1, 2. Tati adngelluwün dungu mew, ¿chem chumafuiñ?

RAKIDUAMNGE: epe kiñe changaf künufilmi kiñe manshana, welu ngüneduamülmi ñi fünalen kiñe püle mew, ¿chumafuymi? Küla dungu femafuymi: iyafuymi kom ti manshana ti fünalelu kütu, ütrüfnentuafuymi, kam entuafuymi ñi fünalen tami iñmunoal, welu iñmuafuymi ti kümelelu. ¿Chem femafuymi?

² Ti adngelluwün dungu tüfachi manshana reke feley. Kiñeke mu, küpa adngelluwküleliyiñ kiñe dungu mew, ngüneduamafuiñ taiñ kellukenoetew ñi yenieal lif mongen, fünaley reke. Feymu, ¿chumafuiñ? Kiñeke llowkeyngün kom ti adngelluwün, ngüneduamkelayngün rume ñi kümen kam ñi kümenon. Kakelu llowkelayngün kiñe adngelluwün no rume ñi kontupanoaetew wedake dungu. Ka kiñeke famentufingün ti wedake adngelluwün, welu kiñeke mu adngelluwkeyngün kümeke dungu mew. Welu taiñ rumel müleal Chaw Ngünechen ñi piwkeyechen mew, ¿chumafuiñ?

3. ¿Chem inaduamaiñ fewla?

³ Epe kom iñchiñ dulliafuiñ fey ti dungu: kimnieiñ taiñ duamnieel ñi adngelluwal, welu adngelluwaiñ kümeke dungu mew müten taiñ kelluaetew ñi yenieal lif mongen. Feymu, müley taiñ ngüneduamal chem adngelluwün ñi kümen kam ñi kümenon. Welu wüne  inaduamaiñ chumngechi tati adngelluwün nüwküley taiñ küdawülafiel ta Jewba.

4. Iñchiñ elufilu am kom taiñ mongen ta Chaw Ngünechen, ¿chumngechi tüfachi dungu nüwküley taiñ dullial ti adngelluwün dungu?

⁴ Rupalu ti tripantu, kiñe poyekefilu ta Jewba, fawtisawlu 1946 tripantu mu feypi: “Wimtulen ñi allkütual kom ti pu wewpin elungelu ñi fawtisawal pu che, ka eluwken ñi küme allkütual, iñche ta fawtisawalu trokiwken”. ¿Chumngelu am? Kidu ta feypi: “Longkontukunieken ñi elufiel ñi mongen ta Jewba, tüfa kellukeenew ñi püntütripanoal kidu mew”. Iñchiñ ka femngechi rakiduamkeiñ, longkontukunieliyiñ taiñ feypikünufiel ta Jewba ñi poyeafiel kom taiñ mongen mu, fey püntütripalayaiñ kidu mew (papeltunge Matew 5:33). Feymu, rakiduamliyiñ ñi elufiel taiñ mongen ta Jewba, fey Ngünechen chumngechi pekey, ka femngechi peafiyiñ taiñ amuldungun ka kakelu dungu taiñ mongen mu, ti adngelluwün kütu. Femngechi Pablo wirintukufi tañi pu peñi ka lamngen: “Welu chumngechi rume, eymün ilmün, ka pütokolmün, ka femllelmün chem kangelu dungu rume, kom femkeaymün Ngünechen tañi püramyengeael” (1 Korintio 10:31).

