1. Jewba, ¿chumkey chi taiñ ngüneduamaetew?

JUZGANGEFULMI tami ad mu müten, ¿ayüwpeafuymi may? ¡Femlayafuymi llemay! Welu Jewba ngüneduamkelay taiñ ad taiñ juzgayaetew. ¿Chumngelu (chemu) feypiafuiñ tüfa? Longkontukuaiñ chem ñi rupan Samuel ñi antü mu. Jewba feypifi ta Samuel kiñe tañi pu fotüm ta Jesé ñi longkoleal Israel mapu mew. Samuel pefilu Jesé tañi wünen fotüm, ngüneduami tañi rume küme adngen, feymu pürüm müten feypi: “Tüfa peno tañi dulliel ta Jewba”. Welu Jewba feypifi ta Samuel: “Ngüneduamkilnge tañi ad ka tañi alüpüralen, tüfa ta famentufiñ. Chumngechi wentru ñi pekeel trürlay Chaw Ngünechen ñi pekeel mu, ti wentru pekey chem ñi pengelkülen tañi adkiñ mu müten, welu Jewba puwkintukey ponwitu piwke mu” (1 Sam. 16:⁠1, 6, 7).

2. 1) Ñi feypin Juan 7:⁠24, ¿chumngelu juzgachelayaiñ taiñ peel mu müten? 2) ¿Chumngechi trürümafuiñ kiñe doctor mu?

² Welulkawkelu am iñchiñ, feymu pefiel mu müten ñi ad ti che, juzgakefiyiñ. Biblia feypi: “Juzgawelayafimün ta che tamün pekeel mu müten, doy may juzgayaymün nor rakiduam mew” (Juan 7:⁠24, TNM). Welu re ngüneduamfiliyiñ müten ti che, rüf kimlayafuiñ ñi chumngen. Rakiduamnge tüfa, kiñe doctor kimchengefule rume, tañi pefiel mu müten ti che, kimlafi tañi chumlen. Tati doctor küme allkütuafi tati che tañi kimal chem kutran tañi nieel. Kiñeke doctor ñi doy küme kimafiel chem kutran tañi nieel, feypiafi ñi entual kiñe radiografia. Femnofule, kümekünulayafuy, kimlayafuy chem kutran tañi nieel. Ka femngechi iñchiñ re pefiliyiñ müten taiñ pu peñi ka pu lamngen, rüf kimlayafuiñ ñi chumngen. Feymu küdawtuliyiñ rume,  yafüluwaiñ taiñ ngüneduamal ñi rüf chumngen taiñ pu peñi ka pu lamngen. Iñchiñ Chaw Dios reke, peñmakelafiyiñ ñi piwke tati pu che. Welu inayentuafuiñ ñi küme femken, femngechi taiñ küme kimafiel pu peñi ka pu lamngen. ¿Chumngechi femafuiñ?

3. ¿Chumkefi Jewba tañi pu poyekeetew?

³ Jewba allkütukefi tañi pu poyekeetew, küme kimniefi chem tañi rupan engün ka kutranpiwkeyekefi. Ka femngechi Jewba femfi Jona, Elia, Agar ka Lot. Tüfachi chillkatun mu, ngüneduamaiñ chem tañi rupan engün ka chumngechi inayentuafuiñ Jewba tañi femngen taiñ trawünche mu.

4. ¿Chemu weda rakiduamafuiñ Jona mu?

⁴ Wenche ngüneduamliyiñ ñi chumün ta Jona, feypiafuiñ ñi weda chengen. Jewba werküfi ta Jona ñi feypimeafiel pu ninifeche tañi apümngeal, welu Jona femlay tañi feypietew ta Jewba. Püray kiñe farcu kañpüle amualu, femngechi tañi lefmawal ta Jewba mew (Jona 1:⁠1-3). ¿Eymi kay? ¿Ka wiño maneluwafuymi Jona mu? Fempeafuymi chi. Jona welulkawfuy rume, Jewba maneluwkülefuy kidu mu (Jona 3:⁠1, 2).

