1. ¿Chem kümeafuy taiñ femal? ¿Chumngelu am (chemu)?

FILL antü kimelngekeiñ kakerume dungu, welu ¿chumngentuafiyiñ kay? ¿Chumngechi kimürpuafuiñ ti rüf dungu? Kümeafuy taiñ kim ngüneduamafiel ñi rüfngepen may taiñ kimelngekeel, femngechi taiñ küme dullial (ngümintual) chem chumal (Proverbios 3:21-23; 8:4, 5). Femnoliyiñ, tati Weküfü ka tañi ngünenieel pu che welurakiduamelafeiñmu (Efesio 5:6; Kolosense 2:8). Welu, taiñ kim ngüneduamafiel ñi rüfngepen may taiñ kimelngekeel, duamfali taiñ inaduamal kom ti dungu. Proverbios 18:13 feypi: “Kiñe che llowdungulu petu ñi allkütunon kiñe dungu, tüfa re wedwedka dungungey ka yewen-ngey”.

2. ¿Chem inaduamaiñ tüfachi chillkatun mu?

² Tüfachi chillkatun mu, inaduamaiñ chumngelu kiñeke mu küdawngeafuy doy inaduamal ti dungu taiñ kimelngekeel, femngechi taiñ kimürpual ti rüf dungu ka küme dullial chem chumal. Kafey kimürpuaiñ kiñeke ngülam ka nütram Biblia mew tripalu, fey tüfa kelluaeiñmu taiñ kimal chumngechi kim ngüneduamafiel taiñ kimelngekeel.

3. ¿Chumngelu müley taiñ inanieafiel ti ngülam mülelu Proverbios 14:15? (Inaduamnge ti adentun ellaka mu mülelu).

³ Famülke mu kimelngekeiñ fillke dungu internet mu, television ka kakelu femngechi dungu. Kafey llowkeiñ chi fentren correo electronico, mensaje kam taiñ pu weni küme piwke mu nütramkalelkeeiñmu chi fillke dungu. Welu kakelu che koylatukey ka feypikey welulkalechi nütram, feymu kuñiwtukuwaiñ. Biblia mew, ¿chem ngülam kelluafeiñmu taiñ kim ngüneduamafiel taiñ kimelngekeel? Proverbios 14:15 feypi: “Ti kim chengenolu feyentukey kom ñi feypingeel, welu ti adümuwün-ngelu küme rakiduamkey tañi chem chumal”.

4. 1) Ñi feypin Filipense 4:8, 9, ¿chumngechi kelluafeiñmu küme dullial chem taiñ papeltual? 2) ¿Chumngelu papeltuaiñ re manelfalngechi dungu müten? (Inaduamnge ti wichulechi dungu “ Kiñeke kellu taiñ kimürpual manelfalngechi dungu”).

⁴ Taiñ küme dullial chem chumal, duamnieiñ kimal manelfalngechi dungu. Feymu kuñiwün mu dulliaiñ chem taiñ papeltual (papeltunge Filipense 4:8, 9). Papeltukelayaiñ manelfalngenochi noticia tripalu internet mu, ka famentuafiyiñ correo electronico ka mensaje kimfalngenolu ñi rüfngen tañi nütram, tüfa ta re ngünamka dungu ürke. Doyelchi may, papeltulayaiñ ñi kimeltukeel internet mu pu püntülechi kristiano kayñetufilu Jewba ñi rüf dungu. Tüfa engün am ayüniey taiñ welurakiduamelaetew ka taiñ püntüwal Jewba tañi trokiñche mu. Longkontukuaiñ, papeltuliyiñ manelfalngenochi dungu, weda triparpuaiñ. Feymu turpu rakiduamlayaiñ: “Papeltuafun koylake dungu, welu chumlayaenew rume” (1 Timotew 6:20, 21).

