Amual ti dungu

Amual tati troquiñ dungu mu

PU CHE ÑI MONGEN

Pofrengefun, welu Jewba eluenew falinke dungu

Pofrengefun, welu Jewba eluenew falinke dungu

Choyüngen kiñe pichi ruka nielu kiñe piesa müten, tüfa mülefuy kiñe pichi waria Liberty pingelu (Indiana, Estados Unidos). Choyüngelu iñche, tañi chaw ka ñuke dew niefuyngu küla yall. Fey wüla ka küla yall nierpuyngu.

Ti pichi ruka chew tañi choyüngen.

KOLEGIOTULU iñche, ngelafuy dungu tañi waria mu. Kom ñi pu kompañ tañi niekefel wünen kurso mu, trür dewelkaiñ ti chillkatun kolegio mew. Fey tañi waria mu, epe kom iñchiñ welukonke kimüñmawiyiñ taiñ üy.

Tañi chaw ka ñuke niefuyngu regle yall, ka wechelelu kim küdawürpun lelfün mew.

Inafül Liberty waria mülefuy fentren pichike lelfün, tüfa mu doy kosechangekefuy wa. Choyüngelu iñche, tañi chaw küdawülkefi ta kiñe ngen lelfün. Feymu wechelelu, adümürpun ñi amulafiel tractor ka kakelu küdaw femngekelu lelfün mew.

Choyüngelu iñche, tañi chaw niefuy 56 tripantu ka tañi ñuke 35 tripantu. Welu wechengenolu rume tañi chaw, newenkülefuy ka kutrankelafuy. Kidu küme küdawfengefuy, ka kimeltufi tañi pu yall ñi ka femngechi femal. Pichin plata niekefulu rume, rumel niekefuiñ ruka, takun ka iyael. Ka kiñentrür rupaantükefuiñ. Fey 93 tripantu puwül-lu lay tañi chaw. Tañi ñuke lay 86 tripantu mu. Turpu poyelafingu ta Jewba. Kiñe tañi pu peñi müten fawtisawi, fey 1972 tripantu ka fantepu longkoley trawünche mu.

ÑI RUPAN TAÑI WECHENGEN MU

Tañi ñuke rumeñma religiosangefuy, fey fillke domingo yekefeiñmu ti iglesia bautista mu. We kimün Trinidad mu, 12 tripantu nielu iñche, fey ramtufiñ tañi ñuke: “Jesus, Chaw Dios ñi fotümngele, ¿chumngechi ka Chaw Dios ngeafuy?”. Fey wiñoldunguenew: “Püñeñ, tüfa kimfalngelay. Chumkonlaiñ taiñ adümafiel”. Feyngefuy ñi kimfalngenon ta iñche mew. Welu puwül-lu 14 tripantu fawtisangen kiñe wütrunko mew püllelelu. Küla rupa ñamüntukungen ko mew: kiñe rupa ta Chaw mew, kangelu ta Fotüm mew ka inan ta Ngünechen ñi newen mew.

1952: Nielu 17 tripantu, petu ñi koneltunon ti trokiñ weychafe mew.

Kolegiotulu iñche, kiñe weni koneltulefuy kiñe deporte kewachekelu, boxeo pingelu, kidu rulpaduamelenew ñi ka femngechi femal. Fey eluwün ñi pepikantual, ka koneltun kiñe trokiñche boxeokelu, Golden Gloves pingelu. Welu küme adümlafiñ, feymu pichi rupalu koneltuwelan. Fey wüla, koneltun ti trokiñ weychafe Estados Unidos mu mülelu, fey Alemania mapu werküngen. Üye mu, pu longkolechi soltaw küme longkongeal trokienew, feymu werküenew chew ñi pepikangekem pu wechekeche weychayalu. Kidu engün ayüy iñche ñi konal ti trokiñ weychafe mu fentren tripantu. Welu iñche küpa femlan tüfa, feymu elkünufiñ feychi trokiñche 1956 tripantu mu, epu tripantu rupalu ñi elfalngen. Welu fey wüla koneltun kiñe doy küme trokiñche mu.