5. ¿Chem pengeli ñi feypin Jona 2:⁠1, 2, 9?

⁵ Chumngechi ñi ngillatun ta Jona, pengeli chem tañi nieel tañi piwke mu. Mülelu ponwitu ti fütra challwa mew, feypifi ta Jewba: ‘Weñangkülelu nga iñche ngillatun eymi mew, Jewba, eymi allküñmaen. Fütra ponwitu tüfachi lafken mew ngillatun eymi mew, fey eymi allküñmaen. Welu iñche mañumtun mew wiraran, chalintukulelaeyu tami eluafielchi dungu, felepuay tami feypin, tami pifiel ta eymi. ¡Eymi müten tati montulchefe!’ (Jona 2:⁠1, 2, 9). Feychi ngillatun pengeli Jona ñi ñom piwkengen, ñi mañumkefiel ta Jewba ka ñi küpa feyentukefiel. Feymu Jewba re ngüneduamüñmalafi müten tañi welulkan, doy may allkütuñmafi tañi llellipun ka elufi tañi werkenküleal.

6. ¿Chumngelu fente falin-ngey taiñ kim allkütual?

⁶ Taiñ kim allkütuafiel taiñ pu peñi ka pu lamngen, müley taiñ ñom piwkengeal ka ñochi duampiwkengeal. ¿Chumngelu fente falin-ngey taiñ femal? Femngechi weda rakiduamalayafiyiñ tati pu che. Ka küme kimüñmayafuiñ ñi chumngen engün ka kutranpiwkeyeafuiñ. Ka femngechi kelluafuiñ tati che ñi kidutu kimuwal. ¿Chumngelu  feypiafuiñ tüfa? Kiñeke mu kidutu kimuwkelay ta che, welu nütramkale tañi chem rupameken, doy küme kimuwafuy tañi chumlen (Prov. 20:⁠5). Kiñe longkolelu mülelu Asia mapu mu, feypi: “Kiñe antü müna wedalkan. Petu tañi kimnon kom ti dungu, ngülamtufiñ kiñe lamngen. Feypifiñ tañi doy küme wiñoldungual trawün mew. Rupachi antü mu, kimürpun feychi lamngen ñi müte kim papeltukenon, feymu rume küdawtukefuy tañi wiñoldungual”. ¿Chem kimeltukeeiñmu ñi rupan tüfachi peñi? Rume falin-ngey pu longkolelu ñi küme kimal kom ti dungu petu tañi ngülamtunon (Prov. 18:⁠13).

7. ¿Chumngechi inayentuafuiñ Jewba ñi kellufiel ta Elia?

⁷ Kiñeke taiñ pu peñi ka pu lamngen küdawtukeyngün ñi nütramkayal chem tañi rupameken. ¿Chumngechi kelluafuiñ ñi entual tañi nütram? Ngüneduamaiñ chumün Jewba ñi kelluafiel ta Elia. Feychi lefmawkiyawlu Jesafel mu, Elia alüñmay ñi nütramkayafiel ta Jewba. Welu Jewba küme allkütueyew, yafültukueyew ka elueyew kiñe küme küdaw (1 Rey. 19:⁠1-18). Elia ñi rupan, ka femngechi taiñ pu peñi ka pu lamngen fachantü, ka femafuy. Alüñmayafuy chi ñi entual chem tañi nieel ta piwke mu, welu mülefuy taiñ ñom piwkengeal Jewba reke, femngechi müten kimüñmayafuiñ chem tañi rupameken. Fey eluwle engün taiñ nütramkayaetew, küme allkütuafiyiñ.

8. Ñi feypin Génesis 16:⁠7-13, ¿chumngechi kellufi Jewba ta Agar?

