Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

12 YATICHÄWI

Kunatix askïki ukpuni parlañäni

Kunatix askïki ukpuni parlañäni

“Jan wali arunakx jan parlapxamti, jan ukasti suma arunakamp parlapxam, ukhamata [jaqi masimax] jiltañana yanaptʼatäñapataki.” (EFESIOS 4:29.)

1-3. 1) ¿Kunsa Jehová Diosax churistu, ukat kunjamsa jan wal apnaqsna? 2) Jehová Diosan munasiñapan jakasiñ laykuxa, ¿kunjamsa amuyumpi parlañasa?

 MÄ FAMILIARATAKI mä auto altʼarapisma, ukat jupax jan amuytʼasis apnaqasin yaqhanakar usuchjaspa, mä arunxa jan wali amtampi apnaqaspa ukhaxa, ¿kunjamsa jikxatasisma? ¿Janit wal amtaskasma?

2 Niya ukhamarakiw Jehová Diosax “kunatix askïki ukhamarak chiqäki” ukanakxa churistu (Santiago 1:17). Amuytʼañäni, kuntï arsuñ munktan jan ukax amuyktan ukpun arstanxa, janiw uywanakjamäktanti, ukax Diosan churäwipawa. Ukampis kunjamtï mä autox jan walitak apnaqasispaxa ukhamarakiw uka churäwimpix jan walinak lursna. Waljaniw jan amuyasisa kunsa arsupxaki ukat yaqhanakaruw chuym ustʼayapxi. ¿Uk uñjasax janit Jehová Diosax chuym wal ustʼayaskarakpacha?

3 Ukhamax Diosan munasiñapan jakasiñ munasax janiw jan walinak parlañasäkiti. Mä arunxa, kuntï Arupan siskistu ukarjamaw sarnaqañasa, ukan akham siwa: “Jan wali arunakx jan parlapxamti, jan ukasti suma arunakamp parlapxam, ukhamata [jaqi masimax] jiltañana yanaptʼatäñapataki, ukhamarak bendecitäñapataki” sasa (Efesios 4:29). Ukhamasti, kuna arunaksa jan parlañasäki ukat kuna arunakampis jaqi masir yanaptʼsna uka tuqinakatwa jichhax uñjañäni. Ukampis kunatsa amuyumpi parlañasa uka tuqit nayraqat amuytʼañäni.

KUNATSA AMUYUMPI PARLAÑASA

4, 5. ¿Bibliax kamsis chʼamani arunakasatxa?

4 ¿Kunatsa amuyumpi parlañasa? Kuna laykutix arunakasax wali chʼamaniwa. Ukatwa Proverbios 15:4 jiskʼa tʼaqax akham sas qhanañchi: “Suma arunakax jakaña quqjamawa, ukampis jan wali arunakax jaqin chuymaparux usuchjiwa” sasa. Amuyumpi arsuta suma arunakax chuyms qhanartʼayistaspawa. Ukampis jan amuytʼasisa arsuta jan wali arunakax aynachtʼayistaspawa. Ukhamax arunakaw sumachistaspas jan ukax usuchjistaspasa (Proverbios 18:21).

5 Arunakax kunja chʼamanisa uka tuqitwa Proverbios 12:18 qillqatax parlaraki. Ukanxa akham siwa: “Utjapuniwa parlatanakapampi mayniru usuchjirixa” sasa. Yaqhipax jan amuyasisakiw kunsa arsupxi, ukat wal yaqhanakar chuym ustʼayapxi, ukhamatwa munat masinakampis jachjayasipxi. Mä cuchillompis jununtasksna ukat sipansa jukʼampwa jan wali arunakax chuym ustʼayistaspa. Ukampis kunjamtï uka pachpa jiskʼa tʼaqax siskixa “yatiñan jaqinakan arunakapasti mä qulljamawa”. Khititix Diosan yatichat jaqjam sarnaqañ munki ukaxa, kunsa amuyumpipuniw arsu. Suma arunakampiw usuchjat chuymanaksa qullaspa ukat khitinakatix jachjayasipki ukanakarus sumthapiyaspa. Chiqansa, sapa mayniw ukhamätapxa amuypachätanxa (Proverbios 16:24). Arunakasax wali chʼamaniwa; ukhamax janiw yaqhanakarux arunakampi usuchjañ munktanti, jan ukasti yanaptʼañ muntanxa.

