DHANU dupa ging’eyo nia con Jumisiri gibed gitiyo asagane ku kolo pi nikiewo piny i wiye. Jugiriki ku Juroma de gibed gikiewo piny iwi kolo. * Ento dhanu ma dupa ung’eyo ngo ka nyo jubed jutiyo bende ku kolo pi niyiko yei.

Oro ma kadhu 2 500, jabila Isaya ukiewo nia dhanu ma kwo “loka kulo Ethiopia” gioro “kwenda ku yor i nam, en e i combo mi mutabi (kolo).” I ng’eye, jabila Yeremia de udok uewo nia kinde Jumedi ku Juajemi gibimaku adhura mi Babeli, gibiwang’u “yei mi kolo” kara dhanu mi Babeli kud uringi.​—Isa. 18:1, 2; Yer. 51:32, NWT.

Biblia utie andha buku ma Mungu uyuyo i wiye; pieno, juponj Biblia ging’eyo nia dhanu ma sayu dong’ piny ma con m’udong’, gibinwang’u nia i rundi mi Biblia jubed jutiyo ku kolo pi niyiko yei. (2 Tim. 3:16) Ang’o ma judok junwang’u? Dhanu ma sayu dong’ piny ma con m’udong’ ginwang’u lembe m’unyutho nia andha con Jumisiri gibed giyiko kolo ni yei.

Con i ng’om mi Misiri, ayi ma jubed juwiro ko man jubed jung’iko ko kor liel, ubenyutho nia dhanu ubed utiyo ku kolo pi niyiko yei. Jumaco thumo kolo, gitwiye kanga kanga, man gidiko dhu kangane karacelo gitwiye, giride ma tek. Gund kor kolo utie adek. Pieno ka judiko kindgi juridogi ma tek, kindgi moko kikiki man edoko ni kanga ma tek. Buku moko (A Companion to Ancient Egypt) ukoro nia bor pa yei ma juyiko ku kolo copo tundo metre 17 ma jucopo rieyo ngai 10 kunoke 12 i ng’ete kun ku kun.

I Misiri, kolo nwang’ere lee dit i poga mi kulo Nil. M’umedo maeno, niyiko yei mi kolo utie lembe ma yot. Kadok kinde ma yen udoko ni jamtic ma pire tek pi niyiko yei ma dongo de, ubenen nia judwar nam ku judwar lei gibed gimediri asu nitiyo ku yei ma thindho mi kolo.

Pi oro ma dupa, dhanu ubed umediri asu nitiyo ku yei mi kolo. Jagor moko mi Giriki ma nyinge Plutarch, m’ukwo i kind rundi ma kwong’a ku mir ario R.M. uwacu nia, jubed jutiyo asu ku yei ma thindho ma juyiko ku kolo i saa maeno.