1. ¿Chumngelu kom iñchiñ duamnieiñ yafültukungeal?

KOM iñchiñ duamnieiñ yafültukungeal. ¿Chumngelu am (chemu)? Rupakeiñ chi fentren wedake dungu mu, rume rakiduamküleiñ chi kam weda duamküleiñ. Kutrankawküleiñ chi taiñ petu füchan mu, lay kiñe taiñ piwkeyen che kam weda kutranküleiñ chi. Ka kiñeke iñchiñ kayñetungekeiñ. Ka femngechi pu che doyelkülerpukey ñi kewafe chengen mu. Feley llemay, pütrüley “kuñiwünngechi dungu”, feymu kimnieiñ ñi epe puwkülen tañi “afael ta antü” ka doy fülkülepay ñi akual tati we Mapu (2 Timotew 3:1). Welu dew üngümniekeiñ chi fentren tripantu ñi femtripayal Jewba tañi feypikünuel, ka doy wedake dungu nierpukeiñ. Fey, ¿chumngechi kay yafüluwafuiñ?

2. ¿Chem kimnieiñ Abakuk mu?

² Taiñ wiñoldungual tüfa, ngüneduamaiñ ti lifru ñi wirintukuel Abakuk. Biblia müte nütramkakelay Abakuk ñi mongen mu, welu ti lifru ñi wirintukuel ta kidu rume yafüluwün-ngey. ¿Chem piley chi Abakuk tañi üy?  “Pangko (rofül)”. Tüfa rakiduamelkeeiñmu chumngechi taiñ yafültukukeetew Jewba. Kidu piwkeyen mu pangkokeeiñmu reke, fey fültukupakeeiñmu reke tañi lipang mew. Feytachi üy ka rakiduamelkeeiñmu chumngechi iñchiñ reküluwkeiñ Jewba mu. Abakuk nütramkafi ta Jewba ka ramtufi falinke dungu. Jewba adkünueyew ñi wirintukual tañi nütramkawün engu, kimnielu kay fente taiñ kümelkayaetew iñchiñ papeltufiel mu tüfa (Habacuc 2:2).

3. ¿Chumngelu ngüneduamaiñ ti lifru Habacuc?

³ Biblia kiñe dungu müten pengelkey Abakuk mu. Feypiley weda duamkülelu tüfachi pelon wentru, nütramkawi Jewba engu. Welu ti lifru ñi wirintukuel kidu ka koneltuley “kom tati kuyfi wirintukuelchi dungu” mülelu Biblia mu, fey ta wirintukungey “taiñ nieael maneluwün Ngünechen mew tati Wirin Chillka ñi duam” (Romanu 15:4). Ti lifru Habacuc, ¿chumngechi kelluafeiñmu kake kiñeke iñchiñ? Tüfa kimeltukeeiñmu chumkey pu maneluwkelu Jewba mu. Kafey kimfalkünueiñmu tunte rupaliyiñ rume wedake dungu, tüngküleafuiñ.

4. ¿Chumngelu rume weda duamkülefuy Abakuk?

⁴ Biblia feypi: “¿Tunteñma am, awem Jewba, müley tañi wiraral kellun mu, fey tami allkünon? ¿Tunteñma am müley tañi ngillatual tami montulafiel kewan dungu mu, fey tami chumnon? ¿Chumngelu am pengelelkeen tati wedake dungu? Ka ¿chumngelu katrütukelafimi ñi müleal ti illamkawün? ¿Chumngelu müley apümkawün ka kewan dungu iñche ñi adkiñ mew? Ka ¿chumngelu fentren yafkawün ka kayñetuwün dungu müley?” (Habacuc 1:2, 3). Rume wedalkalefuy ta mongen Abakuk tañi antü mu. Kom pu che wedañmangefuy ka kewafengefuy, feymu rume weñangkülefuy ti pelon wentru. Chew rume tañi ngüneltuel Abakuk, pu israelche welukontu wedalkawkefuyngün. Feymu Abakuk kidulelu trokiwkefuy ka ramtuwkefuy: ‘¿Chumül afpeay may kom wedake dungu? ¿Chumngelu ta Jewba chumlay rume?’. Fey Abakuk ngillatufi ta Jewba ñi norümtuafiel ti dungu. Abakuk rakiduamürpuy chi: “Chaw Jewba duamtuwelafi tañi pu che, fey apümlayafi wedake dungu”. Eymi kay, ¿ka femngechi rakiduamkefuymi?