1954-1956: Epu tripantu koneltun ti trokiñ weychafe mew.

WE MONGEN NIETUN

Petu ñi kimnofiel ti rüf dungu, fillke pelikula ka kakelu che welurakiduamelenew ñi chumken ti rüfngechi wentru. Feymu rakiduamkefun ñi rüf wentrungenon pu amuldungukelu. Welu kiñeke dungu ñi kimürpun küme elkünutuenew ñi mongen. Tañi fillka ñi inanke lamngen Dungukelu Iney Ngen Jewba ngefuyngu. Fey eluenew Ti Werken ka ¡Despertad!, welu müte adümfalngenolu trokifiñ Ti Werken. Kiñe antü, amulelu iñche tañi küme auto mu, tüfachi epu üllcha chalienew, ka mangelenew ñi ruka mew, femngealu kay kiñe pichi trawün ñi chillkatuafiel ka ngüneduamafiel Biblia. Feypifiñ engu ñi rakiduamal tañi amual. “¿Feypikünulelmuyu?”, ramtuenew ayelen mu. “Feman llemay”, wiñoldungufiñ.

Wiño witrawfun ñi feypikünun, welu femkachi müten pin. Feymu amun trawün mu. Afmatulenew pu pichikeche ñi fente kimfiel Biblia. Iñche pichi kimkefun müten, iglesiatukefulu rume fillke domingo tañi ñuke iñchiw. Welu fewla doy küpa kimün, fey eluwün ñi kimelngeal Biblia. Müchay müten kimürpun Jewba pingey ta Chaw Dios. Kuyfi, ramtufiñ ñi ñuke pu Dungukelu Iney Ngen Jewba mew, fey feypienew: “Tüfa engün poyekefi kiñe fücha wentru Jewba pingelu”. Trawmalefun reke, ¡welu fewla pelotun!

‘Pen ti rüf dungu’ pin, feymu küme elkünufemtun tañi mongen. Fey marzo 1957 tripantu fawtisawün, rupalu aylla küyen müten ñi wünen trawün mew. Kafey küme elkünutun ñi rakiduam. Müna ayüwülenew kimfiel Biblia ñi feypin rüf wentrungeal mu. Jesus kulpafengelafuy ka rume newen-ngefuy, feymu iney no rume angkapuwlay kidu mu, pu rüf wentru trokiwlu no rume. Welu kidu kewakelafuy, doy may eluwi ñi kutrankangeal, chumngechi feypikünuy ti pelon dungu (Isaías 53:2, 7). Kimürpun ñi duamfalngen kiñe rüf inakefilu ta Jesus “ñi piwkeyeafiel kom che” (2 Timotew 2:24).

Eluwün ñi wüneleal amuldungun mu feychi 1958 tripantu. Welu kiñeke küyen rupalu, pichiñma mu elkünufiñ. ¿Chumngelu? Niewalu kay Gloria iñchiw, tüfa ta kiñe feychi epu üllcha ñi mangeletew trawün mu. Turpu wiño witrawkelan tayu niewün mu. Gloria kiñe falin llangkatungefuy, fantepu amuley ñi falin-ngen. Iñche mew, tati doy falin diamante rume angkapuwlay kidu mu, ka müna ayüwülkeenew tayu niewün. Fewla Gloria pichi nütramkaleluwayiñ tañi mongen:

“Tañi chaw ka ñuke niefuyngu 17 yall. Tañi ñuke nor piwkeyefi ta Jewba, ka kidu lay nielu iñche 14 tripantu. Fey wüla, tañi chaw eluwi ñi kimelngeal Biblia. Mülewenolu kay tañi ñuke yem, tañi chaw nütramkafi tati longkolelu kolegio mew, femngechi iñche ka tañi wünen domo lamngen welu kiñeke antü ñi amual kolegio mu. Fey petu chillkatulu kiñe, kangelu mülekayafuy ruka mu ñi dapiafiel pu pichikeche ka pepikayafiel ti iyael, fey taiñ trür iyal akutule wüla taiñ chaw. Ti longkolelu eluñmaeyumu, feymu femngechi femiyu tañi lamngen dewelkalu wüla ñi chillkatun, kiñe tripantulewefulu müten ñi fentepuwal. Epu reñmawen kimeltueiñmu ti Biblia, fey iñche ka mari tañi lamngen Dungukelu Iney Ngen Jewba ngerpuiñ. Müna ayüwülkeenew amuldungual, yewenchengelu rume iñche. Welu tañi wentru müna kelluenew kom tüfakechi tripantu mu”.

