1. ¿Khitinakarus Jehová Diosax thaqi, ukat kunatsa amuyasiñasa?

 “AWKIRU chiqpach yupaychirinakax ajayun, ukhamarak chiqa kankañampin yupaychapxani. Awkix ukhamwa yupaychayasiñ muni” sasaw Jesusax säna (Juan 4:23). Kunatix chiqapäki ukar munirinakaruw Jehová Diosax thaqi, jupanakampiw jakʼachayasi ukat Yuqaparus jakʼachayaraki (Juan 6:44). Jiwasatakix uka taypinkañax wali askipuniwa. Ukampis amuyasiñasawa, Supayaw sallqjistaspa, jupax jaqinakar sallqjañ wal yati. Jan sallqjayasiñatakix wal amuyasiñasawa, ukat “kunatix Tatitur kusisiyki” uk sum uñtʼañasawa (Efesios 5:10; Apocalipsis 12:9).

2. Chiqa yupaychäwimpi kʼari yupaychäwimpi kitthapipxi ukxa kunjamsa Jehová Diosax uñji, uka tuqit qhanañchtʼma.

² Khä nayra maranakan kunas Sinaí qullu jakʼan pasatayna uk amtañäni. Mä dios lurarapipxita sasaw israelitanakax Aaronar mayipxatayna, ukat Aaronax iyaw sasaw mä vaca qallu qurit luratayna. Taqi chʼamani Diosan uñachtʼäwipakiwa, ukat “arumanthisti fiesta lurañäni Tatitur jachʼañcha[ñataki]” sasaw säna. Ukampis ¿Jehová Diosax kamspachänsa? Chiqa yupaychäwimpi kʼari yupaychäwimpwa mayachasipkäna, ¿ukhamakit janis kunäkaspa ukham uñchʼukpachäna? Janiwa. Uka vaca qallur yupaychapxatap laykux niya kimsa waranqaniruw jiwarayäna (Éxodo 32:1-6, 10, 28). Jiwasax Diosan munasiñapan jakasiñ munasaxa, ¿kunsa ukanakat yatiqsna? ‘Janiw kuna qʼañurus llamktʼañasäkiti’ ukat janirakiw kunatï chiqäki ukxa jan walinakampi qʼañuchañasäkiti (Isaías 52:11; Ezequiel 44:23; Gálatas 5:9).

3, 4. ¿Kunatsa fiestanak tuqit Diosan Aruparjam amuytʼañasaxa?

³ Ukat apostolanakax jakapkäna uka urunakanxa yaqhipax  ukhamarakiw chiqa yatichäwinakar jan istʼasin saranukuñ munapxäna. Qalltanxa apostolanakan jarkʼataw uñjasipxäna, ukhamax janiw saranukurjamäpkänti. Ukampis apostolanakax jiwxapxäna uka qhipatxa chiqa yatichäwinakar jan munir kʼari cristianonakaxa, kunayman jan wali fiestanaka, saräwinaka ukat phunchäwinakwa cristianonak taypir apantapxäna, ukatwa jichhakamas uka fiestanakax cristianonakatsa jutkaspa ukham uñtʼata (2 Tesalonicenses 2:7, 10). Aka yatichäwinxa uka kasta mä qhawqha fiestanakat amuytʼañäni. Uka fiestanakax janiw Diosan munañapat jutkiti jan ukasti aka ñanqha pachan munañapwa uñachtʼayi, ukat taqi uka fiestanakanxa “Jachʼa Babiloniat” jutiri jan walinakakiw utjaski; layqasiñanaka, taqi kunsa maynitakiki munaña, kʼari yatichäwinaka (Apocalipsis 18:2-4, 23). a Yaqhip fiestanakax wali uñtʼatawa, ukampis jan wali qʼañu luräwinakat juti, Jehová Diosax sum ukanak yati ukat ukham fiestanakax janipuniw jupatakix walïkiti, kunjamatï nayrax axtaskänxa, ukhamarakiw jichhas axtasi. Chiqpachansa, Diosax kunjamsa uka fiestanak uñji uk sum yatxatañasawa (2 Juan 6, 7).