Amuyumpi arsuta suma arunakax chuyms qhanartʼayistaspawa

6. ¿Kunatsa arunak sum apnaqañax wali chʼamaxa?

6 Ukampis askinak parlañ munkasas awisax pantjasikipuntanwa. Kunjamatsa jan walinak arsukipuntanwa, ukham chuymanïtanwa, ukatwa janïra kun arskasas amuyasiñasaraki. Jaqix ‘ñanqha lurañanakakwa chuymapan amtaski’ sasaw Bibliax qhanañchi, ukhamax niyakixay kunatï chuymasan utjki ukarjam kunsa parlstanxa, jan walinak jan parlañatakix wal chʼamachasiñasawa (Génesis 8:21; Lucas 6:45; Santiago 3:2-4). Ukatxa juchanirakïtanwa, ukatwa arunakas sum apnaqañax wali chʼamäspa, ukampis amtasarjamax askinak parlsnawa. Ukatakix wal chʼamachasiñasawa, kunjamtix umani mä jachʼa jawira wali chʼamampi makattanxa ukhama.

7, 8. ¿Kunatsa Jehová Dios nayraqatanxa arunakasat amuyasiñasa?

7 Ukat kunjamtï parlktanxa ukarjamaw Jehová Diosar cuenta churarakiñäni, ukatwa amuyumpi kunsa arsuñasaraki. Arunakasax janiw jaqi masiruki walin jan wali uñjasiykiti, jan ukasti kunjamtï parlktanxa ukarjamaw Jehová Diosampix apasirakiñäni. “Maynitix Diosar arkatap amuyaschixa ukatsti kuns parlaskakchi ukaxa, jupa pachpaw kʼarintasiski, Diosar arkatapasti inamayakirakiwa” a sasaw Santiago 1:26 jiskʼa tʼaqax qhanañchi. Kunjamtï 11 yatichäwin uñjktanxa, arunakasampi yupaychäwisampix mayakïkaspas ukhamawa. Jan amuytʼasisa kuns parlaskaksna, jan ukax yaqhanakar chuym usuchjasksna ukhaxa, inamayaw Diosar yupaychasksna. Ukax wali llakkañapunïspawa (Santiago 3:8-10).

8 Jan amuytʼasisa jan walinak jan parlaskañatakixa kimsa tuqitwa jichhakamax amuytʼawaytanxa. Ukampis kuna jan walinaksa janipuni parlañasäki ukat jaqi masir yanaptʼañatakix kunjamsa parlañasa uka tuqit jichhax uñjarakiñäni.

CHUYM USUCHJIR ARUNAKA

9, 10. 1) ¿Kuna kasta arunakas mä usumpi sasixa? 2) ¿Kunatsa jan walinak jan parlañasäki? (Qhanañchäwi uñxattʼarakïta.)

9 Jan wali arunaka. Aka urunakanxa sutichjasiñanakasa sawkasiñanakasa jiskʼachasiñanakasa walipuniwa, mä usükaspas ukhamawa. Waljaniw yaqhanakar axsartʼayañatakix ukham parlapxi, jan ukax jan parlirjamäxasax jan walinak arsxapxakiwa. Ukat jaqinakar laruyañataki parlapki ukanakasa jan walinakak parlapxi, ukatxa qʼañu luräwinakat kun parlapxi, ukanakampiw jaqir laruyapxi. Ukampis ukanakax janiw kuna askïkisa. Khä nayra patak maranakanxa “jan wali arunaka” jan parlapxamti sasaw Pablox Colosankir cristianonakar Diosan amuytʼayatäsina qillqatayna (Colosenses 3:8). Ukat Éfeso markankir jilat kullakanakarusti akham sasaw qillqatayna: “Janiw utjañapäkxiti [...] ina chʼusa sawkasiñ arunaksa” sasa (Efesios 5:3, 4).