5. Levítico 22:18-20, ¿chumngechi kellukeeiñmu taiñ ngüneduamal taiñ ngüfetuetew Romanu 12:1?

⁵ Kom taiñ femkeel nüwküley ñi küdawülniefiel ta Jewba. Tüfa küme feypikünuy Pablo ti pu peñi ka pu lamngen Roma mew: “Eymün kisu tamün chalintukuwael kiñe lif mongen mañumtun reke, lifngelu ka tutelu Ngünechen mew. Fey tüfa lle tati rüfngechi müngeltun [feyentun] tamün chalintukuael” (Romanu 12:1). Feymu, taiñ chalintukuwael, müley taiñ poyeafiel ta Ngünechen kom taiñ longko, piwke, ka newen mu (Marku  12:30). Pablo feypi femngechi poyefiliyiñ ta Jewba, tüfa kiñe mañumtun reke feleay. Tüfachi dungu küme ngüfetunieeiñmew. Moyse ñi ley dungu, feypikefuy ñi chalintukunoal kiñe engkañngechi kulliñ, Jewba llownofilu am tüfachi chalintukun (Levítico 22:18-20). Ka femngechi lifngenofule ñi poyenieel kiñe kristiano ta Jewba, llowüñmalayafeyew. Welu, ¿chumngechi am lifkülelayafuy taiñ poyeniefiel ta Jewba?

6, 7. Kiñe kristiano, ¿chumngechi podümafuy kom tañi kuerpu? Ka, ¿chumngelu kutrankawafuy?

⁶ Ti apostol Pablo ngülamtufi pu kristiano Roma mew: ‘Chalintukukilmün tamün kuerpu ta kulpan mew ñi femael wedake dungu’ (Romanu 6:12-14). Pablo feypi Romanu 3:13-18 mu kiñeke kulpan ñi femkeel ti kuerpu. Feymu feypi chem ñi femkeel pu kulpakelu: “Ñi wün malisia dungukey”. “Ñi namun rume matukel lefkey ñi langümcheael”. Feymu, kiñe kristiano weda dungu femle kiñe trokiñ ñi kuerpu mew, tañi namun, wün, kam kakelu rume, fey kom tañi kuerpu podküleafuy. Kiñe pengelün, eluwkünule ñi peafiel podngechi dungu kam awükan dungu, chalintukuafuy reke tañi nge ta kulpan mew, fey kom tañi kuerpu podküleafuy. Femngechi femle, Jewba llowlayaeyew ñi poyefiel, lifkülenolu am ñi femün (Deuteronomio 15:21; 1 Pedro 1:14-16;  2 Pedro 3:11). Ñi dulliel mu wedake adngelluwün, ¡müna kutrankawafuy!

⁷ Feley, müna wedake dungu kontuafeiñmew taiñ dulliel mu wedake adngelluwün. Feymu ayükelaiñ ti adngelluwün taiñ katrütuaetew ñi poyeafiel ta Jewba, welu may ayükeiñ taiñ kelluaetew. Feymu, inaduamaiñ chumngechi kimaiñ ñi kümen kam ñi kümenon kiñe adngelluwün.

8, 9. a) Tati adngelluwün mew, ¿chem epu trokiñ müley? b)¿Chem adngelluwün famentukeiñ? ¿Chumngelu?

⁸ Müley epu trokiñ ti adngelluwün mew: kiñe trokiñ mew müley kom ti adngelluwün ti pu kristiano ñi famentuafiel. Kangelu trokiñ mew müley fill adngelluwün kiduke pu kristiano ñi dulliafel. Wüne inaduamaiñ tati adngelluwün Jewba tañi pu che ñi famentunieafiel.

⁹ Chumngechi taiñ inaduampeel ti wünen chillkatun mew, kiñeke adngelluwün küme pengelkey ti Biblia ñi chaftuniefiel. Inaduamaiñ ñi pengelngeel television mew, internet mu, pelikula ka ülkantun. Pengelkeyngün ka amultukukeyngün kütu ñi femal fillke pekan kudumuwün, awükan dungu, pengelkeelchi kudumuwün ka Weküfü tañi dungu. Feymu kiñe adngelluwün chaftuniefilu Biblia tañi ngülam ka tañi ley, kümelu trokifaluwkülefule rume, famentuafiyiñ (Hecho 15:28, 29; 1 Korintio 6:9, 10; Apokalipsi 21:8). Femngechi pengelafiyiñ ta Jewba taiñ rume falintuniefiel tüfachi epu dungu kidu ñi werküel: “Üdeafimün wesake dungu” ka “kiñe pülekünuwnge tati wedake dungu mu”. Ka femngechi pengelaiñ taiñ “küme mupiltun” nor piwke mew (Romanu 12:9; Salmo 34:14; 1 Timotew 1:5).

