Junyola i oro 1941 i adhura mi Paris i ng’om mi France. Abed amaru niponjo piny, uketho cwinya ugam utur kinde ma oro para udoko 10, saa ma junwang’u nia atie kud aonda ma tek ma julwong’o TB man ajigo nicidho i somo! Dokta ung’olo ira nia abed avut avuta kara umbo para kud uol. Pieno, pi dwi ma dupa abed atimo saa ma lee pi nisomo diksioner man niwinjo program mi ponji mi iniversite mi Paris ma jubed jumiyo i radio mi Sorbonne. Anyong’a ma dit unega kinde ma dokta uwacu ira nia dong’ akey man acopo caku cidho i somo. Awecara kenda nia, ‘Dokta m’eni tie dhanu ma ber ba!’ Niai eca ci, akeco nia an de abitimo tic mi keyo kum dhanu. Kadok baba ubed upenja nia abitimo ang’o i kwo para tek adongo de, abed adwoko ire kwa lembe ma rom nia, “Amito abed dokta.” Lembuno uketho somo mi munganga udoko ni gin ma pire tek i kwo para.

Yo fwa wan ceke wabino Katholiki. Re agam ang’eyo ngo lembe dupa iwi Mungu, man abino ku penji dupa ma judwoko ngo wang’gi. I ng’eye kinde m’acaku somo pi tic pa yath i iniversite ka dong’ ang’eyo nia kara Mungu ucwiyo kwo acwiya.

Abepoy pi wang’ ma kwong’a m’agam aneno nying thiwe moko i microscope. Iya uwang’ nineno kite ma nying thiwene gibino gwokiri ko gigi i saa mi lietho man i saa mi koyo. Aneno bende kite ma poke m’uboyo kum nyinge jung’ ko tek jukethe i kadu man eyabere ko ka jukethe i pii ma leng’. Lembe  maeno ku mange de dupa ketho piny ma kwo ma thindho thindho ging’iyo ku kaka ma gibekwo i iye. Kinde m’aneno ayi ma nying thiwe enogi gitie ko, anyang’ wang’ acel nia kwo uwok ungo gire mbwang’.

I oro mir arionde mi somo para mi munganga, aneno kamaleng’ nia Mungu unuti. Kinde ma jubino ponjowa i kum wathkum dhanu, wanwang’u nia botwa ketho nyigcingwa dolere man girieyiri. Kite ma ringkumwa ku ler m’udiko kind cogo gibetimo ko tic karacelo, utie lembe ma wang’u ijo. Ku lapor, aponjo nia ler m’udiko ringbotwa ku cogo mir ario mi nyigcingwa iye upokere ni ario, man gitadu bralo ma ler m’ucidh umaku rwend nyigcingwa ma tokcen ukadhu kud i there. Ler maeno umaku bende kum ler m’udiko kind cogo mi nyigcingwa. Ka nang’ juyiko ngo nyigcingwa kumeno, nwang’u i ler mi cingwa utielere calu i thondh atum mir athero. Lembuno uketho anyang’ nia ng’atu m’uyiko kum dhanu utie ng’atu ma riek lee.

Iya uwang’ akeca i kum Ng’atu m’ucwiyo kwo kinde m’aponjo lembe iwi ayi ma nyathin caku yuyo ko saa ma junyole. Aponjo nia ka fodi nyathin n’i ic, eyuyo niai i bang’ min nikadhu kud i thol mi pende. Saa maeno nwang’u fodi usau mi yamu mir umbo pare uyabere ngo. Yenga moko i wang’ nyoliri pa nyathin, pii moko ma nyamiyo miyo bino pong’o nyithindh usau mir umbo pare. I ng’eye kinde ma nyathinne unyolere, lembe moko ma wang’u ijo timere kinde m’egamu yuyo pi wang’ ma kwong’a. Yamu m’eyuyo tero rimo i umbo. Saa maeno yamu bino pong’ pio pio i pii ma nyamiyo miyo m’umondo i nyithind usau mir umbo pare. E ndhundhu wang’ acel nyathin caku yuyo gire.