Gloria iñchiw niewiyu febrero 1959 tripantu. Müna ayüwülkeeyumu tayu wüneleken amuldungun mu. Kafey rüf küpa küdawiyu ti ngüneniechi ruka mew, feymu julio küyen werküyu kiñe papel pengelkelu tayu eluwkülen ñi küdawal Fetel mew. Feymu nütramkaeyumu kiñe sakin peñi, Simon Kraker pingelu. Kidu feypieyumu Fetel ñi mangelkenofiel pu kurewen. Welu fentekünulayu tayu küpa küdawal fey mu.

Wirintukufiyu tati ngüneniechi ruka tayu kimal chew duamniengefuy kellu ñi amuldungual. Feypingeyu tayu amual Pine Bluff mu (Arkansas). Feychi mu mülefuy epu trawünche müten: kiñe koneltulelu pu fülang che, kangelu pu kurü che. Werküngeyu tayu küdawal ti trawünche koneltulelu pu kurü che, 14 amuldungukelu müten nielu.

ILLAMKANGEFUIÑ KA WÜDAMNGEFUIÑ TAIÑ KURÜ CHENGEN MU

Ramtuwafuymi chi chumngelu ñi wüdawkülefel pu fülang che ka pu kurü che Jewba ñi trokiñche mew. Welu ¿chumafuiñ kay? Feychi mu ti ley eluñmakelafuy ñi trawüluwal pu kake mollfüñngelu, fey femfule engün kutrankangeafuy kütu. Feymu fill püle pu peñi ka lamngen llükayngün, apümkangeafulu am tañi Trawünwe Ruka trür trawüluwfule pu fülang che ka pu kurüngelu. Tüfa ruparupangekefuy. Pu kurüngelu amuldungufule chew ñi mülen pu fülang che, püresuntukungeafuy ka wülelkangeafuy kütu. Feymu taiñ amuldungual, inakefuiñ ti ley, petu taiñ üngümkülen ñi küme elkünungetual ti dungu.

Kiñeke mu, küdawngefuy taiñ amuldungual. Amuldungulu chew ñi mülen pu kurüngelu, kiñeke rupa kimnon mu mütrümkefuiñ kiñe fülang che ñi ruka mu. Fey mülefuy taiñ pürüm dullial chem femal: pichi kimeltual Biblia mew, kam “wiñoduamtuen” feypial ka amufemtual müten. Femngechi felekefuiñ feychi mu.

Tayu wüneleal amuldungun mew, müna küdawkefuyu tayu mongeleam. Fillke küdaw niekefuyu, ka epe kom pichi kullingekefuyu kake kiñeke antü mew. Gloria küdawkefuy kiñeke ruka mew, ka eluñmangekefun ñi kelluafiel kiñe ruka mew tayu doy matu dewmayal. Petu tayu amutunon, elungekefuyu iyael. Fill semana, Gloria planchalkefuy kiñe reñma ñi weshakelu, ka iñche küdawkefun lepün mew, liftukefun ventana ka femkefun kakelu küdaw. Kafey, kiñe fülang reñmawen ñi ruka mew, liftukefiyu ti ventana, Gloria ponwitu ruka mew welu iñche wekuntu. Kom antü femkefulu am tüfa, elungekefuyu iyael. Gloria ikefuy ponwi mu, welu püntü tati reñmawen mew, ka iñche wekuntu ikefun, chew ñi elkünungekem auto. Tüfa weda duamelkelafenew. Müna küme iyael elungekefuyu. Feychi reñmawen küme piwkengefuy, welu inakefuy pu che ñi rakiduam. Petu akordanien kiñe rupa tayu amun chew ñi fendengekem gasolina. Dew tukulu gasolina tayu auto mu, ramtulelfiñ tati wentru küdawpelu: “¿Rupayafuy tañi domo tripatripatuwe mu?”. Illkulen mu feypienew: “Rakümküley”.

