PIRANG’O baba ubino ku kwinyo ma lee kumeno? Wuwek akor iwu. Junyola nindo 29 mi dwi mir 7, oro 1929, man adongo i pacu moko ma nwang’ere i theng ng’om mi Philippines ma julwong’o Bulacan. Wabino mbe ku sente akeca man wabed wakwo ngo ve julonyo. Saa m’abino aradu, juaskari mi Japon umaku ng’om mi Philippines, e lwiny ugam utuk. Re lwinyne utundo ngo i pacu ma wabino i ie, pilembe pacune ubino bor. Radio mwa de bino mbe, kadok televizio kadi jurnal, pieno wabed wawinjo pi lwinyne i dhu dhanu.

Awiya fwa ubino 7 ma co ku ma nyir. Kinde m’adoko ku oro abora, kwarumira giku wang’umira gigama adok i bang’gi. Wabino i dini mi Katoliki, re kwarumira ubed umaru weco iwi lembe mi dini ku jumange, man ebed egamu girasoma mi dini ma jurimbe ubed umio ire. Abepoi, nindo moko emio ira Biblia man nyithibuku adek mi dhok mi Tagalog ma nying’gi ni e: Gwok, bedomoth man Tuco wi lembe * (som korolembe m’i there). Abed asomo Biblia lee dit, asagane Injili ang’wen. Eno re m’umio ira ava mi lubo lapor pa Yesu.​—Yohana 10:27.

I oro 1945, juaskari mi Japon gigam giai kud i ng’om mi Philippines. Ikind saa maeno, junyodo para gilwong’a nia adok i pacu. Kwarumira de uyio, e agam adok.

I dwi mir 12, oro 1945, Jumulembe pa Yehova moko uai kud i adhura mir Angat, man gibin girweyo lembanyong’a i ng’om ma thuwa. Jadit moko m’ikindgi ubino yo fwa, man ekoro lembe ma Biblia uyero iwi “ceng’ mi kajik.” (2 Timoteo 3:1-5) Elwong’owa nia wacidh i ponji mi Biblia i pacu moko ma ceng’ini keca. E acidho kenda, ento junyodo para gicidho ngo. Dhanu ma romo 20 ucidho i cokone, man jumoko uwok upenjo penji iwi lembe mi Biblia.

Anyang’ ungo cuu cuu i kum lembe ma jubeponjo, e anwang’u nia ukwayu awok adoki. Re i ng’eye nyanok jucaku wer; werne unyang’a lee, e  abedo. Ing’ei wer man rwo, julwong’o wan ceke nia wacidh i coko ceng’ yenga m’ulubo i Angat.

Cokone utimere i pacu p’umego ma nyinge Cruz; jumoko m’ikindwa uwotho pi kilometre ma romo 8 pi nitundo kuca. Wabino dhanu ma romo 50 kumeni, man lembe m’uwang’u ia utie nia kadok awiya mathindho de udwoko wang’ penji ma tek ma jupenjo iwi lembe mi Biblia. Amedara asu nicidho i coko; e nindo acel, jayab yo moko ma wang’e teng’ini, ma nyinge tie Damian Santos, m’ular ubino jatela mir adhura (maire de la ville), ukwayu nia avut yo pare. Diewor nica waweco kude traka iwi lembe mi Biblia.

I saa maeca, dupa m’ikindwa ugam ujolo m’umbe galu niponjo lemandha mir ukungu mi Biblia. Ing’ei m’alubo coko pi nindo ma nyanok kende, umego gipenja, man gipenjo jumange de kumae: “Nyo wumito wulim batizo?” Adwoko kumae: “Eyo, amito.” Ang’eyo nia abemito ‘timo ni Rwoth Kristu.’ (Jukolosai 3:24) E nindo 15 mi dwi mir 2, oro 1946 wagam waloro i kulo moko ma ceng’ini i the pacu keca, e wan ario wawok walimo batizo.

Ang’eyo nia Jukristu m’ulimo batizo gicikiri nirweyo lembanyong’a saa ceke calu ma Yesu de ubed urweyo. Re baba uparu nia acopo rweyo ngo pilembe fodi atie nyathin dit, man batizo m’alimo ubenyutho ngo nia aromo nirweyo. Akoro ire nia Mungu re m’ubemito warwei lembanyong’a mi Ker pare. (Matayo 24:14) Ayero ire bende nia abemito atim calku lembe m’ang’olo ni Mungu. Lembuno ubetimere tap i saa m’eyero lembe m’alar anyutho i caku pa wec maeni, nia ebituro tienda. Pidoic pa baba ubino pare nia eng’ol wang’a, kara awek magwei nirweyo lembanyong’a. Eno ubino wang’ ma kwong’a m’aweko piny ceke, thelembene, atwonara ku lembe dupa pi nitimo ni Yehova.

