1, 2. Ti küme mülewe mu, ¿chem kakerumechi dungu rakiduamkey pu che?

TATI fütra trawün Seul mapu mew (Corea) amuy fentren pu peñi ka pu lamngen fillke trokiñke mapu tuwlu. Tripatulu engün estadio mu, pu peñi ka pu lamngen Corea tuwün-ngelu walloñmaeyew engün. Müna ayüfalngey chumngechi maychikünuy tañi kuwü ñi welukonke feypial engün: “¡Pewaiñ ti Küme Mülewe mew!”. ¿Chem küpa feypi tüfa?

² Wall Mapu püle, kakerumey chem ñi rakiduamkeel pu che ti küme mülewe mew, “paraiso” ka pingey wingkadungun mu. Kiñeke che feypikey “re pewma müten”. Kakelu “chew rume müleli ayüwküleli, tüfa kiñe küme mülewe llemay” pikeyngün. Eymi kay, ¿chem rakiduamkeymi ti Küme Mülewe mu? ¿Maneluwkeymi ñi akual küpalechi antü mu?

3. ¿Chew wüne nütramkangey ti Küme Mülewe Biblia mu?

³ Biblia feypi ñi mülekefel kuyfi kiñe küme mülewe, ka ñi wiño mületual küpalechi antü mu. Génesis 2:8 fey tati wünen rupa ñi nütramkangeel tati küme mülewe. Ebrew  kewün mu feypi “kiñe anümkawe tati Eden trokiñ mapu”. ¿Chem küpa feypi “Eden”? Tüfa ta “Ayüfal” pingey, feymu müna küme üy tukulelngey ta tüfachi anümkawe, ¿chumngelu am (chemu)? Feychi lof müna ayüfalngefuy, fentren küme iyael mülefuy, ka küme felekefuy pu che pu kulliñ engün (Génesis 1:29-31).

4. Feychi anümkawe tati Eden trokiñ mapu, ¿chumngelu feypiafuiñ kiñe küme mülewe ngefuy?

⁴ Tati ebrew dungu rulpadungungelu “anümkawe”, griegu kewün mu rulpadungungey paradeisos. Kiñe lifru feypi, allkütulu tüfachi dungu kiñe griegu che, rakiduamafuy kiñe fütra lof ayüfalngelu, nienolu chem no rume ñi wedalkayaetew, nielu fütrake anümka wülkelu fentren kümeke fün. Kafey müley lif wütrunko, inaltu üye mu ütakey pu kechan ufisa ka kakelu kulliñ (Cyclopaedia ñi entuel M’Clintock ka Strong; ka ngüneduamafuymi Génesis 2:15, 16).

5, 6. 1) Adan Eva engu, ¿chumngelu elungewelay ñi müleal tati Küme Mülewe mu? 2) Kiñeke che, ¿chem dungu ramtuwafuy?

⁵ Jewba eli Adan Eva engu ñi mongeleal femngechi küme mülewe mu. Welu kidu engu allkütulafingu ta Jewba, feymu elungewelay ñi müleal tati Küme Mülewe, tañi pu küpanche no rume (Génesis 3:23, 24). Mülewenolu rume pu che üye mu, feychi ayüfalchi lof petu mülepelayafuy küpalu wüla ti Fütra Mangin Ko Noe ñi antü mu.

⁶ Kiñeke ramtuwafuy: “¿Wiño mülepeafuy may kiñe Küme Mülewe Mapu mew?”. Fey, ¿kimfalngepey may ñi rüfngen tüfa? ¿Chumngelu maneluwafuiñ müleal taiñ piwkeyenieelchi che iñchiñ kiñe Küme Mülewe mu? ¿Chumngechi kimeltulelafuiñ ta kakelu che ñi rüf müleal kiñe küme mülewe?

7. Jewba, ¿chem falin dungu feypikünufi ta Abraam?

⁷ Ñi kimal kom tüfachi dungu, kümeafuy taiñ ngüneduamafiel Biblia, tüfachi lifru küpalu kay Jewba mu, tati dewmafilu ti Küme Mülewe ellaka mu. Fey, ngüneduamaiñ chem ñi feypifiel Jewba ta Abraam, ‘eymi tami küpanche “kuyüm reke mülelu ina lafken” feleay’ pifi. Fey feypikünufi tüfachi falin dungu: “Itrokom che mülelu kom trokiñke mapu mew lloway küme felen kisu engün fey eymi tami mungeltufiel [allkütufiel] mew” (Génesis 22:17, 18). Fey wüla, Jewba ka femngechi feypikünufi Abraam tañi fotüm ka tañi laku (papeltunge Génesis 26:4; 28:14).

