Kinde m’atuc nikabu jiji cen kud i ia man acaku tic pa jayab yo, kwo para ugam ulokere i ayi m’abino geno ngo. (Ef. 3:20) Re saa moko nyo wubepenjuru nia lembe maeno utimere nenedi. Wuwek akekor iwu kwo para niai i acaki.

Junyola i adhura mi Berlin, i ng’om mir Allemagne i oro 1939, dwi ma nok kende i ng’ei ma lwiny mir ario mi ng’om zoo ucaku. Kinde ma lwiny ubethum i oro 1945, avio mi lwiny ucaku cwiro bomb iwi adhura mi Berlin. Nindo moko, jubolo bomb umoc tap kaka ma wabedo i ie, pieno waringo wacidh wapondo i oding’om moko ku junyodo para man nyamira ma nok. I ng’eye, pi nibodho kwo mwa, waringo i paneya i adhura mir Erfurt.

Mama ubino maru lee dit nia eng’ei lemandha, uketho ebed esomo buku dupa mi jururieko mi ng’om maeni, man ewotho i dini ma tung’ tung’, re lemandha m’enwang’u mbe. I kum oro 1948, nyimego moko ario ma gitie Jumulembe pa Yehova gigam gitundo yofwa, e mama ujologi i ot man ecaku penjogi ku penji dupa. I ng’ei saa acel de ngo ci mama yero iwa waku nyamira nia, “anwang’u lemandha!” Nindo ma nok i ng’eye, waku mama man nyamira wacaku cidho i coko i Erfurt.

I oro 1950, wadok kendo i Berlin; wacaku cidho i cokiri mi Berlin-Kreuzberg. I ng’eye, wawilo kabedo de i adhura mi Berlin keca, man wacaku cidho i cokiri mi Berlin-Tempelhof. Mama ugam ulimo batizo, re an anwang’u nia fodi aromo ngo. Pirang’o abino ku paru maeno?

Nitimo lee ni Yehova ubino ira lembe ma tek pilembe abino jalworo mi tuko ngo. I kind oro ario zoo abed awok i tic mi lembanyong’a, re amio ngo lembatuca ni ng’atu moko acel de. Ento atimo alokaloka kinde m’atwio mer kud umego ku nyimego moko ma gigam giwodhiri ni Yehova ku cwinygi zoo man ma gigam gitimo ire ku tegocwinygi. Jutwio jumoko m’i kindgi i kambi mi masendi mi Junazi, jumoko ke i kol i Allemagne ma yo nyangu. Jumange ke lundo gibed gitero girasoma ni umego m’ubino i kol i Allemagne ma yo nyangu, i ayi ma jurucik ung’eyo ngo, kadok nwang’u jucopo  twiyogi de. Lembe ma gitimo umondo i wiya lee dit. Acaku paru nia, ka gitundo niketho kwo migi i ariti pi Yehova man pir umego migi man gilworo ngo kadok nimondo i kol, dong’ an de ukwayu atim kero lee pi niwodho lworo kud i ia.

Kinde m’agam adikara i kampany ma segi mi rweyo lembanyong’a i oro 1955, lworo ucaku thum kud i ia. I Barua moko, umego Nathan Knorr ukiewo nia etie kampany ma lee dit ma nwang’u fodi dilo upangu ngo ayi maeca i wang’e; baruane udok uwok i girasoma moko ma con eca jubed julwong’o nia Informateur *. Emedo nia tek jurwei ceke udikiri i kampanyne, “ebibedo dwi ma jubirweyo i ie lembanyong’a nisagu dwi mange ceke.” Lembuno utimere de andha kumeno! Nyanok i ng’eye, athiero kwo para ni Yehova man alimo batizo i oro 1956 karacelo ku baba man nyamira. Nindo moko i ng’eye, ugam ukwayere nia amak yub mange ma pire tek.

