Amual ti dungu

Amual tati troquiñ dungu mu

TROKIÑ ÑI CHILLKATUNGEAL 9

Pengelngekey piwkeyen ka nor dungu kuyfi Israel mu

Pengelngekey piwkeyen ka nor dungu kuyfi Israel mu

“Kidu piwkeyeniefi ti nor dungu. Ti Mapu apoley Jewba ñi nor piwkeyen mew” (SAL. 33:5).

3 ÜLKANTUN Jewba elukeeiñmu newen ka maneluwün

¿CHEM KIMAIÑ? *

1, 2. 1) ¿Chem ayükeiñ kom iñchiñ? 2) ¿Chem dungu mu rüf maneluwafuiñ?

KOM iñchiñ ayükeiñ taiñ piwkeyengeal ka taiñ femngeal norngechi dungu. Welu fentren rupa femngechi femngenoliyiñ weda duamküleafuiñ, fey che trokiwlayafuiñ.

2 Chaw Jewba kimniey kom iñchiñ taiñ chengen mu, ayükeiñ taiñ piwkeyengeal ka taiñ femngeal norngechi dungu (Sal. 33:5). Rüf maneluwafuiñ may taiñ müna piwkeyenieetew taiñ Wenu Chaw ka ayüniey taiñ femngeal norngechi dungu. Küme kimfalngey tüfa feychi Ley mu Jewba ñi elufiel tati pu israelche Moyse mu. Rakiduamülmi tami müte piwkeyengenon ka femngelmi norngenochi dungu, weda duamküleafuymi. Femngechi rupamekelmi, rume yafültukuafeymu ngüneduamfilmi Moyse tañi Ley dungu. * Fey tüfa pengelkey Jewba ñi duamniefiel tañi pu poyekeetew.

3. 1) Ñi feypilen Romanu 13:8-10, chillkatufiel mu iñchiñ Moyse tañi Ley dungu, ¿chem kimürpukeiñ? 2) Feytachi chillkatun mu, ¿chem ramtun ngüneduamaiñ?

3 Chillkatufiel mu iñchiñ Moyse tañi Ley dungu, kimürpukeiñ fente taiñ piwkeyenieetew ta Jewba (papeltunge Romanu 13:8-10). Feytachi chillkatun mu ngüneduamaiñ kiñeke ley Jewba ñi elufiel tati pu israelche ka wiñoldunguaiñ tüfachi ramtun: ¿Chumngelu feypiafuiñ ti Ley dungu küpay Jewba ñi piwkeyen mu? ¿Chumngechi kellukefi pu che tañi nor chengeal engün? Jusgangelu pu che, ¿chumngechi mülefuy ñi inangeal tati Ley dungu? Ti Ley dungu, ¿iney engün am doyelchi may kuñiwtukukefuy? Wiñoldungual tüfachi ramtun müna yafültukuaeiñmu, eluaeiñmu maneluwün ka kelluaeiñmu taiñ doy fülkonküleal taiñ piwkeyen Chaw mu (Hecho 17:27; Rom. 15:4).

MOYSE TAÑI LEY DUNGU KÜPAY JEWBA ÑI PIWKEYEN MU

4. 1) Moyse tañi Ley küpay Jewba ñi piwkeyen mu, ¿chumngelu feypiafuiñ tüfa? 2) Ñi feypilen Matew 22:36-40, ¿chem epu werkün dungu nütramkay Jesus?

4 ¿Chumngelu feypiafuiñ Moyse tañi Ley dungu küpay Jewba ñi piwkeyen mu? Kidu tañi piwkeyen mu femkey itrokom dungu (1 Juan 4:8). Kom feychi doy 600 werkün dungu ñi elel ta Jewba entungey epu werkün dungu mu: piwkeyeafiel ta Chaw Ngünechen ka piwkeyeafiel taiñ chafche (Lev. 19:18; Deut. 6:5; papeltunge Matew 22:36-40). Feymu lle, rakiduamafuiñ kom ñi feypilen tati Ley kimeltukeeiñmew kakerume dungu Jewba ñi piwkeyechen mu. Ngüneduamaiñ kiñeke tüfa.