⁴ Jehová Diosatakix yaqhip fiestanakax janiw walïkiti. Ukhamasti cristianonakjamax janipuniw ukanakar mitisiñasäkiti. Ukampis kunatsa Diosatakix uka fiestanakax jan walïkpach uk amuytʼañäni. Ukhamatwa jan walïtap amuyañäni, Diosan munasiñapan jakasiñwa jarkʼistaspa, ukhamasti janipuniw uka fiestanakar mitisiñasäkiti.

5. ¿Kunatsa Jesusax janiw diciembre phaxsin 25 urun yurkänti sistanxa?

⁵ Navidadax janiw Jesusan urupäkiti, Bibliax janiw uka tuqit kamskisa. Chiqpachansa, Jesusax kuna urus yurïna ukax  janiw yatiskiti. Ukampis janiw diciembre phaxsit 25 urun yurkpachänti. b ¿Kunatsa ukham sistanxa? Israel markanxa uka urunakax wali thayawa, juyphi pachawa. Ukampis kunjamtï Lucas 2:8-11 qillqatax siskixa, Jesusax yurkäna ukhaxa, awatirinakax “pampan arumax ovejanakap uñjasipkäna”. (Janiw awatirinakax uwijanakap marpacha pampan uñjapkaspänti, ukampis marpach uñjapxaspäna ukhaxa janiw uka tuqit qhanañchañax wakiskaspänti.) Khä Belén markanxa juyphi pachanxa jallunti, awisax khununti ukhamawa, awatirinakax janiw “pampan” uwijanakap uñjapkaspänti, jan ukasti anthapxapxänwa. Maysa tuqitxa, kunatsa Joseyampi Mariampix Belenar sarapxäna uk amtarakiñäni: Augusto sat apnaqiriw jaqinakar jakhuñ amtäna, ukaruw sarapxäna (Lucas 2:1-7). Ukampis niyakixay judionakax Roma markataki wali coleratäpxchïnxa, ukhamasti, janiw uka apnaqirix juyphipachan jakhuñ amtkaspänti, janiw judionakax markanakapar sarañ munapkaspänti.

6, 7. 1) ¿Navidadax kuna fiestanakat jutatasa? 2) ¿Navidadanxa kuna amtampis waxtʼasipxi, ukat cristianonakax kuna amtampis waxtʼasipxaraki?

⁶ Ukhamasti, ¿kunjamatsa navidadax uñstpacha? Janiw Bibliax uka tuqit parlkiti, ukhamax nayra jan wali fiestanakat jutatawa. Mä fiestanxa Saturno sat diosaruw romanonakax yapuchañataki yupaychapxirïna. Maysa tuqitxa, ‘jan atipkañ tata intin’ “kuttʼanitapwa” uruyapxarakirïna, kunjamtï Enciclopedia de la Religión Católica qillqatax siskixa, diciembre phaxsin 25 uruw uka fiestxa lurapxirïna, uka uruxa Mitra sat inti diosan jachʼa urupänwa. Uka qillqatax akham sarakiwa: “(Mitra) sat Inti diosan urupar jutapxañapatakiw “[Criston] yurïwip amtasïna, ukhamatwa iglesiax qalltäna” sasa. Ukampis  Jesusan jiwatapatxa niyaw kimsa patak maranakäxäna, ukhaw ukanakax lurasïna.

⁷ Uka fiestanakanxa Diosar jan yupaychirinakaw jupanakkam kunsa waxtʼasipxirïna ukat wal manqʼañsa umañsa wakichasipxirïna, ukhamatwa uka fiestanakxa navidadaptayapxäna. Ukampix janiw kunjamtï 2 Corintios 9:7 jiskʼa tʼaqax siski ukham suma amtampi kunsa churasipxirïkänti, ukanxa akham siwa: “Sapa mayniw, kunjämtï chuymapanxa amtki ukhamarjam churañapa; janiw pä chuyma churañapäkiti, janirakiw maynin jariyatakis churañapäkarakiti, Diosasti kusisit chuymampi chuririruw munaraki” sasa. Chiqpach cristianonakax munasiñatwa kunsa mayninakar churtanxa, janiw katuqañ laykukix churktanti, ukat janirakiw mä fiestan churasiñ laykukis kunsa waxtʼasktanti (Lucas 14:12-14; Hechos 20:35). Ukat uka fiestanakan yaqhanakar kun waxtʼañatakix manurus mantapxi llakit sarnaqapxi ukhamawa, ukampis jiwasax taqi ukanakat qhisptanwa (Mateo 11:28-30; Juan 8:32).

