I andha, tin eni ng’atu moko mbe ma copo ng’eyo nia Paulo ubino nenedi tap. Cal ma nwang’ere i girasoma mwa utie kende kende piny m’akuba, m’ujengere ngo iwi dong piny ma con (archéologie).

Re niai con, lembe moko nuti m’unyutho nia Paulo ubino nenedi. Ku lapor, gazeti Le Phare de la Tour de Sion mi nindo 1, dwi mir 3, oro 1902 unyutho pi lembene acel, eyero kumae: “Iwi ayi pa Paulo: . . . I buku ma julwong’o ‘Actes de Paul et Thècle,’ . . . ma jukiewo yor i kum oro 150 R.M, lembe moko tie ma jukoro iwi ayi pa Paulo, ma copo bedo cuu akeca, man ma tie mandha. I buku maeno, jukoro nia Paulo ubino ‘adundo, wiye wang’, tiende gurere, kume lee, kind bind wang’e urombo, bende ume bor.’”

Diksioner moko, The Oxford Dictionary of the Christian Church (mi oro 1997) ukoro pi gor maeno ma con kumae: “Ecopo bedo vupo ngo ka buku ‘Actes’ utie ku lemandha moko ma pire ng’eire lee.” Buku Actes de Paul et Thècle ubino buku ma dhanu uyio lee dit rundi moko i ng’ei ma jukiewe; lembe m’ubenyutho, utie nia gorne 80 nwang’ere i dhok mi Jugiriki, man etie bende i dhok mange. Pieno, cal ma wabed wakubo ujengere iwi lembe moko ma con ma jukoro iwi ayi pa jakwenda Paulo.

Re wang’ei nia lembe mange unuti ma pigi tek lee nisagu ayi pa Paulo. Kadok kinde ma Paulo ubino timo tic pare mi rweyo de, dhanu moko gicaye ku rac nia, “ku kume [ebino] ng’ic, wec pare de en e mananu.” (2 Kor. 10:10) Re wacikara ning’eyo nia Paulo udoko Jakristu i ayi mir udu ma Yesu re m’utimo. Waromo paru bende iwi lembe m’etimo calu ‘agulu ma [Kristu] goyo wie ya eter nying [Yesu] i wang’ thekdhanumange.’ (Tic. 9:3-5, 15; 22:6-8) Bende, kepar bero ma waromo nwang’u nikadhu kud i buku ma tung’ tung’ mi Biblia ma tipo maleng’ pa Mungu ukonyo Paulo nikiewo.

Paulo uting’ere ngo pi lembe m’etimo i wang’ nidoko Jakristu, man bende ekoro ngo nia ayine tie nenedi. (Tic. 26:4, 5; Flp. 3:4-6) Eyero kumae: “An a nok ma sagu jukwenda wada ceke, m’aromo ngo ya julwong’a jakwenda.” (1 Kor. 15:9) I ng’eye edok ekiewo kumae: “Bero maeni jumio ira, an nini m’a nok ma sagu jumaleng’ ceke, ya ayer pi lonyo pa Kristu.” (Ef. 3:8) Eno re ma tie lembe ma pire tek nisagu lembe ceke m’uneno ayi pa Paulo.