Jurunyodo para ging’eyo lemandha i oro 1920, ma nwang’u fodi gigamiri ngo. Junyola i oro 1939. Kinde ma fodi anyanok, wabed wakwo i ng’om mir Angleterre, wabed wacidho i coko man i Somo mi theokrasi karacelo ku jurunyodo para. Abepoi asu nitundo tin pi thengponji para ma kwong’a m’atimo. Juketho acungo iwi boks kara asom piny cuu ku wi bop. Nwang’u fodi oro para abusiel kende, man lworo ubino nega nineno wang’ dhanu m’ubewinja.

Pi nikonya i tic mi rweyo lembanyong’a, baba ukiewo ira ayi ma yot ma juromo weco ko ku dhanu iwi karatasi ma dit. Kinde ma oro para udoko abora, acidh arweyo lembanyong’a kenda ot kubang’ ot. Anyong’a nega lee saa ma won ot moko uwok usomo karatasine, man ejolo wang’ acel buku “Que Dieu soit reconnu pour vrai !,” e aringo wang’acel i bang’ baba i dhu ndaki man akoro lembene ire. Tic mi lembanyong’a man coko ukonya nibedo kud ava mi timo ni Yehova i tic mi saa ceke.

Acaku maru Biblia lee kinde ma baba uroyo nyinga kara abed anwang’ Otkur ma Wiw kubang’ dwi. Abed asomogi ceke kinde ma gitundo. Genogen para iwi Yehova umedere man athiero kwo para ire.

I oro 1950, an karacelo ku jurunyodo para, wacidho i coko ma dit ma jutimo i New York ma thiwie bino “Mediri mi tic pa Mungu.” Thiwiwec mi coko mi ceng’ kas’ang’wen, nindo 3, dwi mir 8 ubino, “Nindo mi jumisioner.” Cing’ nica umego Carey Barber, ma i ng’eye udok utimo i Guriri m’utelowic, umio en korolembe mi batizo. I ng’eye, kinde m’epenjo ju m’ubecilimo batizo ku penji ario mi thum mi korolembe pare, e aai malu  man adwoko nia “Eyo!” Saa maeno abino ku oro 11, re ang’eyo nia yub m’amaku pire bino tek. Lworo bino nega nicimondo i pii, pilembe nwang’u fodi ang’eyo kwang’ ungo. Umin vwa ucidho kuda nitundo i dhu pii, man ewacu ira nia cwinya kud udieng’, lembe ceke biwotho ma ber. Lembene kadhu pio mandha ma tienda unyono de ngo the pii. Umego ario uting’a; acel uroya i pii, makucelo ke uwodha kud i ie. Niai i nindo maeno ma pire tek, Yehova uweko ngo nitiro yo para.

Kinde m’adaru somo mi diere, amito acak tic pa jayab yo, re juponji para giketho cwinya nia mito adok asom iniversite. Calu ma gibino diya, e ayio igi man acaku somo iniversitene asu; re i ng’eye adok anwang’u nia lembene copo kwiya i thenge mi tipo, pilembe mito aketh wiya bende i kum somo para. E ang’io nia mito awek somone cen. Arwo i bang’ Yehova pi lembene, man akiewo barua ni juponji para, m’akoro ko igi, re ku woro nia abijigo somone oro acel eni kende. Aketho genogen para zoo iwi Yehova, man acaku tic pa jayab yo wang’ acel.

I oro 1957, acaku tic mi saa ceke i adhura mi Wellingborough. Akwayu umego mi Bethel mi Londres nia gior umego moko m’uteng’ini i tic pa jayab yo, kara watim kude. Umego Bert Vaisey ma juoro, uponja ku lembe dupa. Ebino jarwei lembanyong’a ma won amora, man ekonya nipangu program para mi rweyo lembanyong’a ma ber. I cokiri, wabino kud umego Vaisey man nyimego mange abusiel ma wang’gi teng’ini. Yiko coko man dikiri i ie, uketho genogen para udoko tek i Yehova man emio ira kaka mi nyutho yioyic para ni jumange.