PIWKENTUKUNIEN TAYU KÜMELKANGEN

Femngefulu rume, küme rupakefuyu pu peñi ka lamngen iñchiñ. Kafey ¡müna ayüwülkeeyumu ti amuldungun! We akulu iñchiw Pine Bluff mu, mülekefuyu kiñe peñi ñi ruka mu, tüfa küdawkefuy ti peñi reke adkünukelu ti trokiñ longkolelu famülke mew. Kidu tañi domo koneltulelafuy Jewba ñi pu che mew, feymu Gloria kimeltulelfi Biblia, ka femngechi femfiñ tañi ñawe ka tañi wentru engu. Fey ti domo ka ti ñawe eluwingu ñi poyeafiel ta Jewba ka fawtisawingu.

Niekefuyu sakinke weni trawünche mew koneltulelu pu fülang che. Tüfa engün mangelkeeyumu tañi ruka mew, welu taiñ trür penoaetew pu che, amukefuyu punlu müten. Feychi mu, mülefuy kiñe trokiñche müna kuñiwün-ngelu, Ku Klux Klan pingelu. Tüfa ngüchaltukuchekefuy ñi illamkangeal ka wedalkangeal pu fülang chengenolu. Akordanien kiñe pun ñi pefiel kiñe wentru anükünuwlu tañi ruka ñi wülngiñ tripalu mew, kidu mallmawkülefuy ñi tukutuwkülen Ku Klux Klan reke. Welu feychi wedake dungu katrütukelafi pu peñi ka lamngen ñi piwkeyechefengen. Kiñe rupa, duamniefuyu plata tayu amual kiñe fütra trawün mew, fey kiñe peñi ngillañmaeyumu tayu auto. Kiñe küyen rupalu, kiñe antü dewelkalu tayu amuldungun ka tayu kimeltulelfiel Biblia ta kiñeke che, ngellu akutuyu fente arengelu am ti antü. ¡Afmatuleweyu tayu pefiel ti auto itrotripa tayu ruka mew! Niefuy kiñe pichi papel ñi wirintukuel feychi peñi, feypilelu: “Wiñoleltuwiyiñ tamu auto. Kiñe yewün eymu ngealu”.

Ka kiñe rupa müna kümelkangen, tüfa puwi tañi piwke mew. Mangelngen ñi amual kiñe chillkatuwe ñi pepikangeal pu witran-ngepakechi longkolelu ka pu peñi adkünukelu ti trawünche, tüfa femngealu kiñe küyen mew 1962 tripantu, South Lansing mu (Nueva York). Feychi mu, nielafun küdaw ka pichin plata niefuyu. Welu Pine Bluff mew, kiñe empresa telefonica ngüneduamenew ñi eluaetew küdaw. Llowngefuli, iñche tati wünen kurü wentrungeafun ti empresa mu. Fey wüla, kidu engün feypienew ñi küpa wichaetew. ¿Chumafun? Nienolu am plata ñi amual Nueva York mu, rüfkünu rakiduamün ñi amunoal ti chillkatuwe mu ka llowal ti küdaw. Welu epe tañi feypifiel ta Fetel ñi amunoal, rupay kiñe dungu turpu ñi ngoymanoafiel.

Tayu trawünche mu mülefuy kiñe lamngen fütangelu kiñe wentru engu koneltunolu Jewba ñi pu che mew. Kiñe puliwen küpay tayu ruka mu, fey kiñe sobre mu eluenew fentren plata. Feychi lamngen ka kiñeke tañi pichike püñeñ, kiñeke semana ella liwen witrakefuyngün ñi küdawal kiñe lelfün chew ñi kosechangeken algodon, fey entukefuyngün wedake kachu. Femngechi femingün tañi eluaetew plata iñche ñi amual ta Nueva York. Kafey feypienew: “Amunge ti chillkatuwe mu, kimürpunge tunte tami pepilel, ka wiñotulmi kimeltumuaiñ”. Fey wüla, mütrümfiñ ti empresa, ka ramtulelfiñ ñi üngümaetew kechu semana tañi eluaetew ti küdaw. “Femlayaiñ”, pienew. Welu weda duamlan, iñche dulliwyefun ñi chumal, ka müna ayüwülkeenew tañi llownofiel feychi küdaw.