5. Jewba, ¿chem ayükey ñi femal pu kurewen?

5 Ñiwañpenoafiel tati afkadi ka dapiafiel pu pichikeche. Jewba ayüniey ñi rume piwkeyewal pu kurewen tuntepun ñi mongen engu (Gén. 2:24; Mat. 19:3-6). Tati ñiwaluwün kiñe feytachi doy weda dungu ñi femfiel kiñe che tañi afkadi. Feymu may ti regle werkün dungu feypi tañi ñiwaluwnoal pu kurewen (Deut. 5:18). Pu ñiwañpekelu kulpakey ta Ngünechen mew, ka rume wedalkakefi tañi afkadi (Gén. 39:7-9). Fente tañi weda femngen, tati afkadi ñiwañpengelu kutrankawafuy fentren tripantu mu.

6. Jewba, ¿chem dungu ngüneduamkefi? Feypinge kiñe pengelün dungu.

6 Chaw Jewba ngüneduamkefi tañi chumngechi yewken pu kurewen. Kuyfi Israel mu, Jewba rume ayükefuy ñi kümelkangeal pu fütangechi domo. Pu wentru inakefilu ti Ley dungu, piwkeyefi tañi domo ka pekan wüdakelafi (Deut. 24:1-4; Mat. 19:3, 8). Welu mülele kiñe fütra weda dungu ka ti wentru wüdafile tañi domo, mülefuy ñi eluafiel kiñe wirin chillka tañi wüdayafiel. Femngechi rupale ta antü, ti domo koyla dalluntukungelayafuy tañi ñiwañpefiel tañi füta. Welu ti wentru petu ñi elunofiel tañi domo kiñe wirin chillka tañi wüdayafiel, mülepelafuy ñi ramtuafiel pu longkolelu ti waria mu. Femngechi kidu engün eluwkefuy ñi kelluafiel pu kurewen tañi wüdawnoal. Kiñeke mu Jewba katrütukelafi pu israelche ñi pekan wüdanoafiel tañi domo. Welu ngüneduamkefuy fente ñi kutrankawmeken ka ngümameken ti domo tüfachi weda dungu mu (Mal. 2:13-16).

Jewba ayüniey pu pichikeche ñi kümelkaleal ka ayüwküleal, ka ayüniey pu chaw ka ñuke ñi kimeltulelafiel engün piwkeyen mu. (Inaduamnge parrafo 7 ka 8). *

7, 8. 1) Jewba, ¿chem werküfi pu chaw ka pu ñuke? (Inaduamnge ti adentun mülelu wenu). 2) ¿Chem kimeltukeeiñmu?

7 Ti Ley dungu ka pengeli Jewba ñi ayükeel ñi kümelkaleal ka ayüwküleal pu pichikeche. Jewba werküfi pu chaw ka pu ñuke ñi eluafiel tañi pu pichikeche kom tañi duamnieel engün, welu ka femngechi mülefuy ñi kelluafiel ñi weniyeafiel ta Chaw Ngünechen. Chew rume mülele pu chaw, mülefuy ñi kimeltulelafiel pu pichikeche ñi kimafiel ka falintuafiel Jewba tañi Ley dungu, fey tañi piwkeyerpuafiel ta kidu (Deut. 6:6-9; 7:13). Kiñe dungu chumngelu ñi kastigafiel Jewba tati pu israelche, fey tañi rume wedalkafiel pu chaw tañi pu pichikeche (Jer. 7:31, 33). Femngechi ngelafuy pu chaw tañi rakiduamal: “Iñche ngen-ngen tañi pu pichikeche mu, feymu chumafuiñ rume ka wedalkayafuiñ”. Doy may, pu israelche mülefuy ñi longkontukual Jewba ñi eluetew pu pichikeche, feymu mülefuy tañi piwkeyenkechi dapiafiel (Sal. 127:3).

8 ¿Chem kimeltukeeiñmu? Jewba ngüneduamkefi chumngechi tañi yewken pu kurewen. Ka ayüniey pu chaw ka pu ñuke ñi piwkeyeafiel tañi pu pichikeche, fey wedalkafile kastigayafi.

9-11. Jewba, ¿chumngelu werküfi tañi pu che ñi diñmatunoal?

