Amual ti dungu

Amual tati troquiñ dungu mu

“¿Iney kiñewküley Jewba engu?”

“¿Iney kiñewküley Jewba engu?”

“Yamniefinge tami Chaw Ngünechen Jewba, kidu ta poyefinge, püntütripakilnge kidu mu” (DEUTERONOMIO 10:20).

ÜLKANTUN: 28 KA 32

1, 2. 1) ¿Chumngelu fente kümey taiñ kiñewküleal Jewba engu? 2) ¿Chem inaduamaiñ tüfachi chillkatun mu?

CHAW JEWBA kom newen-ngey, kom kimün niey ka rume piwkeyechekey. Iney no rume angkapuwlay kidu mu. Feymu fente kümey taiñ fülmawküleal ka kiñewküleal kidu mu (Salmo 96:4-6). Welu femngechi femlayngün kiñeke poyekefilu ta Jewba.

2 Tüfachi chillkatun mu, inaduamaiñ kiñeke che ñi femün. Tüfa engün feypikefuy ñi kiñewkülen Jewba engu, welu tati üdekelu Kidu femkefuyngün. Falinke dungu kimeltuafeiñmu ñi rupan engün, tüfa kelluaeiñmu taiñ nor piwkeyeafiel ta Jewba.

JEWBA NGÜNEDUAMKEY TAIÑ PIWKE

3. Jewba, ¿chem ngüneduami Kain ñi piwke mu? Feymu, ¿chem ngüfetufi?

3 Inaduamaiñ Kain ñi rupan. Kidu poyekelafuy koylake dios, doy may poyekefuy ta Jewba, welu ayüwülkelafi, Chaw Dios ngüneduamlu am ñi mülen wedake duam Kain ñi piwke mu (1 Juan 3:12). Feymu famngechi ngüfetufi ta Kain: ‘Küme dungu femülmi, ayüwküleafuymi, welu femnolu am eymi, tati kulpan üngümküley reke tami adkakayaetew. Welu eymi felefuy tami ngüneafiel tati kulpan’ (Génesis 4:6, 7). Tüfa mu, Jewba feypikafi reke ta Kain: ‘Wiñorakiduamtulmi ka kiñewülmi eymi iñchiw, iñche fülmawan eymi mu’.

4. Kain kümelkawtuafuy Jewba engu, welu ¿chem chumi?

4 Kain küme elkünutufule ñi rakiduam, Jewba wiño weniyetuafeyew. Welu Kain allkütulafi ta Jewba, doy may eluwi ñi ngünenieaetew tañi wedake rakiduam ka weda illutukeel, fey rume weda femürpuy (Santiaw 1:14, 15). Wechengelu Kain, rakiduamlafuy chi ñi chaftuafiel ta Jewba. Welu rupachi antü mu allkütuwelafi ka kayñetufi ta Jewba, fey langümfi kütu tañi peñi.

5. ¿Chumngechi eluwafuiñ taiñ femal Jewba ñi üdekeel?

5 Kain reke, iñchiñ ka feypiafuiñ ñi poyekefiel ta Jewba, welu ka femafuiñ wedake dungu ñi üdekeel kidu (Juda 11). Amuldungukeiñ chi ka amukeiñ trawün mu, welu ka eluwafuiñ taiñ ngünenieaetew podngechi rakiduam, diñmawün ka üdewün (1 Juan 2:15-17; 3:15). Fey kuñiwtukuwnoliyiñ, kulpayafuiñ. Kakelu che kimlay chi chem taiñ rakiduamkeel kam femkeel, welu Jewba kom kimniey, feymu ngüneduamkey taiñ rüf kiñewkülen kidu mu kam taiñ femkenon. Biblia feypi: “Tati piwke doy ngünenkachefengey chem dungu mu rume, ka ngünefalngelay. ¿Iney am rüf kimnieafeyew? Iñche, Jewba, ngüneduam-mekefiñ ti piwke, inaduam-mekefiñ ti doy ellkalechi rakiduam, femngechi ñi eluafiel ta kiduke che chumngechi ñi femkeel, chumngechi ñi tripaken tañi küdaw engün” (Jeremías 17:9, 10).