8. Jewba ñi feypikünun mu, ¿chem rakiduami chi Abraam?

⁸ Biblia feypilay Abraam ñi rakiduamkefel pu che ñi küme feleal kiñe küme mülewe wenu mu. Doy may kidu allkütulu Jewba ñi feypikünun “kom trokiñke mapu mew” ñi küme feleal, Abraam rakiduampelay ñi küme feleal pu che Mapu mew. Welu Biblia, ¿ka chem dungu pengeli ñi müleal tati küme mülewe Mapu mew?

9, 10. ¿Ka chem feypikünun pengelkeeiñmu ñi müleal kiñe küme mülewe?

⁹ Abraam tañi küpanche, David, feypi küpalechi antü mu “ti wedake che ngewetulayay engün” (Salmo 37:1, 2, 10). Welu may, “pu ñomngelu ngen Mapu ngeay engün, ka rüf ayüwküleayngün ñi  mülen fentren tüngün”. David ka feypikünuy: “Tati pu norngechi che lloway ti Mapu ñi ngen-ngeal engün, ka rumel müleayngün fey mu” (Salmo 37:11, 29; 2 Samuel 23:2). Tüfachi feypikünun, ¿chumngechi kellufi pu che küpa femlu Chaw Dios ñi ayükeel? Kidu engün maneluwi, küpalechi antü mu pu norngechi che müten müleafuy Mapu mu, ka tüfa kiñe küme mülewe ngetuay, Eden reke kuyfi.

¹⁰ Rupalu chi antü, epe kom pu israelche feypilu “iñche poyekefiñ ta Jewba”, famentufingün ta kidu. Feymu Jewba elufi tati pu babiloniache ñi wewafiel tati pu israelche, wedalkayafiel ti mapu, ka yeafiel fentren engün ñi püresu konangeal (2 Crónicas 36:15-21; Jeremías 4:22-27). Welu Jewba ñi pu pelon wentru feypikünuyngün, dew rupale 70 tripantu, pu israelche wiñotuay tañi mapu mu. Fey tüfachi pelon dungu femtripay. Welu ka elukeeiñmu maneluwün famülke mu. Inaduamaiñ kiñeke, fey ngüneduamaiñ chumngelu maneluwafuiñ ñi müleal kiñe küme mülewe Mapu mew.

11. 1) Isaías 11:6-9, ¿chumül femtripay? 2) ¿Chem ramtuwafuiñ?

¹¹ Biblia feypi: “Tati lofo pichiñma mülenagay pichi ufisa engu, ka tati leopardo tranakünuway ti pichi kapüra engu, ka tati pichi waka ka ti trapial ka tati motrin kulliñ kom kiñewküleayngün, fey kiñe pichi wentru nguyulnieaeyew engün. [...] Tati trapial pinutuay ti toro reke. [...] Wedalkalayayngün, ka chem weda dungu no rume femlayayngün iñche tañi fütra wingkul mew; rüfkünu llemay, tati Mapu apoleay Jewba ñi kimün mew chumngechi tati ko takukey ti lafken” (Isaías 11:6-9). Tati pelon wentru Isaia mew, Jewba feypikünuy ñi tüngduamküleal pu israelche wiñotule tañi mapu. Llükalayay ñi wedalkayaetew wapo kulliñ ka wedake che no rume. Itrokom, weche kam füchakeche kütu, kümelkaleayngün. Tüfachi dungu femtripay feychi mu. Kom tüfa rakiduamelkeeiñmu ñi chumlekefel ta mongen Eden mu, ¿felelay? (Isaías 51:3). Isaia ka feypikünuy kom tati Mapu, Israel trokiñche müten no, “apoleay Jewba ñi kimün mew chumngechi tati ko takukey ti lafken”. Tüfa, ¿chumül femtriparpuay?