9 Ñi diñmatunoal ta che. Ti mari werkün dungu feypi iney no rume ñi diñmatunoal, fey tüfa ñi rume illutunoal ñi ngen-ngeel kakelu pu che (Deut. 5:21; Rom. 7:7). Feytachi ley dungu mu, ¿chem kimeltufi Jewba tañi pu che? Mülefuy ñi kuñiwtukuafiel engün tañi piwke, fey tüfa lle tañi rakiduamkeel ka ñi chum duamkülen. Jewba kimniey piwke mu tripakey ta fill wedake dungu (Prov. 4:23). Kiñe israelche elkünule ñi foliluwal wedake illutun tañi piwke mu, pengelel-layafuy ñi piwkeyefiel ta kake che. Femngechi dungu mu rupay ta David. Kidu küme chengefuy, welu kiñe rupa ayüfi kiñe fütangechi domo, fey tañi illutun mu kulpay (Sant. 1:14, 15). David ñiwaluwi feychi domo engu, ayüfuy ñi ngünenkayafiel tañi wentru ka langümfalfi weychan mu (2 Sam. 11:2-4; 12:7-11).

10 Jewba ngüneduamkefi chem ñi mülen pu che tañi piwke mu. Feymu kiñe israelche inanofule ti ley dungu ka diñmatufule, Ngünechen ta kimniey (1 Crón. 28:9). Feytachi ley kimeltulelfi pu israelche ñi nienoal wedake illutun, femngechi tañi femürpunoal wedake dungu. Fentren kimün niey ka müna piwkeyechekey taiñ Chaw Jewba, ¿felelay?

11 ¿Chem kimeltukeeiñmu? Chaw Jewba re wenche ngüneduamkelaeiñmu müten. Kidu ngüneduamüñmakeeiñmu taiñ piwke, taiñ rüf chumngen (1 Sam. 16:7). Chem no rume ellkalayafuiñ ta Jewba, chem rakiduam ka chem femün no rume. Jewba peñmakeeiñmu chem kümeke dungu taiñ femkeel ka kellukeeiñmu taiñ doy küme amulerpual. Welu ka ayüniey taiñ ngüneduamuwal ka ngünenieafiel taiñ wedake illutun, femngechi taiñ weda femnoal (2 Crón. 16:9; Mat. 5:27-30).

MOYSE TAÑI LEY DUNGU KELLUKEFI PU CHE TAÑI NOR CHENGEAL

12. ¿Chem kimeltukeeiñmu Moyse tañi Ley dungu?

12 Moyse tañi Ley dungu ka kimeltukeeiñmu Jewba ñi piwkeyefiel tati nor dungu (Sal. 37:28; Is. 61:8). Jewba doy küme pengeli chumngechi ñi femafiel norngechi dungu tati pu che. Pu israelche inaniefilu Jewba tañi norngechi werkün dungu, kidu kümelkakeeyew. Welu femnon mu kutrankawkeyngün. Ngüneduamaiñ kakelu epu werkün dungu.

13, 14. 1) ¿Chem werkükefuy ti epu wünenke werkün dungu? 2) Pu israelche, ¿chumngechi kümelkakefeyew inayafiel feychi werkün dungu?

13 Ñi poyengeal Jewba müten. Ti epu wünenke werkün dungu feypi kom pu israelche ñi poyeafiel ta Jewba müten, fey ngelafuy ñi poyeafiel ta adentun (Éx. 20:3-6). Feytachi werkün dungu elungelay ñi kümelkayafiel ta Jewba, doy may elungey ñi kümelkayafiel pu israelche. Tüfa engün nor piwkeyefile ta Jewba kümelkalefuy, welu poyefile kakelu trokiñche ñi pu dios, müna wedalkalefuyngün.

14 Ka ngüneduamaiñ ñi rupan pu kananche. Kidu engun poyelafingün taiñ Chaw Ngünechen, doy may poyefingün koylake dios mongen nienolu, femngechi kidu illamuwingün (Sal. 115:4-8). Fey femkefuy fillke ünufalngechi kudumuwün dungu ka chalintukukefuy ta pichikeche ñi poyeafiel koylake dios. Ka femngechi pu israelche famentufilu ta Jewba ka poyefilu adentun, kidu illamuwingün ka wedalkafingün tañi pu che (2 Crón. 28:1-4). Pu longkolelu famentufi Jewba tañi norngechi werkün dungu. Allmalltuyngün ñi longkolen mu ka weda femfingün tati pu kuñifallkülelu (Ezeq. 34:1-4). Jewba ngüfetukünufi tañi pu che ñi kastigayafiel kom pu wedalkakefilu pu domo ka pu pichikeche kuñifallkülelu (Deut. 10:17, 18; 27:19). Welu pu israelche famentunofilu ta Jewba ka femlu norngechi dungu, kidu kümelkaeyew engün (1 Rey. 10:4-9).

