Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

¿Kunjamatsa kusistʼiristxa?

¿Kunjamatsa kusistʼiristxa?

32 YATICHÄWI

¿Kunjamatsa kusistʼiristxa?

Ukhamat janich uk chimptʼäta:

Biblianxa,...

... anattʼañax juchaw siwa.

□ Jïsa □ Janiwa

... taqi peliculanak jan ukax televisionan utji uka wakichäwinak uñchʼukiñax juchaw siwa.

□ Jïsa □ Janiwa

... thuqtʼañax juchaw siwa.

□ Jïsa □ Janiwa

SAPÜRUW kunsa utan lurpachätaxa ukat tareanakamsa lurarakpachätawa, ukat sábado ukat domingo uru purinxi ukhaxa, kun lurañatakis chʼamamax utjaskakiwa. Inas “wayn tawaqüñax wali askiwa” sissta (Proverbios 20:29). Ukat jichhax wal anattʼañ jan ukax kun lurasin kusistʼañ munpachätaxa.

Inas masinakamax akham sapxchispa: “Biblia liyiñax janiw kusisiñjamäkiti, kusisiñatsa jarkʼkaspa ukhamawa” sasa. Ukampis ¿ukax ukhamäpachati? Kuna tuqittï aka yatichäwi qalltan parlkayätanxa uka tuqit Bibliax kamsis uk mayat mayat amuytʼañäni.

Anattʼañax juchawa.

Janiwa. 1 Timoteo 4:8 qillqatanxa, Bibliax akham siwa: “Janchin ejercicio lurañax kunatakis askiwa” sasa. “Ejercicio luraña” siski uka arunakaxa kunjamatix yaqhipax tʼijunaqapxi jan ukax tʼiskunaqapxi ukham sañ muni, uka tuqitwa Pablox parlaskäna. Jichhürunakanxa kunayman anattʼañanakaw utji; inas tʼijunaqtʼsna, jan ukax bicicletatsa tʼijunaqtʼsna ukat pelotsa kayumpi jan ukax amparampis anattʼaraksnawa, ukat yaqhanakax utjarakiwa. Ukhamatwa ejercicionak lursna, ukatxa kusistʼaraksnawa.

¿Ukhamax cristianonakax kunsa anattʼasipkakispati? “Janchin ejercicio lurañax kunatakis askiwa” sasinxa Pablox sarakïnwa: “Ukampis Dios chuymäñawa jukʼampi taqi kunatakis askixa, akapachan jakañatakisa ukhamarak jutiri urun jakañatakisa” sasa. Mä arunxa kunas jiwasatakix nayrankañapa ukwa amuytʼayistu, chiqansa jiwasax Diosaruw nayraqat yupaychañasa ukat jupar kusisiyañasarakiwa. Ukat kun anattʼañ amtasas Diosar jachʼañchañpunwa muntanxa. Ukampis aka kimsa jisktʼanakaw jukʼamp amuytʼayistani:

1. ¿Chijir puriyirjam anatañati? Juma pachpaw uka tuqit amuytʼasiñama, janiw masinakamaruki istʼañamäkiti, inas jupanakax jan sum amuytʼasin wali askïkaspas ukham parlapxchispa. Jumaw yatxatañama. Sañäni: ¿Jan chijir puriñatakix kun lurañas wakisi? ¿Ukat jan chijir puriñatakix kun apasiñas jan ukax kunjam wakichasiñas munasi? ¿Ukham anatirinakax usuchjasipxiti? Ukat inas taqi anattʼañanakanxa kuna chijirus puriñjamapunïchi, ukampis ¿kuna amtampis ukham anatapxi? ¿Jiwañar purirjamati anatapxi?

Jakäwix Diosan churäwipawa, janipuniw uk armasiñasäkiti. Nayra Israel markanxa khititix chijir puriyasin yaqhar jiwaykäna ukhaxa taripataw uñjasiñapäna, ukham sasaw Moisesax katuqkäna uka Leyinxa yatichäna (Éxodo 21:29; Números 35:22-25). Ukhamasti, israelitanakax jan chijir puripxañapatakix wal amuytʼasipxañapäna (Deuteronomio 22:8). Jichhürunakanxa, ukhamarakiw cristianonakax amuyapxi, jakäwxa wali sum uñjapxañapa.

