1. Tati pu kim ngüneniewnolu, ¿chem rupakeyngün?

CHAW JEWBA kelluafeiñmu taiñ kim ngüneniewal (Galata 5:22, 23, TNM). Jewba kim ngüneniewkey itrokom dungu mew, welu iñchiñ femkelaiñ kulpafengelu am. Feymu tati pu che kim ngüneniewnolu am rupakey fill küdawün-ngechi dungu mu, eluwfemkelay ñi femal ti falin-ngechi dungu, ka küme yekelayngün ñi dungu küdaw mu kam chillkatuwe ruka mew. Kafey pu kim ngüneniewnolu lukatucheafuy, ngollifengeafuy, kewatuchefengeafuy, wüdawafuy ñi afkadi mu, refalta konafuy defen dungu mew, nierpuafuy wedake wimtun, püresuntukungeafuy, kutrantupiwkeafuy, kontuafeyew chima kutran, ka niepüñeñafuy ñi ayünon mu (Salmo 34:11-14).

2. ¿Chumngelu duamfalngey taiñ ngüneduamal ñi fente falin-ngen taiñ kim ngüneniewal?

² Pu che kim ngüneniewnolu kidutu wedalkawkey ka wedalkakefi kakelu che. Ka amulechi tripantu mu fentren pu che eluwkelay ñi kim ngüneniewal. Welu tüfa afmatulkelaeiñmew, Biblia feypilu am “epe puwkülele ñi afael  ta antü” fentren pu che pepi ngünewlayay (2 Timotew 3:1-3).

3. ¿Chumngelu duamfalngey taiñ kim ngüneniewal?

³ ¿Chumngelu duamfalngey taiñ kim ngüneniewal? Epu falin dungu mew. Wüne, tati pu che kim ngüneniefilu ñi piwke müte rupakelay wedake dungu mu, küme yewkey pu che engün, lladküfemkelay, fill rakiduamkelay ka kutrantupiwkeniekelay. Epungechi, taiñ weniyeafiel ta Chaw Dios müley taiñ yafüluwküleal ñi kon-noal wedake dungu mew ka ngünenieafiyiñ taiñ wedake illutun. Tüfa femlay Adan Eva engu (Génesis 3:6). Kidu engu reke, famülke mu fentren che kim ngüneniewnolu müna kutrankawkeyngün.

4. Küdawtuliyiñ ñi ngünenieafiel taiñ illutun, ¿chem yafültukuafeiñmu?

⁴ Jewba kimniey taiñ kulpafe chengen, ka taiñ rume küdawtuken ñi ngüneniewal. Welu kidu küpa kellukeeiñmew ñi ngünenieafiel taiñ wedake illutun (1 Reyes 8:46-50). Küpa poyefiliyiñ ta Chaw Dios, welu müna küdawtuliyiñ ñi ngünenieafiel taiñ piwke ka wedake illutun, Jewba yafültukuaeiñmew piwkeyen mu, kidu am taiñ weniyeetew. Tüfachi chillkatun mew ngüneduamaiñ Jewba ñi inayentufalngen tañi kim ngüneniewken mu. Kafey Biblia nütramkakey kiñeke che kim ngüneniewlu ka kakelu femkenolu, feymu inaduamaiñ ñi rupan engün ka chillkatuaiñ chumngechi taiñ kim ngüneniewal.

5, 6. Jewba, ¿chumngechi pengeli ñi kim ngüneniewken?

⁵ Jewba turpu welulkakelay, feymu kim ngüneniewkey itrokom dungu mu (Deuteronomio 32:4). Welu iñchiñ welulkakeiñ, feymu duamfali taiñ inaduamal Jewba ñi kim ngüneniewken taiñ doy küme inayentuafiel. Tüfa kelluaeiñmu taiñ kimal chem chumal weda duamelngeliyiñ. Feymu fewla inaduamaiñ chem dungu mew Jewba kim ngüneniewkey.

⁶ Rakiduamnge Jewba ñi chumün Weküfü tañi kayñetuetew Eden mu. Tati pu kümeke püllü armupelayngün ka lladküpelayngün ngüneduamlu Weküfü ñi femün. Eymi ka femngechi duampelayafuymi rakiduamülmi tunte taiñ kutrankaetew Weküfü ñi femün. Welu Jewba pofolay ñi illkun mu. Kidu fente küme wiñoldunguy, lladküfemlay ka norngey ñi wiñoldungufiel ta Weküfü ñi kayñetun mu (Éxodo 34:6; Job 2:2-6). Jewba, ¿chumngelu eluñmay ñi rupayal fentren antü? Kidu am ayünolu iney no rume ñi layal, doy may ayüley “kom che ñi wiñorakiduamtuael” (2 Pedro 3:9).