Gloria nütramkaleluwayiñ chumngechi piwkentukuniey tayu felen Pine Bluff mu: “Müna ayüfiñ chew tayu amuldunguel. Fill küyen mu kimeltulelfiñ Biblia 15 kam 20 che peno. Kom antü mekekefuyu, puliwen amuldungukefuyu fill ruka püle, fey wüla kimeltuchekefuyu. Kiñeke mu, epe rangi pun akutukefuyu ruka mu. ¡Müna ayüwülkeeyumu amuldungual! Rumel müleafun feychi lof mu, feymu ayülafun tayu amutual ñi witranmayafiel fillke trawünche. Welu Jewba pepikaleyumu kangelu dungu”. ¡Femngechi femi llemay!

WITRANMAKEFIYU FILLKE TRAWÜNCHE

Petu tayu wüneleken amuldungun mu Pine Bluff mew, werküfiyu kiñe papel pengelkelu tayu eluwkülen ñi wüneleal amuldungun mu 150 ora fill küyen. Iñchiw maneluwkefuyu tayu llowal feychi elfal küdaw, ¿chumngelu kay? Ti witran-ngepakechi longkolelu ayükefuy tayu femngechi wüneleal amuldungun mu, fey tayu kelluafiel kiñe trawünche Texas mu. Iñchiw ka müna ayükefuyu tüfa. Feymu rumeñma üngümkülefuyu tayu feypingeal, welu wiñoldungungelafuyu. Rupachi antü mew, enero 1965 mu, llowiyu kiñe karta. Welu, ¡werküngeyu ñi witranmayafiel fillke trawünche! Feychi mu ka femngechi elfalngey Leon Weaver, tüfachi peñi fewla koneltuley ti trokiñche adkünukelu ti ngünenieelchi ruka Estados Unidos mu.

Kiñe tripantu petu ñi elfalngenon iñche, kiñe witran-ngepakechi longkolelu, James Thompson pingelu, ngüneduami tunte ñi adümuwkülen iñche tañi witranmayafiel fillke trawünche. Piwkeyen mu ngülamtuenew chumngechi doy küme chengerpual, ka chumngechi chengeafel kiñe witran-ngepakechi longkolelu. Küme femal feychi küdaw fill rakiduamelkefenew, welu müchay müten kimtukun fente ñi kümelkakeetew peñi Thompson ñi ngülam. Kidu tati wünen peñi tañi pepikaetew dew elfalngelu iñche ñi witranmayafiel fillke trawünche. Müna kimürpun feychi küme peñi mu.

Piwkentukuken chumngechi tañi kelluetew kümeke peñi.

Feychi antü mew, pichiken pepikangekefuy pu witran-ngepakechi longkolelu. Feymu kiñe semana ngüneduamün kiñe witran-ngepakechi longkolelu ñi pemefiel kiñe trawünche. Fey wüla kiñe semana mew, feychi peñi ngüneduamenew ñi femken kangelu trawünche mu ka eluenew kiñeke ngülam. Fey wüla kidukünueyumu. Petu akordanien chem ñi feypifiel ta Gloria: “¿Chumngelu amutualu ti peñi?”. Rupalu ta antü kimtukun kiñe falin dungu: rumel müleay kümeke peñi taiñ kelluafetew, welu eluwliyiñ müten kelluaeiñmu. Petu piwkentukunien fente ñi kelluetew fillke peñi adümuwkülelu. Kiñeke tüfa James Brown, witran-ngepakechi longkolefulu, kafey Fred Rusk, küdawkefulu Fetel mew.

