1, 2. 1) ¿Mä jaqichäwir sarasax kunsa jisktʼassna, ukat kunatsa? 2) ¿Kuna jisktʼanak tuqitsa aka yatichäwin uñjañäni?

 ¿JAQICHÄWINAKAR sarañ munirïtati? Waljaniw ukanakar wal sarañ munapxi. Casarasir waynas tawaqus wali suma isthaptʼata, wali kusisita ukhamaw uka urux jikxatasipxi. Wali kusisita sum jakasiñwa suyapxi.

² Ukampis chacha warmi jakañax janiw ukhamäkapuniti, kunayman jan walinakanwa jaqichasitanakax uñjasipxi, janiw nayrax ukhamäkänti. Ukhamax casarasir wayn tawaqun sum jakasipxañaps munkstanxa, awisax akham jisktʼastanxa: “¿Chiqapunit wiñay sum jakasipxaspa?” sasa. Chiqpachansa, Diosan arunakap iyawsasin ukarjam sarnaqasax sum jakasipxaspa, ukat jan istʼasax janiw sum jakasipkaspati (Proverbios 3:5, 6). Ukhamaxa, chacha warmjam sum jakasiñatakix uka tuqit chʼamachasipxañapawa, ukhamatwa Diosan munasiñapan jakasipxarakini. Ukampis sapakïskañänis jan ukax jaqichatäskañänisa akham jisktʼanakatwa lupʼikipañasa: “¿Kunatsa jaqichasiñax wakispacha? ¿Mä suma chachampi jan ukax mä suma warmimpi jaqichasiñatakix kunjamsa ajlliristxa? ¿Jaqichasiñatakix kunjam wakichasiñäspasa? ¿Jaqichasitanakax kunjamatsa wali sum jakasipxaspa?”. Uka pusi tuqit jichhax yatxatañäni.

3. ¿Jan suma amtanïkasin jaqichasiñax kunatsa jan walïkaspa?

³ Jaqichasisakipuniw maynix sum jakasispa sasaw yaqhipax  sapxi, ukat jan jaqichasirinakax janiw kusisit jakapkaniti sasa. ¡Ukax janiw chiqäkiti! Jesusat amtañäni. Jupax janiw jaqichaskänti ukat sapaki sarnaqasiñax Diosan churäwipaw sasaw säna, ukatxa khititï sapaki qhiparirjamäki ukarux sapak qhiparañapatakiw chʼamachäna (Mateo 19:11, 12). Pablox sapaki sarnaqasiñatxa wali sum parlarakïna (1 Corintios 7:32-38). Ukampis janiw Jesusas ni Pablos janiw jaqichasipxätati sapkänti; chiqpachansa jaqichasiñ tuqit jarkʼasiñax ‘ñanqhanakat jutir yatichawiwa’ sasaw Bibliax qhanañchi (1 Timoteo 4:1-3). Maysa tuqitxa, yaqhipax Jehová Diosar sum luqtañatakiw sapaki sarnaqasipxi. Ukhamax jaqinakan satakis jan ukax yaqha jan suma amtanak layku jaqichasiñax janiw walïkaspati.

4. ¿Wawanak uywañatakix kunatsa jaqichäwix wali aski?

⁴ Ukampis walja suma amtanakaw jaqichasiñatakix utjaraki. Jaqichasiñax Diosan suma churäwiparakiwa, ukatxa wali askinakaw utjarakispa ukat waljaniw kusisit jakasipxarakispa (Génesis 2:18). Mä familia utjañapatakix mä chachampi mä warmimpiw nayraqat jaqichatäpxañapa, wawanakax munasir awk taykampi sum uñjatäñwa munapxi, ukat awk taykarakiw yatichapxañapa, chiqañchapxañapa (Salmo 127:3; Efesios 6:1-4). Ukat yaqha amtanakarakiw jaqichasiñatakix utji.

5, 6. 1) Kunjamtï Eclesiastés 4:9-12 jiskʼa tʼaqanakan siskixa, ¿mä wali munat masimpïsax kuna askinaksa jikxatsna? 2) ¿Mä jaqichäwix kunjamatsa kimsat kʼanat wiskhar uñtasitäspa?