Pi oro ma dupa, ang’eyo nia ukwayu acak tic pa jayab yo, re abed adwoko lembene kwa cen ku ng’eye. Acaku mi kwong’o niponjo tic mi ng’iewo piny niai i ng’om ma woko, man mi oro piny i ng’om ma woko. Saa m’adaru niponjo ticne, amito nia akeatime nitundo ang’eye cuu kan acak tic pa jayab yo. I oro 1961, anwang’u tic i adhura mi Hamburg, ma tie dhuwat (port) ma dit mir Allemagne. Amiara lee mandha i tic maeno uketho amedara asu nidwoko tic pa jayab yo ku ng’eye. Adok ajik ku lembene kani?

Abedwoko foyofoc lee ni Yehova pilembe egam etio kud umego pi nikonya anyang’ nia lembe ma pire tek nisagu utie nitimo ire. Jurimba ma dupa gicaku tic pa jayab yo, e an de agam alubo lapor migi. M’umedo maeno, umego Erich Mundt ma jugam jutwio i kambi mi masendi utielo cwinya lee mandha nia aketh genogen para iwi Yehova. Ekoro nia i kambi kuca, umego ma gigam gijengiri i wigi gigi gidok gikwio i thenge mi tipo. Re ju ma giketho genogen migi iwi Yehova gigam gicungo ma tek, man i ng’eye, gidok gikonyo dilo pa Yehova lee mandha.

Bende, umego Martin Poetzinger, ma i ng’eye udok utimo i Guriri m’utelowic ubed utielo cwiny umego wang’ ma pol ku wec ma e: “Tegocwiny utie lonyo ma lee m’ukwayu wugwok cuu!” Anyamu i wec maeno cuu mandha; e i ng’eye aweko tic m’abino timo, man i dwi mir 6, oro 1963 acaku tic pa jayab yo. Eno ubino yub ma cuu dit m’amaku i kwo para! Dwi ario i ng’eye, ma fodi nwang’u acaku sayu de ngo tic mange, jukwayu nia acak timo tic pa jayab yo ma segi. Oro ma nok i ng’eye, Yehova utimo ira lembe ma nwang’u ang’eyo ngo nyanok de nia bitimere i kwo para. Julwong’a nicisomo dharaza mi 44 mi Gilead.

Ponji acel ma pire tek mandha m’anwang’u i bang’ umego Nathan Knorr gikud umego Lyman Swingle utie nia, “cwinyi kud utur pio pio i tic ma juori i kume.” Gitielo cwinywa nia wamedara asu ku tic mwa kadok nwang’u e yot ungo de. Umego Knorr upenjowa kumae: “Wubiwoketho wiwu i kum ang’o? Nyo i kum susu, ukudi, can mi dhanu? Kunoke nyo wubiketho wiwu nineno yen, thiwe, man mutoro ma dhanu gitie ko? Wuponj nimaru dhanu!” Nindo acel, kinde m’umego Swingle ubino mio ponji, ekoro thelembe m’uketho umego moko giweko tic; saa m’ebekoro lembene, dwande ng’ondere man wak ung’oi i ie. E eling’ ting’ nitundo kume poto. Lembe maeno umulo adundena lee dit uketho akeco nia ukwayu ngo anyai can i Kristu, man i umego pare ma gibegwoko bedoleng’ migi.​—Mat. 25:40.

Kinde ma junyutho kabedo ma juorowa i ie, umego moko ma gibino timo i Bethel gipenjowa nia wakenyuth kaka ma wabecitimo i ie. Gikoro lembe ma beco iwi kabedo ma tung’ tung’ ma juoro umego mange i ie, e an de ayero nia “juora i Congo (Kinshasa).” Saa ma giwinjo nying’ Congo, e giling’ ting’ man i ng’eye giwacu ira kumae: “Andha! Juori i Congo! Yehova ubed kudi!” I kind nindo maeca, jubed jumio lembang’eya nia lwiny utie lee dit i Congo, man thek ma dupa ubenegiri i kindgi. Ento aketho wiya zoo i kum ponji m’anwang’u i Somo mi Gilead. I dwi mir 9, oro 1967, nyanok i ng’ei ma wanwang’u diplom, an, umego Heinrich Dehnbostel man Claude Lindsay, wagam  wacoko woth pi nicidho i Kinshasa, ma tie adhura ma dit mi Congo.