Jewba piwkeyenieeiñmu, fey rupaliyiñ norngenochi dungu mu, kidu ta kimniey. (Inaduamnge parrafo 15).

15. ¿Chem kimürpuafuiñ Jewba mu?

15 ¿Chem kimeltukeeiñmu? Kiñeke che feypikey: “Iñche poyekefiñ ta Jewba”, welu famentufingün ñi werkün dungu ka wedalkakefingün ta kakelu che. Rupale tüfa, Jewba nielay kulpa. Doy may, kidu piwkeyenieeiñmu ka rupaliyiñ norngenochi dungu Jewba ta kimniey. Pu ñuke weñangkükey pefilu ñi kutrankawmeken tañi pichiche. Welu Jewba doy weñangkükey pefilu taiñ kutrankawmeken (Is. 49:15). Jewba apümfemlayafuy pu wedalkamekelu fey ñi wiñorakiduamtunon, welu kastigayafi engun yochi antü mu.

JUSGANGELU PU CHE, ¿CHUMNGECHI MÜLEFUY ÑI INANGEAL TATI LEY DUNGU?

16-18. 1) Moyse tañi Ley dungu, ¿chem kakerume dungu ngüneduamkefuy pu israelche ñi mongen mu? 2) ¿Chem kimeltukeeiñmu?

16 Moyse tañi Ley dungu wüli werkün dungu ñi inayal pu israelche fill dungu tañi mongen mew. Pu longkolelu ngüneduamkefuy fillke dungu nüwkülelu chumngechi ñi poyengeal ta Jewba, ka fillke yafkawün dungu ka norngenochi dungu ñi mülen. Feymu pu longkolelu mülefuy ñi jusgayafiel Jewba ñi pu che nor dungu mu. Ngüneduamaiñ kiñeke pengelün dungu.

17 Kiñe israelche langümfile kiñe che, langümfemngekelafuy. Pu longkolelu ti pu waria mu mülefuy ñi küme ngüneduamal chem tañi rupan, femngechi feypiafuy ñi langümngeal kam ñi langümngenoal tati wedalkalu (Deut. 19:2-7, 11-13). Ka femngechi, pu longkolelu mülefuy ñi ngüneduamal kakerume dungu ñi rupan pu che tañi mongen mew. Ngüneduamkefuyngün pu yafkawlu itrofillem mu ka ñi yafkawün pu kurewen (Éx. 21:35; Deut. 22:13-19). Pu longkolelu jusgafilu pu che nor dungu mu ka pu israelche inaniefilu ti Ley dungu, kom küme tripakefuyngün fey püramyengekefuy ta Jewba (Lev. 20:7, 8; Is. 48:17, 18).

18 ¿Chem kimeltukeeiñmu? Jewba duamkülekey fillke dungu ñi rupan taiñ mongen mu. Kidu ayüniey taiñ nor chengeal kakelu che mu ka piwkeyeafiel engün. Jewba ka ngüneduamkey taiñ feypin ka taiñ femün kiduleliyiñ rume taiñ ruka mu (Eb. 4:13).

19. Pu longkolelu ka pu kues, ¿chem mülefuy ñi femal?

19 Pu trokiñche fülkülelu ta Israel mu rume wedalkakefuyngün. Jewba ayülafuy tañi femngechi femal pu israelche, feymu feypifi pu longkolelu ka ti pu kues ñi jusgacheal nor dungu mu. Welu ka feypifi engün ñi piwkeyechefengeal ka ñi piwkeyeafiel tati nor dungu (Deut. 1:13-17; 16:18-20).

20, 21. 1) Moyse tañi Ley dungu, ¿chumngechi kuñiwtukukefi pu che? 2) ¿Chem kimeltukeeiñmu?