10. ¿Chem rakiduamkeyngün kiñeke che, welu chumngelu kuñiwün-ngey femngechi ñi rakiduamal?

¹⁰ Kiñeke che kümelu trokiniefingün ñi peal fill wedake  dungu chaftuniefilu Biblia tañi ngülam. Rakiduamkeyngün chi: “Pefuli rume wedake dungu television mew, welu iñche femlayafun tüfa”. Ti che femngechi rakiduamlu, kidutu ngünenkawkey, ka kuñiwün mu rupayafuy. Biblia feypi: “Tati piwke doy ngünenkachefengey chem dungu mu rume, ka ngünefalngelay. ¿Iney am rüf kimnieafeyew?” (Jeremías 17:9). Adngelluwküleliyiñ Jewba tañi ayükenoel, ¿rüf feypiafuiñ “[taiñ üdenieel] wesake dungu”? Kafey, fentren rupa pefiliyiñ wedake dungu, taiñ rakiduam kelluwelayafeiñmew, feymu kulpayafuiñ ka feypiafuiñ chi pu che ñi weda femün mu: “newe wedalkakelayngün” (Salmo 119:70; 1 Timotew 4:1, 2).

11. Tati adngelluwün mu, ¿chumngechi pengelngey ñi rüf feypiel Galata 6:7?

¹¹ Ka feychi dungu mu rupayngün kiñeke kristiano, wimtuleyngün ñi peafiel podngechi dungu, feymu feychi dungu femkeyngün. Femngechi kimtukurpuyngün “chumngechi nganle ta che ka femngechi kosechayay tañi femkeel mew”, wedake dungu mu rupalu engün am (Galata 6:7). Welu iñchiñ montuluwafuiñ feychi weda ngünenkan mew. Yafüluwliyiñ taiñ nieal re kümeke rakiduam, fey küme triparpuaiñ (ngüneduamnge tati wichulechi dungu “ ¿Chem adngelluwün dungu müley ñi dullial?”).

12. Ñi feypiel Romanu 2:6, ¿chumngechi nüwküley ti adngelluwün mew? Ka, ¿chem kelluaeiñmu taiñ küme dullial?

¹² Fewla inaduamafiyiñ ti epungechi trokiñ ti adngelluwün mu: ti Biblia katrütunoeliyiñmu taiñ femal tüfachi adngelluwün. Fey kiduke pu kristiano müley ñi ngüneduamal feychi adngelluwün ñi kümelkayaetew kam ñi wedalkayaetew (papeltunge Romanu 2:6). Welu kidulelaiñ  taiñ dullial ti adngelluwün, nieiñ Biblia tañi kümeke ngülam taiñ kellunieaetew, tüfa rüf mupin dungu ngelu am, ka pengelkeeiñmu Jewba ñi rakiduamnieel. Feymu, küme ngüneduamfiliyiñ tüfachi ngülam, kimürpuaiñ “chem dungu ñi ayükeel” Jewba taiñ femal, chem adngelluwün kütu taiñ dullial (Efesio 5:17).

13. ¿Chem kelluaeiñmu taiñ famentuafiel wedake adngelluwün Jewba ñi ayükenoel?

¹³ Kom iñchiñ, Jewba ñi pu che, trürlay taiñ adümuwün taiñ ngüneduamal chem ñi kümen ka chem ñi kümenon (Filipense 1:9). Kafey, kom doyümkeiñ kakerume adngelluwün. Feymu, ngelay taiñ rakiduamal kom taiñ dullial trürngechi dungu. Welu, femngefule rume, doy eluwküleal taiñ famentuafiel ti wedake adngelluwün Chaw Jewba ñi ayükenoel, müley taiñ rumel rakiduamal Jewba ñi ngülam mew ka eluwayiñ tüfachi ngülam ñi ngüyulafiel taiñ piwke ka rakiduam (Salmo 119:11, 129; 1 Pedro 2:16).