8. ¿Yurkän ukhati yatirinakax Jesusataki regalonaka apapxäna? Uk qhanañchtʼma.

 ⁸ Inas yaqhipax akham sapxchispa: “¿Janit magonakasti Jesusan yuritapatsti regalonak churapkänsti?” sasa. Chiqpachansa, janiwa. Uka yatirinakax wali aytatätap laykuw Jesusar jachʼañchañataki waxtʼapxäna, kunjamtï khä urunakanxa lurapxirïkäna ukhama (1 Reyes 10:1, 2, 10, 13; Mateo 2:2, 11). Janiw yurkän uka arum uñjirix sarapkänti, jan ukasti walja phaxsinak saraqatatwa sarapxäna.

9. ¿Kunsa Biblian qillqatäki uka uruyäwinakatxa yatiqsna?

⁹ Mä wawax yuri ukhaxa wal kusistanxa, nayras ukhamarakiw kusisipxirïna. Ukampis Diosan luqtirinakapax janiw uruyasipxirïkänti, janiw Biblianxa uka tuqit mä kutis parlkiti (Salmo 127:3). Biblia qillqirinakaxa, ¿uka tuqit parlañ armasipxpachänti?  Janiw armasipkänti, kunattix pä jaqit parli; Faraonampi Herodes Antipas sat apnaqirimpit parli, jupanakaw uruyasipxatayna (Génesis 40:20-22; Marcos 6:21-29). Ukampis uka paninix jan walinakwa urupan lurapxatayna, Herodesax bautisir Juanaruw urupanxa pʼiqi apaqayatayna.

10, 11. ¿Nayra cristianonakax kunjamsa uruyasiñ uñjapxirïna, ukat kunatsa?

¹⁰ “Uruyasiñanakax jan wali sarnaqirinakan nayra luräwinakapäkaspasa” ukhamwa nayrïr cristianonakax uñjapxirïna sasaw Las cosas nuestras de cada día sat qillqatax qhanañchi. Ukatxa mä jaqix arxatir mä ajayunïkaspasa jan ukax “mayni yurki ukhax mä diosas sum sarnaqañapatakix uñjaskaspa” ukhamwa Grecia ukat Roma markankirinakasa amuyapxirïna, ukatwa sapa mara “uruyasipxirïna” (Gran Enciclopedia Rialp). Ukatsti, mara uruyasiñampi, wara waranakat jutïri tuqit yatxatañampix mayakïkaspas ukhamawa, ukat horóscopo satäki ukampisa uka pachparakiwa.

¹¹ Ukhamax uruyasiñax jan wali jaqinakan uñstayatawa ukat layqasiñ tuqir uñtayatarakiwa. Ukampis Diosan luqtirinakapax yaqha amtampiw jan uruyasiñ munapkarakpachänti. Jupanakax altʼat chuymanïpxänwa. Akapachar jutatanakapax janiw jachʼañchasipxañapatakïkänti, ukatwa jan uruyasiñ yatipkänti (Miqueas 6:8; Lucas 9:48). c Ukat sipansa, Jehová Diosaruw jachʼañchapxäna, Jupaw jakañ churirixa (Salmo 8:3, 4; 36:9; Apocalipsis 4:11). d

12. ¿Kunatsa jiwañ urux yuriñ urut sipansa jukʼamp askïspa?

¹² Kunapachatï Diosan mä luqtiripax jiwxi ukhaxa Jupaw amxäsiski, mä arunxa, jaktanxaniwa (Job 14:14, 15). Ukatwa Eclesiastés 7:1 jiskʼa tʼaqax akham sas qhanañchi: “Suma  qʼaphinakat sipansa, askita uñtʼatäñaw askixa. Naciña uruta sipansa, jiwaña uruwa jukʼamp askixa” sasa. Ukhamasti “askita uñtʼatäñaw” wali askixa, mä arunxa, Diosar taqi chuym luqtasin suma jaqit uñtʼatäñaw askixa. Cristianonakax janiw Jesusan yuritap amtañasäkiti, jan ukasti jiwatap amtañasawa, ukhamwa Bibliax yatichi, jupax wali askit uñtʼatawa, sutipxaruw Diosax qhispiyistu (Lucas 22:17-20; Hebreos 1:3, 4).