6. Jewba, ¿chumngechi kellukeeiñmu taiñ ngünenienoaetew ti weda illutukeel?

6 Kom iñchiñ müna welulkakeiñ, welu Chaw Jewba famentufemkelaeiñmew. Feymu feypikefi kom pu ñochikechi püntütripalelu kidu mu: “Wiñotumün iñche mew, fey iñche wiñotuan eymün mu” (Malaquías 3:7). Jewba küpa kellukeeiñmew taiñ afeluwnoal ka taiñ kiñepülekünuafiel ti wedake dungu, doyelchi may newenküleliyiñ taiñ ngünenienoaetew wedake duam (Isaías 55:7). Femngechi femliyiñ, kidu kelluaeiñmu ka newentukuaeiñmu, femngechi ngünenielayaeiñmu taiñ weda illutukeel (Génesis 4:7).

KIDUTU NGÜNENKAWLAYAIÑ

7. Salomon, ¿chumngelu weniyewelafi ta Jewba?

7 Inaduamaiñ Salomon ñi rupan. Wechengelu kidu, küme weniyekefuy ta Jewba. Chaw Dios kim wentrukünufi ta Salomon ka elufi kiñe falin küdaw: dewmayal kiñe afmatufal ngillatuwe ruka Jerusalen mu. Welu rupalu chi antü, Salomon weniyewetulafi ta Jewba (1 Reyes 3:12; 11:1, 2). Chaw Dios tañi Ley feypikefuy ti longko ülmen ñi nienoal fentren domo, femngechi püntünoaetew tañi piwke Jewba mu (Deuteronomio 17:17). Kafey ti Ley feypikefuy pu israelche ñi kintunoal katripanche domo (Deuteronomio 7:3, 4). Welu Salomon inalafi ñi feypin ti ley. ¡Warangka domo nierkey! (1 Reyes 11:3). Ka fentren engün katripanchengefuy ka poyekefuy koylake dios engün.

8. ¿Chem wedake dungu femi Salomon?

8 Salomon ñochikechi falintuwelafi Jewba tañi ley. Fey rupachi antü mu müna weda femürpuy: dewmay chew ñi poyengeal Astoret ka Kemos, epu koylake dios, ka eluwi ñi poyeafiel kiñentrür tañi pu domo engün. Femi tüfa kiñe wingkul mew itrotripa Jerusalen mu, ¡chew tañi mülen Jewba ñi ngillatuwe ruka, Salomon ñi dewmael! (1 Reyes 11:5-8; 2 Reyes 23:13). Kidutu ngünenkawi chi, feymu rakiduampelay: ‘Chalintukulelniefili fillke mañumtun ta Jewba ñi ngillatuwe ruka mu, kidu rulpakünupelayay iñche ñi weda femken’, pipelay.

9. Salomon allkütunofilu ta Jewba, ¿chem rupay?

9 Welu Jewba rulpakünukelay pu che ñi kulpan. Feymu Biblia feypi: “Jewba müna lladküturpufi ta Salomon, tañi piwke eluwkülefulu am ñi püntütripayal Jewba mew, Israel tañi Ngünechen [...], kidu epu rupa pewfaluwi Salomon mu, ka tüfachi dungu mu ngüfetufi ñi inanoafiel kakelu dios. Welu Salomon inalafi ñi feypietew Jewba”. Feymu, ¿chem rupay? Jewba weniyewelafi ta Salomon ka kelluwelafi. Feymu Salomon tañi küpanche ngüneniewelay kom tati trokiñ reñma Israel mew, ka müna kutrankawingün fentren pataka tripantu mu (1 Reyes 11:9-13).

10. ¿Chumngechi küme weniyewelayafuiñ ta Jewba?

10 Taiñ pu weni adümnofile kam yamnofile Jewba ñi ngülam, tüfa engün weda rakiduamelafeiñmu, fey küme weniyewelayafuiñ ta Jewba, Salomon reke. Tüfa engün koneltuley chi ti trawünche mu, welu küme weniyelafi chi ta Jewba. Kam weniyekefiyiñ chi kiñeke taiñ pu che, karukatu, kam kiñeke kompañ küdaw kam kolegio mew, welu poyekenofilu ta Jewba. Fey taiñ pu weni inanofile Jewba ñi ngülam, tüfa engün wedalkayafeiñmu, fey küme weniyewelayafuiñ ta Jewba.