20 Chaw Jewba kutranpiwkeyefi tañi pu che, feymu wüli ley dungu ñi femngenoal norngenochi dungu. Rakiduamaiñ tüfa. Tati Ley ñi feypilen mu fente dallukangelayafuy pu che koyla dungun mu. ¿Chumngechi? Tati dallukangelu mülefuy ñi kimelngeal iney tañi dallukanieetew (Deut. 19:16-19; 25:1). Kafey ñi feypingeal ñi rüf wedalkameken tati che, epu che mülefuy ñi entual ñi feypin (Deut. 17:6; 19:15). Welu kiñe che müten pefile ñi wedalkameken ta kangelu, ¿chem rupayafuy? “Kastigangelayan rume” pilayafuy tati wedalkalu. Chaw Jewba peeyew ñi weda femün. Ka dungu, pu chaw elungefuy ñi longkoleal tañi pu che mu, welu femlayafuy chem dungu rume. Doy may kiñeke mu yafkawle pu familia, pu longkolelu mülefuy ñi koneltual ka feypial chem ñi chumngeal (Deut. 21:18-21).

21 ¿Chem kimeltukeeiñmu? Kom ñi femkeel ta Jewba norngey, feymu doy inayentufali (Sal. 9:7). Kidu kümelkakefi tañi pu nor piwkeyeetew ka inakefilu tañi werkün dungu, welu kastigakefi feychi pu che allmalltulu tañi longkolen mu ñi wedalkacheal (2 Sam. 22:21-23; Ezeq. 9:9, 10). Kiñeke che wedalkakey, fey chumngenolu rume trokiafuiñ, welu Jewba jusgayafi engün puwchi antü mew (Prov. 28:13). Fey wiñorakiduamtunole engün, pichin mu kimay “awngeay tati felelu ñi kutrankayaetew ti rumel mongelekechi Ngünechen” (Eb. 10:30, 31).

TI LEY DUNGU, ¿INEY ENGÜN AM DOYELCHI MAY KUÑIWTUKUKEFUY?

Mülen mu yafkawün dungu, pu longkolelu mülefuy ñi inayafiel Jewba ñi piwkeyefiel pu che ka tati nor dungu. (Inaduamnge parrafo 22). *

22-24. 1) Ti Ley dungu, ¿iney engün am doyelchi may kuñiwtukukefi? 2) ¿Chem kimeltukeeiñmu Jewba mu? 3) Éxodo 22:22-24, ¿chem falin dungu feypikünueiñmu?

22 Ti Ley doyelchi may kuñiwtukukefi pu pepi ingkañpewkenolu, kiñeke tüfa pu kuñifall, pu lantu domo ka tati pu katripanche. Pu kues Israel mu feypingey: “Ngelay tami welu jusgayafiel tati katripanche ka tati pu kuñifall chaw mu, ka ngelay tami müntuñmayafiel ñi takun kiñe lantu domo, femngechi tami kulliaetew” (Deut. 24:17). Jewba müna duamniekefi kake kiñeke pu kuñifallkülelu ka kastigakefi iney rume ñi wedalkaetew engün. Biblia feypi: “Ngelay tamün wedalkayafiel kiñe no rume tati pu lantu domo ka tati pu kuñifall chaw mu. Wedalkafilmi, fey kidu llellipuelimu, iñche rüfkünu may allkütuan tañi llellipun; fey illkupürayan, fey iñche langümuwayiñ fütra kuchillu mu, femngechi tamün pu domo lantuayngün, ka tamün pu fotüm ka ñawe kuñifallngeay chaw mu” (Éxodo 22:22-24).

23 Ñi kuñiwtukuafiel pu familia, tati Ley dungu feypikünuy pu che ngelafuy tañi kudumafiel kiñe tañi pu familiawen no rume, tüfa incesto pingey wingkadungun mu (Lev. 18:6-30). Pu trokiñche fülkülelu ta Israel mu wedalkalu trokikelafi feytachi podngechi dungu, kiñeke engün küme llowkefi tüfa. Welu pu israelche mülefuy ñi inayafiel chem ñi rakiduamkeel ta Jewba, fey ñi ünuafiel tüfachi weda dungu.