2. ¿Kuna kasta jaqinakampis chikachasïxa? Inas suma anattʼirïsta, ukhamax masinakamasa jan ukax yatichirinakas mä equipor mantañamwa munapxaspa. Ukat inas jumax yatiqañ utan mä equipor mantañ munarakchisma. Marcos sat mä cristiano waynax akham siwa: “Ina chʼusataksa tatajampi mamajampix mä equipor jan mantayañ munapkitaspa ukham amuyasirïta” sasa. Ukampis awk taykar uka tuqit sapa kuti parlaskañat sipansa, mä equipor mantasax kuna jan walinakansa uñjasisma uka tuqit amuytʼasiñamawa. Ukatxa, jan clasenakax utjki ukhaw yatiqiris jan ukax anatiris sarañ yatipxi. Ukat jumax waltʼayäta ukhaxa, jukʼampiw anatayañ munapxätamxa. Ukat jan waltʼayxäta ukhaxa, juma pachpaw jukʼamp yatiqañarux chʼamachasïtaxa. Maysa tuqitxa, pachpa equipon anatir masinakampi yatinuqtañjamäspawa, kuna laykutix atipasax taqiniw kusistʼapxi ukat atipayasisax taqinirakiw llakisipxi.

Ukhamasti akham jisktʼasiñamawa: “¿Diosan kamachinakaparjam jan sarnaqir masinakampi walja tiempo chikachasiñax askïspati?” (1 Corintios 15:33). “¿Kunatix askïki uk anattʼañ laykuki aptʼasiñax wakisispati?” sasa.

3. ¿Qhawqha tiempos munasini ukat qhawqha qullqis munasirakini? “Askïkis ukpin ajllipxañama” sasaw Bibliax yatichistu (Filipenses 1:10). Ukhamasti uka arunakarjam sarnaqañatakix akham jisktʼasiñamawa: “¿Tareanak lurañatakis jan ukax tantachäwinakaru ukat Diosan arunakapat yatiyir sarañatakis janit tiempox utjxaspa? ¿Qhawqha qullqis munasini? ¿Uk lurañax wakisispati?” sasa. Ukhamatwa kunas jumatakix wali wakiskiri ukxa amuytʼasisma.

Taqi peliculanak uñchʼukiñasa, televisionan utjki uka wakichäwinak uñchʼukiñax juchawa.

Janiwa. Biblianxa akham sasaw cristianonakar iwxtʼi: “Kunatix askïki ukana katxarupxam. Taqi jan walinakat saraqtapxam” sasa (1 Tesalonicenses 5:21, 22). Chiqansa, janiw taqi peliculanakas jan ukax televisionan utjki uka wakichäwinakas uka arunakxa pʼakintkiti. *

Awisax munat masinakampi kuna peliculanak uñttʼañas wali munañjamäspawa. Uka tuqitxa akham sasaw Sudáfrica markan jakasir Lucy sat mä tawaqux säna: “Mä película uñtasiñ munasaxa, kawkïrimpitix sum apasipkta uka tawaquruw jawstxa ukat yaqhanakarus yatiyapxaraktwa” sasa. Uka tawaqumpi amigonakampapix niya jaypʼüxi ukhaw uñtasir sarañ yatipxi. Ukat awk taykapax jupar irptir sarapxi ukhaxa taqiniw jupanakamp chika manqʼtʼasiri sarapxi.

Chiqansa, televisionas peliculanakas jichhakiw uñstaski, ukampis kuntï nayra tiemponakan lurapxirïkäna ukwa ukanakan uñachtʼayapxaraki, mä arunxa kunayman sarnaqäwinakata, cuentonakat parlapxi. Ukat Jesusas ukham sarnaqäwinakat parlkasax chuymar purtʼkirwa wali sum parlirïna. Mä kutixa, Samaria markan jakasir mä suma chuyman jaqitwa parlatayna, wali muspharkañ parlatayna, ukampis walja askinakwa yatiqaraksna (Lucas 10:29-37).