⁵ Aka yatichäwi qalltan utjki uka jiskʼa tʼaqat sum amuytʼañäni, akham siwa: “Mayni sapat sipansa paniniw jukʼamp askixa, ukhamatwa jukʼamp luratas utjaraki. Maynitix jupanakat liwischi ukaxa, mayniwa wayti. ¡Ukampis llakisiñawa khititix sapäkasina liwiski ukaxa, janiw khiti waytiripas utjkaniti! Ukhamaraki, paninitix chikpacha ikintxapxi ukaxa, maynit mayniwa juntʼthapisipxi; ukampis mayni sapaxa, ¿kunjamarak juntʼthapispasti? Mayni sapax atipjatäspawa, ukampis paninix atipapxaspawa, ukhamaraki kimsat  kʼanat wiskhax janiw mäki tʼaqaskaspati” sasa (Eclesiastés 4:9-12).

⁶ Chiqpachansa, mä munat masimpi sum apasiñ tuqitwa uka jiskʼa tʼaqanakax parli. Ukampis uka pachpa arunakaw chacha warminakar yanaptʼarakispa. Kuna laykutix jaqichasitanakax wali munata masinakjamawa, ukhamax kunjamtï Bibliax siskixa, purapatwa wali sum chuymachasipxaspa, yanaptʼasipxaspa ukat arxatasipxaspa. Ukampis chacha warmi sum apasipxañapatakix mayampiw utjañapa. Kunjamtï Eclesiastés librox siskixa, janiw payat kʼanat tʼaqasirjam wiskhar uñtasitäñapäkiti, jan ukasti kimsat kʼanatäkaspas ukhamäñapawa, ukhamatwa jan tʼaqaskirïnixa. ¿Jan tʼaqasiñapatakix kawkïrispas kimsïrixa? Jehová Diosawa. Jupampi chacha warmix yanaptʼayasipxi ukat jupar kusisiyañataki chʼamachasipxi ukhaxa, wali sumaw jaqichasitanakax qamasipxi.

7, 8. 1) ¿Jan walinakar purirjam sarnaqir cristianonakarux kunsa Pablox iwxtʼäna? 2) ¿Chacha warmi sarnaqañ tuqitxa kunjamsa Bibliax amuytʼayistu?

⁷ Maysa tuqitxa, jaqichasitanakakiw kunjamtï mä chachampi mä wirmimpix jañchi tuqin munasipki ukham munasipxaspa. Casaratäkasinakwa ukanak lurañasa, ukhamatwa chiqpach kusisiñ jikxatsna (Proverbios 5:18). Ukhamasti, maynix waynäkasin jan ukax tawaqükasin wal jaqichasiñ munki uka tiempo pasatäxchi, ukampis jañchin munañanakapar jan atipirjamäkchi ukhaxa, ¿kunsa luraspa? Ak amtañapawa, Pablox Diosan amuytʼayataw akham iwxtʼistu: “Jan jucharu atipjirjamäpkchi ukanakax casarasipxpan. Askiw casarasxañaxa juchampi atipjayasiñat sipana” sasa (1 Corintios 7:9; Santiago 1:15).

⁸ Ukat jaqichasiñ munirinakax sum amuytʼasipxañapawa. “Casadonakatakix chʼamawa sarnaqañaxa” sasaw Pablox säna (1 Corintios 7:28). Kuntï jan jaqichatanakax jan yatipki uka jan walinakanwa uñjasipxi. Ukampis maynix jaqichasiñ  amtasaxa, ¿kunjamatsa uka jan walinakat jithiqtaspa, ukat walja askinak jikxataspa? Nayraqatxa khitimpis jaqichasini ukarux sum ajlliñapawa.

9, 10. 1) ¿Diosar jan iyawisirinakamp chikachasisax kuna jan walinakarus pursna ukxa kunjamsa Pablox amuytʼayistu? 2) ¿Biblian iwxanakap jan istʼasa jaqichasirinakax kuna jan walirus puripxi?