5. Pu israelche, ¿chem koylake nütram allkütuyngün? ¿Chum duameleyew tüfa?

⁵ Mülen mu koylake nütram, tripakey re wedake dungu müten. Mongen mu Moyse, mari epu lloftumapufe amuyngün ti Feypikünuelchi Mapu mu. Wiñotulu engün, mari lloftumapufe feypipatuyngün re wedake dungu (Números 13:25-33). Tüfa engün doyelkünurpufingün ñi nütramkan, feymu llükalkafingün ta che, fey yafüngewetulayngün (Números 14:1-4). ¿Chumngelu anta fente weda duami ta che? Epe kom pu lloftumapufe kiñewi ñi nütram engün, feymu chi feyentuy ta che. Fey pilay allkütual ti kümeke dungu ñi küpalel ti epu lloftumapufe ti Feypikünuelchi  Mapu mu (Números 14:6-10). Pu israelche eluwlay ñi inaduamal kom ti dungu ka maneluwlayngün Jewba mu, doy may allkütuyngün re koyla nütram müten, ¡müna weda!

6. Koyla dunguyengele Chaw Jewba ñi pu che, ¿chumngelu afmatulayaiñ?

⁶ Doy kuñiwtukuwaiñ allkütuliyiñ ñi dunguyengeel Jewba tañi pu che. Ngoymalayaiñ, tati Weküfü eluwküley ñi ‘dalluntukuafiel taiñ pu peñi ka pu lamngen’ (Apokalipsi 12:10). Jesus ka feypi taiñ pu kayñetukeetew üyawtuaeiñmew “epe fill koyla dungu mew” (Matew 5:11). Feymu longkontukuliyiñ ñi feypin Jesus, afmatulayaiñ koyla dunguyengele Chaw Jewba ñi pu che.

7. Petu taiñ mandanon kiñe correo kam mensaje, ¿chem ramtuwaiñ?

⁷ ¿Ayükefimi mandalelafiel correo electronico ka mensaje tami pu weni? Allkütulmi kiñe noticia tami afmatuletew kam ñi rupan kiñe müna küme dungu, kiñe werken reke trokiwafuymi chi ka ayüafuymi kom che tañi kimal. Welu petu tami mandanon kiñe correo kam mensaje, ramtuwaymi: “¿Rüfngepey may tüfachi nütram? ¿Küme kimniepen may kom ti dungu?”. Kimnolmi ñi rüfngen kiñe nütram, koylake dungu nütramkayawafuymi chi. Feymu mandalayafimi ta kakelu che feychi mensaje kam correo, ¡apümfinge llemay!

8. 1) Kiñeke pais mu, ¿chem chumingün pu kayñetukefilu Jewba ñi pu che? 2) Iñchiñ kay taiñ pinon mu rume, ¿chumngechi konküleafuiñ ñi femkeel taiñ pu kayñe?

⁸ Welu ka dungu müley taiñ pekanka mandanoal correo kam mensaje taiñ llowkeel. Kiñeke pais mu, taiñ pu peñi ka lamngen newe elungekelay ñi amuldungual kam katrütungekey tañi amuldunguwenoal. Feychi mapu mu, taiñ pu kayñe feypikey chi koylake nütram taiñ llükalkayaetew ka taiñ welukonkechi maneluw-wenoal. Rakiduamaiñ chem ñi rupan Union Sovietica mu. Pu soltawkülefulu üye mu, KGB pingelu, dalluntukufi kiñeke longkolelu ti trawünche mu ñi kayñetutufiel engün Jewba ñi trokiñche * (inaduamnge ti kimal dungu). Kiñeke peñi ka lamngen feyentuyngün feychi koylake dungu ka püntütripayngün Jewba ñi trokiñche mu, ¡müna weda! Rupalu chi antü, kiñeke peñi ka lamngen wiñotuyngün Jewba mu, welu kakelu turpu femlayngün. Feyentulu am feychi koylake nütram, weniyewetulafingün ta Jewba  (1 Timotew 1:19). Iñchiñ kay, ¿chumafuiñ taiñ femngechi weda triparpunoal? Mandalayaiñ wedake dungu ka chem nütram no rume kimfalngenolu ñi rüfngen. Feyentufemlayaiñ kom taiñ allkütukeel. Doy may, eluwaiñ taiñ küme inaduamal kom ti dungu.

