1. I ng’ei m’Adamu giku Eva gijai, Yehova utielo cwiny dhanu nenedi?

YEHOVA tie Mungu ma mio tielocwiny, niwacu jukojuk. Ecaku tielocwiny dhanu niai ma gidubo man gibayu bedo leng’. Ndhundhu i ng’ei m’Adamu giku Eva gijai, Mungu uewo lembila moko. Eng’eyo nia kinde ma dhanu ma binyoliri i ng’eye gibinyang’ i lembilane, eno bitielo cwinygi, man bimio igi genogen. I lembila maeno ma nwang’ere i Thangambere 3:15, Mungu ung’olo nia jubinyotho Sitani Wonabali ku tic pare ceke ma reco.​—1 Yoh. 3:8; Nyu. 12:9.

2. Yehova utielo cwiny Noa nenedi?

² Kepar kite ma Yehova utielo ko cwiny jaratic pare ma Noa. Dhanu mi rundi pa Noa gibino weg rop man weg tarwang’, ento Noa ku juruot pare kende re ma gibino woro  Yehova. Ecicopere nia timo maeno unyayu can i Noa. (Tha. 6:4, 5, 11; Yud. 6) Pieno Yehova umio ire tielocwiny ma bikonye kara emedere asu niwore man nitimo lembe m’atira. (Tha. 6:9) Yehova ung’olo ni Noa nia ebinyotho jutimrac, man ekoro gin ma Noa ucikere nitimo kara en ku juruot pare gibin gibothi. (Tha. 6:13-18) Ma jiji mbe, Yehova utielo cwiny Noa andhandha.

3. Yehova utielo cwiny Yocuwa nenedi? (Nen cal mir acaki.)

³ Oro moko i ng’eye, Yehova utielo bende cwiny jaratic pare Yocuwa, m’ubino ku tic ma lee i kore. Ugam ukwayere nia Yocuwa utel wi dhanu pa Mungu nitundo i ng’om mi lembang’ola, man emay ng’ombe kud i cing juaskari ma tek mi thek ma gibino kwo i ie. Yehova ung’eyo nia lworo copo nego Yocuwa, pieno eng’olo ni Musa kumae: “Ng’ol ni Yocuwa, man idwok cwinye tek, imi ire tego de; kum ebikadhu i wang’ dhanu maeni, man ebiketho gigam ng’ombe ni aba m’ibineno.” (Poi. 3:28) I ng’eye, Yehova en gire de etielo cwiny Yocuwa, eyero kumae: “Ang’olo iri ngo? Bed tek man ku tegocwiny ma ber; lworo kud unegi, kadok cwinyi de kud ung’abre: kum Yehova Mungu peri ni i beng’i kaka ceke ma tek icidho i ie.” (Yoc. 1:1, 9) Iparu nia Yocuwa uwinjere nenedi kinde m’ewinjo wec maeno?

4, 5. (a) I rundi ma con Yehova utielo cwiny dhanu pare nenedi? (b) Yehova utielo cwiny Wode nenedi?

⁴ Yehova tielo bende cwiny dhanu pare ka gitie i ungu. Ku lapor, Yehova ung’eyo nia Juyahudi gibino ku yeny mi tielocwiny kinde ma gini ng’eca i Babeli, pieno eewo lembila moko m’umio igi jukojuk, eyero kumae: “Lworo kud unegi, kum wanuti wakudi; cwinyi kud ung’abre, kum an a Mungu peri; abimio iri tego; eyo, abikonyi; eyo, abijengi ku cing’ ma yor acwic mi bedopwe para.” (Isa. 41:10) Oro ma dupa i ng’eye, Yehova utielo cwiny Jukristu mi rundi ma kwong’a, man tin eni de, ebetielo cwinywa i kite ma rom eno.​—Som 2 Jukorinto 1:3, 4.

⁵ Yehova utielo bende cwiny Wode. I ng’ei ma Yesu ulimo batizo, ewinjo dwal kud i polo m’uyero kumae: “Meni Woda ma jamerna, ma mutoro nega i kume.” (Mat. 3:17) Ma jiji mbe, wec maeno umio tego ma lee dit i kum Yesu kinde m’ebino timo tic pare iwi ng’om.