14. a) ¿Ka chem dungu müley taiñ inaduamal tati adngelluwün mu? b)¿Chem kellunieaeiñmu taiñ doyümnieafiel tati koneltulelu taiñ poyeafiel ta Jewba?

¹⁴ Kümey ñi ngüneduamal taiñ adngelluwün, tüfa pengelkelu am taiñ rakiduamkeel chem ñi kümen ka chem ñi kümenon. Welu, müley ka dungu taiñ inaduamal: tunteñma eluwkeiñ taiñ adngelluwal. Femngechi peaiñ tunte taiñ falintuniefiel. Tukulpayaiñ, pu kristiano doy falintukeiñ kom tati koneltulelu taiñ poyeafiel ta Jewba (papeltunge Matew 6:33). Feymu, ¿chem kelluaeiñmu taiñ rumel doyümnieafiel tüfachi dungu? Inayaiñ Pablo ñi küme ngülam: “Feymew llemay, küme kuñiwtukuwkeaymün tamün femkeelchi dungu mew. Wedwed reke mongelekilmün, welu küme rakiduam mew mayfe. Fente küme küdawyenieaymün tamün dungu rupalechi tripantu mew” (Efesio 5:15, 16). Feymu, küme adkünuwliyiñ tunte taiñ adngelluwal, doy elantükünuaiñ taiñ femal “tati doy kümechi  dungu” taiñ kellunieaetew taiñ weniyerpuafiel ta Jewba (Filipense 1:10).

15. ¿Chumngelu kümeafuy taiñ doy küme kuñiwtukuwküleal taiñ dullial adngelluwün?

¹⁵ Kiñeke mu duamfalngey taiñ famentual kiñeke adngelluwün, welu müley taiñ doy küme kuñiwtukuwküleal. ¿Chumngechi am? Tukulpange ti manshana taiñ feypiel ti wünen parrafo mu. Taiñ inoafiel ti fünalechi trokiñ manshana, entufiyiñ ti fünalelu, welu ka entukeiñ kiñe pichi  trokiñ kümelelu ñi wallmaniefiel ñi fünalen. Tati adngelluwün mu ka femngechi femkeiñ, famentukefiyiñ kom dungu ñi chaftuniefiel Jewba tañi ngülam, welu ka llowkelaiñ tati newe kümenolu trokifalngelu, kam nielu kiñeke dungu taiñ wedalkayafetew taiñ weniyeafiel ta Jewba, ka chumngechi taiñ trokitunieetew (Proverbios 4:25-27). Inaliyiñ Biblia ñi kümeke ngülam, tüfa kelluaeiñmu famentuafiel ti adngelluwün taiñ kellukenoetew.

16. a) ¿Chumngechi küme pengelkeiñ taiñ rakiduamkeel Jewba reke? b)¿Chem eluwküleaiñ taiñ femal fill antü?

¹⁶ Taiñ dullial ti adngelluwün, pu kristiano küme ngüneduamkeiñ chem ñi rakiduamken Jewba. Feymu papeltukeiñ ti Biblia, tüfa feypilu am Jewba ñi rakiduamnieel ka ti ngülam ñi wülkeel. Inaduamafuiñ ñi feypiel Salomon, kidu feypi Jewba ñi üdenieel, tüfa kiñeke: “Kiñe kewün koyla dungukelu”, “tati kuwü langümkelu kulpan-nienon ti che”, “kiñe piwke pepikakelu rume wedake dungu ñi femal”, ka “ti pu namun lef amukelu ñi femal wedake dungu” (Proverbios 6:16-19). Fey kimnieliyiñ Jewba ñi rakiduamnieel, ¿chem chumaiñ? Kiñe wirintukulu Biblia mu feypi: “Awem, eymün tati pu piwkeyeniefilu ta Jewba, üdeafimün tati wedake dungu” (Salmo 97:10). Feymu, taiñ adngelluwün müley ñi pengelal taiñ üdekeel Jewba ñi üdekeel (Galata 5:19-21). Müley taiñ femal kakelu che taiñ adkintunieetew, kam kiduleliyiñ rume, femngechi pengelaiñ chem rüf ñi mülen taiñ piwke mu (Salmo 11:4; 16:8). Rüf inanieliyiñ Jewba ñi rakiduam, fill antü eluwküleaiñ ñi tukulpayal Biblia tañi ngülam kom taiñ mongen mu taiñ dullikeel (Efesio 4:24).