13, 14. ¿Kunanakatï Semana Santan luraski ukanakax kawkitsa juti?

¹³ Semana Santanxa, jan ukax jachʼürunxa Criston jiwatapampi jaktatapampis amtaskaspa ukhamwa amuyapxi. Ukampisa, kunayman tuqit kʼari yupaychäwimpi mayachatawa. Amuytʼañataki, walja markanakanwa uka semananxa jan aycha manqʼapkiti ukat plazanakansa callenakansa Cristow sasaw pachachanak kallnaqapxi. Ukampis ¿kawkitsa ukham lurañax jutpacha? Bibliax Jesusan jiwatap amtañ tuqit parlkchisa, janipuniw Semana Santat ni Jesusan jaktäwipat kamskisa. Ukhamaxa, kunanaktï uka fiestanakan lurapki ukanakax kʼari yupaychäwin luräwinakapawa.

¹⁴ Jehová Diosax janipuniw Yuqapan jiwatapxa ukham jan walinakampi amtasiñapxa munkaspati (2 Corintios 6:17, 18). Chiqpachansa, janiw Biblianxa Criston jaktanitap amtapxäta siskiti. Ukampis yaqhip markanakanxa jan wali sutimpi apxatatawa. Ukhamasti Diosatakix jan walipuniw ukanakaxa.

15. ¿Jiwatanakar yupaychañax kawkitsa juti?

¹⁵ ¿Kunatsa jiwatanakar uruyañax utjpacha? Yaqhip chiqanakanxa octubre phaxsi tukuyaw uka fiestxa amtapxi, Halloween satawa, (layqanakan urupa sañ muni). Uka arumax layqanakat isthapisipxi ukat kunayman jan walinakar uñtasitanakat isthapisiñ yatipxi. Gran Bretaña ukat Irlanda markanakanwa celta sat aruni nayra jaqinakax ukhamanak lurapxirïna, uka fiestax jupanakan uñstayatawa. Sapa maraw noviembre phaxsi qallta jakʼan utjki uka urtʼa urunakanxa  Samhain sat diosapar uruyapxirïna. Kunatix jaqinakar ajay tuqit jarkʼaqki ukas chʼiyjaskaspa ukat uka urunakansa jiwatanakax utanakapar kuttʼapkaspa ukhamwa amuyapxirïna. Ukatwa manqʼanak umañanak wakichasax jiwatanakataki jaytapxirïna. Ukhamasti, jiwatanakar amtañataki manqʼanak wakichañasa rezayañasa jan ukax apxatayañasa Diosar jan yupaychir jaqinakan uñstayatawa.

16, 17. 1) Kuntï casarasiñ urux lurañ yatipki ukanakxa, ¿kunatsa Diosan Aruparjam sum amuytʼañasa? 2) Misturampi jachʼxatasiñ tuqitsa ukhamaraki yaqhanakatsa, ¿kunsa cristianonakax yatiñasa?

¹⁶ Mä qhawqha tiempotxa, janiw jaqichasirinakan arunakapax Jachʼa Babilonian istʼasxaniti, kunattix tʼunjatäxaniwa (Apocalipsis 18:23). ¿Kunatsa tʼunjasini? Layqasiñ tuqir uñtat jan walinakwa lurapxi. Uka jan wali luräwinakapatxa yaqhipax casaräwinakan uñjasi, ukhamatwa chacha warminakan jakäwipxa qalltatpach qʼañuchapxi (Marcos 10:6-9).