5. Ti lifru Habacuc, ¿chem kimeltukeeiñmu? (Inaduamnge ti adentun ellaka mu mülelu).

⁵ Abakuk, ¿maneluwkülewelay may Jewba mu ka tañi feypikünuelchi dungu? ¡Femlay llemay! Longkontukuaiñ, Abakuk weda duamkülelu nütramkalelfi ta Jewba tañi nieelchi dungu. ¿Chem pengelkey tüfa? Abakuk fentekünulay tañi maneluwün Jewba mu. Welu rume rakiduamkülefuy, kidu kimlafuy chumngelu Jewba norümlafi ti dungu ka chumngelu montul-laeyew ñi rupanoal wedake dungu. Ngünechen adkünufi ta Abakuk ñi wirintukual kom tañi rakiduamkülen. ¿Chem kimeltukeeiñmu tüfa? Llükanon mu nütramkalelafiyiñ ta Jewba kom taiñ fill rakiduamkülen. Kidu llemay piwkeyen mu feypikeeiñmu taiñ ngillatuafiel ka feypiafiel chem ñi mülen taiñ piwke mu (Salmo 50:15; 62:8). Proverbios 3:5 rume küme ngülamtukeeiñmu: “Maneluwnge Jewba mew kom tami  piwke mu, ka eymi tami rakiduam mu reküluwkinolnge”. Feley may, Abakuk inafi tüfachi ngülam tañi mongen mu.

6. ¿Chumngelu fente falin-ngey taiñ ngillatual?

⁶ Abakuk weniyekefuy ka maneluwkefuy tañi Chaw Jewba mu, feymu eluwi tañi ngillatuafiel. Abakuk re rakiduamlay tañi rupameken müten ka eluwlay tañi kidu norümafiel ti dungu. Doy may, nütramkalelfi ta Jewba kom tañi rakiduamkülen. Iñchiñ inayentuafuiñ ñi femün. Chaw Jewba “Allkütukelu tati llellipun”, feypikeeiñmu taiñ ngillatuafiel ka nütramkalelafiel taiñ fill rakiduamkülen, femngechi pengelaiñ taiñ maneluwkülen kidu mu (Salmo 65:2). Fey ngillatufiliyiñ, ngüneduamaiñ chumngechi taiñ wiñoldungukeetew Jewba. Kidu kimeltuaeiñmu chem chumal ka yafültukuaeiñmu pangkokaeiñmew reke (Salmo 73:23, 24). Fey tunte kutrankawküleliyiñ rume, Jewba pengelkeeiñmu chem rakiduamkey iñchiñ taiñ rupameken. Ngillatufiliyiñ ta Jewba, doy küme pengelkünuaiñ taiñ rüf maneluwken kidu mu.

7. Jewba dew allkütufilu ta Abakuk, ¿chem pituy wüla?

⁷ Biblia feypi: “¡Adkintufimün tati trokiñke mapu ka ngüneduamaymün! Tamün antü mu rupayay kiñe dungu, fey feyentulayafimün nütramkangelmün rume, feymu afmatuleaymün. Iñche ta adnieafiñ pu kaldeo, feychi pu wedañmangechi che ngünewkenolu. Kidu engün notukakeyngün fütrake trokiñke mapu, femngechi tañi ngenkawal fillke mülewe mu ñi ngen-ngenoel engün. Kidu engün llükafali ka pellkefali. Fey engün elkünukey kidu tañi nor dungu ka tañi longkolen” (Habacuc 1:5-7). Dew feypikünulu Abakuk kom tañi nieelchi dungu, ‘¿chem pituaenew Jewba?’ pikefuy chi. Welu Jewba müna küme Chawngey, feymu kimniefuy tañi chum duamkülen Abakuk, kidu müna kutrankawküley ka ngillatumekey ñi kellungeal. Feymu Jewba illkutudungulafi ta Abakuk, doy may feypifi pichin mu ñi chumafiel tati pu wedake judiu. Rüfkünu llemay, Jewba wüne feypipelafi ta Abakuk ñi apümafiel ti wedake dungu.