7. Jewba ñi femün, ¿chem kimeltukeeiñmew?

⁷ Jewba ñi femün kimeltukeeiñmew taiñ küme rakiduamal petu taiñ dungunon ka femnon. Feymew duamülmi dullial kiñe falin dungu tami mongen  mew, eluwnge tami rakiduamal. Ngillatuafimi ta Jewba tami eluaetew kimün, femngechi tami küme dungual ka femal (Salmo 141:3). Lladküleliyiñ, weda femürpuafuiñ. Feymew küme rakiduamnoliyiñ chem taiñ feypial kam femal, weda duamafuiñ llemay (Proverbios 14:29; 15:28; 19:2).

8. 1) ¿Chew papeltuafuiñ kiñeke che ñi rupan inayentufalngelu ñi kim ngüneniewken mu? 2) ¿Chem kellufi ta Jose ñi kulpanoal? (Inaduamnge ti adentun ellaka mu mülelu.)

⁸ Biblia pengelkey kiñeke che inayentufalngelu ñi kim ngüneniewken mu. Kiñe tüfa ta Jose, Jakob ñi fotüm. Kidu yafüluwi ñi weda femnoal küdawlu Potifar ñi ruka mew, tati longkolelu Faraon ñi pu soltaw mu. Potifar tañi domo rume ayüfi ta Jose, kidu am ‘küme adngelu ka rume ayüfal wentrungelu’, feymu fentren rupa feypifi ñi kudumaetew. ¿Chem kellufi ta Jose ñi kulpanoal? Kidu eluwkefuy chi ñi rakiduamal chem ñi rupayafel weda femfule. Kidu feypi: ‘¿Chumngechi am femafun iñche tüfachi wesa dungu ñi kulpayal ta Ngünechen mew?’ (Génesis 39:6, 9). Fey wüla ti domo nüfi ñi takuwün mew, fey Jose lefmawi. Biblia feypi: “Iñche ñi fotüm, tati pu kulpafe küpa ngünenkaelmew, eluwkilnge tami femngeal” (Proverbios 1:10).

9. ¿Chem kelluaeymu ñi yafüluwal tami kulpanoal?

⁹ ¿Chem kimeltukeeiñmew Jose ñi rupan? Müley taiñ chaftuafiel chem rume taiñ yeafetew ñi kulpayal. Fentren peñi ka lamngen petu ñi poyenofiel ta Jewba ifengefuy, putufengefuy, pütremtukefuy, drogatukefuy, femkefuy pekan kudumuwün kam kakelu wedake dungu. Ka dew fawtisangelu kütu, kiñeke mu küdawngeafuy ñi chaftuafiel feychi dungu. Femngechi rupalmi, eluwnge tami rakiduamal: “Weda femfuli, ¿katrütupelayafuy ñi weniyefiel Jewba?”. Rakiduamnge chem tami yeafetew ñi kulpayal, ka eluwnge tami famentuafiel tüfa (Salmo 26:4, 5; Proverbios 22:3). Chaftulmi kiñe dungu tami yeafetew ñi weda femal, ngillatufinge ta Jewba tami eluaetew kimün ka tami kelluaetew ñi kim ngüneniewal, femngechi yafüluwaymi tami kulpanoal.

10. Fentren wechekeche, ¿chem rupakeyngün kolegio mu?

¹⁰ Jose reke ka femngechi rupakeyngün fentren wechekeche poyekefilu ta Jewba famülke mu. Kiñe tüfa ta Kimberly. Tañi pu kolegio kompañ mallmawün mu nütramkakefuyngün ñi konün kudumuwün dungu mu afchi semana mew. Welu Kimberly femkelafuy tüfa. Kidu feypi ñi kidulelu trokiwkefel tañi femkenon mu ñi pu kompañ reke, ka ngünam che trokingefuy nienolu am kiñe ayün. Welu Kimberly kimniefuy pu wechekeche ñi rume küdawtuken tañi kulpanoal kudumuwün dungu mu, feymu pengeli ñi kim chengen (2 Timotew 2:22). Kakelu wechekeche ramtukefeyew: “¿Petu konlaymi kudumuwün dungu mu?”. Feymu nütramkakefi engün chumngelu ñi kon-non kudumuwün dungu mew. ¡Müna sakikefiyiñ taiñ pu wechekeche yafüluwlu ñi kon-noal pekan  kudumuwün mu! ¡Jewba ka sakikefi engün!