⁸ Nütramkayaiñ ñi rupan ta Agar. Feytachi domo küdawelkefi ta Sara, welu weda femi. Fütayefilu ta Abraam, niepüñeñi ka illamtufi ta Sara tañi niepüñeñkenon mu. Fente tañi weda yewün engu, Agar lefmawi (Gén. 16:⁠4-6). Wenche ngüneduamliyiñ müten ñi rupan ta Agar, rakiduamafuiñ ñi wedañmangen, feymu “kümefuy tañi femngechi rupayal” piafuiñ. Welu femngechi rakiduamlay Jewba. Doy may, Jewba werküfi kiñe küme püllü tañi yafültukuafiel. Tüfachi küme püllü kellufi ta Agar ñi norümtual tañi rakiduam ka kümelkafi. Agar inaduami ñi ngüneduamnieetew Jewba ka ñi kimüñmaetew kom tañi rupameken. Feymu rüf piwke mu, Agar feypi: “Ngünechen ta peenew” (papeltunge Génesis 16:⁠7-13).

9. Jewba, ¿chem kimüñmafi ta Agar?

⁹ Jewba kimniefuy Agar tañi tuwün ka kom ñi rupan kuyfi mu (Prov. 15:⁠3). Agar Egipto tuwün-ngefuy, welu küdawkefuy hebreo tuwün-ngechi pu che ñi ruka mu. Katripanche trokiwkepelafuy. Weñangkütukepelafuy tañi pu che ka tañi tuwün mapu. Kafey Agar, Abraam tañi inan domo ngefuy. Kuyfi mu, kiñeke wentru doy kiñeke domo niekefuy, welu Jewba femngechi rakiduam niekelafuy (Mat. 19:⁠4-6). Feymu mürituwkefuyngün. Jewba ayükelafuy Agar ñi illamkayafiel ta Sara, welu Jewba kimniefuy Agar tañi rupan ka ñi chum duamkülen, feymu kutranpiwkeyefi.

10. ¿Chumngechi doy küme kimafuiñ pu peñi ka pu lamngen?

¹⁰ Inayentuafiyiñ ta Jewba, eluwaiñ taiñ doy küme kimafiel taiñ pu peñi ka pu lamngen. ¿Chumngechi femafuiñ? Petu ñi kon-non ti trawün, nütramkayafiyiñ engün. Ka femngechi femaiñ fentepun mu ti trawün. Ka trür amuldunguaiñ. Ka mangelafuiñ tañi imeal taiñ ruka mu. Femliyiñ, doy küme kimürpuafuiñ taiñ pu peñi ka pu lamngen. Kiñe lamngen weniyefalnolu kechileafuy,  welu kimürpuafuiñ ñi yewenchengen müten. Kiñeke peñi pütrün plata niefuy chi, welu küme kimürpufiliyiñ, kidu müna kelluchekey. Kiñe lamngen rumel tarde akukey trawün mu, welu küme kimürpufiliyiñ, inaduamafuiñ ñi weda rupalen tañi ruka mu (Job 6:⁠29). Kümey taiñ kimal chem rupameken pu peñi, pu lamngen. Welu kuñiwtukuwaiñ taiñ rume kon-noal kidu engün ñi dungu mu (1 Tim. 5:⁠13).

11. ¿Chumngelu fente falin-ngey pu longkolelu ñi küme kimafiel pu peñi ka pu lamngen?

¹¹ Doyelchi may pu longkolelu kümey ñi küme kimafiel pu peñi, pu lamngen chem tañi ruparupangen. Nütramkayaiñ ñi femün kiñe peñi Artur pingelu, kidu witranmekefuy pu trawünche. Feytachi peñi ka peñi engu pemefi kiñe lamngen, yewenchengelu kechilekefuy. Artur feypi: “Ti lamngen pichiñma fütangelu müten, lantuy. Feymu kidu kimeltufi tañi epu püñeñ ñi poyeafiel ta Jewba. Fewla taiñ lamngen newe pelowelay ka depresion kutran kontueyew. Fente weda rupalu rume, taiñ lamngen piwkeyeniefi ta Jewba ka maneluwküley kidu mu. Rume inayentufali ñi femken tüfachi lamngen” (Filip. 2:⁠3). Ñi femün mu tüfachi witran-ngepakechi longkolelu, inayentufi ta Jewba. Kidu küme kimniefi kom tañi pu poyekeetew (Éx. 3:⁠7). Pu longkolelu küme kimniefile pu peñi ka pu lamngen, doy küme kelluafuy engün.