Amito ang’ey Ng’atu m’ucwiyo lembe maeno ma wang’u ijo, e acaku somo Biblia ku cwinya zoo. Iya uwang’ i kum Cik ma Mungu ugam umiyo ni nyithindho mir Israel m’uweco iwi gwoko leng’o, ma kawoni oro ma kadhu 3 000 udaru kadhu. Mungu ung’olo ni nyithindho mir Israel nia gikuny cethgi i ng’om, gibed gijom thirithiri, man gikoy ng’atu moko ci m’unwang’u twoyo ma dak adaka. (Law. 13:50; 15:11; Poi. 23:13) Biblia ular uketho jubedo ku ng’eyong’ec mi twoyo ma dak adaka, ma jururieko mi sians ke udok ung’eyo pire i rundi ma ceng’ini eni. Anyang’ bende nia cik m’uweco pi ribiri i buku mi Lembe mi julawi ubed ukonyo nyithindho mir Israel nibedo ku leng’kum. (Law. 12:1-6; 15:16-24) Anwang’u nia Jacwic umiyo cik maeno ni nyithindho mir Israel pi bero migi gigi, man nia ebed emiyo mugisa ni ng’atu m’uworo cik pare. Anyang’ andha nia Mungu re m’uyuyo iwi Biblia, kadok nwang’u saa maeno fodi ang’eye ngo de.

Kinde m’abino medara nisomo iniversite pi nidoko dokta, anwang’u nyaku moko ma nyinge Lydie ma cwinya upodho i wiye. E i oro 1965 wagamara kude ma nwang’u fodi an’i diere mi somo para. I oro 1971, nwang’u dong’ watie kud awiya adek, man i ng’eye wadok wanyolo awiya mange de adek. Lydie ubed ukonya lee mandha i tic para mi bedo dokta man i tic mwa mi ot bende.

Atimo tic pi oro adek i hopital moko i wang’ niketho odiyath para gira. Nyanok i  ng’eye, jurutwoyo moko ma gigamiri m’aweco pigi i acaki, gibino pi nimaku yath. Kinde m’abino kiewo yath ni ng’atune ma nico, dhaku pare ukwaya kumae: “Kan ecopere Dokta, kud imii iwa yath ma rimo n’i iye.” Apenje nia “Andha? Pirang’o?” Edwoko ira nia “watie Jumulembe pa Yehova.” Nwang’u fodi awinjo ngo pi Jumulembe pa Yehova man pi cik migi iwi rimo. Dhaku eno uting’o Biblia pare man enyutho ira giragora ma yub migi mi kwero rimo ucungo i wiye. (Tic. 15:28, 29) I ng’eye, en ku won ot pare ginyutho ira pi gin ma Ker pa Mungu bitimo; nia ebidaru masendi, twoyo, man tho. (Nyu. 21:3, 4) Agamu dhoggi ayero nia, “gin ma wuyero ira utie [tap] gin m’abedo ku genogen ne niai ma fodi a nyathin! Adoko dokta de pi nikeyo dhanu m’ubesendiri.” Abino kud anyong’a lee niweco kugi pi saa acel ku nusu. Niai ma wapokara ku dhanu maeno ci, yor i iya abedo ngo kendo jakatholi. Aponjo bende nia karaman Jacwic ma iya ugam uwang’ pire utie ku nyinge, nyingene tie Yehova!

Warombo ku juruot maeno wang’ adek i odiyath para, man kubang’ rombone, wabed waweco pi saa ma kadhu acel. Ayero igi nia dong’ gibed gicidh ginwang’a i pacu kara wabed ku saa lee mi weco iwi Biblia. Kadok Lydie ubed udikere kudwa i ponji mwa mi Biblia, re eyiyo ngo nia lembe ma juponjo kogi i dini mi Katholiki ya utie rac, uketho alwong’o japadhiri moko de ukeubin i bang’wa i pacu. Wabed waweco iwi ponji mi dini nitundo uthieno, man wabed watiyo ku Biblia kende kende. Lembe ma waweco i wiye uketho Lydie unyang’ nia Jumulembe pa Yehova gibeponjo lemandha. I ng’ei lembuno, mer ma wamaru ko Yehova Mungu umedere ameda man ecwalu wan ario zoo nilimo batizo i oro 1974.

Gin m’aponjo iwi lembakeca pa Mungu pi dhanu, ucwala niketho lembe mange re ma pire udoko tek lee i kwo para. Waku Lydie, waketho wiwa zoo i kum timo ni Yehova i kwo mwa. Wakeco nia mito waponj awiya mwa nimakere ku cik mir ukungu mi Biblia. Waponjogi nia gimar Mungu man dhanu. Lembuno uketho kind juruot mwa udoko ceng’ini mandha.​—Mat. 22:37-39.