Jichhürunakanxa, ukhamarakiw peliculanak lurir jaqinakax kuna sarnaqäwit parlasas kunaymaninak yatichañ munapxistu. Uka peliculanakan parlapki uka jaqinakax jiwasjamarakis sarnaqapkaspa ukham lurañatakiw chʼamachasipxi. Ukampis wali qhuru jaqinaka, michʼanaka jan ukax jaqi jiwayirinaka ukham jan wali jaqinakaruw wali “askit” uñtʼayapxi. Ukhamax amuyasiñasawa. Ukham mä jan wali jaqir arxatsna jan ukax qʼañunak lurir mä qhuru jaqir askinaksa lurkaspa ukham amuysna ukhaxa, janiw walïkaspati. Ukhamaxa, ¿jarkʼaqasiñatakix kamachasmasa?

Ukat mä película jan ukax televisión uñtañatakisa akham jisktʼasiñasawa: “¿Khuyaptʼayasir suma jaqïñti yatichitani?” (Efesios 4:32). “¿Jan ukax maynin chijir purtʼasitapat larusiñcha yatichitani?” (Proverbios 17:5.) “¿Kunatï jan walïki uk ‘uñisiñt’ yanaptʼitani?” (Salmo 97:10.) “¿Jan ukax ‘ñanqha’ jaqinakaruch arxatayitani?” (Salmo 26:4, 5.)

Inas yatxattʼatanakax mä peliculatx wali sumaw sasipkchisa, ukampis jan walinakaw utjaspa. ‘Jan amuytʼasiri jaqikiw taqi kuntix sapki ukaruxa iyawsi.’ (Proverbios 14:15.) Chiqansa, yatxattʼatanakax kuntï amuyapki ukanakwa parlapxi. Ukat akanakaw utjani sasa uñachtʼayapki ukanakax janiw taqi kunatix uñstkani ukanakxa uñachtʼayapkarakiti, suma sumanakaki uñachtʼayapxi. Claudia sat mä tawaqitax siwa: “Khitinakas uka peliculan sarnaqapxi ukanakat yatxattʼañamawa. Ukhamatwa kunsa uñtasïta ukxa sumpach amuytʼasisma” sasa.

Ukat jumjam Bibliat yatichat wayn tawaqunakaruw jisktʼasirakisma. Ukampis jupanakatakix kunatï askjamäki ukakwa sapxiristamxa, ukhamasti kuna jan walinakas utji ukanak qhan jisktʼañamawa: ¿nuwasiñat utji, qʼañunakti lurapxi jan ukax layqasiñanakach utji? sasaw jisktʼañama. Maysa tuqitxa, awk taykaruw jisktʼasirakisma. Vanesax siwa: “Nayax tatajampir mamajampir jisktʼasipuntwa. Ukat jupanakatakix waljamäski ukhaxa, uñtasir sartwa” sasa.

Ukhamasti peliculanaka jan ukax televisionan utji uka wakichäwinak uñtañatakix sumwa amuytʼasiñama. ¿Kunatsa? Kuna laykutix kunxay uñtaschïta ukarjamaw kunjam chuymanïtas ukxa uñachtʼayäta, mä arunxa kunas jumatakix wali aski ukwa uñachtʼayäta (Lucas 6:45). Maysa tuqitxa, sum ajllisax kunjam jaqinakampis sarnaqañ munta, kunjamsa parläta, ukat qʼañu lurañanakat kunsa amuyta ukanakwa uñachtʼayarakïta. Ukhamax sum ajlliñamawa.

Thuqtʼañax juchawa.