9. Kiñeke mu, ¿chumngelu doy küdawngeafuy kimürpual ti rüf dungu?

⁹ Kiñeke mu, doy küdawngeafuy taiñ kimürpual ti rüf dungu ka küme dullial chem chumal, ¿chumngelu am? Kiñeke nütram feypikelay kom ñi rupan. Kakelu nütram reyükey rüfngechi dungu ka koylake dungu, feymu ¡feyentulayaiñ feychi nütram! Fey, ¿chumafuiñ kay taiñ ngünenkanoaetew femngechi nütram? (Efesio 4:14).

10. 1) Kiñeke israelche, ¿chumngelu am epe weychafuyngün pu kakelu israelche? 2) ¿Chem kellueyew tañi femnoal engün?

¹⁰ Kimürpuafuiñ falinke dungu ngüneduamliyiñ ñi rupan pu israelche mülekefulu konwe antü ad püle Jordan lewfü mu Josue ñi antü mew (Josué 22:9-34). Kidu engün kimürpuy ñi femün pu israelche mülekefulu tripawe antü ad püle Jordan lewfü mu. Biblia feypi: “Fey puwlu engün ti lof mapu mülelu Jordan, Kanaan mapu mu, pu Ruben tuwün-ngelu, pu Gad tuwün-ngelu ka ti rangi trokiñche tuwlu Manase mu dewmayngün kiñe altar inafül Jordan, afmatufalngefuy ti fütra altar. Fey wüla, pu kakelu israelche kimürpuyngün tüfa ka feypingün: ‘¡Tüfey! Pu Ruben tuwün-ngelu, pu Gad tuwün-ngelu ka ti rangi trokiñche tuwlu Manase mu dewmayngün kiñe altar Kanaan mapu ñi longkomen mu, ti lof mapu inafül Jordan, feychi trokiñ mapu ñi ngen-ngeel pu israelche’. Fey pu israelche kimlu tüfa, kom engün trawüluwi Silo mu tañi weychameafiel engün” (Josué 22:10-12). Inaduamnolu kay kom ti dungu, rakiduamingün pu israelche mülekefulu tripawe antü ad püle ñi kayñetufiel ta Jewba. Welu petu tañi weychamenon (awkamenon), pu israelche mülekefulu konwe antü ad püle werküfingün kiñeke wentru tañi ngüneduamal ti dungu. ¿Chem kimürpuyngün? Feychi pu israelche dewmalayngün ti altar ñi chalintukulelafiel mañumtun ta koylake dios. Doy may, dewmayngün tüfa kom che tañi kimal ñi poyefiel ta Jewba engün. Pu israelche weychamelafingün tañi pu peñi, doy may wüne eluwingün ñi küme kimal kom ti dungu. ¡Müna ayüwmapelay engün!

11. 1) Mefiboset, ¿chumngechi wedalkangefuy? 2) ¿Chumürkeafulu David tañi wedalkanoafiel ta Mefiboset?

¹¹ Kiñeke mu iñchiñ ka wedalkangeafuiñ nütramyengele müte rüfngenochi dungu. Tüfa rupay Mefiboset. Ti longko ülmen David elufi ta Mefiboset kom ti mapu ñi ngen-ngekefel tañi laku em Saul (2 Samuel 9:6, 7). Welu fey wüla, David allküy kiñe weda nütram Mefiboset mu. Kidu inaduamlay ñi rüfngepen may tüfachi nütram, doy may müntuñmafi ta Mefiboset kom tañi niekefel (2 Samuel 16:1-4). Fey wüla David nütramkafi ta Mefiboset, fey kimtukuy ñi rume wedakünun. Feymu wiñoleltufi kiñeke dungu  tañi müntuñmael (2 Samuel 19:24-29). ¿Chumürkeafulu David tañi wedalkanoafiel ta Mefiboset? Mülefuy tañi feyentufemnoal tañi feypingeel, welu may küme inaduamal kom ti dungu.