17. Petu taiñ dullinon kiñe adngelluwün dungu, ¿chem müley taiñ ramtuwal?

¹⁷ Taiñ kimal Jewba ñi rakiduamnieel taiñ dullielchi  adngelluwün mu, ka ¿chem chumafuiñ? Ramtuwayiñ: “Tüfachi adngelluwün, ¿kümelkayafenew kam wedalkayafenew? ¿Kelluaenew ñi doy küme weniyerpuafiel ta Jewba?”. Kiñe dungu, petu taiñ penoafiel kiñe pelikula ramtuwayiñ: “Tüfachi pelikula, ¿weda duamüñmayaenew ñi rakiduam?”. Inaduamaiñ fillke kümeke ngülam taiñ kelluaetew tüfachi dungu mu.

18, 19. a) Tati ngülam mülelu Filipense 4:8 mu, ¿chumngechi kellukeeiñmu taiñ dullial kümeke adngelluwün dungu? b)¿Ka chem kümeke ngülam mülelu Biblia mew kelluafeiñmu? (Inaduamnge ti kimal dungu.)

¹⁸ Kiñe ngülam taiñ rumel kelluaetew müley Filipense 4:8 mu: “Rakiduamkeaymün ta kom rüfngechi dungu mew, kom tati felelu ñi yamngeael, kom kümeke dungu, ka kom lifngelu, ka kom tutelu ñi ayüngeael, kom tati küme üytun dungu. Rakiduamkeaymün kom tati kümeke dungu mew ka ti püramyefalchi dungu”. Feypilu tüfa, Pablo feypilay ti adngelluwün mu, welu may feypi ñi rume duamfalngen taiñ rakiduamal Jewba ñi ayükeel mu (Salmo 19:14). Welu, ka inanieafuiñ tüfachi ngülam taiñ dullial ti adngelluwün, ¿chumngechi?

¹⁹ Rakiduamaiñ taiñ dullielchi adngelluwün mu, pelikula, videojuego, fillke ülkantun kam kakelu llemay, fey ramtuwayiñ: “¿Rakiduamelkeenew ‘lifngechi’ dungu mu?”. Rakiduamaiñ, adkintufiliyiñ kiñe pelikula, ngüneduamaiñ chem taiñ rakiduameletew. Küme dungu rakiduameliyiñmu, lifngelu ka yafültukukelu, feychi  küme pelikula tati. Welu, podngechi rakiduam kontupaeliyiñmu, feyta kümelay (Matew 12:33; Marku 7:20-23). ¿Chumngelu kümelay? Tüngkülewelayafuiñ, ngüfetuwelayafeiñmu taiñ rakiduam inanielu Ngünechen ñi ngülam, ka weniyewelayafuiñ kütu ta Jewba (Efesio 5:5; 1 Timotew 1:5, 19). Ti wedake adngelluwün, müna wedalkayafeiñmew, feymu müley taiñ famentuafiel (Romanu 12:2). * Inayaiñ feyti wirintukulu Biblia mu, kidu ta llellipufi ta Jewba: “Kiñe pülekünuñmaen tañi lelin ñi penoal tami üdekeel” (Salmo 119:37).

20, 21. Taiñ dullial adngelluwün, ¿chumngechi inayafuiñ ti ngülam mülelu 1 Korintio 10:23, 24?