Janiwa. Janiw taqi kasta thuqtʼañanakax juchäkiti, ukhamwa Bibliax uñachtʼayi. Israelitanakax Egipto markat mistusin Wila quta makatasax wal kusisipxäna, ukat Mariampi mayni warminakampix kusisiñat thuqtʼapxäna (Éxodo 15:20). Ukat herencia tukuntir waynax tatapan ukar kutʼkäna ukhaxa, ‘musicampi thuquñampiw’ utjäna sasaw Jesusax sarakïna (Lucas 15:25).

Jichhürunakanxa niya ukhamarakiwa. Walja chiqanakanwa wayn tawaqunakasa ukat jilïrinakas thuqtʼañ yatipxi, kunsa amtapxi ukhaxa, amigonakampi jan ukax familiaranakampiw thuqtʼasipxi. Chiqansa, fiestanak lurañax janiw juchäkiti, ukampis janiw jiljañasäkiti, amuyasiñasawa, ‘jan walinak luras kusistʼañaxa’ janiw walïkiti, juchaw sasaw Bibliax qhanañchi (Gálatas 5:19-21NM). Isaías sat profetax akham sataynawa: “¡Ay, kunakïkani jumanakatakixa alwatpach sartasin machasipkta, ukatsti janiraki arumkama uka umañxa apanukupki ukanakatakixa. Jumanakan jachʼa manqʼäwinakamansti arpa, cítara, tambor, ukhamarak pinkillo uka musicanakakiw utjaski, ukhamaraki walja vinompi machañataki; ukampis janiw amuyapktati Tatitun luratanakapxa” sasa (Isaías 5:11, 12).

Uka fiestanakanxa ‘walja vinompi machantasisaw’ jan walinak thuqupxirïna. Wali alwat qalltasaw arumtʼayapxirïna. Ukatxa janis Diosax utjkaspa ukhamaw jan walinak lurapxirïna. ¡Ukatwa Diosax jupanakar juchañchäna!

Mä masimax thuquñaw utjani sas mä fiestar jawstʼiristam ukhaxa, ¿kamachasmasa? Janïr iyawskasax akham jisktʼasiñamawa: “¿Khitinakas ukankapxani? ¿Kunjam sarnaqirit uñtʼatäpxisa? ¿Khitis uka fiesta wakichi? ¿Khitis sarayani? ¿Awk taykajax khitañ munapxitaspati? ¿Kuna kasta musikampis thuqupxani?” sasa. Walja kasta thuqtʼäwinakax jan walinakaruw wiyti, qʼañu luräwinak munayistaspa. Ukampis ¿ukham thuqusasa yaqhanakar ukham thuquskir uñchʼukisasa ‘wachuq juchat jithiqtasmati’? (1 Corintios 6:18.)

Ukampis mä thuquñ utar sarañamataki arxayapxiristam ukhaxa, ¿kamachasmasa? Rubén sat mä waynat amuytʼañäni, jupax janïr cristianükasaw ukar sarirïtayna, ukat siwa: “Jan wali musicanak uchasinwa jan wal thuqupxi. Uka utanakarux jan wali amtampikiw niya taqinis sarapxi” sasa. ¿Kuna amtampisa? Kunjamtï uka waynax siskixa, yaqhanakamp ikintasiñ laykukiw ukar sarapxi. Ukat Jehová Diosan Qhanañchirinakapampi Bibliat yatiqxasax akham siwa: “Uka utanakax janiw cristianonakatakïkiti” sasa.

¿Kunatsa amuyasiñasa?

¿Kunapachas mä soldadorux akatjamat katjsna? ¿Chʼaxwankaski ukhati jan ukax masinakapampi samarapki ukhacha? Masinakapampi samartʼasipki ukhaw katjapxaspaxa. Jiwasampix niya ukhamarakiwa. Inas maynix escuelansa jan ukax irnaqäwinsa jan walinak lurayañ muniristma, ukampis jumax uka chiqanakanxa wali amuyumpiw sarnaqtaxa, jankʼakiw iyawsäwimsa jan ukax suma sarnaqirïtamsa uñachtʼaytaxa. Ukampis masinakampi kusistʼaskta ukhaw sum amuyasiñax chʼamaspa, ukhaw jan walir puriyapxiristamxa.