Saa ma watundo i Kinshasa, waponjo dhok mi Français pi dwi adek. I ng’eye, wamaku avio wacidho i adhura mi Lubumbashi, ma nwang’ere yo piny mi Congo i kiew ku ng’om mi Zambie. Con nying adhurane bino Elisabethville. E i ng’eye wadok i ot mi bamisioner i die adhura maeno.

Calu ma nwang’u fodi jurweyo ngo lembanyong’a i kabedo ma pol mi Lubumbashi, wan re ma wabino ma kwong’a nirweyo lembanyong’a ni dhanu ma dupa mir adhurane. Nyanok i ng’eye, wacaku ponji mi Biblia ku dhanu dupa ma dong’ saa re m’ubino mbe mi ponjo ku dhanu ceke ma gimaru ponjine. Warweyo bende ni judongo pa gavmenti man ni bapolisi. Ju ma dupa m’i kindgi gibed gicayu ngo Lembe pa Mungu man tic mi lembanyong’a. Dhanu ma pol ma kuca giweco dhok mi Swahili; pieno, waku Claude Lindsay wacaku ponjo Swahili. I kind nindo ma nok ci juorowa i cokiri mi Swahili.

Kadok nwang’u lembe dupa ubino mio iwa mutoro de, re wanwang’ara bende ku peko ma tung’ tung’. Wang’ ma pol, basuda m’umer man ma gitie kud atum, kunoke bapolisi ma kwiny, ubed udotowa mananu. Nindo acel saa ma wani coko i ot mi bamisioner, bapolisi ucoro i wiwa kud atum, man gicokowa gicidho kudwa i biro ma dit mi polisi; giwok giketho wabedo i ng’om nitundo saa apar mi reto ka giwekowa.

I oro 1969, abino jaliew mi distrik. I tic maeno, saa moko wabed wawotho woth ma bor, i gengi  m’ucodho ni ie, saa moko ke kud i yo ma lum ujiyere i ie; i Afrika, gengi ma pol utie kumeno. I pacu acel, min gweno moko ku nyithindhe ubed uvuto i the pem m’abed avuto i wie. Abepoi i kum ayi ma wak pare ubed ucewa ko ma fodi piny ulero ngo. Ento mutoro lundo nega lee kan abeparu pi kite ma wabed wabedo ko kud umego i dhu mac nwang’u wabeweco iwi lemandha mi Biblia.

I kind peko ma dongo ma wakadhu kud i ie, acel ubino ni ii ku dhanu ma gibed gitimiri nia gitie Jumulembe pa Yehova ma ke i andha gibino dhanu mir ungu moko ma julwong’o Kitawala. * Jumoko m’i kindgi ulimo kadok batizo, man gidoko bende judong cokiri. Lembe ma ber utie nia ju ma dupa m’i kind dhanu maeno ma gibino ve “kidi m’upandre” gituc ungo niwondo umego ku nyimego ma gigwoko bedoleng’ migi. (Yud. 12) Nok nok, Yehova ukabugi cen kud i cokiri. I ng’eye dhanu ma wel migi lee dit gigam gimaku lemandha.

I oro 1971, juora adok atim i filial mi Kinshasa; kuca, atimo tic dupa, calu ve nineno lembe pa barua ma filial beoro ku ma betundo, nineno wi kwac mi girasoma, man atimo i biro ma neno wi tic mi lembanyong’a. I Bethel, aponjo nipangu tic i ng’om ma lac, re m’ubino mbe ku ndaki ma cuu man mac mi kura, man jam yeyo ter mandha de bino mbe. Saa moko, barua ma wabed waoro ubed utundo i cokiri ma tung’ tung’ i ng’ei dwi ma dupa. Jubed juore kud avio, i ng’eye jukoke i yei ma saa moko timo yenga ma dupa iwi pii nwang’u fodi emoko i kind avuraw. Re kadok kud i kind peko maeno ku mange de, tic ubed uwotho asu.