⁹ Jaqichasiñ munirinakax Pablon yatichäwinakaparjamaw khitimpis jaqichasini ukxa ajllipxañapa. Yapuchañ tuqit amuytʼasaw akham amtayistu: “Jan jumanakax Tatitur jan iyawsirinakampix chikachasipxamti” sasa (2 Corintios 6:14). Mä jiskʼa wakampi mä jachʼa wakampi yapthapsna ukhaxa, ¿kunas kamachaspa? Mayniki jachʼäspa jan ukax chʼamanïspa ukhaxa janiw waltʼayasipkaspati, tʼaqhisipxaspawa. Ukat mä cristianox Diosar jan iyawsirimpi ‘chikachasi’ mä arunxa jaqichasi ukhaxa ukhamarakiw jan walin uñjasi. Jan waltʼayasiñakiw sapürus utjaski, janiw kunansa mä amtarukix puripkiti: sañäni, chachax wal Diosan munasiñapan jakasiñ munaspa, ukampis warmix janiw kunsa uka tuqit yatiñ munkaspati. Ukhamax jachjayasiñakiw utjxaspa. Ukatwa Pablox akham sispachäna: “[Tatitur] iyawsirik iyawsirïpaxa” sasa (1 Corintios 7:39).

¹⁰ Ukampis yaqhipax wali sapakïkaspas ukham amuyasipxi, ukatwa “Diosar jan iyawsirimpi jaqichasisas sumakiw jakasiskäxa” sapxi. Ukhamatwa awisax Jehová Diosan arunakap jan istʼasaxa, jan yupaychirinakampi jaqichasipxi. Ukampis janiw sum jakapkiti. Qhipatakwa pantjasitanakapxa amuyasipxi, kunatï jakäwin wali askipunïki uka tuqitxa janiw chacha warmjamax mä amuyunikïpkiti, ukat jukʼamp saparstʼatäkaspas ukhamaw jikxatasipxi. Maysa tuqitxa, walja cristianonakaw Jehová Diosar atinisipxi ukat arunakaparjam taqi chuyma sarnaqapxi, ukatwa uka jan walinakatxa amuyasipxi, (Salmo 32:8). Sapakïsipkchisa, mä urux jikxatapunïwa sasaw Jehová Diosar atinisipxi.

11. ¿Mä suma chacha jan ukax mä suma warmi jikxatañatakix kuna yanapas utji? ( “Kunjamatsa sum ajllsna” sat recuadro uñxattʼarakïta.)

 ¹¹ Ukampis mä chacha jan ukax mä suma warmi jikxatañatakix janiw Jehová Diosar yupaychirikïñapäkiti. Jan ukasti, purapat mä amtanikïpxañapawa, sum apasipxañaparakiwa, ukat Diosar yupaychañ tuqitsa munasiñ tuqitsa mä amtanikïpxañapawa. Uka tuqitxa Bibliat apstʼata walja qillqatanakwa Amuyasiri Chiqapa Uywatax apsuwayi, ukhamax uka yatichäwinak Diosar mayisisa yatxattʼañaw wakisispa, ukat ukarjam sarnaqañasarakiwa (Salmo 119:105). a

12. ¿Yaqhip chiqanakanxa kunjamsa maynimpi jaqichasiñxa ajllipxi, jupanakax khititsa yatiqasipxaspa?

¹² Yaqhip chiqanakanxa kunjam sarnaqir yatitäpxis ukarjamakiw jaqichasipxi. Niyakixay awk taykax wawanakat sipansa jukʼamp yatiñanïpxchixa ukhamax jupanakaw wawanakatakix suma chachsa jan ukax suma warmsa ajllipxañapa sasaw amuyapxi. Chiqpachansa, Bibliax qillqaskän uka urunakanxa sum jakasipxirïna. Jichhax awk taykanakar uka lurañax waktʼani ukhaxa, Abrahamat yatiqasipxañapawa. Isaac wawapar jaqichañ munäna ukhaxa, janiw qullqi tuqitak lupʼkänti, ni tawaqun yänakapataksa. Jan ukasti, uywatapan yanaptʼataw Jehová Diosar yupaychir mä tawaqu thaqharapïna (Génesis 24:3, 67). b

13-15. 1) ¿Proverbios 24:27 jiskʼa tʼaqax kunjamsa mä waynar warmi jikxatañ yanaptʼaspa? 2) ¿Mä warmix kunjamsa chacha warmjam jakañatakix wakichasispa?