Inas yaqhipaxa, ukham fiestanakansa Biblian yatichäwinakaparjam sarnaqatam uñjasax jumat larusipxchispa. Ukat yaqhipax cristiano awk taykanïkasaw ukham sawkasiñ yatipxi. “Jumakiw ukham sarnaqtaxa, jachʼa jachʼaw tuktaxa” sasaw jumat larusipxaspa. Ukampis jupanakax janiw chuymanakapan sum amuyxapxiti, ukatwa ukham sawkasipxaspa (1 Timoteo 4:2). Ukhamasti janiw jupanakampi atipayasiñamäkiti, jan ukasti ‘amuytʼasir suma chuymanïñataki’ chʼamachasiskañamakiwa (1 Pedro 3:16MT).

Chiqansa, janiw jupanakar istʼañax wakiskapunispati, jan ukasti Jehová Diosaruw nayraqat istʼañasaxa. Ukat aski amuyunakam jan istʼañ munapkani ukhaxa, inas ukham jan wali amigonak jaytañax wakischispa ukat yaqha amigonakwa thaqarakisma (Proverbios 13:20). Chiqpachansa, jumaruw sarnaqañ tuqit suma amuyunakam arxatañax waktʼtamxa, kusistʼkasinsa arxatañamapuniwa, ukxa janipuniw armasiñamäkiti (Proverbios 4:23).

JUKʼAMP YATXATAÑATAKIX MAYÏR LIBRO 37 YATICHÄWIP UÑXATÄTA

JUTIR YATICHÄWI

Aka qhipa urunakanxa pornografía satäkis ukanakax walipuniw utjxi, janiw nayrax ukhamäkänti. ¿Jarkʼaqasiñatakix kamachasmasa?

[Qhanañchäwi]

^ Jukʼamp yatxattʼañatakixa mayïr libro, 36 yatichäwi uñxattʼäta.

BIBLIAX KAMSISA

“Jumax [wayn tawaqu] kusisim, [...] kʼuchiki sarnaqarakim [...]. Chuymamax kawkïrutix sarañ munki, nayramas kuntï uñjki ukar sararakim; ukampis amtasim taqi ukanakatxa Diosar cuenta churañamäniwa.” (Eclesiastés 11:9)

AKHAM LURASMAXA

Phaxsin mä kuti familian kusistʼañatakiw awk taykamar arxayasma, ukampis janiw televisión uñchʼukiñatakïñapäkiti.

¿YATIYÄTATI?

Israelitanakax Diosar chiqpach yupaychapkäna ukhaxa musicanakampi thuqtʼasisaw wal kusistʼapxirïna (Salmo 150:4).

¡AKANAK LURÄ!

Escuela equipon anatayañ munapxitani ukhaxa, akham säwa ․․․․․

Masinakampi mä película uñtaskä, ukat jan walinak uñstani ukhaxa ak lurä: ․․․․․

Awkijarus jan ukax taykajarusa, ¿kuns aka tuqit jisktʼañ muntxa? ․․․․․

JUMASTI, ¿KAMSASMASA?

¿Kunatsa cristianonakax chijir purirjam jan anatapxañapäki?

Mä película uñtañax wakisispati janicha uk amuytʼañatakixa, ¿kunas yanaptʼiristamxa?

¿Cristianonakatakix kuna kasta thuqtʼañas walikïskaspa?

[269 janan qhanañchäwipa]

“Nayax wal thuqtʼañ munta, ukampis thuquñax janiw taqi kunat sipansa askïkapuniti sasaw awk tayakajax yatichapxitu. Chiqansa, uka arunakapax wal yanaptʼitu.” (Tina)

[268 janan fotopa]

Masinakampi kusistʼaskta ukhaw akatjamat mä jan walir puriyañ munapxiristamxa, kunjamatï mä soldadorux samartʼaskipan akatjamat katjsnaxa ukhama