8. Abakuk, ¿chumngelu afmatuleyew Jewba ñi feypin?

⁸ Jewba feypifi ta Abakuk ñi eluwkülen ñi norümafiel ti dungu. Jewba kastigayafi pu judiu wedañmangelu ka kewafengelu. Fey Ngünechen feypilu ñi rupayal tüfachi dungu “tamün antü mu”, ¿chem pengeli? Kidu kastigafi pu judiu petu ñi mongelen Abakuk kam pu israelche trür mongelelu kidu engün. Abakuk rakiduamkelafuy rume ñi femngechi feypiaetew Jewba, feymu afmatulewepelay. Pu israelche kimniefuy Jewba tañi ngülam, welu pu kaldeo (pu babiloniache) no, doy may kidu engün awükachekefuy ka doy kewafengefuy pu israelche mu. Fey, ¿chumngelu Jewba adkünufi pu babiloniache ñi kastigayafiel tañi trokiñche? Rupale tüfa, doy kutrankawafuy pu mülekefulu Juda mu. Eymi allkütufulmi femngechi feypin, ¿chum duamafuymi?

9. ¿Ka chem ramtuy Abakuk?

⁹ Biblia feypi: “Awem Jewba, eymi ¿afkentu mülekelaymi am? Awem tañi Chaw Ngünechen, tati Lifngelu, eymi lakelaymi. Awem Jewba, eymi dullifimi tañi kastigayal; iñche tañi Fütra Kura, eymi elfalkünufimi ñi femal tüfa. Rume  lifngey tami nge tami peal ti wedalkalelu, ayükelaymi ñi müleal wedake dungu. Fey, ¿chumngelu chumkelafimi tati pu ngünenkachekelu? Ka kiñe weda wentru wedalkafilu kiñe doy norngechi che, ¿chumngelu ñüküfküleymi?” (Habacuc 1:12, 13; 1:14, 17). Abakuk kimürpuy Jewba ñi adkünuafiel pu babiloniache tañi kastigayafiel pu wedake che, welu petu rume rakiduamkülefuy. Femngelu rume, Abakuk ñom piwkengey ka eluwküley ñi maneluwal Jewba mu. Feley llemay, “iñche tañi Fütra Kura” pifi ta Jewba (Deuteronomio 32:4; Isaías 26:4). Abakuk maneluwküley Ngünechen ñi piwkeyechefengen ka küme piwkengen, feymu llükanon mu ramtufi femngechi dungu: ‘¿Chumngelu katrütukelaymi ñi doy wedalkalerpual ti dungu Juda mu ka ñi doy kutrankawal pu che? ¿Chumngelu norümtulaymi kom ñi weda rupameken? Kom Pepiluwün-ngelu, ¿chumngelu “ñüküfküleymi” ka chumkelafimi rume pu wedake che?’. Abakuk kimniefuy, Jewba fey tati Lifngelu ka tañi nge rume lifngey tañi “peal ti wedalkalelu”, feymu peno ramtuy tüfa.

10. ¿Chumngelu rakiduamafuiñ Abakuk reke?

¹⁰ Kiñeke mu iñchiñ ka rakiduamafuiñ Abakuk reke. Iñchiñ allkütukefiyiñ ta Jewba. Maneluwkeiñ kidu mu ka papeltukeiñ ka ngüneduamkeiñ tati Biblia, tüfa elukeeiñmu ta maneluwün. Kafey allkütukefiyiñ taiñ kimeltukeetew Jewba ñi trokiñche, femngechi kimürpukeiñ kidu tañi feypikünuel. Welu Abakuk reke, ramtuwafuiñ chi: “¿Chumül rupawelayaiñ wedake dungu mu?”. Ngüneduamaiñ ka chem chumün Abakuk ka chem kimeltukeeiñmu tüfa.

11. Abakuk, ¿chem eluwkülefuy ñi femal?

¹¹ Biblia feypi: “Iñche witralean chew tañi llüwatuleken, fey mülenagan feychi kurantu mu inaltu tati fütrake kura malal. Iñche llüwatulean, femngechi kiman chem tañi dungufalaetew Jewba ka chem tañi feypial norümtungeli iñche” (Habacuc 2:1). Abakuk ñi nütramkafiel ta Jewba elueyew ñi tüngküleal. Kafey doy eluwi tañi üngümal Jewba tañi norümafiel chem tañi rupameken. Feymu Abakuk feypi ñi üngümal ñochi duam mu tañi akual Jewba ñi antü (Habacuc 3:16). Kakelu che poyekefilu ta Jewba ka üngümniefuyngün ñi chem chumal ta Jewba. ¿Chem kimeltukeeiñmu tüfa? Iñchiñ ka femngechi üngümafuiñ kidu engün reke (Miqueas 7:7; Santiaw 5:7, 8).