I ng’ei m’awok kud i kol, ma nwang’u jutwiya pilembe akwero nimondo i tic mir askari, wanwang’ara ku nyamego Barbara, ma tie jayab yo ma segi. Wagamara kude i oro 1959, man wabino ayika nicidho kaka moko ci ma jubiorowa i ie. Kaka ma kwong’a ma juorowa i ie utie Lancashire, ma nwang’ere yo malu mir Angleterre. I ng’eye, i dwi mi kwong’o, oro 1961, julwong’a i Somo mi judong cokiri i Bethel mi Londres. Lembe mi zungo ubino nia, kinde ma wadaru somone, juora nitimo calu jaliew mi twodiri. Jaliew moko m’uteng’ini uponja pi yenga ario ku tic mi liewo twodiri i adhura mi Birmingham, man Barbara de udok ulubo toka. I ng’eye, wadok watimo tic i Lancashire man i Cheshire, kaka ma walar wabino i ie.

Kinde ma wamaku yom i dwi mir abora, oro 1962, wanwang’u waraga m’uai i biro mi filial. I waragane juroyo karatasi mi Somo mi Gilead! I ng’ei ma warwo pi lembene, waku Barbara wapong’o wi karatasine man waore pio pio calu ma filial ubino kwayu. Dwi abic i ng’eye, julwong’owa i Brooklyn, i New York; wacidh wasomo Somo mi Gilead pi dwi apar, kalasine mi 38.

I somo mi Gilead juponjowa ngo kende kende ku Lembe pa Mungu man iwi dilo pare, ento  bende iwi umego ku nyimego i ng’om zoo. Kadok oro mwa ubino pier ario ku wie kende de, re wanwang’u ponji dupa kud i bang’ awiya wadwa mange ma wasomo kugi kalasine. Ebino ira rwom ma lee nitimo tic karacelo kud umego Fred Rusk, m’ubino acel m’i kind juponji mwa. Lembe acel m’eketho nwoc akeca i wie ubino nia, mito saa ceke jubed jumi juk m’atira man m’ujengere iwi Lembagora. Kud i kind dhanu ma giteng’ini lee i ponji m’umio iwa korolembe kinde ma wabino somo, ubino umego Nathan Knorr, Frederick Franz, man Karl Klein. Wan awiya mi somone ke, wanwang’u ponji lee i kum lapor mi jwigiri p’umego Macmillan, m’umio korolembe iwi kite ma Yehova ukonyo ko dhanu pare i kind oro m’umego ginwang’iri ku peko i ie, niai i oro 1914 nitundo i caku mi oro 1919!

Kinde ma wadhingo daru somo, umego Knorr uyero iwa waku Barbara nia juorowa i Burundi, i Afrika. Wacidho pio pio i kapang buku mi Bethel pi nicisayu buku mi oro kara wanen nia jurwei lembanyong’a utie adi i Burundi saa maeca. Ento iwa uwok uwang’ lii kinde ma wanwang’u nia jukiewo ngo wend jurwei m’i ng’ombe i ie! Juorowa i kabedo ma nwang’u fodi jurweyo ngo lembanyong’a i ie, man nwang’u fodi wang’eyo de ngo lembe akeca iwi kabedone. Cwinywa upido lee! Ento kinde ma warwo, e cwinywa ukwiyo.

Ka ma juorowa i ie, lembe ceke ukoc ku ma walar wabino i ie i wang’e: Yamu m’i ng’ombe, suru, man dhok de ukoc. Ugam ukwayere nia wacak ponjo dhok mi français. Peko mange ubino ninwang’u ot ma wakwo i ie. Saa ma watundo atunda ci, nindo ario i ng’eye, umego Harry Arnott ma wasomo kugi Gilead uwok uliewowa kinde m’ebino cidho i Zambia kaka ma juore i ie. Ekonyowa ninwang’u ot, m’udong’ udoko ni ot mwa ma kwong’a mi jumisioner. Nyanok i ng’eye, jurucik mi the dero ma ging’eyo ngo lembe nyanok de iwi Jumulembe pa Yehova, gicaku nyayu ragedo i kumwa. Kinde ma wacaku tic mwa acaka kud anyong’a, gibin giyero iwa nia wacopo medara ngo nibedo keca ka fodi wanwang’u ngo karatasi ma cuu m’umio iwa twero mi timo tic. Ku bati ma rac waai ku keca, wadok i Uganda.