12. 1) Tripalu Babilonia mew, ¿chumngechi kümelkangeyngün pu israelche? 2) Isaías 35:5-10 femtripayay küpalechi antü mu, ¿chumngechi kimnieiñ tüfa?

¹² Biblia feypi: “Feychi antü mew pu trawma tañi nge pelotuay, tati pu pilu ngelu allkütuay engün. Feychi antü mew tati küntrongelu wemul reke ringküyaway, ka tati ketro wirarpüramay ñi ayüwün mu. Wellin lelfün mew wefpayay ko, ka wütrunko müleay tati wellin mapu mu. Ka müleay üye mu kiñe üngkülechi rüpü chew rupakelu che, may, Lifngechi Rüpü pingelu. Podngechi che miyawkelayay tüfa püle. Wichukünungey feychi miyawkelu ti rüpü mu; chem wedwed rume rupalayay tüfa püle. Kiñe trapial no rume mülelayay fey mu, ka tati wedake wapo kulliñ no rume puwlayay fey mu. [...] Feychi pu che Jewba ñi lifrekünuetew wiñotuayngün, ka wakeñküleayngün ayüwün mu küpale engün ta Sion mu. Kidu engün tañi ayüwmapiwkelen aflayay. Rume ayüwküleayngün, ka tañi eyütun ka weñangkün ngewelayay” (Isaías 35:5-10). Fey Isaia ka rupa feypikünuy pu israelche tripale Babilonia mew, llükalayayngün ñi wedalkayaetew pu kulliñ ka tati pu che no rume. Ka feypi ñi müleal  fentren ko, feymu tati mapu wülafuy fentren kümeke iyael, chumngechi ñi felekefel ti mapu Eden mu (Génesis 2:10-14; Jeremías 31:12). Ñi feypikünuel Isaia, ¿pu israelche ñi antü müten femtripapey may? Isaia ka feypikünuy pu trawma, pu pilu, ka pu küntrongelu ñi tremolngetual engün. Welu feychi dungu femtripalay wiñotulu pu israelche. Doy may, tüfa küme pengeli Chaw Dios ñi tremoltuafiel kom pu kutran küpalechi antü mu.

13, 14. Isaías 65:21-23, ¿chumngechi femtripay wiñotulu pu israelche? Welu, ¿chem dungu petu femtripalay? (Inaduamnge ti adentun ellaka mu mülelu).

¹³ Biblia feypi: “Dewmarukayayngün, ka fey mu müleayngün, anümayngün ofad ka iñmuayngün ñi fün. [...] Kiñe fütra anümka reke fentren tripantu nielu, femngechi tañi pu che fentren tripantu nierpuay, ka tañi dullinche ayüwayngün ñi dewmael kidu ñi kuwü mu. [...] Kidu engün ka tañi pu yall koneltulelu am feychi küpanche Jewba ñi füreneetew” (Isaías 65:21-23). Wiñotulu pu israelche, pelayngün kümeke ruka, ofadentu, doy may welliletuy chi mapu. Welu Jewba füreneeyew engün, feymu kümelkaletuy ti dungu. Fey kidu engün dewmay kiduke tañi ruka, küdawfingün ti mapu, fey iñmuyngün tañi kümeke fün, kom tüfa müna ayüwüleyew llemay.

¹⁴ Isaia ka feypikünuy taiñ feleal “kiñe fütra anümka reke fentren tripantu nielu”. Kiñeke anümka doy warangka tripantu nierpukey. Taiñ ka femngechi feleal, duamnieafuiñ taiñ rume küme tremoleal. Ka müleliyiñ kiñe ayüfalchi lof mu, chumngechi ñi feypikünuel Isaia, tüfa kiñe küme mülewe ngeafuy llemay. ¡Kom tüfa rüf femtripayay!

15. Ti lifru Isaías, ¿chem kümeke dungu feypikünuy?

¹⁵ Rakiduamaiñ chumngechi kom tüfachi dungu ñi feypikünungeel küme pengeli ñi müleal kiñe küme mülewe. Kom Mapu mu re müleay che ñi kümelkayaetew Chaw Dios. Pu che llükalayay ñi wedalkayaetew pu kulliñ ka wedake che no rume. Pu trawma, pu pilu ka pu küntrongelu tremolngetuay engün. Pu che dewmayay kiduke tañi ruka ka iñmuay ti iyael tañi kosechael. Kafey doy tripantu nieay ta kiñe anümka mew. Feley, Biblia küme pengeli ñi müleal femngechi küme mülewe. Welu kiñeke che feypieliyiñmu “tüfa pengelkelay ñi müleal kiñe küme mülewe Mapu mu”, ¿chem wiñoldunguafuiñ? ¿Chumngelu maneluwafuiñ ñi rüf müleal kiñe küme mülewe Mapu mew? Jesus, tati doy falin wentru mülekefulu Mapu mu, elueiñmu kiñe küme dungu taiñ maneluwal.