10 Jehová Dios Awkisar kusisiyañatakix janipuniw jan wali arunakxa parlañasäkiti, jan ukasti uñisiñasawa. Jan walinak parlañax “qʼañu lurañanaka[mpi]” sasiwa, ukasti “jan wali luräwinakan qhipap” arkañawa sasaw Pablox säna, ukhamasti Diosatakix juchawa (Gálatas 5:19-21). Chiqpachansa, janiw khitis jan amuytʼasisax kunsa arsuñapäkiti. Maynix sapa kuti qʼañu luräwinakat parlaskaspa ukat phinqʼasiñjam arunakampi jan ukax jan walir uñtayat arunakampi parlaskaspa ukhaxa, ¿kunas kamachaspa? Nayraqatxa walja kutiw jupar iwxtʼasini. Ukat jan arrepentiskani, ukhamaki jan walinak parlaskani ukhaxa, cristiano tamat jaqsutaw uñjasini. b

11, 12. 1) ¿Yaqhanakat parltʼasiñax kunapachas jan walïki? 2) ¿Kunatsa janipuni yaqhanakat jilamp jilampi parlañasäki?

11 Yaqhanakat parlasiña ukat yaqhanakar kʼarintaña. Yaqhanakat askinak parltʼasiñax walikïskiwa. Inas maynix bautisaschi ukat inas yaqhax yanap munarakchi, ukanakat parltʼasisksnawa. Nayra cristianonakax ukhamarakiw jilat kullakanakatxa llakisipxirïna, ukat janiw kuna jan walsa masinakapat parlapxirïkänti (Efesios 6:21, 22; Colosenses 4:8, 9). Ukampis yaqhipax jilamp jilampi parlañ yatipxi, jan ukax uta manqhan kun istʼasinsa yaqhanakar yatiyapxakiwa, ukax janiw walïxiti. Ukham aru apnaqirinakax jukʼamp jachʼa jucharuw puripxaspa: yaqhanakatwa kʼarimp kʼarimpi parlapxaspa, mä arunxa “ina chʼusatwa yaqhanakat kʼarinak parlapxaspa, jan walïkaspas ukhamwa jaqinakampi uñjayapxaspa” uk sañ muni. Ukhamwa judionakan yupaychäwip pʼiqtʼirinakax Jesusxat jan walinak parlapxäna, jaqinakan jan wal amuyapxañapatakiw kʼarimp kʼarimpi parlapxäna (Mateo 9:32-34; 12:22-24). Chiqpachansa, jilamp jilampi parlirinakax jaqi pursa apthapipxi, jupanakas jan wali uñjasipxi ukhamawa (Proverbios 26:20).

12 Khitinakatix jaqi masipat jan wal parlasin jaqi pursa apthapi ukanakaruxa, ¿kunjamsa Jehová Diosax uñjpacha? Ukham jaqinakax janiw kuna askïkis Diosatakixa. “Jila pura chʼaxwa[yirinakarux]” uñisiwa (Proverbios 6:16-19). Amtapuniñäni, griego arunxa diábolos siski uka aruxa “kʼarintasiri” sañ muni, uka pachpa arurakiw “Supaya” sañ muni, mä arunxa uka Supayaw Diosat kʼarinak parlatayna (Apocalipsis 12:9, 10). Ukhamasti, janipuniw khitis “supayäñ” munktanti, mä arunxa, janiw kʼarinak parlañ munktanti. Chiqansa, cristiano tama taypinxa janiw kʼarimp kʼarimpi parlirinakasa ni jañchin luräwinakapas utjañapäkiti; ‘uñisiñanakasa tʼaqa tʼaqa’ sarnaqañanakasa, uka jan walit juti (Gálatas 5:19-21). Jaqi masit janïr kun siskasax akham jisktʼasiñasawa: “¿Ukax chiqäskapunpachati? ¿Uk qhanañchasax kunjamsa munasiñ uñachtʼayiristxa? ¿Yaqhanakan uk yatipxañapax wakisispati?” sasa (1 Tesalonicenses 4:11).

13, 14. 1) ¿Jan wali arunakax kunjamtʼayisa yaqhanakaruxa? 2) ¿Jan wali arunakampi usuchjirinakax kuna jan walinsa uñjasipxi?

