nitimo lembe moko ci ma iwa maru. Saa moko nyo idaru winjo dhanu ubeyero nia peko ma calu ve lwiny, nek, thong’om, man can, ubejwik ajwika. Rapor moko uyero kumae: “Lembe mi dhanu ubeyikere, pilembe dhanu udaru maku yub mi yiko ng’om maeni udok ni kabedo maber akeca.” Nyo eno tie lemandha? Nyo dhanu gidaru nwang’u kite ma gicopo daru ko peko mi ng’om maeni? Wakenen nia nyo andha.

15. Pirang’o wacopo niyero nia peko mi ng’om udaru doko lee akeca?

¹⁵ Nyo andha dhanu ginwang’u kite mi daru lwiny? Junwang’u nia i lwiny mi 1 ku mir 2 mi ng’om zoo, dhanu m’utho utie ma kadhu milioni 60. I oro 2015 kende ci, dhanu 12 400 000 giringo pacu migi pi lwiny man masendi. Uketho wend dhanu ceke m’uringo pacu migi udoko milioni 65. Wacopo yero ang’o pi racu ke? I kabedo moko, kit racu moko ujwik. Ento kit racune mange, calu ve kwalu dhanu nikadhu kud i Internet, masendi i udi, nek, man kanyaka ubemedere lundo ameda. Ka twoyo ke? Andha dhanu unwang’u yath mi twoyo moko. Ento i oro 2013, rapor moko unyutho nia, dhanu milioni 9 ma oro migi utie i the 60 gibetho kubang’ oro ku tho mir adunde, tho mir ung’ith, kanser, tho ma thung’ojo ku yuyo, man diabeth. Dong’ pi can ke wacopo yero ang’o? Nimakere ku rapor mi bank madit mi ng’om zoo, i Afrika kende ci, wend dhanu m’ubekwo i can ma ngolongolo umedere. I oro 1990 wendgi ubino milioni 280, re i oro 2012, wendgi doko milioni 330.

16. (a) Pirang’o Ker pa Mungu kende re ma copo daru peko mi ng’omi? (b) Jabila Isaya ku jagor Zaburi giyero nia Ker pa Mungu bitimo ang’o?

¹⁶ Lembe maeno zoo romo zungo iwa ngo. Tin, dhanu ma gibeneno wi lembe mi sente ku mi lemgamba mi ng’om maeni, ceke gitie dhanu ma gidieng’ pigi gigi. Pieno, gicopo daru ngo lwiny, racu, twoyo, man can. Ker pa Mungu kende re ma copo daru peko maeno. Kepar pi lembe mabeco ma Yehova bitimo ni dhanu. Ker pare bidaru lembe ceke ma nyayu lwiny, calu ve, mariri gijo, kanyaka, akoyakoya mi ng’om, dini mi ndra, man ebikabu Sitani bende cen. (Zaburi 46:8, 9) Ker pa Mungu bidaru racu. Kadok tin bende, Kerne ubeponjo dhanu milioni dupa nimariri i kindgi man nigeniri. Bimobim mange acel de pe ma copo timo lembuno. (Isaya 11:9) Ceng’ni eni, Yehova bidaru twoyo ceke man ebiketho dhanu ceke bibedo ma kumgi leng’. (Isaya 35:5, 6) Ebikabu can man ebiketho dhanu ceke bikwo kud anyong’a man ku winjiri ma ceng’ni kude. Kadok sente ma rukani de romo ng’iewo ngo kit kwo maeno.​—Zaburi 72:12, 13.

17. Iromo kwero paru mi ng’om nenedi?

¹⁷ Dong’ kan iwinjo paru moko m’unyai lee i ng’om, ma re ubeyenyo ketho yioyic peri i amulaic, ponj ning’eyo nia Biblia ubeyero ang’o iwi parune. Wec i wie karacelo kud umego kunoke nyamego moko m’uteng’ni i tipo. Sai ning’eyo nia pirang’o dhanu dupa umaru parune, pirang’o etie paru m’atira ngo, man kite m’iromo kwero ko parune. Waromo gwokara ikum paru mi ng’om nwang’u wabetimo lembe ma e ma Paulo uyero: “Woth ku rieko yo ba ju ma woko . . . Wung’ei maram wulok ko lembe ni dhanu kubang’gi kubang’gi.”​—Jukolosai 4:5, 6.