¹³ Jaqichasiñ amuyaskstan ukhaxa akham jisktʼasiñasawa:  “¿Chiqpachapunit wakichtʼatätxa?” sasa. Uk qhanañchañatakix janiw jañchin munasiñ tuqitaksa, sapakïñ tuqitaksa, ni wawanïñ tuqitaksa amuyañasäkiti. Kunsa lurañäni uk amuytʼañasawa.

¹⁴ Nayraqatxa jaqichasiñ munir waynat parltʼañäni. Bibliax akham siwa: “Anqan negociomäki ukxa tukuyam, pampan lurañanakamäki ukxa luram, ukatwa utama lurasismaxa” sasa, uka arunakatwa jaqichasiñ munirinakax amuytʼasiñapa (Proverbios 24:27). Ukampis ¿uka arunakax kuns yatichistu? Bibliax qillqaskäna uka pachanakanxa khititï “uta luraña” amtkäna, mä arunxa, familiap uttʼayañ munkäna ukaxa, akham jisktʼasiñapänwa: “¿Mä warmir ukat wawanakar kun churañatakis jan ukax sum uñjañatakis wakichatätti?” sasa. Janïr jaqichaskasaxa nayra waynanakax wal yapunakan irnaqtʼapxañapäna. Jichhürunakanxa ukhamwa casarasiñ munirinakax lurapxañaparaki. Kuntï chachjamax phuqañapäki ukanaka lurañatakiw wakichasiñapa. Jan usutäkani ukhaxa irnaqañapapuniwa. Khititï familiapar jan sum uñjki, Diosan Arupatsa jan yatichki ukat jañchi tuqi churañsa armxaraki uka jaqixa jan iyawsirit sipansa jukʼamp jan waliwa sasaw Bibliax qhanañchi (1 Timoteo 5:8).

¹⁵ Warmix ukham wakichasiñaparakiwa, jupan lurañanakapax walirakiw utji. Kunjamatsa mä warmix chachapar uta uñjañ yanaptʼaspa ukanakatwa Bibliax parli (Proverbios 31:10-31). Chiqpachansa, chachatsa jan ukax warmitsa jan sum amuytʼasis jaqichasiñ munki ukaxa janiw walïkiti, jupatakikiw kuns muni. ¿Kunatsa ukham sistanxa? Kuna laykutix janiw kunsa maynirux churañ amtkiti. Ukampis Diosar yupaychañ tuqitwa sum wakichtʼasipxañaparaki, ukaw taqi kunat sipansa wali askixa. ¿Kun sañs munpacha? Uk jichhax uñjañäni.

16, 17. ¿Jaqichasiñ munirinakax Biblian kuna yatichäwinakapatsa amuytʼasipxañapa?

¹⁶ Chachas warmis jaqichatäxasinxa, ¿kunsa lurapxañapa?  Diosax kamsisa, ukarjamaw purapat sum amuytʼasipxañapa. Chachax familia pʼiqtʼirjamax kunsa lurañapa ukxa sum amuyañapa. Janiw munañaparuki apnaqkaspati, jan ukasti Jesusat yatiqasisaw sum apnaqañapa (Efesios 5:23). Ukat warmix kuntï lurañapäki taqi ukanak sum amuyañaparakiwa. Ukatwa akham jisktʼasiñapa: “¿‘Chachan leyipar’ istʼirjamätti?” sasa (Romanos 7:2). Mä tawaqux janïr jaqichatäkasax Jehová Diosampin Jesusampin kamachinakaparjamaw sarnaqañapa (Gálatas 6:2). Ukampis jaqichatäxani ukhaxa yaqhampir istʼañapawa: chachaparuw pʼiqtʼiriparjam istʼañapa. Ukhamax mayampi akham jisktʼasiñapawa: “¿Pantjasir mä jaqir istʼiristti ukat yanaptʼiristti?” sasa. Maynix jan ukham sarnaqañ munirjamäkchi ukhaxa, janiw jaqichasiñapax wakiskaspati.