13 Chuym ustʼayir arunaka. Kunjamtï uñjktanxa, jan wali arunakax sinti jan walinakaruw puriyistaspa. Chiqasa, juchararjamax kunsa arsukipuntanwa ukat amtasiskaraktanxa. Ukampis jan wali arunakax janipuniw tama taypinsa ni familiansa utjañapäkiti sasaw Bibliax amtayistu. Pablox akham sasaw cristian jilat kullakanakar iwxtʼäna: “Chuyma usuchjasiñxatxa jithiqtapxam, taqi thithiñanakatsa, colerat chuymampi jachʼat artʼasiñanakatsa, jan wali arunakampi tuqisiñanakatsa” sasa (Efesios 4:31). Yaqha Biblianakanxa, “jan wali arunakampi tuqisiña” siski uka arunakaxa “ñanqha amtampi” tuqisiña, “sutichjasiña” ukat “jiskʼachjasiña” sas jaqukipatawa. Ukham jan wali arunakaxa janipuniw walïkiti, maynix jiskʼachataw uñjasispa, yaqhanakampis janirakiw walsa uñjayksnati. Ukat wawanakarus ukham arunakampix wal chuym ustʼaysna, jupanakax janiw kuna juchanïpkisa ukham uñjatäñatakixa (Colosenses 3:21).

14 Jan wali arunakampi tuqisirinakax jan walpun lurapxi sasaw Bibliax qhanañchi, ukatxa jan walin uñjasipxi. Jan wali parlirinakasa, sutichjirinakasa jiskʼachirinakasa, ¿kunarus purtʼasipxani? Nayraqatxa walja kutiw iwxtʼasini, ukhamata chiqañchasipxañapataki. Ukampis ukhamakïsipkani ukhaxa, tama taypit jaqsutaw uñjasipxani. Ukat wiñay jakañsa aptʼasipxaspawa (1 Corintios 5:11-13; 6:9, 10). Ukhamasti qhanawa, jan wali arunaka parlirinakasa kʼarimp kʼarimpi parlirinakasa sutichjasirinakasa ukat ukham jan walinakampi jaqi masipar jiskʼachirinakasa janiw Jehová Diosan munasiñapan jakasipkaniti.

YANAPTʼIR ARUNAKA

15. ¿Kuna kasta suma arunakampis jaqi masisar yanaptʼsna?

15 ¿Kunjam arunak parlañassa Jehová Diosax muni? Amtañäni, “suma arunakamp parlapxam, ukhamata [jaqi masimax] jiltañana yanaptʼatäñapataki” sasaw Bibliax iwxtʼistu (Efesios 4:29). Suma arunakampi yaqhar yanaptʼañatak jan ukax chuymachtʼañatak chʼamachastan ukhaxa, wal Jehová Diosax kusisi. Ukampis kuna “suma” arunakampis parlañasa ukaxa, janiw Biblian qillqatäkiti (Tito 2:8). Ukhamasti, parlatasax walit janich walïki uk amuyañatakixa, aka kimsa tuqit amuytʼasiñasawa: suma, chiqa ukat munasiñampi. Ukhamax uka kimsa tuqit amtasaw walja uñachtʼäwinak uñjañäni (“ ¿Arunakajax yaqhanakar yanaptʼiti?” siski uka chiqa uñxattʼäta).

16, 17. 1) ¿Kunatsa yaqhanakar suma arunakampi chʼamachtʼañasa? 2) ¿Kunjamsa jilat kullakanakarusa familiaranakarus chʼamachtʼsna?