Tami pu weni, ¿kellukepeeymu may tami doy küme weniyeafiel ta Jewba? (Inaduamnge parrafo 11).

11. Tami dullial kümeke weni, ¿chem ngüneduamafuymi?

11 (Papeltunge 1 Korintio 15:33). Kom pu poyekenofilu ta Jewba re wedake dungu femkelay, ka fentren engün kümeke chengey. Eymi kimniepelafimi femngechi che. Welu, ¿kümeke weningepey may? Tami ngüneduamal tüfa, ramtuwnge: “¿Kellukeenew tañi doy küme weniyeafiel ta Jewba? ¿Chem falintukeyngün? ¿Re nütramkakey ñi küme rupayal, plata dungu, fillke takun, komputador, tablet, telefono kam kakelu femngechi dungu mu? ¿Weda dunguyechekeyngün? ¿Pekanka dungukeyngün?”. Longkontukunge Jesus ñi ngüfetun: “Chem dungu ñi mülen ta piwke mew, fey dungukey ta wün” (Matew 12:34). Feymu küpa küme weniyefilmi ta Jewba, welu ngüneduamülmi tami pu weni tami wedalkamekeetew, ¡re anükünuwkilnge! Eluwnge tami müte kiñentrürkülenoal kidu engün, kam duamfalngele, weniyewekefilnge (Proverbios 13:20).

JEWBA AYÜKEY TAIÑ POYEAFIEL KIDU MÜTEN

12. 1) Pichi rupalu ñi lifrenentungeel pu israelche Egipto mu, ¿chem feypieyew Jewba? 2) ¿Chem wiñoldunguy pu israelche?

12 Fewla inaduamaiñ ñi rupan pu israelche, pichi rupalu Jewba ñi lifrenentuetew engün Egipto mu. Trawüluwlu pu che itrotripa Sinay wingkul mu, Jewba kimfaluwi pu israelche mu. Fey tromürumey, fitruni, allküngey kiñe kullkulltun reke, llüfkerumey ka trününi ti tralkan, ¡afmatufali kom tüfa! (Éxodo 19:16-19). Biblia feypi: “Fey Ngünechen feypi kom tüfachi dungu: ‘Iñche ta Jewba tami Ngünechen, tami montuletew Egipto mapu mu, tamün konayekeetew. Ngelay tami nieal kakelu pu dios, iñche müten. Ngelay tami dewmayafiel kiñe adentun no rume, adentukelayafimi chem dungu no rume mülelu wenu mapu mu, nag Mapu mu, ka ti ko mew mülelu miñche mapu mu. Ngelay tami lukutulelafiel tüfa mew, ka rulpaduamngelayaymi tami poyeafiel kütu, iñche am, Jewba tami Ngünechen, tati Ngünechen feypikefilu tati pu che ñi eluwküleal tañi poyeaetew iñche müten, ka tati kastigakefilu tati pu yall tañi chaw ñi welulkan mu, tati külangechi küpan mu ka tati melingechi küpan mu tañi pu üdekeetew; welu iñche nor piwkeyeniefiñ warangkangechi küpan tañi piwkeyeetew ka tati inaniekelu tañi werkün dungu[’]” (Éxodo 20:1-6). Tüfa mew Jewba feypikafi reke: ‘Kiñewkülelmün iñche mew, iñche fülmawkülean eymün mu’. Fey allkütufilu engün Jewba tañi dungun, pu israelche wiñoldunguyngün: “Kom ñi feypiel Jewba eluwküleiñ taiñ femal” (Éxodo 24:3). Eymi mülefulmi üye mu, ka femngechi duampelayafuymi. Welu pichi rupalu, duamfalngefuy pu israelche ñi pengelal rüfngen tañi nor piwkeyefiel ta Jewba. ¿Chem rupay? Inaduamaiñ.