6. Lembabola pa Yesu iwi talanto copo tielo cwinywa nenedi?

⁶ Yesu ubed utielo cwiny jumange kara gigwok bedopwe migi, calu ma Won de utimo. Kinde m’emio lembabola iwi talanto, eyero nia rwoth uyero ni jurutic pare mandha ceke kumae: “Itimo dre, i jatic ma ber mandha de: ibedo mandha i gin ma nyanok, abikethi wi gin dupa; mond i mutoro pa rwoth peri.” (Mat. 25:21, 23) Wec maeno utielo cwiny julubne, uketho gimediri nitimo ni Yehova ku bedopwe!

7. Yesu utielo cwiny jukwenda pare nenedi? Man etielo cwiny Petro ke nenedi?

⁷ Kadok wang’ ma pol jukwenda gibed gipiemiri i kindgi nia ng’a ma dit nisagu de, re Yesu ubed uciro kosa migi. Eketho cwinygi nia gibed ku jwigiri man gitim ni jumange, kakare niyenyo nia jumange re m’utim igi. (Lk. 22:24-26) Wang’ dupa Petro ubed ukier man ebed enyayu can i Yesu. (Mat. 16:21-23;  26:31-35, 75) Re Yesu ukuno ngo Petro, ento etielo cwinye man emio ire tic mi tielo cwiny jumange.​—Yoh. 21:16.

8. Hezekia utielo cwiny judong askari man dhanu mi Yuda nenedi?

⁸ Niai con, jurutic pa Yehova ging’eyo nia ubekwayu gitiel cwiny jumange, kadok i wang’e ma nwang’u fodi Yesu ubino ngo i ng’om pi niweko lapor ma jucopo lubo. Kenen lapor pa Hezekia. Kinde ma Juacur gimito gibin gimak Yerusalem, Hezekia ucoko dhu judong askari ku dhanu ceke, man etielo cwinygi; pieno ‘dhanu gijengri gigi kum lembe pare.’​—Som 2 Lemkei 32:6-8.

9. Lapor pa Yob ubemio iwa ponji ma kani iwi kite mi juko cwiny jumange?

⁹ Wacopo nwang’u bende ponji iwi tielo cwiny jumange niai kud i lapor pa Yob. Kadok nwang’u en gire de ebino ku yeny mi tielocwiny, re enyutho ni jumange kite ma gicopo timo ko. Yob uyero ni ju m’ubino nijuko cwinye nia ka nwang’u en re m’ebejuko cwinygi, nwang’u ecopo yero wec ma tielogi man ma ketho giwinjiri ma ber, ento ungo wec ma medo can ameda. (Yob 16:1-5) I ng’eye, Yehova en gire gikud Elihu gidok gitielo cwiny Yob.​—Yob 33:24, 25; 36:1, 11; 42:7, 10.

10, 11. (a) Pirang’o nyaku pa Yefta ubino ku yeny mi tielocwiny? (b) Wacopo tielo cwiny jukani tin eni?

¹⁰ Nyaku pa Yefta de ubino ku yeny mi tielocwiny. Kinde ma won ma Yefta m’ubino Japoklembe ubecidho nikiedo i dhu Juamon, eng’olo nia ka Yehova uwok uketho evoyo lwiny, ng’atu ma kwong’a ma biwok pi nijole kan eloko, bicidho nitimo ni Yehova i hema. De andha, Israel uwok uloyo lwiny, e ng’atu ma kwong’a m’uring’ini pi nijolo Yefta ubino nyaku pare ma kulong’. Lembe maeno uturo cwiny Yefta. Re calu ma dong’ edaru ng’olo, egam eoro nyaku pare ucidh utim i hema pi dong kwo pare zoo.​—Pok. 11:30-35.