12. ¿Chem kimeltuafeiñmu Abakuk ñi femün?

¹² Abakuk ñi femün, ¿chem kimeltuafeiñmu? Wüne, af ngillatulayafiyiñ ta Jewba chem weda dungu rupaliyiñ rume. Epu, allkütuafiyiñ chem taiñ feypikeetew Jewba, Biblia ka tañi trokiñche mu. Ka küla, ñochi duam mu üngümaiñ Jewba ñi norümafiel ti dungu ka maneluwaiñ kidu mu, fey apümafi kom taiñ kutrankawün kidu ñi dullielchi antü mu. Inayentufiliyiñ ta Abakuk tüngküleaiñ ka newenküleaiñ. Taiñ maneluwün kelluaeiñmu ñi ñochi piwkengeal ka ayüwküleal tunten wedake dungu mu rupaliyiñ rume. Rüf maneluwküleiñ taiñ Wenu Chaw taiñ kelluaetew (Romanu 12:12).

13. Jewba, ¿chumngechi yafültukufi ta Abakuk?

¹³ Biblia feypi: “Medin antü mu mupiay iñche tami pengelelmekefiel, pürüm amuley ñi femtripayal ka koylatulayay.  Alüñmafule rume, ¡llüwatulenge fey mu! Tüfa rüf femtripayalu am. ¡Alüñmalayay!” (Habacuc 2:3). Feley, Abakuk üngümniefuy Jewba tañi norümafiel ti dungu, feymu rume ayüwülfi. Chaw Ngünechen kimniefuy fente ñi kutrankawkülen ta Abakuk, feymu yafültukufi ka piwkeyen mu feypikünufi ñi wiñoldunguafiel kom tañi ngillatulen. Jewba feypifi reke ta Abakuk: “Ñochi piwkengeaymi ka maneluwaymi iñche mu. Alüñmalu trokifilmi rume, iñche wiñoldunguaeyu tami ngillatun”. Jewba dew kimniefuy chumül ñi femürpual tañi feypikünuel, fey rakiduamelfi ta Abakuk tüfachi dungu ka yafültukufi ñi üngümal. Femtripale tüfa, “refalta maneluwün Ngünechen mu” pilayafuy ti pelon wentru.

14. Rupaliyiñ wedake dungu, ¿chem eluwküleiñ ñi femal?

¹⁴ Ka femngechi iñchiñ, üngümaiñ Jewba ñi norümafiel ti dungu ka allkütuafiyiñ kom taiñ feypikeetew. Tüfa kelluaeiñmu ñi maneluwküleal Jewba mu ka tüngküleal wedake dungu rupaliyiñ rume. Jesus feypi, ngelay taiñ ngüneduamküleal “chumül” ñi femtripayal tañi feypikünuel (Hecho 1:7). Doy may maneluwaiñ Chaw Jewba mu, kidu kimniey chumül doy kümey tañi femal. Fey afeluwlayaiñ, doy may ñochi piwkengeaiñ, ñom chengeaiñ ka maneluwaiñ Ngünechen mu. Fey petu taiñ üngümnieel, küme adkünuafiyiñ taiñ tiempo ka küdawelafiyiñ ta Jewba tunte taiñ pepilel (Marku 13:35-37; Galata 6:9).

15, 16. 1) Chaw Jewba, ¿chem feypikünuy ti lifru Habacuc mu? 2) ¿Chem kimeltukeeiñmu ñi feypikünuel?

¹⁵ Chaw Jewba feypikünuy: “Adkintufinge tati mallmangelu, kidu ta nor piwkengelay. Welu tati nor chengelu tañi manelfalngen mu mongelerpuay” ka kom pu che Mapu mu kimürpuay Jewba tañi ayükeel (Habacuc 2:4, 14). Feley llemay, Jewba feypikünuy ñi eluafiel rumel mongen kom pu ñochi piwkengelu ka maneluwlu kidu mu.

¹⁶ Ñi feypilen Habacuc 2:4 rume falin-ngey ñi feypin, feymu apostol Pablo küla rupa nütramkay tüfachi versikulo mu tañi karta mew (Romanu 1:17; Galata 3:11; Ebrew 10:38). Fey chem dungu rupaliyiñ rume, peaiñ ñi femtripayal Jewba tañi feypikünuel maneluwliyiñ kidu mu.  Chaw Ngünechen ayüniey taiñ longkontukual taiñ nieelchi maneluwün.