12. Koyla dunguyengelu ta Jesus, ¿chem chumi?

¹² Koyla dunguyengelmi, ¿chumafuymi kay? Ka femngechi dungu mu rupay Jesus ka Juan ti Fawtisachefe (papeltunge Matew 11:18, 19). Fey, ¿chem chumi Jesus? Kidu eluwlay ñi rakiduamelafiel ta che tañi koylangen feychi nütram. Doy may, ngülamtufi engün tañi küme inaduamal ti dungu. Jesus ayüniefuy pu che tañi doy ngüneduamal kidu tañi femün ka tañi kimeltun. Chumngechi feypi ta Jesus, pu che ñi femkeel mew kimfali ñi nien “Ngünechen tañi kimün” (Matew 11:19).

13. Koyla dunguyengeliyiñ, ¿chem chumafuiñ?

¹³ Iñchiñ ka kimürpuafuiñ falinke dungu Jesus tañi femün mu. Kiñeke mu, pu che reyükey rüfngechi dungu ka koylake dungu iñchiñ mu, kakelu feypikey re koylake dungu müten. Rupan mu tüfa, “yamngewelayafuiñ chi” rakiduamafuiñ. Welu chumngechi yenieiñ taiñ mongen pengelngeay taiñ chumngechi chengen. Feymu inayentuafiyiñ ta Jesus, taiñ küme femün mu pengelkünuaiñ ñi koylangen taiñ weda dunguyengeel.

14, 15. ¿Chumngelu am maneluwlayaiñ kidu taiñ kimün?

¹⁴ Rüfkünu llemay, müley fentren manelfalngenochi dungu, feymu küdawtuafuiñ taiñ kimürpual ti rüf dungu ka küme dullial chem chumal. Welu kafey küdawtuafuiñ taiñ kulpafe chengen mu. Fentren tripantu yenieafuiñ chi taiñ küdawelkefiel ta Jewba, feymu adümürpuiñ chi falinke dungu. Kafey kakelu che yamniekeeiñmu chi taiñ kim ngüneduamün mu. Fey, ¿wedalkapeafeiñmu may tüfa?

¹⁵ Feley llemay, rumeñma maneluwafuiñ taiñ kimün mew. Taiñ chum duamkülen ka taiñ chumngentukefiel kiñe dungu ngünenierpuafuy taiñ rakiduam. Fey rupale kiñe dungu, adümniefilu tüfa trokiwafuiñ, küme kimnoliyiñ rume kom ñi rupan. ¡Müna kuñiwün-ngerkey tüfa! Feymu Biblia ngülamtukeeiñmu taiñ maneluwnoal taiñ rakiduam mu müten (Proverbios 3:5, 6; 28:26).

16. Feytachi pengelün dungu mu, ¿chem rupay kiñe local mu? ¿Chem rakiduami Tomas?

¹⁶ Rakiduamnge tüfachi pengelün dungu: kiñe longkolelu Tomas pingey, konantü amuy ta kiñe local imealu. Fey pefi kangelu longkolelu, Juan pingey, anüley kiñe domo engu, welu kidu tañi afkadi no. Müna küme rupaleyngu. Ayekawmekeyngu ka pangkowingu. Juan ñiwalfilu tañi afkadi trokifi Tomas. Fey ramtuwi: “Juan, ¿wüdapeafi may tañi domo? ¿Chumleay chi tañi pu pichikeche?”. Tomas fill rakiduamkülewey dew pekefulu am ñi rupan femngechi dungu. Eymi kay, kidu reke rupafulmi, ¿chem piafuymi?