16 Arunakampi taqi chuyma chʼamachtʼaña. Yaqhanakar suma arunakampi yanaptʼañasa jan ukax chʼamachtʼañasa Jehová Diosatakis Jesusatakis wali askipuniwa (Mateo 3:17; 25:19-23; Juan 1:47). Taqinis jupanakat yatiqasiñasawa. ¡“Horasapar” arsuta arunakax wali askipuniwa! (Proverbios 15:23.) Maynix luräwinakasat chʼamachtʼistu ukhaxa, wal kusistanxa, chuymas phuqtʼat ukhamaw jikxatastanxa. Ukhamatwa jiwasatsa jan ukax luräwinakasatsa jan armasitap uñachtʼayapxistu. Sapürunjam taqi kun lurañatakiw chʼamachapxistu. Ukhamasti, arunakampi chʼamachapxistu ukax wali askipuniwa. Maysa tuqitxa, niyakixay chuymachtʼkir suma arunak katuqañ munstanxa, ¿ukhamax janit jiwasax yaqhanakar suma arunakampi chʼamachtʼañasäkarakispa? (Mateo 7:12.)

17 Yaqhanakan aski luräwinakaptï thaqhañäni ukhaxa, janiw aski luräwinakapat suma arunakampi chuymachtʼañax chʼamäkaniti. Sañäni, inas mä jilatax tama taypin sum arstʼañ yatchi, mä waynax tama taypin aski luräwinakkatuqañataki chʼamachasiskchi, jan ukax inas chuymankipstat mä jilatas jan ukax kullakas jan qhipaqtasa tantachäwinakar usutpachas sarapunchi. ¿Kunjamsa jupanakar chuymachtʼsna? Mä qhawqha suma arunakampiw wal chʼamachtʼsna. Ukampis ¿familiasat kamsaraksnasa? Utanxa chachas warmis suma arunakatakipunïtanwa (Proverbios 31:10, 28). Ukat wawanakax sum uñjatasa munatasa wali sum jikxatasipxaraki. Kunjamatï mä alix uman warxattʼatas lupin luptʼatas wali sum jilasixa ukhamarakiw wawanakax askirjam uñjatas munasitas jilasipxaspa. Ukhamasti awk taykanakax wawanakapar kuna aski luratanakapatsa jan ukax suma amuyunakapatsa suma arunakampiw chʼamachtʼapxañapa. Ukhamatwa jupanakpach munasiñsa yatiqapxani, ukat mayan kun lurañsa wal chʼamachasipxani, janiw axsarayasipkaniti.

18, 19. ¿Kunatsa jilat kullakanakar chuymachtʼañatakix chʼamachasiñasa, ukat kunjamsa chuymachtʼsna?

18 Chuymachtʼaña. Jehová Diosax ‘altʼat chuymaninakatsa’ ‘llaktʼata sarnaqirinakatsa’ janipuniw armaskiti (Isaías 57:15). Ukatwa Arupanxa akham sistu: “Purapat chuymachasipxam, MT” “Mayjtʼatanakarux chʼamañchtʼapxam” sasa (1 Tesalonicenses 5:11, 14). Ukhamax llakitanakar chuymachañataki jan ukax yanaptʼañataki chʼamachastan ukhaxa wal kusispacha.

Suma arunakampi yaqhanakar yanaptʼsna ukwa Jehová Diosax muni

19 Mä jilatas jan ukax mä kullakas wali llakit sarnaqaspa ukhaxa, ¿kunsa kamachsna? Nayraqatxa, inas mä qhawqha arunakampi chuymachtʼsna. Inas arunakampi chuymachtʼkatas llakisiskakchispa, ukampis yanaptʼañ munatasax wali askiwa. Chiqpachansa janiw jupat armasktanti, jan ukasti yanaptʼañ muntanxa, ukaw wali askixa. Jupamp chikaw Jehová Diosar jakʼachassna, inas ukhamata Diosatakis jiwasatakis wali askïtap amuyaschispa (Santiago 5:14, 15). Tama taypinxa, wali munatätawa sasaw sañasa (1 Corintios 12:12-26). Ukat inas Bibliat mä jiskʼa tʼaqa liytʼarapsna, ukhamatwa Jehová Diosax qhawqsa jupar munasi uk uñachtʼayasax chuymachtʼaraksna (Salmo 34:18; Mateo 10:29-31). “Suma arunakampi” taqi chuym chʼamachtʼañataki tiempsa apstʼasiñäni ukhaxa, wali munataw jilatas jan ukax kullakas uñjasini (Proverbios 12:25).

20, 21. ¿Kuna kimsa tuqitsa maynir iwxtʼañatakix amuyañasa?