13. Pu israelche, ¿chem mu duamfalngefuy pengelal ñi rüfngen tañi nor piwkeyefiel ta Jewba?

13 Jewba pengelkünulu tañi newen, müna llükay pu israelche. Feymu Moyse püray Sinay wingkul mu tañi dunguñpeafiel ta Jewba pu israelche mu (Éxodo 20:18-21). Pu israelche müna duamniefuy ta Moyse, tati longkolelu kidu engün mew. Feymu rume alüñmalu ñi wiñotual Moyse, kidulelu trokiwingün chi ti wellin mapu mew. Kidu engün ñi feyentuafiel ta Chaw Dios, müna duamniefuyngün chi ta Moyse ñi kelluaetew. Feymu afeluwingün ka feypifingün ta Aaron: “Dewmalelmuiñ kiñe dios ñi wüneleal iñchiñ mu, kimnolu am iñchiñ chem ñi rupan feyti Moyse, tati wentru taiñ adnieetew ñi tripayal Egipto mapu mu” (Éxodo 32:1, 2).

14. Pu israelche, ¿chumngechi kidutu ngünenkawingün? Welu, ¿chumi Jewba?

14 Jewba ayükelay ñi poyengeal tati pu adentun (Éxodo 20:3-5). Pu israelche kimniefuy tüfa, welu pürüm eluwingün ñi poyeafiel kiñe pichi milla kulliñ. Feyentulafingün ta Jewba, welu rakiduamfuy ñi kiñewkülen Jewba engün, femngechi kidutu ngünenkawingün. Aaron kütu, poyengealu ti milla pichi kulliñ, feypi: “Müleay kawiñ Jewba ngealu”. Welu, ¿chumi Jewba? Feypifi ta Moyse pu che ñi femken “wedake dungu” ka ñi famtripan ti rüpü mu kidu “tañi werküfiel chew ñi amuleal engün”. Jewba müna lladküy, feymu ‘kom apümafiñ pu israelche’, pi (Éxodo 32:5-10).

Jewba elufi pu israelche ñi pengelal tañi rüf küpa kiñewkülen Kidu engu

15, 16. Moyse ka Aaron, ¿chumngechi pengeli ñi rüf kiñewkülen Jewba engu? (Inaduamnge ti adentun ellaka mu mülelu).

15 Welu Chaw Jewba kutranpiwkeyechekey. Feymu apümlafi kom pu israelche, doy may elufi engün ñi pengelal tañi rüf küpa kiñewkülen Kidu engu (Éxodo 32:14). Moyse ngüneduamlu pu che ñi wakeñkülen, ñi ülkantulen ka ñi faylalen itrotripa ti milla pichi kulliñ, fey rüngümkütefi ñi trafofiel ti adentun. Fey wüla newentu dungun mew feypi: “¿Iney kiñewküley Jewba engu? ¡Küpape iñche mu!”. Feymu “kom tati Levi tuwün-ngelu walloñmafingün ta Moyse” ñi kiñewal kidu engu (Éxodo 32:17-20, 26).

16 Aaron dewmafilu rume ti milla pichi kulliñ, wiñorakiduamtuy ka kiñewi Jewba engu, pu kakelu Levi tuwün-ngelu reke. Tüfa engün nor piwkeyefi ta Jewba ka püntütripay pu kulpalu mew. Müna kümelkay engün, feychi antü lalu am fentren warangka che ñi poyefiel ti adentun. Welu pu nor piwkeyefilu ta Jewba lalayngün ka feypikünungey ñi kümelkangeal engün (Éxodo 32:27-29).

17. Pablo ñi wirintukuel ti milla pichi kulliñ mu, ¿chem kimeltukeeiñmu?

17 ¿Chem kimeltueiñmu tüfa? Apostol Pablo feypi: “Kom tüfachi dungu femngechi rupay kiñe adkünu dungu reke ta iñchiñngealu”, taiñ poyerpunoafiel adentun. Ka feypi ‘tüfachi dungu ka elkünungey ta Wirin Chillka mew iñchiñ taiñ elungeael kiñe ngülam reke iñchiñ taiñ nieael küme lif mongen tüfachi amuleyechi tripantu mew. Feymew tati newenkülelu trokiwkülelu, kuñiwtulepe ñi kulpanoal’ (1 Korintio 10:6, 7, 11, 12). ¿Chem kimeltukeeiñmu Pablo ñi feypin? Tati pu poyekefilu ta Jewba femürpuafuy wedake dungu, ka rakiduamafuy ñi petu ayüwülkefiel ta Jewba, weda fem-mekelu rume. Welu kiñe che ayüwülkelafi ta Jewba tañi feypin mu müten ñi küpa weniyefiel kam nor piwkeyefiel (1 Korintio 10:1-5).

