RAKIDUAMNGE taiñ mülen noviembre küyen 1932 tripantu mu, Ciudad de Mexico mew, tüfachi fütra waria mew müley doy kiñe millon che. We elkünungey tati wünenke semaforo, feymu pu che rume ayüwkülefuyngün, welu fewla ka dungu mu ayüwküleyngün. Pu periodista müleyngün chew ñi akuken pu tren. Pepikafingün tañi camara, kidu engün am üngümkülelu (ingelkülelu) kiñe sakin witran. ¿Iney am? Joseph F. Rutherford, tati adkünufilu ti trokiñche Watch Tower. Pu peñi ka lamngen feychi waria mu ka üngümküleyngün ñi llowafiel tañi peñi Rutherford, kidu am küpalu tati fütra trawün mew küla antü ngealu.

Tati chillka The Golden Age (fewla ¡Despertad! pingey wingkadungun mu) feypi: “Rüfngey llemay, tüfachi fütra trawün akordangekeay ñi fente falin-ngen mu”, kellukelu kay tañi doy amuldungungeal ti rüf dungu Mexico mew. Welu tüfachi trawün mu 150 che müten trawüy. Feymu, ¿chumngelu fente falin-ngefuy?

Petu ñi femngenon ti fütra trawün, pichin che müten koningün ti rüf dungu Mexico mew. Ti tripantu 1919 mu, eluwi ñi femngeal kiñeke trawün ñi amual kom pu Chillkatukelu Biblia Mexico mu, welu rupalu feychi tripantu doy pichin trawünche mülefuy. Elkünungelu ti ngünenieelchi ruka Ciudad de Mexico mew 1929 mu, rakiduamngefuy ñi doy küme amuleal ti amuldungun, welu rupay kiñeke küdawngechi dungu. Jewba ñi trokiñche feypifi tati pu wünelekelu amuldungun mu ñi negosianoal petu amuldunguyawlu engün. Kiñe wünelekelu rume illkuy, feymu püntüwi Jewba ñi trokiñche mu ka kidu adkünuy tañi trokiñche ñi chillkatual Biblia. Kafey tati adkünukefilu ti ngünenieelchi ruka femi kiñeke dungu Biblia ñi eluñmakenoel, feymu feypingey ñi adkünuwenoafiel. Pu peñi ka lamngen püntükenolu Jewba mu duamniefuyngün ñi yafültukungeal.

Ngepalu taiñ peñi Rutherford, yafültukufi pu peñi ka pu lamngen. Wüli epu wewpin ti fütra trawün mew ka kechu wewpin ti radio mu, ñi yafültukuafiel pu che. Mexico mu turpu femngechi amuldungungekelafuy radio mew. Rupalu ti fütra trawün, elkünungey kangelu peñi ñi adkünuafiel ti ngünenieelchi ruka, femngechi ñi küme amuleal ti amuldungun küdaw. Feychi mu, pu Dungukelu Iney Ngen Jewba ngüneduamingün Jewba ñi kümelkaetew, feymu eluwingün ñi amuldungual kom tañi newen mu.

Fey wüla, 1933 mu, mülefuy fütra trawün Veracruz mu ka Ciudad de Mexico mew. Pu peñi ka pu lamngen küme yeniefuyngün ñi amuldungun küdaw, ka rume küme tripay tüfa. Rakiduamnge, 1931 mu mülefuy 82 amuldungukelu, welu 1941 mu ¡doy 800 amuldungukelu mülerkefuy! Ka warangka che peno puwingün Ciudad de Mexico mew ñi amual ti fütra trawün 1941 mu.

Pu Dungukelu Iney Ngen Jewba eluwingün ñi wüldungual tañi fütra trawün “Lifre Trokiñche” pingefulu, ñi femngeal 12 waria Mexico mu * (inaduamnge ti kimal dungu). Makuñtukuniefingün reke epu cartel pültrülelu ka traringelu kiñe lasu mu, fey niefuyngün kiñe kartel furi püle ka kangelu tañi itrotripa mu. Pu Dungukelu Iney Ngen Jewba eluwingün ñi femngechi amuldungual 1936 mu.

Pu Dungukelu Iney Ngen Jewba ñi femngechi wüldunguyawün tati fütra trawün, rume küme tripay Ciudad de Mexico mew. Feymu kiñe chillka La Nación pingelu, feypi: “Ti wünen antü ñi trawün mu feypingeyngün ñi mangelafiel doy fentren che. Welu ti kangelu antü mew pepi konlay kom tati pu che”. Ti Iglesia Catolica rume illkuy, feymu chaftufi Jewba ñi pu che. Welu pu peñi ka lamngen llükalayngün, fey fentekünulayngün ñi wüldungufiel ti fütra trawün. Ti chillka La Nación ka feypi: “Kom tati pu che peeyew engün”. Feychi chillka ka niefuy kiñe adentun pengelkelu pu peñi wüldunguyawlu rüpü püle Ciudad de Mexico mew, ka feypi ti adentun mu: “Kiñe fütra trokiñ weychafe reke miyawingün rüpü mu”.

Feychi tripantu mew, tati fütrake trawün femngekefuy kiñeke waria müten Mexico mew, feymu epe kom pu Dungukelu Iney Ngen Jewba rume küdawtukefuyngün ñi puwal. Fentren peñi ka lamngen mülekefuyngün püntülechi lof mew, ka ngelafuy karretera ka tren no rume. Feymew pu amualu ti fütra trawün mew, ñi puwal chew ñi akuken pu tren, furiku mu amukefuyngün kam fentren antü trekakefuyngün, femngechi ñi amual ti fütra trawün mu.

Epe kom pu Dungukelu Iney Ngen Jewba pofrengefuyngün ka ngellu trapümkefuyngün plata ñi puwal ti fütra trawün mew. Puwlu engün umañpukefuyngün kakelu peñi ka lamngen ñi ruka mew, tüfa engün piwkeyeeyew ka küme lloweyew. Kakelu umañpukefuyngün Trawünwe Ruka mu. Kiñe rupa, 90 peñi ka lamngen umañpuyngün ti ngünenieelchi ruka mu, fey kiduke kuduyngün wente 20 caja mew. Ti Anuario feypi tati pu peñi ka lamngen ñi rume mañumkülen engün, tati pu caja “doy pañushkülelu ka eñumkülelu am ti cemento mu”.

Müna küdawtukefulu rume, feychi pu Dungukelu Iney Ngen Jewba müna ayüwkülekefuyngün ñi trawüluwal tañi pu peñi ka lamngen engün. Famülke mew, pu doy 850.000 Dungukelu Iney Ngen Jewba ñi mülen Mexico mu ka femngechi rakiduamkeyngün fente tañi mañumkülen mu * (inaduamnge ti kimal dungu). Ti Anuario 1949 feypi: “Rupalu rume küdawngechi dungu mew, pu peñi ka lamngen fentekünukelayngün tañi poyefiel ta Jewba ayüwün mu. Feymu dewlu tati fütrake trawün, fentren küyen mu nütramkakeyngün ti fütra trawün mew. Fey ramtukeyngün: ‘¿Chumül am müleay ka fütra trawün?’”. (Taiñ kuyfike dungu ti ngünenieelchi ruka Centroamerica mu.)