20 Suma iwxtʼanaka. Niyakixay taqinis pantjasirïstanxa, ukhamax taqiniw chiqañchäwitakïtanxa. Ukatwa Bibliax akham sistu: “Istʼam suma iwxa arunakaru, chiqachäwi arunaksa katuqasirakim; ukhamatwa yatiñan jaqiyätaxa” sasa (Proverbios 19:20). Tama taypinxa irpir chuymaninakaw iwxtʼapxistu. Ukampisa janiw jupanakaki iwxtʼapkistaspati, jan ukasti mayninakas iwtʼapxarakistaspawa. Sañäni, utanxa awk taykaw wawanakapar chiqañchapxaspa (Efesios 6:4). Ukat tawaq kullakanakarusti yatxattʼat jilïr kullakanakaw yanaptʼapxarakispa (Tito 2:3-5). Ukampis munasiñampiw iwxtʼapxañapa, ukhamatwa iwxa katuqasirinakax jan jiskʼachata uñjasipkaniti. Kunjamatsa yaqhanakar sum iwxtʼsna uk jichhax kimsa tuqit uñjañäni: janiw jan wali amuyumpix iwxtʼañasäkiti, ukatxa Diosan Aruparjamapuniw iwxtʼañasa, maysa tuqitxa kunjam iwxtʼañsa yatiñasarakiwa.

21 Nayraqatxa mä suma amtampiw yaqhar iwxtʼañasa. ¿Kunas yaqhanakan iwxtʼanakap istʼañ yanaptʼistu? Chiqpachansa, munasiñat iwxtʼapxistu, janiw jiskʼachañatak iwxtʼapkistuti, uk yatiñaw iwxtʼanak istʼañ yanaptʼistani. Ukhamasti, yaqhar yanaptʼañ munasax mä suma amtampiw iwxtʼañasa. Ukatsti Diosan Aruparjamapuniw iwxtʼañasa (2 Timoteo 3:16). Inas Bibliat chiqaki liytʼarapsna, jan ukax arusampikis qhanañchtʼsna, ukampisa Diosan Arupax kunjamtï yatichki ukarjamapuniw yanaptʼañasa. Irpir chuymaninakax janiw amuyunakapaki jilat kullakanakarux yatichapxañapäkiti. Ukat janirakiw amtaparjam Biblian yatichäwinakap maysar uñtayasax iwxapkiti. Ukat maysa tuqitxa, kunjam iwxtʼañsa yatiñasarakiwa. Munasiñampi respetompi iwxtʼañäni ukhaxa, istʼapxakistaniwa (Colosenses 4:6).

22. ¿Kunjam arunakampis mayninakar yanaptʼañ muntanxa?

22 Chiqpachansa, parlañaxa Jehová Diosan wali aski churäwipawa. Ukat niyakixay alaxpachankir Awkisar wal munasstanxa, ukhamax janiw jan walinaka parlañ munktanti. Amtapuniñäni, arunakasamp yaqhanakar yanaptʼsnawa, jan ukax usuchjsnawa. Ukatwa, Jehová Diosan munañaparjam kunsa parlañ muntanxa: “Ukhamata [jaqi masimax] jiltañana yanaptʼatäñapataki”. Arunakasax mä bendicionäkaspas ukhamäniw jaqi masisatakixa, ukampis Jehová Diosan munasiñapan jakasiñäni.

a “Inamayakirakiwa” sasa jaqukipatäki uka griego aruxa “jan kunataki” ukat “ina chʼusa” sas jaqukipatarakiwa (1 Corintios 15:17; 1 Pedro 1:18).

b Biblianxa walja juchanakaw “qʼañu lurañanaka” sata. Ukampis janiw taqi uka kasta juchanakatakix irpir chuymaninakax taripañataki tantachasipxañapäkiti. Khititix mä jachʼa jucha lurkani ukat jan arrepentiskani ukhaxa, tama taypit jaqsutaw uñjasispa (2 Corintios 12:21; Efesios 4:19; ukatxa “Preguntas de los lectores” siski ukwa uñxattʼarakisma, ukax La Atalaya julio 15, 2006 ukankiwa).