18. ¿Chumngelu püntütripayafuiñ Jewba mu? Fey, ¿chem rupayafuy?

18 Moyse alüñmalu ñi nagal Sinay wingkul mu, pu israelche afeluwingün. Ka femngechi ‘akualuley Jewba ñi antü’ piliyiñ, iñchiñ ka afeluwafuiñ. Rakiduamafuiñ tañi fentrelewen Jewba ñi apümafiel ti wedake dungu ka ñi küme elkünutuafiel ti Mapu. Kam ñi fente kümen Jewba ñi feypikünuel, feyentufalngenolu trokirpuafuiñ. Fey eluwafuiñ ñi femal taiñ ayükeel müten, welu Jewba ñi ayükeel no. Feymu kuñiwtukuwnoliyiñ, püntütripayafuiñ Jewba mu ka müna weda femürpuafuiñ, turpu taiñ rakiduamkenofel rume.

19. ¿Chem feypikeeiñmu Jewba? ¿Chumngelu fente falin-ngey longkontukual tüfa?

19 Jewba feypikeeiñmu taiñ poyeafiel kidu müten ka femal kom taiñ mandakeetew (Éxodo 20:5). Welu femnoliyiñ Jewba ñi ayükeel, femaiñ Weküfü ñi ayükeel, fey tüfa müna wedalkayaeiñmu. Feymu Pablo feypi: “Ngelay tamün putuael Ñidol tañi kopa mew, fey ka femngechi tamün femtuael ti pu weküfü ñi kopa mew. Ka ngelay tamün anüael ta Ñidol ñi mesa mew, fey ka femngechi tamün anütuael tati pu weküfü ñi mesa mew” (1 Korintio 10:21).

KIÑEWKÜLEAIÑ JEWBA IÑCHIÑ

20. Welulkawlu rume iñchiñ, ¿chumngechi kellukeeiñmu Jewba?

20 Jewba pürüm famentukelafi tañi pu che ñi welulkan mu. Feymu elufi ta Kain, Salomon ka pu israelche ñi wiñorakiduamtual ka elkünual ñi weda femken ka wiñoduamtufi ta Aaron (Hecho 3:19). Famülke mu Jewba ngülamtukeeiñmu Biblia mew, fillke papil, ka taiñ pu peñi ka lamngen mu, femngechi taiñ weda femnoal. Feymu inaliyiñ taiñ ngülamtuetew Jewba, kidu füreneaeiñmu ka kutranpiwkeyeaeiñmu.

21. ¿Chumaiñ taiñ pengelal rüfngen taiñ nor piwkeyefiel ta Jewba?

21 Jewba refalta pengelkelay tañi afmafalchi fürenechen (2 Korintio 6:1). Fey elukeeiñmu “taiñ elkünutuafiel ti wesake dungu ka taiñ illutuwenoael mapu mew mülechi fill wesake dungu [...], petu üngümkülelu iñchiñ ti ayüwün-ngechi maneluwün ka ñi afmatu kimfaluwal taiñ fütra Chaw Ngünechen ka Kristo Jesus taiñ montulkeetew” (Tito 2:13, Traducción del Nuevo Mundo [TNM]; papeltunge Tito 2:11, 12, 14). Taiñ mülechi antü mew, fentren rupa duamfalngeay taiñ pengelal rüfngen taiñ nor piwkeyefiel ta Jewba. Feymu eluwaiñ taiñ rüf kiñewküleal Jewba iñchiñ, femngechi inayaiñ Biblia taiñ feypietew: “Yamniefinge tami Chaw Ngünechen Jewba, kidu ta poyefinge” ka “püntütripakilnge kidu mu” (Deuteronomio 10:20).