Juruot p’umego Cruz gikwayu nia adok abed i bang’gi i Angat. Giketho cwinya man cwiny nyaku migi ma nyinge Nora, nia wamak tic pa jayab yo. E wacaku tije nindo 1 mi dwi mir 11, oro 1947. Nora ubedo jayab yo i adhura mange, an ke adong’ i Angat.

Oro ario ing’ei m’atimo tic pa jayab yo, umego moko ma nyinge Earl Stewart uai i Bethel ubin umio korolembe i adhura mir Angat; dhanu ucokiri ma kadhu 500 pi niwinje. Emio korolembene kud Anglais, i ng’eye aloko paru ma dongo m’i ie ku dhok mi Tagalog. Eno ubino korolembe ma kwong’a m’agam aloko. Anglais m’aloko ko korolembe ngi e ang’eyo kani? Asomo pi oro abiro kende, re wang’ mapol juponji para ubed uweco kud Anglais. Bende, abed asomo jamtic ma tung’ tung’ mi dhok mir Anglais, pilembe nwang’u fodi girasoma utie nok dit i dhok mi Tagalog. Eno re m’uketho ang’eyo Anglais maber, m’atundo niloko ko korolembe dupa.

Umego Stewart uyero ni cokiri m’utie keca nia i oro 1950, bamisioner gibecidho i coko madit ma bitimere i New York i ng’om mir États-Unis ma thiwie tie Mediri mi tic pa Mungu. Pieno, biro mi filial ubedo ku yeny pa jayab yo acel kunoke ario pi nikonyo tic i Bethel. Abino acel m’ikind umego ma julwong’o. Kendo aweko piny ceke, re maeni pi nitimo tic i Bethel.

Atundo i Bethel nindo 19 mi dwi mir 6, oro 1950. Ot moko ma jubed jutio ko calu Bethel ubino ot madit m’utii, ma jugiero i parsel m’umaku hektar acel (10 000 m²), man yen utieko kum parsel ne tingili. Umego ma romo apar ku wie ubed utimo tic keca. Kugweno con, abed atimo tic i mafika. I ng’eye, ikum piny mi saa adek kumeni, abed acidh agomo bongu kaka ma jubed julwoko i ie bongu. Reto de abed atimo kumeno. Kadok ing’ei ma bamisioner gidwogo kud i coko madit de abedo asu i Bethel. Atimo lembe ceke m’umego gikwayu atim. Abed aboyo girasoma ma jubioro ni cokiri, abed ang’io i komand ma dhanu m’umaru somo girasoma mwa uoro, man abed atimo kaka ma jujolo i ie dhanu.

I oro 1952, julwong’a i kalasi mi 20 mi somo mi Gilead, kud umego mange abusiel m’uai i Philippines. Abino kud anyong’a madit mire maa! Kinde ma watundo i États-Unis, waneno man watimo lembe dupa m’ubino iwa welo. Kwo ma kuca de ubino tung’ ku mi pacu m’aai i ie.

Ku lapor waponjo nitio ku macin man jamtedo ma nwang’u fodi wanena de ngo i wang’e. Kadok  ng’ico ku lietho de ukoc bor! Kugweno moko kinde m’acew, anwang’u piny zoo kwor ma tar woko, eno ubino wang’ ma kwong’a m’aneno pei. Ebino leng’ mandha, re alund anwang’u nia kara eng’ic ng’ic ma yawe mbe!

Somo mi Gilead unyang’a lee akeca, uketho adieng’ ungo nyanok de ku lembe m’ukoc ku mi bang’wa m’awok anwang’u. Juponji mwa giponjowa cuu mandha man ginyutho iwa kite mi ponjo piny man mi timo sayusac. Kony ma yawe mbe m’anwang’u i somo mi Gilead uketho mer m’ikindwa ku Yehova udoko tek magwei.

Kinde m’anwang’u diplom, juora pi nindo moko calu jayab yo ma segi i theng adhura mi New York ma julwong’o Bronx. Pieno, i dwi mir 7, oro 1953, adikara i coko madit ma thiwie bino Lwak mi ng’om manyen, ma jutimo i Bronx keca. Ing’ei cokone, juora adok i Philippines.

Umego mi Bethel gigam giora nibedo jaliew mi twodiri. Eno umio ira kaka mi lubo lapor pa Yesu m’ubed uwotho i pacu kud i adhura ma bor bor, pi nikonyo dhanu pa Yehova. (1 Petro 2:21) Twodiri m’abino liewo umaku kabedo ma lee yor i diere mi cula madit mi Philippines ma julwong’o Luçon. Eketho i ie bende theng ng’ombe ma julwong’o Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac, man Zambales. Pi niliewo adhurane moko, abed awotho kud ikind cana ma nwang’ere iwi gudi mi Sierra Madre. Abed akwayu ju ma ringo mutukari ma dongo ka nyo gicopo yio abed lir lir iwi ter ma giyeyo, pilembe ayi mutukari mange, calu ve bis, man bende train ubed ukadhu ngo ku kuca. Wang’ mapol gibed giyio aidhi, re ebino kit wotho marac nisagu zoo.