17. Maneluwliyiñ Jewba mu, ¿chumay kidu?

¹⁷ Ti lifru Habacuc kimeltukeeiñmu kiñe falin dungu kom iñchiñ mülelu afaelchi antü mu. Chaw Jewba feypikünuy ñi eluafiel rumel mongen kom pu norngechi che maneluwlu kidu mu. Feymu llemay amulepe taiñ doy maneluwken Chaw Ngünechen mu, chem weda dungu rupaliyiñ kam fill rakiduamküleliyiñ rume. Jewba tañi feypikünufiel ta Abakuk rakiduamelkeeiñmu kidu taiñ newentukuaetew ka montulaetew. Jewba piwkeyen mu feypikeeiñmu reke: “Maneluwaymi iñche mu ka ñochi duam mu üngümkülenge ñi puwal tañi Ngünenien kom Mapu medin antü mu”. Femngechi kom pu che Mapu mu ayüwküleay ka tüngküleay, fey ñi poyenieafiel ta Ngünechen (Matew 5:5; Ebrew 10:36-39).

18. Jewba ñi feypiel, ¿chumngechi kellufi ta Abakuk?

¹⁸ Biblia feypi: “Welu iñche, Chaw Jewba ayüwülmapiwkeaenew, iñche tañi ayüwün küpayay Chaw Dios mu, kidu tañi montulkeetew. Ñidol Ngünechen Jewba newentukukeenew, Kidu femkünuay namun wemul reke iñche tañi namun, femngechi tañi trekayal alüpürachi wingkul mu” (Habacuc 3:18, 19; 3:16, 17). Jewba ñi feypifiel ta Abakuk rume kellueyew. Abakuk rakiduami afmatufalchi dungu ñi femün Jewba ñi kellufiel tañi pu che kuyfi mu. Feymu doy maneluwi kidu mu. Abakuk kimürpuy Jewba pichin mu ñi norümafiel kom tañi weda rupameken. Tüfa rume yafültukufi tati pelon wentru, kimnielu rume ñi ka pichin kutrankawal. Fewla ta Abakuk rakiduamwetulay rume. Doy may kom piwke mu maneluwküley Jewba tañi montulaetew. Feley llemay, ñi feypin Abakuk versikulo 18 mu rume ngüneduamfali. Biblia mu fentren che feypi ñi maneluwün Ngünechen mu, welu ñi feypin Abakuk, tüfa ta kiñe doy ayüfalngelu. Kiñeke adümuwlu Biblia nütramkayngün ñi chem küpa feypin peno Abakuk: “Fente tañi ayüwkülen, faylayan Ngünechen ñi duam mu”. ¡Abakuk ñi feypin versikulo 16 puwlu 19 elukeeiñmu fentren maneluwün! Jewba feypikünueiñmu fentren kümeke dungu, welu fey ka müten no, doy may feypi pichin mu ñi femürpual tañi feypikünuel.

19. Taiñ yafültukuaetew Jewba, ¿chumaiñ?

¹⁹ Ti lifru Habacuc kimeltukeeiñmu kiñe falin dungu: müley taiñ maneluwal Jewba mu (Habacuc 2:4). Taiñ af maneluwnoal Jewba mu, müley taiñ doy küme weniyeafiel. ¿Chumngechi? Wüne, rumel ngillatunieafiyiñ ta Jewba, fey nütramkalelafiyiñ kom taiñ rakiduamkülen. Epu, küme allkütuafiyiñ taiñ feypikeetew Jewba Biblia mu, ka inayaiñ kom taiñ ngülamtukeetew tañi trokiñche. Ka küla, nor piwkengeaiñ ka ñochi duam mu üngümaiñ Jewba ñi femürpual tañi feypikünuel. Femngechi femkefuy ta Abakuk. We nütramkafilu ta Jewba, rume rakiduamkülefuy, welu af nütramkafilu rume yafüluwi ka müna ayüwi. Feymu inayentuafiyiñ ta Abakuk, femngechi yafültukuaeiñmu taiñ Fütra Chaw Jewba, pangkoeliyiñmu reke. Fente ñi mülen wedake dungu famülke mu, Jewba llemay doy yafültukuafeiñmu.