24 ¿Chem kimeltukeeiñmu? Chaw Jewba ayüniey kom pu longkolelu kakelu che mu ñi duamnieafiel feychi pu che ñi ngüneduamnieel. Kafey üdekey ñi nüntukangeal pu che, ñi kudumuwal pu familiawen, ka ñi femngeal chem podngechi dungu rume pu pichikeche ka pu wechekeche. Jewba ka ayüniey kom pu che ñi kuñiwtukungeal, doyelchi may pu pepi ingkañpewkenolu. Ka jusgayafi iney rume ñi wedalkakeetew engün.

TI LEY DUNGU KIÑE ADENTUN REKE FELEY TATI MÜLETUACHI DUNGU MEW

25, 26. 1) Ti piwkeyen ka tati nor dungu, ¿chumngelu trürümngey tati neyen ka tati mongen? 2) ¿Chem ngüneduamaiñ küpalechi chillkatun nüwkülelu tüfachi chillkatun mu?

25 Ngenole ta neyen, ngelayafuy ta mongen, welu ngenole ta mongen ka ngelayafuy ta neyen. Ka femngechi feley ti piwkeyen ka tati nor dungu, kiñe tüfa faltale, ngelayafuy ta kangelu. Küme kimnieliyiñ ñi norngen kom ñi femkeel Jewba iñchiñ mu, doy piwkeyerpuafiyiñ. Ka piwkeyefiliyiñ ta Chaw Dios ka tañi norngechi werkün dungu, ka piwkeyeafiyiñ ta kakelu che ka nor chengeaiñ kidu engün mu.

26 Ti eldungu femngelu Moyse ñi Ley dungu mu kellufi pu israelche ñi küme weniyewal Jewba engu. Welu Jesus mupitufi itrokom tati Ley dungu ka elkünungey kiñe doy küme dungu, feymu duamfalngewelay ñi inangeal feychi Ley (Rom. 10:4). Apostol Pablo feypi: “Moyse ñi ley dungu ta kiñe adentun reke feley müten tati mületuachi rüfngechi dungu mew” (Eb. 10:1). Küpalechi chillkatun nüwkülelu tüfachi chillkatun mu, nütramkayay kiñeke kümeke dungu tañi mületual ka feypiay fente falin-ngen pengelngeal piwkeyen ka nor dungu ti kristiano trawünche mu.

109 ÜLKANTUN Piwkeyewaymün kom piwke mu

^ parr. 5 Meli chillkatun mu ngüneduamaiñ chumngelu (chemu) rüf maneluwafuiñ taiñ duamnieetew Jewba, tüfa tati wünen chillkatun. Ti kakelu küla chillkatun tripayay Ti Werken mayo küyen tüfachi tripantu mu. Ti epungechi chillkatun nütramkayay chumngechi pengelkey Jewba piwkeyen ka nor dungu ti kristiano trawünche mu. Ti külangechi chillkatun mu, ngüneduamaiñ chumngechi pu longkolelu kuñiwtukukefi ti trawünche ka chumngechi pu chaw kuñiwtukukefi ñi pu pichikeche ñi femngenoal chem podngechi dungu rume. Ka ti kiñelewechi chillkatun mu, ngüneduamaiñ chumngechi yafültukuafuiñ pu femngelu tüfachi rume weda dungu petu pichikalu engün

^ parr. 2 FALIN DUNGU: Moyse tañi Ley dungu mu koneltuley doy 600 ley dungu Jewba ñi elufiel pu israelche Moyse mu. Tüfa ka feypingey “ti Ley ñi elungeel ta Moyse”, “ti Ley” ka “tati werkün dungu”. Kafey ti kechu wünenke lifru Biblia mu (Génesis puwlu Deuteronomio) ka üytungey “Ley”. Kiñeke mu kom tati Ebrew Wirintukun ka üytungey “Ley”.

^ parr. 62 ¿CHEM PENGELI TI ADENTUN? Kiñe ñuke ayüwünkechi nütramkamekefi tañi pu püñeñ petu dewmalu engün ta iyael. Doy ponwitu ti chaw kimeltumekefi tañi fotüm ñi ngüneytuafiel pu ufisa.

^ parr. 66 ¿CHEM PENGELI TI ADENTUN? Kiñe lantu domo tañi püñeñ engu wedalkaeyew kiñe negosiakelu, welu pu longkolelu ti waria mu piwkeyen mu kellueyew.