²⁰ Pablo pengeli kangelu ngülam Biblia mew taiñ küme dullial: “Kiñe che femafuy chem dungu rume, welu itrokom dungu kellukelay ñi doy adümngeael Ngünechen ñi dungu. Ngelay ñi kintungeael ta kiñe che müten ñi kümelkaleael, welu may tañi kümelkaleael ta kakelu” (1 Korintio 10:23, 24). ¿Chumngechi tüfachi ngülam kelluaeiñmu taiñ dullial kümeke adngelluwün? Ramtuwayiñ: “Iñche tañi dulliel, ¿chem rakiduamelafeyew kakelu che?”.

²¹ Taiñ rakiduam mu kümelu trokiafuiñ kiñe adngelluwün. Welu, ngüneduamliyiñ kangelu kristiano ñi rakiduam kümenolu ñi trokifiel, doy kümeafuy taiñ dullial kangelu adngelluwün. ¿Chumngelu? Taiñ femkeel katrütukilpe taiñ pu peñi ka pu lamngen ñi doy küme poyefiel ta Jewba. Femngechi femliyiñ, kulpayafuiñ tüfa engün mew, ka chumngechi ñi feypiel Pablo, kulpayafuiñ Kristo mu kütu. Feymu, müley taiñ femal tüfachi ngüfetun: “Ngelay tamün femael chem wesa dungu no rume  femngechi tañi püntünentunoael tamün peñi kam lamngen ñi mupiltun mew” (Romanu 14:13; 1 Korintio 8:12). Kiñeke adngelluwün kümelu trokiwafuiñ, welu ‘kellulayafuy [taiñ pu peñi ka pu lamngen] ñi doy adümael Ngünechen ñi dungu’, feymu dullilayaiñ feychi adngelluwün. Femngechi inayafiyiñ feychi küme ngülam Pablo ñi wülün piwkeyen mu (Romanu 14:1; 15:1).

22. Kakelu che ñi dullikeel, ¿chumngelu müley taiñ yamafiel kidu engün ñi rakiduam?

²² Kafey, iñchiñ taiñ rakiduam mu kümenolu trokifiliyiñ kiñe adngelluwün, welu müley taiñ eluwküleal kakelu che ñi kümelkaleal. Ngelay taiñ rakiduamal kom pu kristiano ñi dullial tañi adngelluwün iñchiñ reke. Rakiduamnge, auto mew amulmi kiñe karretera mu, rakiduamlayafuymi kom pu auto kiñentrür ñi matu amulen eymi reke. Feymu llemay, kakelu kristiano dullile kiñe adngelluwün kümenolu taiñ trokiniefiel, welu chaftunofile Biblia tañi ngülam, ¿chumaiñ? Piwkeyefilu am iñchiñ, yamafiyiñ kidu ñi dulliel. Fey “kom che mew [kimfalngeay iñchiñ taiñ] kutranpiwkeyecheken” (Filipense 4:5; Eclesiastés 7:16).

23. ¿Chem müley taiñ femal taiñ dullial kümeke adngelluwün dungu?

²³ Feymu tukulpayaiñ, ¿chumngechi dulliafuiñ kümeke adngelluwün? Müley taiñ famentual kom ti adngelluwün pengelkelu wedake dungu ti Biblia ñi chaftunieel. Ka ti Biblia katrütunoeliyiñmu taiñ femal kiñe adngelluwün, müley taiñ inaduamal Biblia ñi ngülam taiñ ngüyulaetew. Kafey, kiñe adngelluwün weda rakiduameliyiñmu, famentuafiyiñ. Ka ñi weda rakiduamelnoafiel pu che, doyelchi may, taiñ pu peñi ka pu lamngen, eluwküleaiñ ñi femngenoal taiñ ayükeel. Newentuliyiñ taiñ adngelluwal kümeke dungu mew, püramyeafiyiñ ta Jewba, ka iñchiñ ka taiñ pu che rumel müleaiñ Chaw Ngünechen ñi piwkeyechen mew.