Azungo lee dit nineno ayi m’umego gibed giyiko ko kaka cokiri ma dongo kadok gibino mbe ku sente. Gibed giyiko bop iwi biey, gigoyo gang’ kud agada, gidolo ith agada ngulu ngulu ve uthac ni kabedo. M’umedo maeno, gicomo bwe ni tiend hangar man gikpero kolo i wie; kolone moko ke konyogi ni meza. Calu ma musumali ubino mbe, gibed gialu apokayen ka gitio ko ni thol pi nitwio piny. Kite m’umego ku nyimego gibed giwodho ko paru ma beco kara gitim tic ma tek maeno ubed uwang’u iya lii. Atuc nimarugi lee mandha. Avagi ugam unega lee dit saa ma juora pi nitimo i ng’om mange!

I oro 1974, juora i filial mi Nairobi, i ng’om mi Kenya. Tic ubino lee dit m’ugam ukwayu watim, pilembe saa maeca, filial mi Kenya ubed uneno wi tic mi rweyo lembanyong’a i ng’om apar ma ceng’ini kude, ma i ng’ombe moko nwang’u jukwero tic mwa. Jubed juora wang’ ma pol niliewo ng’om maeno, asagane Éthiopie. Saa nica, jubino nyayu ragedo i kum umego mwa mir Éthiopie, man gibedo kadhu bende kud i amulaic ma tung’ tung’. Jubed jusendo ju ma dupa m’i kindgi ku rac, man jubed jutwio jumange i kol; jumoko junego anega zoo. Ento gimediri asu niciro, pilembe gibino ku mer ma ceng’ini ku Yehova, man gimariri i kindgi.

I oro 1980, lembe moko ma ber mandha utimere i kwo para: anyomo nyamego Gail Matheson ma thugi ni Canada, man ma wasomo dharaza ma rom mi Gilead wakugi. Nwang’u i wang’e, ebed etimo tic mi misioner i Bolivie man pi niweco i kindwa, wabed wakiewo barua. Oro 12 i ng’ei somo, wabin wanwang’ara kendo i adhura mi New York. Nyanok i ng’ei rombo maeno, wagam wanyomo i Kenya. Abedwoko foyofoc lee dit ni Gail pilembe etie dhanu ma ii nineno lembe i kite ma Yehova neno ko, man efoyo ku piny m’etie ko. Ebemedere asu nikonya lee, man etie nyaramara para ma kacwinya.

I oro 1986, waku Gail wabed waliewo distrik man abino timo bende i Komite mi filial. I kind ticne, moko ubino nitimo i ng’om ma tung’ tung’ ma filial mi Kenya neno wigi.

I oro 1992, wayiko pi coko ma dit mir adhura m’utimere i Asmara ma tie adhura mir Érythrée, nwang’u fodi jukwero ngo tic mwa i ng’ombe. Wayenyo kabedo kpe ma jucopo timo cokone i ie, ka wabin wanwang’u ot moko acel kende ma dit, ma iye unyothere nisagu yo woko. Umego gimiiri lee  mandha pi niyike. Juruot ma dupa gikelo bongu juumo ko kore m’unyamere ceke; nindo mi coko ma dit, azungo lee dit kinde m’aneno nia ot maeca m’ubino rac ulund ulero man edoko ni kaka ma watimo i ie thier ni Yehova. E coko ukadhu ma ber mandha, man wabino dhanu ma romo 1 279.