¹⁷ Uka luräwinakxa yaqhip markanakanxa mayj lurapxi, ukat yaqhanakansti mayjarak lurapxi, ukatxa walikïskaspa ukham amuyapxi, ukampis ukanakax kʼari yupaychäwin uñstayatawa. Yaqhip chiqanakanxa jaqichasirinakan sum sarnaqapxañapatakiw kunayman jan walinak lurapxi (Isaías 65:11). Misturampi pʼiqit jachʼxatasiñat amuytʼañäni, ukat yaqhipax niya ukhamaraki lurapxaraki. Inas casarasir chacha warmin sum sarnaqasipxañapataki ukat jan walinakar jan puripxañapataki misturampi pʼiqit jachʼxatasipxirïchïna, ukhamata walja tiempo sum jakasipxañapataki. Ukatxa yaqha amtanakampiw uk lurañ yatipxi. Ukhamasti, Diosan munasiñapan jakasiñ munasax janiw uka jan walinakxa lurañasäkiti (2 Corintios 6:14-18).

18. ¿Jaqichasirinakasa ukat jupanakar tumptʼirinakasa kunsa Bibliarjamax amuyapxañapa?

¹⁸ Jaqichasiñ uruxa yaqhip luräwinakax janiw walïkaspati, ukhamasti Jehová Diosan luqtirinakapax janipuniw ukanak lurañasäkiti, inas yaqhanakan chuymap ustʼaysna. Janirakiw  arstʼasax jan walinak parlañasäkiti, janiw jaqichasirinakar phinqʼachirjamas parlañasäkiti, mä arunxa janiw yaqhanakar laruyañatakix jan wali arunakampi sawkasiñasäkiti, yaqhanakaruw chuym ustʼaysna (Proverbios 26:18, 19; Lucas 6:31; 10:27). Ukat janiw wali jachʼa fiestanak wakichapkiti, janirakiw jan amuytʼasisax jupanakakis jilankapkaspa ukham ‘jachʼa jachʼax tukupkiti’ (1 Juan 2:16). Casarasir chacha warmix jaqichasiñ urux wali kusisita jikxatasipxaspa, jan kuna llakis utjkaspati, ukwa Jehová Diosax muni. e

19, 20. ¿Vaso astañ tuqitxa kamsis mä qillqataxa, ukat chʼalltʼañ tuqit kamsaraksnasa, ukat kunatsa cristianonakax ukanak jan lurañasäkaspa?

¹⁹ Jaqichäwinakansa, jan ukax yaqha fiestanakansa chʼalltʼasipxapuniwa, jan ukax yaqhipax vaso astasarakiw umxattʼapxi. Ukampis vaso astas umxattʼañ tuqitxa akham sasaw mä qillqatax 1995 maranxa säna: “Nayratpachpunwa diosanakar luqtañataki ukxa lurapxiritayna [...] kun mayisas vaso astapkaspa ukhama, mä arunxa walja maranak sum jakasiñapatakiw ‘¡salud!’ sasa astapxirïna” sasa (International Handbook on Alcohol and Culture).

²⁰ Chʼalltʼasiñas ukat vaso astañas walikïskaspasa ukhamwa amuyapxi. Ukampis chʼalltʼañax “Pachamama” diosar yupaychañatakiwa, ukat vaso astañasti alaxpachat mayisiñäkaspas ukhamarakiwa. Ukat ukhamanak lurañax Diosan Aruparjamax janipuniw walïkiti (Juan 14:6; 16:23). f

21. ¿Mä cristiano kuna fiestanakatsa amuyasiñapa, ukat kunatsa?

²¹ Chiqpachansa, jaqinakax jan wal sarnaqxapxi, Jachʼa Babilonian  wiytataw ukham sarnaqapxi. Yaqhip chiqanakanxa sapa maratakiw fiestanak uñstayasipxi, mayax carnavaläspawa, ukanxa jan phinqʼaniw thuqupxi, chacha pura jan ukax warmi pura ukhamaw sarnaqañ yatipxi, ukat jan wali luräwinakaw uka fiestanakan jachʼañchasi. ¿Ukhamax Jehová Diosar munirinakax uka fiestanakar sarapxaspati jan ukax aliqakis uñtasipxaspati? ¿Ukanak lurasax jan walir uñisipxatap uñachtʼayapxaspati? (Salmo 1:1, 2; 97:10, NM.) Chiqpachansa salmonak qillqirjam amuyañasawa, jupax akhamwa Jehová Diosar mayisïna: “Janikiy inamay yänakar uñtayistati” sasa (Salmo 119:37).