11. ¿Chem kelluafi pu wechekeche ñi yafüluwal tañi kulpanoal?

¹¹ Biblia ka nütramkakeeiñmew kiñeke che kim ngüneniewnolu ñi femal pekan kudumuwün ka pengeli ñi weda tripan tañi femün. Kimberly reke rupamekelmi, rakiduamnge ñi rupan ti weche wentru kim chengenolu, pengelkelu Proverbios kapitulo 7. Kafey rakiduamafuymi Amnon mu ka ñi rume weda tripan tañi femün (2 Samuel 13:1, 2, 10-15, 28-32). Tati pu chaw ngüneduamafuy tüfachi che ñi rupan poyefile engün ta Ngünechen reñmawen mu, femngechi kelluafingün tañi pu yall ñi kim ngüneniewal ka kim chengerpual.

12. 1) Jose, ¿chumngechi ngüneniefi ñi piwke? 2) ¿Chem dungu mew müley taiñ ngüneniewal?

¹² Ka rupa mu Jose pengeli ñi kim ngüneniewken. Tañi pu peñi amuyngün Egipto mu ñi ngillayal iyael. Jose küpa kimi chem ñi rüf rakiduamkülen engün, feymu kimfaluwlay ñi rüf iney ngen. Kafey pürapapiwkerpulu, ngüneniewi ñi ngümanoal tañi pu peñi ñi adkiñ mu (Génesis 43:30, 31; 45:1). Fey, ¿chem kimeltukeeiñmew Jose ñi femün? Weda duameleliyiñmu kiñe peñi kam lamngen tañi femün, ngünenieafiyiñ taiñ feypin ka femün (Proverbios 16:32; 17:27). Kafey kiñe taiñ pu che wemünentungele ti trawünche mu, müley taiñ ngünewal ñi ngünam trawüluwnoal kidu engu. Müna küdawngeafuy tüfa, welu rakiduamnge: femngechi femülmi inayentuafimi Chaw Jewba ka femaymi kidu tañi feypiel. Longkontukufiel tüfa kelluaeymu tami yafüluwal.

13. ¿Chem kimeltuafeiñmu David ñi rupan?

¹³ Kafey ti longko ülmen David ñi femün kimeltuafeiñmew kümeke dungu. Saul ka Simei kintukaduamfingu ta David, welu kidu illkulay ka allmalltulay tañi longkolen ñi wedalkayafiel engu (1 Samuel 26:9-11; 2 Samuel 16:5-10). Welu kiñeke mu David ngüneniewlay, feymu illkupüray Nabal ñi weda femün mu ka kulpay Batseba engu (1 Samuel 25:10-13; 2 Samuel 11:2-4). Falinke dungu kimeltuafeiñmu David ñi rupan. Wüne, tati pu longkolelu Jewba ñi pu che mew müley ñi ngüneniewal tañi allmalltunoal ñi longkolen. Ka epu, iney no rume ngelay ñi kidutu maneluwal ka rakiduamnoal turpu ñi kulpanoal (1 Korintio 10:12).

14. 1)¿Chem dungu mu rupay kiñe peñi? 2) Femngechi dungu mu rupaliyiñ, ¿chumngelu fente falin-ngey taiñ kim ngüneniewal?

¹⁴ ¿Chumngechi doy kim ngüneniewaymi? Rakiduamnge kiñe peñi ñi rupan mu. Auto mew kiñe wentru trenfiñmafi Luigi ñi auto furi püle. Ti wentru kulpalu rume, wirarelfi ta Luigi ka küpa kewafi. Welu Luigi ngillatufi ta Jewba ñi kelluaetew tañi ngünewal ka  ñochikechi dungufi tati wentru ñi illkunoal. Welu ti wentru fentekünulay ñi wirarün. Feymu Luigi wirintukuy ñi duamnieel tañi kulliaetew ti wentru ñi seguro, fey amutuy. Kiñe semana rupalu Luigi wiñopemetufi kiñe domo, ¡tüfa tati wentru ñi afkadi ürke! Ti wentru “wiñoduamtuen” pifi müna yewen mu. Kidu feypi ñi mütrümafiel ti empresa adkünufilu Luigi tañi seguro, fey ñi matu küme elkünungetual ti auto. Fey inakoni ti nütram Biblia mew ka müna ayüwmay. Feymu Luigi ngüneduami fente ñi falin-ngen tañi kim ngüneniewün ka ñi weda tripayafel pofo illkufule (papeltunge 2 Korintio 6:3, 4).