¹¹ Lembe maeno ubino tek ni Yefta, re elund ebino tek magwei ni nyaku pare. Ento nyakune ubino ayika nitimo lembe ma won ung’olo. (Pok. 11:36, 37) Calu m’ebecidho nitimo tic i hema, ebigiero ngo man ebinyol ungo, man thekwaru pagi de bijik. Pieno ebino ku yeny ma lee mi jukojuk man mi tielocwiny. Biblia uyero kumae: “En e kura Israel, nia nyig Israel ucidho ku ba rundi kara gipoi kum nya Yefta ma Jagileadi ceng’ ang’wen i rundi acel.” (Pok. 11:39, 40) Kpawa pa nyaku pa Yefta ubepoyo wiwa i kum Jukristu mi rundi ma tin ma gibedo jumusuma kara gitim lee ni Yehova. Nyo wacopo ngo nifoyogi man nitielo cwinygi?​—1 Kor. 7:32-35.

12, 13. Petro ‘uteng’o umego’ nenedi?

¹² I diewor ma Yesu utho i ie, eng’olo ni jakwenda Petro kumae: “Simon, Simon, nen, Jok upenjo nia ebed kudi, kara epiedhi pami nganu: ento akwayu piri, kara yioyic peri kud urany; in de, kan ilokri kendo, iteng’ utumeru.”​—Lk. 22:31, 32.

¹³ Petro ubino ng’atu acel m’i kind ju ma gitelo wi cokiri mi Jukristu i rundi ma kwong’a. (Gal. 2:9) Lembe m’etimo ku tegocwinye i ceng’ mi Pentekoste man yor i ng’eye, ugam utielo cwiny  umego akeca. I ng’ei, m’etimo tic pare pi oro ma dupa, ekiewo ni umego kumae: “Agoro iwu ku lembe ma nyanok . . . abejuko man abetuco nia maeni en e bero mandha pa Mungu: wucung ki i ie.” (1 Pet. 5:12) Barua ma Petro ukiewo utielo cwiny Jukristu mi rundi pare. Baruane ubetielo cwinywa asu i nindo ma tin eni de, ma wabekuro i ie ceng’ ma lembang’ola pa Yehova ceke bipong’o i ie.​—2 Pet. 3:13.

14, 15. Buku mi Biblia ma Yohana ukiewo ubetielo cwinywa nenedi?

¹⁴ Jakwenda Yohana de ubino acel m’i kind umego ma gitelo wi cokiri i rundi ma kwong’a. Ekiewo Injili ma telonen iwi tic pa Yesu. Buku maeno utielo cwiny Jukristu pi rundi ma dupa, man ebemedere nitielo cwinywa tin bende. Ku lapor, wec ma Yesu uyero, nia mer utie kite ma jung’io ko julubne mandha, nwang’ere i Injili pa Yohana kende.​—Som Yohana 13:34, 35.

¹⁵ Barua adek ma Yohana ukiewo de tie ku lemandha ma pigi tek. Ku lapor, tekene cwinywa utur nikum kosa moko ma watimo, cwinywa kwio ka wasomo nia jamgony ma Yesu uthiero, “ubelonyowa ni dubo ceke.” (1 Yoh. 1:7) Bende ka cwinywa ubepido asu asu pi dubo moko ma watimo con, wanwang’u jukojuk ka wasomo nia, “Mungu dwong’ ma sagu adundewa.” (1 Yoh. 3:20) I kind ju m’ukiewo Biblia, Yohana kende re m’ugoro nia “Mungu en e mer.” (1 Yoh. 4:8, 16) I barua pare mir arionde ku mir adege, efoyo Jukristu ceke ma “gibewotho i lemandha.”​—2 Yoh. 4; 3 Yoh. 3, 4.

16, 17. Jakwenda Paulo utielo cwiny Jukristu mi rundi ma kwong’a nenedi?

¹⁶ Jakwenda Paulo de utielo cwiny  umego cuu mandha. Nyanok i ng’ei tho pa Yesu, jukwenda ma pol gibedo i Yerusalem, kaka ma guriri m’utelowic ubino i ie. (Tic. 8:14; 15:2) I saa maeca, Jukristu mi Yahudi gibino nirweyo lembanyong’a iwi Kristu ni dhanu ma dong’ gidaru yiyo Mungu. Re tipo maleng’ uoro Paulo ya ecidh erwei ni Jugiriki, ni Juroma man ni jumange ma giworo mungu m’araga.​—Gal. 2:7-9; 1 Tim. 2:7.