Ka waparu, waku Lydie anyong’a re ma negowa nineno ayi m’awiya mwa ubed uneno ko saa ceke wa jurunyodo wiwa ubed urombo i kum yub ma wamaku. Ging’eyo nia lembe ma Yesu uwacu nia “wuwek wec mwu ma nia,  ‘eyo’ ubed eyo, ‘ungo’ mwu ke ubed ungo” ubino ni cik i ot mwa. (Mat. 5:37) Ku lapor, kinde ma nyaku mwa ma kayu udoko ku oro 17, Lydie uyiyo ngo ire nia ebed ewoth i kind aradu wagi mange ma co ku ma nyir. Acel m’i kind aradune uyero ire kumae: “Tek meru ukwero iri, dok ipenj wuru!” Nyaku mwa udwoko ire nia “De mananu, gin ma mama uyero nwang’u baba de uyiyo.” Awiya mwa abusiel ceke ging’eyo nia wa jurunyodo watiyo ku cik mir ukungu mi Biblia pi nibedo i acel. Wabedwoko foyofoc ni Yehova, pilembe tin juruot mwa ma dupa gibetimo ire.

Kadok lemandha uwilo lembe ma nwang’u pire bino tek lee i iya de, re amito atii ku lembe m’aponjo iwi yath pi nikonyo dhanu pa Mungu. Lembuno uketho awodhara pi nikonyo calu dokta i Bethel mi Paris, man i ng’eye ke adok atimo i Bethel ma nyen i adhura mi Louviers. Abed atimo ticne ku bor pi oro ma romo 50. Saa maeno anwang’u jurimo ma beco i kind juruot mi Bethel, ma jumoko m’i kindgi kawoni oro migi tie i kum 90. Bende anyong’a ugam unega kinde m’arombo ku ng’atu moko ma fodi julwong’o ma nyen i Bethel. Unwang’ere nia an re m’abino dokta m’ugam ukonyo min ugonyere oro 20 i wang’e pi ninyole!

Pi oro dupa, mer m’amaru ko Yehova umedere ameda nineno kite m’ebetelo ko wi dhanu pare man ebegwoko kogi nikadhu kud i dilo pare. I caku mi oro 1980, Guriri m’utelowic ucaku the program moko i États-Unis, pi niketho winjiri i kind Jumulembe pa Yehova ku odiyath.

I ng’eye i oro 1988, Guriri m’utelowic uketho departema moko i Bethel ma julwong’o Tic ma neno wi lembe mi thieth. Tic mi departema maeno ubed uneno wi tic mi Komite mi diko kind umego ku odiyath (KDUO) ma jucaku there i États-Unis pi nikonyo Jumulembe pa Yehova ninwang’u thieth ma cuu. Kinde ma junyayu the komitene i wang’ ng’om zoo, moko juketho bende i ng’om mi France. Iya uwang’ nineno kite ma dilo pa Yehova ubemiyo ko kony ni umego ku nyimego ma giberemo, ke tap i saane!

Nibedo dokta ubino lembe ma kwong’a m’agam amaru. Ento kinde m’aparu i lembene, anwang’u nia keyokum ma pire tek akeca utie mi thenge mi tipo, niwacu nikonyo dhanu giyik kindgi ku Yehova Mungu ma tie Acaki mi kwo. I ng’eye kinde m’aweko timo tic i odiyath pi oro para m’ucidho, waku Lydie wabed watimo saa ma lee pi nirweyo lembanyong’a mi Ker pa Mungu calu juyab yo ma nja. Tin de wabetimo kero mwa ceke pi nitimo tic maeno ma bodho kwo.

Abemedara asu i kadhiri m’acopo pi nikonyo dhanu ma kumgi uberemo. Re anwang’u nia, kadok dokta ma riek lee rukani de, nikeyo twoyo ceke kunoke nicero tho tie gin ma copere ire ngo. Pieno, abekuro kud ava ma lee dit nindo ma twoyo man tho bithum i iye. I ng’om ma nyen ma dong’ udhingo ceng’ini, abibedo ku kaka mi ponjo lembe iwi cwic pa Mungu rondo ku rondo, uketho i iye kumwa m’ecwiyo i ayi ma wang’u ijo. Andha, lembe m’akeco pire ma nwang’u fodi a nyathin utimere. Re ma ditne bitimere i nindo m’ubino!