22. ¿Kunanakansa mä cristianox mä fiestar saranit janicha ukxa chuymaparjam amtañapa?

²² Jan wali fiestanakax utjkani ukhaxa amuyasiñasawa, janiw ukanakar yanaptʼirjam sarnaqañasäkiti. Pablox akham sasaw qhanañchäna: “Manqʼapxamsa, umapxamsa jan ukax kunsa lurapxam, ukampis kunsa Diosar jachʼañchañatakiki lurapxam” sasa (1 Corintios 10:31; “ Kunjamatsa suma amtanakar pursna” siski uk uñxattʼäta). Ukampis yaqhip fiestanakax waljamäskarakiwa, janiw kʼari yupaychäwin uñstayatäkisa, ni politiconakar jan ukax markar jachʼañchañatakïkisa, mä arunxa janiw Diosan kamachinakap pʼakintkiti, ¿uka fiestanakat kamsnasa? Ukhamasti uka fiestanakar sarañas jan sarañasa sapa cristianotäxiwa. Ukampis yaqhanakax uka tuqit kamsapxis uk amuyañasarakiwa, janiw yaqhanakar tinkuyañ munktanti.

23, 24. ¿Kunjamatsa Jehová Diosan suma kamachinakapatxa yaqhanakar sum yatichsna?

²³ Jichhürunakanxa waljaniw fiestanakanxa familiaranakampi jan ukax munat masinakampi tantachtʼasipxi. Ukampis jaqinakax mayja amuyapxaspa, Jehová Diosan Qhanañchirinakapax janis munasiñanïksna, janis suma amuyunïxsna ukhamwa amuyapxaspa. Jan ukham  amuyapxañapatakixa, marpachaw familiaranakampis jan ukax munat masinakampis tantachtʼasipxta sasa sum qhanañchtʼañaw wakisispa (Proverbios 11:25; Eclesiastés 3:12, 13; 2 Corintios 9:7). Chiqpachansa, kunatï munasir Awkisatakix jan walïki ukarjam lurasasa jan ukax kamachinakap pʼakintasasa janiw kusisiñ jikxatksnati, ukhamax uk qhanañchañaw wakisirakispa (“ Chiqa yupaychäwix wal kusisiyistu” siski uk uñxattʼäta).

²⁴ Chiqapuni maynix yatiñ muni ukhaxa, “¿Kunsa Bibliax chiqpachapuni yatichi?” g siski uka librotwa Jehová Diosan Qhanañchirinakapax 16 jalja uñxattʼayapxi. Ukampis ak amtañasarakiwa, janiw parlatasampiki khitirus atipañ munktanti, jan ukasti chuymapar purtʼañasawa. Ukhamasti parlatasax jayunïkaspas ukhamäñapawa, mä arunxa ‘sumäñapapuniwa’ (Colosenses 4:6).

25, 26. Diosar iyawsapxañapatakisa ukat jukʼamp munasipxañapatakisa, ¿kunjamsa wawanakasar yanaptʼsna?

²⁵ Jehová Diosan Qhanañchirinakapax suma yatxattʼatätanwa, kunatsa mä fiestar sartanxa ukat kunatsa yaqha fiestanakar jan sarkaraktanxa uk sum yattanxa (Hebreos 5:14). Ukatxa wawanakasar yatichañasarakiwa. Diosan arunakapat sum yatichasaxa iyawsäwipwa chʼamañchasktanxa, ukat mayninakan jisktʼatax Bibliampiw qhanañchtʼapxani, ukhamatwa Jehová Diosan munasiñapan jakasipxañapatakix yanaptʼtanxa (Isaías 48:17, 18; 1 Pedro 3:15).

²⁶ Chiqpachansa, ‘ajayumpi ukat chiqampi’ Diosar yupaychañatakixa, janiw jan wali fiestanakatakti jithiqtañasäkiti. Jan ukasti taqi kunanwa suma chuymanïñasa, mä arunxa phuqañasa, uka tuqitwa jutïr yatichäwinxa yatiqañäni. Inas jaqinakatakix chiqa chuymanïñax jan walïkchispa, ukhamäkipansa, Diosar istʼañax wali askipuniw jiwasatakixa.