¹⁷ Paulo ucidho i kabedo ma tin eni julwong’o Turquie, ecidho bende i Grèce man i Italie. Ewok erweyo ni dhanu ma gitie ngo Juyahudi ma gibino nikwo i kabedo maeno, man ecaku the cokiri dupa mi Jukristu. Lembe ubino yot ungo ni Jukristu ma nyen, pilembe juthugi re m’ubed unyayu ragedo i kumgi, pieno gibino ku yeny mi tielocwiny. (1 Tes. 2:14) Ceng’ini i kum oro mi 50, Paulo ugam ukiewo barua pi nitielo cwiny umego mi cokiri ma nyen mi Thesaloniki. Eyero kumae: “Wamio foyofoc ni Mungu thiri thiri piwu ceke, ma wayero ko piwu i rwo mwa; ma wapoi ko areri kum tic mu i yioyic man tic mu i mer ma wumulu kudo ku twiocwiny.” (1 Tes. 1:2, 3) Ekwayugi bende nia gitieliri i kindgi, eyero kumae: “wujukru, man wutengru.”​—1 Tes. 5:11.

18. Guriri m’utelowic utielo cwiny Filipo nenedi i rundi ma kwong’a?

¹⁸ I rundi ma kwong’a, Yehova utio ku guriri m’utelowic pi nitielo cwiny Jukristu ceke, uketho i ie ju m’ubed utelo wi cokiri bende. Kinde ma Filipo urweyo pi Kristu ni Jusamaria, guriri m’utelowic ukonye. Umego mi guririne gioro juario m’i kindgi, niwacu Petro giku Yohana gicidh girwo pi Jukristu ma nyen kara ginwang’ tipo maleng’. (Tic. 8:5, 14-17) Kony maeno m’uai kud i guriri m’utelowic umio tielocwiny ma lee ni Filipo karacelo kud umego ku nyimego ma nyen!

19. Jukristu mi rundi ma kwong’a giwinjiri nenedi kinde ma gisomo barua m’uai i guriri m’utelowic?

¹⁹ I ng’eye, ukwayere nia guriri m’utelowic umak yub moko ma lee. Penji ubino nia nyo Jukristu ma gitie ngo Juyahudi gicikiri nitimo yaa i kumgi calu Juyahudi, nimakere ku Cik pa Musa? (Tic. 15:1, 2) I ng’ei m’umego mi guriri m’utelowic gikwayu tipo maleng’, man ginyamu i Lembangora, gigam gimaku yub nia timo yaa dong’ pire tie tek ungo. E gikiewo barua m’ukoro pi yub ma gimaku, man gioro umego pi nipoke ni cokiri ma tung’ tung’. Kinde ma Jukristu gisomo baruane, “anyong’a negogi dit kum jukne.”​—Tic. 15:27-32.

20. (a) Guriri m’utelowic tielo cwinywa nenedi tin? (b) I thiwiwec m’ulubo wabiweco iwi penji ma kani?

²⁰ Tin bende, Guriri m’utelowic mi Jumulembe pa Yehova bemio tielocwiny ni ju ma gitimo i Bethel, ju ma gitimo tic mi saa ceke, man bende Jukristu ceke. Calu umego mi rundi ma kwong’a, wan ceke anyong’a negowa dit ka wanwang’u tielocwiny! Bende i oro 2015, Guriri m’utelowic uwodho nyathibuku, “Dwog ibang’ Yehova,” pi niketho cwiny ju m’uweko lemandha kara gidwogi. Re nyo umego ma gibetelowic kendgi re ma gicikiri nitielo cwiny jumange, kunoke nyo wan ceke wacikara nitimo kumeno? Wabiweco iwi penji maeno i thiwiwec m’ulubo.