Lworo ubino negowa nidok i Uganda pilembe wabino mbe ku karatasi ma wakadh kudo i ng’ombe,  ento wageno Yehova. Umego mi ng’om mi Canada ma juoro ucidh ukony tic kaka ma yeny n’i ie i Uganda, uwok ukoro pi lembe mwa ni jaracik ma neno lembe mi wang’ mupaka, man jaracikne uwacu nia wakewakur pi dwi moko nitundo wanwang’ ko karatasi mi bedo i ng’ombe. Lembuno unyutho andha nia Yehova re m’ubino konyowa.

Timo tic i Uganda ukoc bor mandha ku mi Burundi. Kadok nwang’u dong’ judaru rweyo lembanyong’a i ng’ombe de, re jurwei lembanyong’a i ie zoo ubino 28 kende. I ng’ombe wawok wanwang’u dhanu dupa ma weco Anglais. Wanwang’u nia kara wakony dhanu ma gijolo lembe ma waberweyo igi cuu, mito wakewaponj dhok mi dhanu mi ng’ombe. I Kampala, kaka ma wacaku rweyo ie lembanyong’a, dhanu dupa weco dhu Baganda. Ning’eyo dhokne cuu uting’o iwa nindo ma lee, re ekonyowa ninwang’u adwogi ma ber i tic mi lembanyong’a! Lembene ukonyowa nicaku ng’eyo yeny mi tipo mi juponj Biblia mwa cuu. Gin de kinde ma gineno nia wabedieng’ kugi, e gicaku koro iwa kite ma gibewinjiri ko pi lembe ma gibeponjo.

Anyong’a unegowa lee nikonyo dhanu dupa ning’eyo lemandha. Anyong’ane udok umedere lee akeca kinde ma jukwayu nia wacak timo tic mi liew i ng’ombe. I the telowic mi filial mi Kenya, waidho mutukari pi nicinwang’u kaka ma yeny mi juyab yo ma segi utie lee i ie. Kaka ma pol ma wabed watundo i ie, dhanu ubed ujolowa ma ber, kadok nwang’u fodi ging’eyo ngo Jumulembe pa Yehova de. Gibed giketho wawinjara ma ber, man gibed gitedo iwa kadok cam de.

I ng’eye, wadok wawotho wothne moko m’ukoc. Kud i Kampala, wamaku garimosi, waringo pi nindo ario nitundo i Mombasa, dhu wat mi Kenya; man i ng’eye wamaku meli wacidho i Seychelles ma tie cula moko ma nwang’ere i Océan Indien. I ng’eye, niai oro 1965 nitundo i oro 1972, wabed wacidh waliewo Seychelles wang’ ma pol waku Barbara. Ku kwong’a kabedo maeno ubino ku jurwei lembanyong’a ario kende, ento i ng’eye gidoko ni ungu, man tockcene ke gidoko ni cokiri. Wothone mange uting’a acidh aliewo umego mi ng’om mir Érythrée, Ethiopia, man Sudan.

Kinde m’adwogo i Uganda, lembgamba mir Uganda ulokere saa ma ulum umaku ng’ombe. Peko mange ma wadok wanwang’ara ko i ng’eye, uponja niworo lembe ma Biblia uyero, m’uwacu nia “wumi ni Kaisari gin ma pa Kaisari.” (Marko 12:17) Pi nindo moko, jukwayu nia mito juwirok ceke ma gibekwo i Uganda gicidh gikiew pigi i polisi ma ceng’ini kugi. Waworo lembene man wacidh wakiewo piwa. Nindo moko nyanok i ng’eye, kinde ma wabino ringo ku mutukari i adhura mi Kampala, jupolisi mir ung’wi yamu uwok ulwong’owa ku jamisioner mange. Adundewa caku dhogo! Giwacu nia watie julib man giterowa i kaa ma dit mi polisi, kuca wawok wakoro igi nia watie jumisioner, dhanu mi kwiocwiny. Wayero igi nia wadaru kiewo piwa i polisi, re giwinjowa ngo. Gitwiyowa man giterowa i kaa mi polisi ma nwang’ere ceng’ini ku pacu mwa. Kinde ma jadit mi polisi m’ung’eyo nia wadaru kiewo piwa unenowa, eng’olo nia jugonyawa, e cwinywa ugam ukwio!