17. Feytachi pengelün dungu mu, ¿chem kimtukuy Tomas? ¿Chem kimeltukeeiñmu tüfa?

¹⁷ Pichi felenge. Tomas rakiduamürpuy  Juan ñi ñiwalfiel tañi afkadi, welu ¿küme kimniepey may kom ñi rupan? Feychi pun, Tomas mütrümfi ta Juan. Fey kimtukuy Juan ñi lamngenyefiel feytachi domo. Juan ñi lamngen fütra kamapu müley, fey rupay fentren tripantu tañi pew-wekenon engu. Kidu kiñeke ora müten miyawpay, feymu amuyngu ta kiñe local imealu. Welu Juan ñi domo pepi amulay. Tomas allkütulu tüfa, ¡müna ayüwmapelay ñi nütramkalelnofiel iney no rume tañi rakiduamel! ¿Chem kimeltukeeiñmu tüfa? Tunten tripantu yeniefuliyiñ rume taiñ küdawelkefiel ta Jewba, duamfali küme kimal kom ti dungu femngechi taiñ kimürpual ti rüf dungu ka küme dullial chem chumal.

18. ¿Chumngelu weda rakiduamürpuafuiñ taiñ pu peñi ka lamngen mu?

¹⁸ Küme yewlayafuiñ chi kiñe peñi kam lamngen iñchiñ, fey kimürpuliyiñ ñi weda miyawün chi, eluwlayafuiñ taiñ inaduamal ñi rüfngepen may tüfa. Re rakiduamküleliyiñ taiñ küme yewkenon, weda rakiduamürpuafuiñ feychi peñi kam lamngen mu. Feymu allküliyiñ ñi weda dunguyengeel feychi peñi kam lamngen, ayüafuiñ chi taiñ pürüm feyentual, kimfalngenofule rume ñi rüfngen. Rüfkünu may, weda rakiduamküleliyiñ taiñ pu peñi ka lamngen mu, feyenturpuafuiñ koylake dungu kidu engün mu (1 Timotew 6:4, 5). Fey, ¿chumngechi famentuafuiñ tüfa? Eluwlayaiñ ñi mülenagal ütriruwün ka wedake rakiduam taiñ piwke mu. Ngoymalayaiñ, Jewba ayüniey taiñ piwkeyeafiel pu peñi ka lamngen ka wiñoduamatuafiel kom piwke mu (papeltunge Kolosense 3:12-14).

19, 20. 1) ¿Chem ngülam Biblia mu kelluaeiñmu taiñ kim ngüneduamafiel ti dungu? 2) ¿Chem ngüneduamaiñ küpalechi chillkatun mu?

¹⁹ Famülke mu, rume küdawngey kimürpual manelfalngechi dungu ka kim ngüneduamafiel ñi rüfngepen may tüfa. ¿Chumngelu am? Müley fentren manelfalngenochi dungu, reyülekey rüfngechi dungu ka koylake dungu, kafey kulpafe chengeiñ. Welu, ¿chem kelluafeiñmu? ¡Biblia ñi ngülam llemay! Kiñe tüfa feypiley: “Kiñe che llowdungulu petu ñi allkütunon kiñe dungu, tüfa re wedwedka dungungey ka yewen-ngey” (Proverbios 18:13). Biblia ka ngülamtukeeiñmu feyentunoal kom taiñ feypingeel (Proverbios 14:15). Kafey Biblia feypi taiñ maneluwnoal taiñ rakiduam mu müten, fentren tripantu yeniefuliyiñ rume taiñ küdawelkefiel ta Jewba (Proverbios 3:5, 6). Welu taiñ kelluaetew Biblia ñi ngülam, eluwaiñ taiñ kimürpual manelfalngechi dungu müten. Femngechi femliyiñ, kimürpuaiñ ti rüf dungu ka küme dulliaiñ chem chumal.

²⁰ Welu fentepuwlay tüfa, ¿chumngelu ka küdawtuafuiñ taiñ kimürpual ti rüf dungu? Iñchiñ taiñ pu chengen eluwkeiñ ñi jusgacheal taiñ pekeel mu müten. Küla dungu taiñ pekeel welulkayafeiñmu taiñ chumngechi trokikefiel pu che, ¿chem am tüfa? Ka, ¿chumngechi famentuafuiñ? Küpalechi chillkatun mu ngüneduamaiñ tüfa.