12. ¿Chem inaduamürpuy kiñe lamngen?

¹² Kiñeke mu nüngaytuafuiñ ñi femün kiñeke peñi ka kiñeke lamngen. Welu kümeafuy taiñ kimüñmayafiel chem ñi rupan tañi mongen mu, femngechi doy kutranpiwkeyeafuiñ. Ngüneduamaiñ chem ñi rupan kiñe lamngen Asia mapu mew mülelu. Kidu feypikey: “Tañi trawünche mu, kiñe lamngen rume newentu dungukey, feymu nüngayelkefenew. Welu kiñe antü, trür tripayu amuldungual, fey kimürpun tüfachi lamngen ñi kellukefiel tañi fütakeche ñi fendechallwayal tati feria mu. Feymu newentu dungukey ñi allkütuaetew pu ngillapelu. Feymu kimtukun, müley taiñ küme kimnieafiel taiñ pu lamngen, femngechi kutranpiwkeyeafuiñ” pi. Feymu yafüluwaiñ taiñ küme kimafiel ka piwkeyeafiel kom taiñ pu peñi ka pu lamngen, femngechi inayentuafiyiñ ta Jewba, kidu am piwkeyeniefilu ta “kom che” (1 Tim. 2:⁠3, 4; 2 Kor. 6:⁠11-13, TNM).

13. 1) Ñi feypin Génesis 19:⁠15, 16, ¿chumi pu kümeke püllü alüñmalu ta Lot? 2) ¿Chumngelu montulngey Lot?

¹³ Ngüneduamaiñ chem ñi rupan ta Lot. Kiñe antü, epu kümeke püllü feypimefi ñi tripatual tañi pu che engün Sodoma waria mu. Ka feypifi: “Iñchiw ta apümkayafilu tüfachi waria” (Gén. 19:⁠12, 13). Kiñe antü rupalu, Lot petu mülekafuy tañi ruka mu. Feymu ti epu kümeke püllü wiño feypimefi ta Lot ñi tripatual tati waria mu, welu Lot alüñmay ñi femal tañi feypingeel. Iñchiñ rakiduamafuiñ: “Lot duamkünulay rume ñi feypietew ta Jewba”. Welu Jewba femngechi rakiduamlay. Feymu tati epu kümeke püllü entufi ta Lot ka tañi pu che tati waria mu. ¿Chumngelu am? Jewba rume kutranpiwkeyefi ta Lot, feymu montulfi. Biblia feypi: ‘Fey petu wünlu dewma, tati epu werken püllü feypifi ta Lot: ¡Matukelnge! Apümkayafilu iñchiw tüfachi pu waria che, fey pürüm witrapürange ka entufinge tüfachi waria mew tami domo ka tami epu ñawe, ayünolmi tami layal tami pu che eymün. Welu Lot am küdawtulu ñi tripayal, ti epu werken püllü küñatu entueyew, fey Jewba am kutranpiwkeyeetew ta kidu. Ka femngechi küñatu entungey kidu ñi domo ka ñi epu ñawe, fey entukünungey ti waria mew femngechi tañi montual’ (Génesis 19:⁠15, 16).

14. ¿Chem dungu rakiduamkepelafuy Lot?