¹⁷ Jaqichatanakax jankʼakiw chachaparus jan ukax warmiparus kuntï munki ukxa churañapa, ukampis janiw kunjamtï jiwasax munktan ukhamäkapunispati (Filipenses 2:4). Pablox akham sasaw säna: “Sapa mayni jumanakax warminakamaru munasipxañamawa [...], warmisti chacharux istʼañaparakiwa” sasa. Kunjamtï uñjktanxa chachax respetatäñapawa, ukampis warmix munasitäñapawa, ukhamwa Pablox Diosan amuytʼayatax qillqatayna (Efesios 5:21-33).

18. ¿Uñtʼaskasin jañchin munañanakapar atipañax kunatsa wali aski?

¹⁸ Ukhamax jaqichasiñataki uñtʼasiñax janiw kusisitaki sarnaqañäkiti. Jan ukasti, purapat sum uñjasiñ yatiqapxañapawa, ukhamatwa sum apasipxaspa, ukat jaqichasipxanit janicha uksa sum amuytʼasipxani. Ukat uñtʼaskasinxa jan walinakat amuyasipxañaparakiwa. ¿Kunatsa? Chiqpachansa, jaqichasiñataki uñtʼasktan ukhaxa munartʼasiñjamapuniwa, ukampis pantjasnawa, jan wali luräwinakaruw ukham munartʼasisax pursna. Ukampis chiqpach munasiñ utjani ukhaxa, janiw maynis Jehová Diosamp sum apasiñ tuqit jan waltʼayasiñ munapkaniti (1 Tesalonicenses 4:6). Ukhamax jaqichasiñataki uñtʼasiñ qalltapki ukanakax  jañchin munañanakapar atipañ yatipxañapawa, jaqichasipxpansa janisa jañchin munañanakapar apnaqañax wali askipuniwa.

19, 20. Kunjamsa jaqinakax casarasiñ uñjapxi ukat kunjamsa cristianonakax uñjañasaraki uk qhanañchtʼma.

¹⁹ Chacha warmjam walja tiempo jakasiñatakix purapatwa arsutanakap phuqapxañapa. Chiqpachansa jaqichasiñax kuntï Jehová Diosax wiñayataki uttʼaykatayna ukan qalltapakiwa (Génesis 2:24). Ukampis jaqinakax janiw ukham amuyxapxiti. Yaqhip chiqanakanxa, jaqichäwix “chintʼat pä wiskhäkaspas” ukhamaw sasaw sapxi. Jan sum amuytʼasax mayjwa jaqichasiñxat amuyapxi. Walin jakkasax janiw jaljtapkiti, ukampis jan waltʼayasxapxi ukhaxa jaljtxapxakiwa, jaljtañax janis chʼamäkaspa ukham amuyapxi.

²⁰ Chacha warmi sarnaqañax mä qhawqha tiempokïkaspas ukham amuyapxi. Jan waltʼayasxapxi ukhaxa jankʼakiw jaljtxapxi, uka amtaniw jaqichasipxi. Ukampis kuntï Bibliax siski uk amtañasawa, jaqichäwix mä wiskhar uñtasitaw sasaw qhanañchi. Kunjamtï yatktanxa, mä thuru wiskha tʼaqjañax wali chʼamäspawa. Waka chinuñ thuru wiskhax jan tʼaqjkañawa, taqi chʼamas jiyisiskpan jan ukax muyuskpasa janiw tʼaqjkaspati. Jaqichäwix ukhamäñaparakiwa: Jehová Diosax janiw tukusiñapatakiki uttʼaykataynati. Jesusax akham sänwa: “Jaqix janiw jaljtaykaspati kuntix Diosax mayachkis ukxa” sasa (Mateo 19:6). Cristianonakjamax ukham amuyañasawa. Ukampis uka arunakarjam phuqañax janiw chʼamäkiti.

