1, 2. ¿Kusistʼäwinak tuqitxa kunsa amtañasa?

 MÄ MUXSA achu manqʼantañampïkasmas ukhama amuytʼañäni, ¿ukat mä chiqax ñusantatäspa ukhax kamachasmasa? ¿Manqʼantaskakismati, jan ukax jaqtxasmacha? Inas maynix ñusaqatäki uk apaqasin manqʼantchispa, ukampis ¿jumax kuns lurasma?

² Akapachan utjki uka kusistʼañanakasa, uñtasiñanakasa uka muxsa achur uñtasitarakiwa. Sapa maynit sum amuytʼtan ukhaxa ñusantatäkaspas ukham jan wali kusistʼañanakarakiw utji. ¿Ukhamax kamachañänisa? Yaqhipax kuna kusistʼäwsa iyawsapxakiwa, janiw ajllipkiti. Ukat yaqhipasti, jan walinakat amuyasisax janirakiw kunsa ukanakat yatiñ munapkiti. Ukampis yaqhipax jan walïki ukanakat amuyasisaxa, walïki ukanak lurasin kusistʼapxi. ¿Diosan munasiñapan jakasiñ munasax kuns jumax luräta?

3. ¿Kuna tuqitsa jichhax uñjañäni?

³ Chiqpachansa niya taqiniw jan walïki ukanakat amuyasisaxa, walïki ukanak ajllisin kusistʼtanxa. Ukatakix kawkïrinakas jan walïki ukat walïki uk uñtʼañasawa. Ukampis uka tuqit janïr yatxatkasax kunjamsa kusistʼäwinakax Diosar luqtañ yanaptʼistaspa jan ukax jan walir puriyistaspa, uka tuqit amuytʼañäni.

4. Diosar katuyatjamaxa, ¿kunjamsa kusistʼäwinak uñjañasa?

⁴ Khä 1946 maran bautisasir mä cristianow jichhaki akham säna: “Bautisasirinakataki utjki uka arstʼäwirux sarapunirïtwa ukat wali sum istʼirïtxa, nayas bautisaskiristxa ukhama” sasa. Jupax mä amtampiw uk lurirïna, “Jehová Diosaruw jakäwij katuyasta, ukhamax uk amtañax Jupat jan jithiqtas luqtañwa yanaptʼitu” sasaw säna. Jiwasax jupjamaw amuyaraktanxa: Jehová Diosar luqtañatakiw arsuwaytanxa, ukhamax uk amtañax Jupatak taqi chuym irnaqañwa yanaptʼistani (Eclesiastés 5:4; Hebreos 10:7). Kuntï arsuwayktan uka tuqit amuytʼasiñasawa, Jehová Diosatakiw nayraqatxa cristianjam irnaqañasa. Ukampis janiw yaqha tuqinakat armañasäkarakiti, mayax kusistʼañ tuqitawa. Khä nayra patak maranakanxa akham sasaw Pablox jilat kullakanakar säna: “Manqʼapxamsa, umapxamsa jan ukax kunsa lurapxam, ukampis taqi kunsa Diosar jachʼañchañatakiki lurapxam” sasa (1 Corintios 10:31).

5. Kuntï Levítico 22:18-20 qillqatanxa qhanañchki ukarjamaxa, ¿kunsa Romanos 12:1 jiskʼa tʼaqax yatichistu?

⁵ Ukhamaxa, taqi kunsa Jehová Diosar yupaychañataki lurañasawa. Pablox akham arunakampiw Romankir jilat kullakanakar wali sum  qhanañcharakïna: “Cuerponakamxa mä jakkiri, qullana, Diosan katuqkaña luqtäwita uskusïpxam, ukaw jumanakan amuyumpi yupaychañamaxa” sasa (Romanos 12:1, MT). ¿Cuerpo tuqit parlkasax kamsañsa Pablox munäna? Kunjamäkitï mä jaqix uka tuqitwa parlaskäna, amuyumpita, chʼamampita ukat chuymampit parlaskäna (Marcos 12:30). ¿Ukat kunjamsa cuerposxa Diosar luqtsna? Taqi chuymaw Jupar luqtañasa, mä arunxa taqi chʼamampiw Jupatak irnaqañasa. Ukat “luqtäwi” siski uka aruxa taqinitakis mä yatichäwiniwa. Moisesax katuqkäna uka Leyinakarjamax janiw khitis usuchjat jan ukax jan wali uywanak luqtañapäkänti; Diosax janiw uka luqtäwinakxa katuqirïkänti (Levítico 22:18-20). Ukhamaxa, mä jilatas jan ukax mä kullakas jan wal luqtkaspa ukhaxa, janirakiw Jehová Diosax katuqkaspati. Ukampis ¿kunatsa Diosax luqtäwis jan katuqkaspa?