Doy illamkangefuy pu fülang chengenolu feychi mu. Kiñe rupa, ti Ku Klux Klan adkünuy kiñe marcha Tennessee waria mew, chew tayu witranmafiel ti trawünche. Kafey akordanien kiñe rupa amuldungulu iñchiñ taiñ amuel kiñe restaurante mu, fey taiñ pichi yafütual kiñeke peñi ka lamngen iñchiñ. Amulu tripatripatuwe mu, ngüneduamün tañi inaetew kiñe illkulechi wentru nieyelu tatuaje ñi pengelal tañi illamkachefengen. Welu kiñe fülang peñi doy fütra witran-ngelu kidu mew inalen koni, fey ramtuenew: “¿Ngelay dungu peñi Herd?”. Fey ti illkulechi wentru amufemtuy. Rupalu ti tripantu, kimürpun chumngelu ñi mülen illamkawün Mapu mew: fey taiñ nien mu no fel fillke mollfüñ, fey may taiñ kulpafengen mu. Kafey kimürpun taiñ nieel fillke peñi ka lamngen Jewba ñi trokiñche mew kake ad ka mollfüñ nielu, ka duamfalngele layafuyngün kütu iñchiñ mu.

JEWBA ELUENEW FALINKE DUNGU

Witranmakefiyu fillke trawünche 33 tripantu mew. Tüfa müna yafültukueyumu, kümelkaeyumu ka müna ayüfali tayu rupan. Welu kangelu falin dungu rupayafuyu. Agosto 1997 tripantu mew femtripay tayu rumeñma üngümkefel. ¡Mangelngeyu tayu küdawal Fetel Estados Unidos mu! Rupay 38 tripantu tayu werküfiel ti wünen papel pengelkelu tayu eluwkülen ñi küdawal fey mu. Fey septiembre küyen koneltuyu ti küdaw Fetel mew. Rakiduamfun tañi mangelngeal pichiñma mu müten, welu feyngelafuy.

Gloria kiñe falin llangkatungefuy, fantepu amuley ñi falin-ngen.

Wüne küdawkefun ti Trokiñche Adkünukelu ti Amuldungun. Alünke dungu kimürpun. Feychi trokiñche wiñoldungukey fillke falin-ngechi ka ngüneduamfalchi ramtun ñi femkeel pu longkolelu kam witran-ngepakechi longkolelu Estados Unidos mew. Müna mañumkülen fente tañi kelluetew engün ka tañi kimeltuetew ñochi piwke mew. Wiño werküngefuli ñi küdawal fey mu, ka kimürpuafun fentren dungu.

Gloria iñchiw müna ayükeyu müleal Fetel mew. Afkentu witrakeyu ella liwen mew, ka tüfa müna kellueyumu faw. Ti Kiñewkülechi Ngünenielu niey ti Trokiñ Adkünukelu ti Amuldungun, fey rupalu kiñe tripantu püle, elfalkünungen ñi kelluntukual fey mu. Ka 1999 tripantu mew, koneltun ti Kiñewkülechi Ngünenielu mew. Fentren falinke dungu kimürpun tüfachi elfal küdaw mu, tüfa tati doy falilu: pu wentru ta longkolelay ti trawünche mew, Jesukristo llemay femkey tüfa.

Koneltun ti Kiñewkülechi Ngünenielu 1999 tripantu mew.

Ngüneduamlu tañi mongen, kiñeke mu Amos reke trokiwken. Jewba leliniefi feychi ufisa kamañfe pofrengelu ka küdawlu ñi kataigokefiel, kiñe fün ikefulu pu pofre müten. Welu Chaw Dios pelon wentrukünufi ta Amos ka elufi fentren kümelkan (Amós 7:14, 15). Ka femngentuwken iñche. Tañi chaw kiñe kuñifall wentrungefuy küdawkelu lelfün mew, Liberty waria mew. Welu Jewba lelinieenew, ka af feypilayafun fente tañi kümelkakeetew (Proverbios 10:22). Feymu, pofrengelu rume tañi choyüngen mu, rüfngey llemay Jewba ñi eluetew fillke falin dungu tañi mongen mew, üngümkelafuy rume tañi rakiduam.