16, 17. Jesus, ¿chew nütrami ti Küme Mülewe mew?

¹⁶ Weda femnolu rume, Jesus kondenangey ñi langümngeal kiñe orkon mamüll mu. Kafey elngey ñi langümngeal epu weñefe judiu tuwün-ngelu, kiñe elkünungey Jesus ñi man püle, kangelu wele püle. Kiñe tüfa kimtukuy Jesus ñi longko ülmen-ngen, fey feypifi: ‘Jesus, akordayaen ta iñche, longko ülmenkületulmi’ (Luka 23:39-42). Jesus ñi feypikünuel kimeltuafeiñmu taiñ chumlerpual taiñ mongen. Jesus ñi feypin müley Luka 23:43 mu (TNM). Kakerume dungu rakiduamngekey chumngechi rulpadungual tüfachi versikulo. Tati Biblia Ngünechen ñi Küme Dungu mapudungun mu famngechi  rulpadunguy: “Rüf dungu feypieyu. Fachantü müten müleputuayu eymi iñchiw tati küme rumel mülewe mew”. Fey Jesus feypilu “fachantü”, ¿chem küpa kimeltuy?

¹⁷ Famülke mew, fentren kewün dungu mu ñi küme adümngeal tati feypin, wirintukuyngün punto (.), epu punto (:), coma (,) kam kakünukey chumngechi ñi rulpadungungeel. Welu tati doy kuyfike wirin chillka griegu kewün mu, ngekelafuy femngechi punto. Feymu ramtuwafuiñ: “¿Chem küpa feypi Jesus? ‘Rüf dungu feypieyu. Fachantü müten müleputuayu eymi iñchiw tati küme rumel mülewe mew’, ¿tüfa küpa feypipey may? Kam ‘rüf dungu feypieyu fachantü. Müleputuayu eymi iñchiw tati küme rumel mülewe mew’ ¿pipey chi?”. Kakerumey chumngechi ñi rulpadungungekeel tüfa kam chew ñi wirintukungeel tati punto kam coma, ¿chumngelu? Pu rulpadungukelu kakerume dungu rakiduamkey chem ñi küpa feypiel Jesus. Feymu kakerumey tüfachi versikulo fillke Biblia mew.

18, 19. ¿Chumngechi kimafuiñ chem ñi küpa feypin Jesus?

¹⁸ Welu, longkontukuaiñ Jesus ñi feypifiel tañi pu inanieetew: “Tati Wentrukünuwpalu küla antü ka küla pun rüngalküleay ta miñche mapu”. Ka feypi: “Iñche tati Wentrukünuwpalu ta chalintukungean tati pu wentru mew. Ka langümaenew engün, welu küla antüalu mew, wiñomongetuan” (Matew 12:40; 16:21; 17:22, 23; Marku 10:34). Ti apostol Pedro küme nütrami ñi femngechi rupan (Hecho 10:39, 40). Feymu, feychi antü ñi lan Jesus ti weñefe engu, amulay tati Küme Mülewe mew. Biblia feypi Jesus ñi mülen tati “rüngan mew” epe küla antü, fey wüla wiñomongeltueyew ta Chaw Dios (Hecho 2:31, 32) * (inaduamnge ti kimal dungu).

¹⁹ Feymu Jesus petu tañi feypikünunofiel tati weñefe, feypi “rüfkünu may feypieyu fachantü”. Ka femngechi dungukey ta che Moyse ñi antü mu. Kiñe rupa Moyse feypi: “Fey tüfachi dungu tañi werkülelmekefiel fachantü feley ñi müleal tami piwke mu” (Deuteronomio 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15).

20. ¿Chem pengelkey taiñ küme adümfiel Jesus ñi feypin?