15, 16. Chillkatufilmi ti Biblia, ¿chumngechi kelluaeymu ta eymi ka tami pu che ñi kim ngüneniewal?

¹⁵ Rumel eluwaiñ taiñ küme ngüneduamafiel ti Biblia, tüfa kelluaeiñmu taiñ kim ngüneniewal. Longkontukunge Jewba ñi feypifiel ta Josue: “Tüfachi lifru Ley dungu ngelay ñi püntüleal eymi mew, antü ka pun mu müley tami papeltuafiel ñochi dungun mu, femngechi tami küme femal  kom tati wirintukulelu fey mew; fey nieaymi küme felen tami rüpü mew ka femngechi kim chengerpuaymi” (Josué 1:8). Welu chillkatufilmi Biblia, ¿chumngechi kelluaeymu tami kim ngüneniewal?

¹⁶ Biblia nütramkakey fillke che ñi rupan pengelkelu tüfa: kim ngüneniewliyiñ kümelkaleaiñ, welu kim ngüneniewnoliyiñ wedalkaleaiñ. Jewba elkünuy ñi wirintukungeal tüfa taiñ kimeltuaetew (Romanu 15:4). Feymew kümeafuy tami chillkatuafiel ti Biblia ka küme rakiduamal feychi pu che ñi rupan mu. Fey ramtuwnge: “Tüfachi che ñi rupan, ¿chem kimeltuenew ta iñche ka tañi pu che?”. Ngillatufinge ta Jewba tami kelluaetew ñi inayal tañi ngülam. Fey ngüneduamülmi tami kim ngüneniewnon kiñeke dungu mew, wallmakünukefilnge. Ngillatunge feychi dungu mew, ka eluwnge tami doy kim ngüneniewal (Santiaw 1:5). Kafey taiñ fillke papil mu kintuafuymi kümeke ngülam tami kelluaetew.

17. Pu chaw, ¿chumngechi kelluafuyngün tañi pu yall ñi kim ngüneniewal?

¹⁷ Pu chaw, ¿chumngechi kelluafuyngün tañi pu yall ñi kim ngüneniewal? Pu pichikeche müley ñi kimürpual tañi kim ngüneniewal. Feymew pu chaw müley ñi inayentufalngeal tañi pu yall mu (Efesio 6:4). Fey rume küdawtule tami pu yall ñi ngüneniewal, ramtuwnge: “Iñche, ¿inayentufalngen tañi kim ngüneniewken mu?”. Welu ¿chumngechi inayentufalngeafuymi? Kim ngüneniewnge tami doyümafiel ti amuldungun, ti trawün ka tamün poyefiel ta Ngünechen reñmawen mu. Ka duamfalngele, eluñmalayafimi tami pu yall ñi femal kom tañi ayünieel. Jewba elkünuy kiñeke dungu ñi femnoal Adan ka Eva, tüfa kelluafuy ta kidu engu ñi yamnieafiel Jewba ñi ngünenieetew. Ka femngechi norümfilmi tami pu yall ka inayentufalngelmi, kelluafuymi engün tami yamnieaetew, eymi longkolelu am kidu engün mu, fey tami pu yall kim ngüneniewayngün. Kafey kelluafuymi tami pu yall ñi piwkeyeafiel ta Jewba ñi ngünenieetew ka ñi yamnieafiel tañi ngülam, tüfa tati doy falilu. Biblia feypi: “Kiñe kim che allkütukey ka nierpukey doy kimün; kiñe adümuwün-ngechi che eluwkey ñi küme ngülamtungeal. Tami nierpual rüf kimün, wünelu müley tami yamnieafiel ta Jewba. Welu tati kim chengenolu duamlafi ñi kim chengeal ka eluwkelay ñi norümngeal. Allkütunge fotüm, tami chaw ñi ngülamtun, ka ngoymakilnge tami ñuke mi kimeleletew” (Proverbios 1:5, 7, 8).

18. ¿Chumngelu müley taiñ küme dullial taiñ pu weni?

¹⁸ Nielmi yall kam nienolmi rume, müley tami küme dullial tami pu weni. Kidu engün piwkeyefile ta Jewba, yafültukuaeymu tami diturpual kümeke dungu ka kon-noal wedake dungu mew (Proverbios 13:20). Kafey küpa inayentuafimi ñi kim ngüneniewken engün, ka kidu engün küpa inayentuaeymu. Kim ngüneniewliyiñ, ayüwülafiyiñ ta Chaw Dios, ayüwküleaiñ ka küme yewaiñ taiñ piwkeyenieelchi pu che iñchiñ.