Cokiri mapol ubino ku wend dhanu ma nok man nwang’u fodi ginyoliri manyen. Pieno umego ufoyo dit kinde m’akonyogi nipangu maber program mi coko, man mi rweyo lembanyong’a.

I ng’eye, juora pi niliewo twodiri m’umaku theng ng’ombe ma julwong’o Bicol ceke. I thenge maeno, ungu mi cokiri ubino kaka ma tung’ tung’ dupa, man juyab yo ma segi ma juoro kuca gibed girweyo kakare ma nwang’u fodi Jumulembe pa Yehova utundo ngo i ie. I pacu moko awok acidho i kabini ma jutadu yen ario kende i wie. Kinde ma fodi acungo iwi yende, agam aloro kugi ceke i vur. Kuma unyothere lee dit, man alogo pi saa ma lee, kan i ng’eye acidh amadhu cai!

Saa ma ani twodiri maeno, wiya caku paru pi Nora ma wakwong’o tic pa jayab yo wakude avwa. I saa maeno, Nora ubino jayab yo ma segi i adhura mi Dumaguete, e acidh aliewe. I ng’eye, wacaku kiewo barua ikindwa pi nindo moko, e i oro 1956 wagamara. Yenga ma kwong’a ing’ei gamiri mwa, wacidh waliewo cokiri ma nwang’ere i cula mi Rapu Rapu. Wabed waidho gudi ma dongo man wabed wawotho woth ma bor, re wabino kud  anyong’a ninwang’ara karacelo man nikonyo umego i kabedo ma bor.

Watimo tic i twodiri pi oro ang’wen, i ng’eye umego gilwong’owa i Bethel. Wacaku timo tic kuca i dwi mi 1, oro 1960. Ikind oro dupa m’atimo i Bethel, aponjo lembe lee dit saa ma wabino timo tic karacelo kud umego ma gitie ku rwom ma dongo i dilo pa Yehova. Nora de utimo tic ma tung’ tung’ dupa kud anyong’a i Bethel.

Ebino mutoro ma lee dit nineno kite ma wend dhanu m’ubetimo ni Yehova ubemedere ko i Philippines. Kinde m’abino i Bethel ma nwang’u fodi atie aradu man jamusuma, jurwei ubino 10 000 i ng’om mi Philippines ceke. Kawoni wel mi jurwei kadhu 200 000 i Philippines, man umego ku nyimego dupa gibetimo i Bethel pi nikonyo tic mi rweyo le mbanyong’a.

Calu ma nindo ubecidho, wagam wabedo ku yeny mi kabedo ma lac pi nitimo tic i Bethel. Pieno Guriri m’utelowic ugam ukwayu nia wayeny parsel ma waromo giero filial i ie. E wacidho wakud umego ma neno wi tic mi wodho buku, kubang’ dhugola mi dhanu m’utie ceng’ini i kum filial pi nipenjogi ka nyo gicopo lworo parsel migi iwa. Gin zoo gikwero, bende jalwo acel m’ikindgi uwacu iwa kumae: “Wan wa dhanu mi Chine walworo ngo, wang’iewo ang’iewa.”

Nindo moko kumeni, lembe ugam ulokere i ayi mange ma nwang’u wageno ngo. Ng’atu acel ma ceng’ini kudwa keca ubino dok i États-Unis, pieno epenjowa ka nyo wacopo ng’iewo parsel pare. I ng’eye, ng’atu mange de uwacu nia ebelworo pare, man eyero ni jirani pare nia gin de gilwor migi. Wadok wang’iewo kadok parsel pa jalwo m’uyero iwa nia “Wan wa dhanu mi Chine walworo ngo.” Ikind saa ma nyanok kende ci parsel mi filial udoko lac wang’ adek. Anwang’u nia Yehova re m’uketho lembe utimere kumeno.

Atimo i Bethel i oro 1950 nwang’u fodi atie jalawobi. Kawoni dong’ waku dhaku para ceke wadaru tii. Re cwinya ubedieng’ ungo nia pirang’o alubo tok Yesu kaka moko ci m’eora i ie. Kadok junyodo para giriema cen ku yo migi de, re Yehova udok umio iwa juruot ma lee mi dhanu m’umare. Ayio andha nia Yehova umio gin ceke ma wabino ku yenyne i tic moko ci ma watimo. Waku Nora wabefoyo Yehova akeca pi bero ceke m’etimo iwa man wabeketho cwiny jumange de nia giketh Yehova i amulaic.​—Malaki 3:10.

Nindo acel Yesu ulwong’o ng’atu moko ma joko ajok ma nyinge Matayo ma julwong’e bende Lawi nia ebed jalubne. Matayo utimo ang’o? Biblia uwacu nia, “eweko [piny] ceke, eai malu elubo ng’eye.” (Luka 5:27, 28) An bende aweko piny ceke pi nilubo tok Yesu. Dong’ abeketho cwiny jumange de nia gitim kumeno kara ginwang’ mugisa dupa.