6, 7. ¿Kunjamatsa mä cristianox jañchip qʼañuchaspa, ukat kuna sinti jan walirus purispa?

⁶ Romankir jilat kullakanakarux akham sasaw Pablox amtayäna: “Janchinakamxa jan jucharux katuyasipxamti” sasa. Ukatxa “janchin munañanakapa” jiwayapxam sarakïnwa (Romanos 6:12-14; 8:13). Niya uka nayrakiw janchi tuqit parlkasax kuna jan walinaksa jañchimpix lurapxäna uka tuqit parläna. Jucharar jaqinakatxa akham sataynawa: “Lakapax maldicionampi [...] phuqhantatawa”. “Kayunakapax qʼaphawa wila warañataki”. “Diosaru axsartʼañasa janiw [“nayranakapanxa”, NM] utjkiti” sasa (Romanos 3:13-18, MT). ¿Mä cristianox ukham juchanak jañchipampi luraspa ukhaxa kunas kamachaspa? Taqpach jañchipaw qʼañuchatäspa. Amuytʼañataki, maynix amanut jan ukax yatkasin qʼañu luräwinak ukat nuwasirinak uñchʼukispa ukhaxa, jucharus nayranakap ‘katuyaskaspa’ ukhamäspawa, ukatxa taqpach jañchipaw qʼañuchatäspa. Janiw Diosan katuqkañ sum luqtkaspati, ukhamanak lurasax janiw  Diosatakix qʼumäxaspati ni qullanäxaspasa (Deuteronomio 15:21; 1 Pedro 1:14-16; 2 Pedro 3:11). Ukham jan walinak uñchʼukisax sinti jan waliruw purtʼassna.

⁷ Ukhamaxa, kunjamxay kusistʼañ tuqit ajllchiñäni, ukarjamaw walinsa jan walinsa uñjasiñäni. Diosar kunjamtï luqtasktanxa ukar yanaptʼañapatakiw suma kusistʼäwinak ajlliñ muntanxa, janiw qʼañuchañ munktanti. Ukhamaxa, ¿kunjamatsa mä kusistʼäwix walit jan ukax janich walïki uk yatsna? Uka tuqit jichhax uñjañäni.

8, 9. 1) ¿Kuna pä kasta kusistʼañanakas utji? 2) ¿Kuna kasta kusistʼañanakas jan walïki, ukat kunatsa?

⁸ Chiqpachansa, pä kastarukiw kusistʼäwinakxa jaljsna: mayaxa, jan walïki ukanakäspawa, janipuniw ukanakxa lurañasäkiti, mayasti kawkïrinakatï waljamäki ukat ukanak lurañax sapa maynitäxi ukanakarakïspawa. Ukhamax nayrïrit nayraqat parltʼañäni, kawkïrinaktix janipuni lurañasäki ukanakat parltʼañäni.

⁹ Kunjamtï 1 yatichäwin uñjktanxa, yaqhip kusistʼäwinakax jan wali amtanakaruw puriyistaspa, kuntï Bibliax janiw walïkiti siski ukanak lurañaruw puriyistaspa. Chiqpachansa, ¿kunakis televisionansa, internetansa, peliculanakansa jan ukax musicanakansa utjaskixa? Jan wali luräwinakampi, nuwasiñanakampi ukat qʼañu luräwinakampi ukanakakiw utjaski, ukatxa saxranakan luräwinakap uñachtʼayapxi walikïkaspas ukhama. ¿Jan walïki ukanak jachʼañchir kusistʼäwinakxa kunjamsa chiqpach cristianonakax uñjañasa, ukat kamsis Bibliaxa? Janipuniw uka jan walinakxa munañasäkiti (Hechos 15:28, 29; 1 Corintios 6:9, 10; Apocalipsis 21:8). Ukhamatwa Jehová Diosan aka pä kamachinakap chuymar katuqatas uñachtʼaytanxa, Jupax akham sistuwa: “Ñanqha lurañat jithiqtasim” ukat “jan wali lurañanakarusti uñisipxarakim”  sasa. Uka arunakar istʼasaw “chiqpach iyawsäwi[nïtas]” uñachtʼaytanxa (Romanos 12:9; Salmo 34:14; 1 Timoteo 1:5).