²⁰ Kiñe wentru rulpadungulu Biblia, tuwi feychi mapu mu chew ñi mülekefel Jesus, feypi: “Tüfachi versikulo mu,  doy pengelngey ti dungun ‘fachantü’, feymu müley ñi papeltungeal ‘rüfkünu may feypieyu fachantü: müleaymi eymi iñchiw ti Küme Mülewe mew’. Tüfachi dungu feypikünungey feychi antü, welu ka antü femtripayay”. Ka feypi: “Femngechi dungukey ta che Oriente mu, fey kiñe antü feypikünule kiñe dungu, feyngey ñi femtripayal”. Feymu 1.600 tripantu püle kuyfi mu, kiñe chillka siriaco kewün mu famngechi rulpadunguy Jesus ñi feypin: “Rüfngey, iñche fachantü feypieyu tami müleal eymi iñchiw Eden adelkalechi lof mu”. Feley llemay, tüfachi feypin müna yafültukukeeiñmu.

21. Tati weñefe, ¿chem dungu elungelay? ¿Chumngelu?

²¹ Nütramkalu ti weñefe engu, Jesus feypilay ñi müleal feychi Küme Mülewe wenu mu. ¿Chumngelu kimnieiñ tüfa? Tati weñefe kimlay chem ñi eldungukünuel Jesus tañi pu apostol engün. Kidu dew feypikünufi engün ñi eluafiel ülmen mülewe wenu mapu mu, fey ñi ngünenieal kidu engün (Luka 22:29). Kafey, ti weñefe fawtisangelay rume (Juan 3:3-6, 12). Feymu kimfalngey, ti weñefe dullingelay ñi mülepual wenu mu. Fey Jesus feypikünufilu tati weñefe ñi müleal ti Küme Mülewe mu, iñchiñ kimtukuiñ tüfa ñi müleal Mapu mu. Rupachi tripantu, ti apostol Pablo feypi kiñe wentru pengelelngey afmatun dungu, fey yengey tati küme mülewe mew (2 Korintio 12:1-4, TNM). Pablo ka kakelu apostol dullingey ñi amual wenu mu, fey ñi ngünenieal Kristo engün. Welu feychi küme mülewe ñi feypiel Pablo, ¿ka mülepeafuy may Mapu mu? * (Inaduamnge ti kimal dungu). Eymi kay, ¿mülepeafuymi may fey mu?

22, 23. ¿Chem maneluwafuiñ?

²² Longkontukuaiñ David ñi feypin: “Tati pu norngechi che lloway ti Mapu ñi ngen-ngeal engün” (Salmo 37:29; 2 Pedro 3:13). ¿Chumül feyngeay tüfa? David nütrami feychi antü kom pu che Mapu mu inafile Jewba ñi feypin. Isaías 65:22 feypiley: “Kiñe fütra anümka reke fentren tripantu nielu, femngechi tañi pu che fentren tripantu nierpuay”. Tüfa küme pengeli pu poyekefilu ta Jewba we Mapu mew doy warangka tripantu nieayngün. ¿Rüf maneluwafuiñ tüfa? Femaiñ llemay, Apokalipsi 21:1-4 feypi Chaw Dios kümelkayafi tati pu che, feymu “ngewelayay ta lan”.

²³ Adümfali chem ñi kimeltuel Biblia tati Küme Mülewe mu. Kidu ñi duam mu, Adan Eva engu mülewetulayngu ti Küme Mülewe mu, welu ti Mapu kiñe Küme Mülewe ngetuay kuyfi reke. Chumngechi ñi feypikünuel Jewba, kidu kümelkayafi tati pu che. David feypi pu ñom chengelu ka pu norngechi che ngen-ngeay ti Mapu, fey aflayay ñi müleal fey mu. Ka chem ñi feypikünungeel ti lifru Isaías mu, maneluwafuiñ taiñ ayüwünkechi müleal ti Küme Mülewe Mapu mew. ¿Chumül femtripayay tüfa? Femtripale chem ñi feypikünufiel Jesus tati weñefe. Eymi müleafuymi llemay ti Küme Mülewe mu. Akule feychi antü, feyngeay chem ñi feypiel pu peñi ka pu lamngen Corea ñi fütra trawün mu: “¡Pewaiñ ti Küme Mülewe mew!”.