I nindo maeno, juaskari ubed ung’olowa wang’ ma pol i yo, asagane juaskari m’ubed umer ku kong’o. Wabed warwo thirithiri saa maeno,  man ka giweko wakadhu, e cwinywa kwio. Lembe ma rac utie nia, i oro 1973, jung’olo nia jumisioner ceke ma gitie ngo anyoli mir Uganda giai kud i ng’ombe.

I ng’eye, juwilowa kendo wadok yo reto mi ng’om mir Afrika, i Côte d’Ivoire. Lembuno umio iwa alokaloka ma lee, kum ugam ukwayere nia wadok wacak ning’iyo ku suru mange ma nyen, wacak weco français kendo, man wang’ii bende ku jumisioner m’uai i ng’om ma tung’ tung’! Re saa maeno de waneno kite ma Yehova utelo ko wiwa, pilembe dhanu ma gibedo kud adunde ma ber gijolo lembanyong’a pio. Waneno kite ma genogen ma waketho iwi Yehova utiro ko yo mwa.

Lembe mi can utie nia Barbara unwang’ere ku remo mi kanser. Wabed wadok wang’ ma pol i ng’om mwa i Europe kara ebed emak yath kuca. Re i oro 1983, unwang’ere nia nidwogo kendo i Afrika tie tek. Ebino iwa lembe mi turcwiny mi tuko de ngo!

Twoyo pa Barbara umedere ameda kinde ma wabino timo i Bethel mi Londres, e i ng’eye egalu ngo ci etho. Juruot mi Bethel gimio ira kony lee mandha, asagane umego moko ku min ot pare gikonya nitimo alokaloka man niketho genogen para iwi Yehova. I ng’eye, wanwang’ara ku nyamego Ann. Ebino jayab yo ma segi man ebed ukonyo tic i Bethel ku pacu, man mer m’emaru ko Yehova unyutho kamaleng’ nia etie ng’atu mi tipo. Wagamara kude i oro 1989, man nitundo tin wabetimo kude i Bethel mi Londres.

Niai i oro 1995 nitundo i oro 2018, atimo calu jaor mi Guriri m’utelowic (ma con jubed julwong’o surveillant de zone), man aliewo ng’om ma tung’ tung’ ma romo 60. Kubang’ liewne, aneno nia Yehova gwoko dhanu pare andha kadok ginwang’iri ku lembang’o de.

I oro 2017, liewne udwoka kendo i Afrika. Ebino ira anyong’a nikelo Ann wang’ ma kwong’a i ng’om mi Burundi, man wan ario ceke anyong’a negowa nineno kite ma dhanu ujolo ko lemandha i ng’ombe! Kaka ma rom m’abed arweyo ie lembanyong’a ot kubang’ ot i oro 1964, kawoni dong’ keca junwang’u ot ma leng’ mi Bethel, m’ubekonyo jurwei lembanyong’a ma kadhu 15 500 mi ng’ombe.

I oro 2018, ebino ira anyong’a ma yawe mbe kinde ma junyutho ira ng’om ma tung’ tung’ m’abiliewo. I kind ng’om m’abiliewone, moko ubino Côte d’Ivoire. Tundo mwa i Abidjan, ubedo ve watundo thuwa. Kinde m’aneno liste mi namba mi telefon mir umego ma timo i Bethel, anwang’u umego ma nyinge Sossou re m’utie ceng’ini ku kusika ma jugonjowa i ie. E apoi wang’acel nia etie umego m’ugam utimo calu jaliew mir adhura (surveillant de ville) kinde m’abino i Abidjan. Re karaman eca awondara; ubino wode, de ma nyinge tie Sossou.

Yehova utimo lembe ceke m’eng’olo. Peko ma tung’ tung’ m’anwang’ara ko, uponja nineno nia ka wageno Yehova, e andha etiro yo mwa. Kawoni atie kud ava mi wotho i yo m’ajikine mbe, man ma bidoko ni der ma rieny i ng’om ma nyen.​—Rie. 4:18.