Tic mi liew ma watimo ubino iwa yot ungo pilembe wabed wawilo kabedo kubang’ yenga. Wang’ acel, wagam wabedo i ot moko ma cuu ma nwang’ere i dhunam; nindo mange lundo, wabedo i ot ma jugiero there ku ith bati, man pi nicidho i kakonyiri ke wabed wawotho metre 100. Re i kabedo moko ci ma watimo i ie, lembe ma cuu m’udong’ i wiwa utie kite ma wabed wariyo ko duu i lembanyong’a ku jurwei, man juyab yo ma weg amora. Saa ma juorowa nia wacidh watim i ng’om mange, wagam waweko jurimo dupa i ng’eiwa man avagi ubed unegowa lee dit.

I kind oro 1987 man oro 1992, gavmenti ugam uyio pi tic mwa i ng’om ma dupa ma filial mi Kenya ubed uneno wie. Pieno jugam juyabu filial, man biro mi jang filial i ng’om ma dupa. I oro 1993, juorowa i birone mir Addis Abeba, i ng’om mir Éthiopie; i wang’e, jubed jutimo tic mwa i ng’ombe i amung’, man i saa maeno nwang’u dong’ gavmenti udaru yio pi ticne.

Yehova umio mugisa lee mandha iwi tic ma watimo i Éthiopie. Umego ku nyimego ma pol gicaku tic pa jayab yo. Niai i oro 2012, jurwei ma romo 20 wi dak gibed gimaku tic pa jayab yo kubang’ oro. M’umedo maeno, umego ginwang’u ponji dupa nikadhu kud i somo ma tung’ tung’ mi theokrasi, man jugiero bende Ot Ker ma kadhu 120. I oro 2004, juruot mi Bethel gidok i ot ma nyen, man Ot coko ma dongo ma jugiero keca de bino mugisa ma lee dit ni umego.

I kind oro ma dupa, waku Gail watheyo mer kud umego ku nyimego dupa mir Éthiopie. Wagam wamarugi lee pilembe gitie dhanu ma ber man gimaru bende dhanu. I kind nindo m’ukadhu ceng’ini, twoyo umondo i kumwa, e judwokowa i filial mir Europe centrale. Umego ku nyimego gimaruwa man gibepong’o yeny mwa ceke i filial maeni, re ava jurimbwa ma waweko i Éthiopie ucuku benegowa asu.

Waneno ku wang’wa kite ma Yehova uketho mediri utimere ko i tic pare. (1 Kor. 3:6, 9) Ku lapor, kinde ma warweyo wang’ ma kwong’a ni dhanu mi Rwanda m’ubino sayu cuivre i Congo, nwang’u fodi jurwei ma judwoko pigi umbe i ng’om mi Rwanda. Re kawoni, wend umego ku nyimego kadhu 30 000 i ng’om maeno. I oro 1967, jurwei ubino ma romo 6 000 i Congo (Kinshasa). Kawoni, wend jurwei mi Congo ukadhu 230 000, man dhanu ma kadhu milioni acel udikiri i Poi pi tho pa Yesu i oro 2018. Ng’om ceke ma filial mi Kenya ubed uneno wigi ke kawoni utie ku jurwei ma wel migi sagu 100 000.

Oro ma kadhu 50 i wang’e, Yehova ugam utio kud umego ma tung’ tung’ m’ugam ukonya nicaku tic mi saa ceke. Kadok fodi asu nyathi lworo moko ni ia de, re atuc niponjo nijengara iwi Yehova. Lembe m’akadhu kud i ie i Afrika uponja ninyutho cirocir, nibedo kud anyong’a, man nifoyo ku piny m’atie ko. Waku Gail, ka wabeneno umego gibetimo kero ninyutho jol, gibeciro peko ma dongo man giketho genogen migi iwi Yehova, lembene foyo iwa lee. Abefoyo Yehova lee dit pi bero m’enyutho iwa. Andhandha, Yehova umio ira mugisa nisagu ma nwang’u ageno.​—Zab. 37:4.