21. ¿Casadonakax kunsa yatiqapxañapa, ukat khititsa yatiqasipxañapa?

²¹ Casaratanakax wali kusisitaw sum jakasipxaspa. Ukatakix kunjamatï wakiski ukarjamaw chachasarus jan ukax warmisarus uñjañasa, janiw pantjasitanakapak thaqhañasäkiti,  jan ukasti kunatï askïki, kunsa sum lurañ yati ukanak uñjañasawa. Ukampis ¿kunatï askïki ukanakaki amuyasax janit pantjasksna? Janiwa. Jehová Diosax kunatï askïki ukanak uñjistu, ukampis jupax janiw pantjaskiti. Salmonak qillqirix kamsataynas uk amtañäni: “Dios Tatay, jumatix taqpach juchanak [thaqhasmaxa, NM], ¿khitirak nayraqataman saytʼaspasti?” sasaw säna (Salmo 130:3). Ukhamax jaqichasitanakax ukham amuyunïpxañaparakiwa, purapat juchanakapxa pampachasipxañapa (Efesios 4:32).

22, 23. ¿Jaqichasitanakax kunsa Abraham chachampit Sara warmimpit yatiqasipxaspa?

 ²² Sapa maratjamwa chacha warminakax sum jakasiñ yatiqapxaspa. Ukhamaw Abrahamampi Sarampix yatiqapxäna, chuymanïxapxäna ukhaxa, kunayman jan walinakan uñjasipxäna. Ur sat mä qamir markan jakasipxäna, ukampis Sarax niya 60 maranïxän ukhaw uka markat sarxapxäna, Saratakix utap jaytanukusin carpanakan jakañax wali chʼamäpachänwa. Ukampis chachapar istʼasaw ukham sarnaqäna. Chiqpachansa, chachapan amtanakapa sum phuqasiñapatakipuniw kunsa lurirïna. Taqi kunansa taqi chuymapuniw yanaptʼäna. “Tatay” sasaw chachaparux sirïna (1 Pedro 3:6). Taqi chuymapuniw chachaparux respeto uñachtʼayäna.

²³ Ukampis janiw taqi kunan mä amtanïkapunïnti, kunjamtï mä chacha warmix sarnaqapki ukhama. Mä kutix Saraw chachapar mä jan waltʼäwi askichañatakix arxayatayna, ukat Abrahamax “chuymapxa wal usuyasïna”. Ukampis Jehová Diosan iwxtʼataw altʼat chuymampi warmipar istʼäna, ukat taqiniw sum jakasxapxäna (Génesis 21:9-13). Jupanakax taqi chuymaw Jehová Diosar luqtapxäna, ukhamasti jupanakatwa jichhaki jaqichasitanakasa jan ukax jaya tiempo jaqichatanakasa yatiqasipxaspa.

24. ¿Kunjam jakasir chacha warminakas Jehová Diosar jachʼañchapxi, ukat kunatsa?

²⁴ Cristian tamanxa walja jaqichasitanakaw utji, chachas respetata warmis wali munata, suma uñjata ukhamaw jakasipxi, ukatxa Jehová Diosan munañapwa nayraqat phuqapxi. Chiqpachansa, wali kusisitaw chacha warmjam jakassna. Kunjamtï yatiqawayktanxa, ukham sum sarnaqasiñ munirinakax khitimpis jaqichasini ukxa sum ajllipxañapa, ukat wakichasipxañaparakiwa, ukatsti chacha warmjam munasis sum jakasiñatakiw chʼamachasipxañaparaki. Ukham jakasir chacha warminakax janiw Jehová Diosaruki jachʼañchapkaniti, jan ukasti Diosan munasiñapan jakasipxani.