¹⁴ Jewba ngüneduamfi Lot ñi chum duamkülen, feymu kutranpiwkeyefi. Lot llükakepelafuy pu che mülelu wekuntu ti waria mu, feymu peno pilafuy ñi tripayal. Kafey wekuntu ti waria mu, lolkawkülekefuy ti mapu kiñeke mu, feymu rume kuñiwün-ngefuy. Lot allküpelay ñi ütrüfkonpun epu longko ülmen üye püle (Gén. 14:⁠8-12). Kafey Lot rakiduamkülepelafuy ñi chumlerpual tañi pu che. Ka femngechi Lot küme mongen niekefuy, feymu kiñe küme ruka niekepelafuy (Gén. 13:⁠5, 6). Lot chem rakiduam niefule rume, kümelay ñi inanofiel Jewba tañi feypietew. Welu Jewba rulpakünufi müten ñi femün ta Lot, feymu “kiñe lif mongen wentru” trokifi (2 Ped. 2:⁠7, 8).

15. ¿Chem inaduamüñmayafiyiñ pu peñi ka pu lamngen?

 ¹⁵ Pürüm weda rakiduamalayafiyiñ taiñ pu peñi ka pu lamngen, doy may inaduamafiyiñ ñi chum duamkülen engün. Ngüneduamaiñ ñi femün kiñe lamngen Verónica pingelu, feypikey: “Kiñe lamngen rumel lladküyawlu kechilekefuy. Rumel wichulekefuy. Kiñeke mu llükakefun tañi dunguafiel. Welu rakiduamün, kidu reke felefuli, rume kellupelayafenew nieal ta weni. Feymu eluwün ñi fülkontuafiel, fey ‘¿kümelekakeymi?’ pifiñ. Kidu feypirkeenew kom ñi mülen tañi piwke mu. Fewla doy kutranpiwkeyefiñ”.

16. ¿Chumngelu ngillatuafiyiñ ta Jewba taiñ kutranpiwkeyecheal?

¹⁶ Jewba müten rüf küme kimnieeiñmu ka kutranpiwkeyenieeiñmu (Prov. 15:⁠11). Feymu ngillatuafiyiñ ta Jewba taiñ doy küme kimafiel taiñ pu peñi ka pu lamngen, femngechi taiñ doy kutranpiwkeyeafiel engün. Ngüneduamaiñ ñi rupan kiñe lamngen. Kidu feypi: “Tañi trawünche mu, kiñe lamngen kangerumetuy. Feymu küdawngetuy ñi pepilngeal. Iñche dulliafun ñi weda dunguyeafiel feychi lamngen ka famentuafiel müten. Welu femfuli, kümekünulayafun. Feymu ngillatufiñ ta Jewba, ‘kelluen tañi kutranpiwkeyeafiel feychi lamngen’ pifiñ. Kiñe antü, tripayu tayu amuldungual, fey rume nütramkawiyu. Küme allkütufiñ. Fewla doy piwkeyeniefiñ ka küpa kellukefiñ” pi. ¡Fütra kimfali Jewba ñi wiñoldungufiel tañi llellipun!

17. ¿Chem yafüluwaiñ taiñ femal?

¹⁷ Dullintulayaiñ iney taiñ kutranpiwkeyeafiel. Fentren taiñ pu peñi ka pu lamngen rupakeyngün wedake dungu mu chumngechi ñi rupan ta Jona, Elia, Agar ka Lot. Kiñeke mu taiñ pu peñi ka pu lamngen kutrankawkeyngün kidu engün tañi femün mu. Welu kiñeke mu, iñchiñ ka femngechi femkeiñ chi. Feymu Jewba feypikeeiñmu kom iñchiñ taiñ welukonkechi kutranpiwkeyewal (1 Ped. 3:⁠8). Femliyiñ, kiñewküleaiñ kom iñchiñ taiñ poyekefiel ta Jewba. Feymu llemay küme allkütuafiyiñ taiñ pu peñi ka pu lamngen, doy küme kimafiyiñ engün ka kutranpiwkeyeafiyiñ.