10. ¿Yaqhipax kamsapxisa, ukat kunatsa uka amuyux jan walïki?

¹⁰ Ukampis kuntï Bibliax janiw walïkiti siski ukanak uñchʼukiñax walikïskiw sasaw yaqhipax sapxi. Inas akham sapxchispa: “Nayax uñchʼukiktwa ukampis janipuniw uka jan walinak lurkiristti” sasa. Ukham amuyirinakax jupanakpachaw kʼarintasipxi, jan walinakaruw puripxaspa (Jeremías 17:9). Uka ‘jan wali luräwinakarux uñisiñasawa’, ukampis ukanak uñchʼukiskañäni ukhaxa janis uñisksna ukhamäspawa. Ukat sapa kuti uka jan walinak uñchʼukisax chuymasax qalaraspawa, ukhamatwa juchar purtʼassna. Ukat yaqhanakax jan walinak lurapki ukanakax walikïkaspas ukhamwa amuysna (Salmo 119:70; 1 Timoteo 4:1, 2).

11. ¿Kusistʼañ tuqitxa kamsis Gálatas 6:7 jiskʼa tʼaqaxa?

¹¹ Ukaruw yaqhip cristianonakax purtʼasipxi. Qʼañu luräwinak sapa kuti uñchʼukisax jupanakpachaw uka juchar purtʼasipxi. Ukham jan walinakar purisaw kuntï Diosan Arupax siski uk yatiqapxi, akham siwa: “Kuntix jaqix yapuchki ukrakwa apthapini” sasa (Gálatas 6:7). Ukampis jiwasax uka jan walinakat amuyasiñasawa. Suma amuyunïñataki chʼamachasiñäni ukhaxa, askinakwa katuqarakiñänixa (“ ¿Kuna kasta kusistʼäwinaksa ajlliñäspa?” siski uka recuadro uñxattʼäta).

12. ¿Gálatas 6:5 jiskʼa tʼaqax kunjamsa kusistʼäwinak ajlliñ amuytʼayitaspa, ukat jiwaspach ajlliñatakix kawkinsa yanapax utji?

¹² Jichhax payïr kasta kusistʼäwinakat parltʼañäni: uka kusistʼäwinakatxa janiw Diosan Arupax waliw siskisa ni janiw walïkit siskisa. Ukhamax waliti janich walïki ukxa sapa mayniw amuyasiñasa (Gálatas 6:5). Ukampis janirakiw  chuymasarjamakix amtañasäkiti. Jan ukasti Biblian yatichäwinakaparjamaw amuytʼañasa, mä arunxa Jehová Diosan yatichäwinakaparjamaw amuytʼañasa. Ukhamasti, sum amuytʼasax kunas ‘Jehová Diosan munañapaxa’ jakäwitakisa ukhamaraki kusistʼañ tuqitsa ukwa amuyañäni (Efesios 5:17).

13. ¿Jan walinak jan lurañasatakix kunas yanaptʼistani?

¹³ Kunjamtï yatktanxa, janiw taqinis sarnaqañ tuqitxa  mä amuyunikïktanti, ukat janirakiw taqinis Biblian kamachinakaparjamax sumpun ajllksnati (Filipenses 1:9). Maysa tuqitxa, janirakiw taqinis mä kusistʼäwimpikix kusistʼksnati. Ukampisa, taqiniw Diosan yatichäwinakapat lupʼiñasa, ukatxa chuymampir amuyumpir katuqañasawa. Ukhamatwa jan wali kusistʼäwinakatxa amuyasiñäni, janipuniw kunatï Jehová Diosatakix jan walïki ukanakxa lurañasäkiti (Salmo 119:11, 129; 1 Pedro 2:16).

14. 1) ¿Kusistʼañ tuqitxa kunsa amtañasaraki? 2) ¿Diosan Apnaqäwipa nayrar uchañatakix kunas yanaptʼistaspa?

¹⁴ Ukampis kusistʼañanak tuqitxa may amtañasawa, tiempo tuqit amuytʼasiñasarakiwa. Kunanak lurasas maynix kusistʼi ukanakaw walïtapsa jan walïtapsa amuytʼayistaspa, ukampis qhawqha tiempos kusistʼañäni jan ukax anattʼañäni ukarakiw kunas jiwasatakix nayranki uk uñachtʼayistani. Ukampis janipuniw ak armañasäkiti, mä cristianotakix Diosan Apnaqäwipatak irnaqañaw nayrankañapa, mä arunxa Diosar yupaychañaw nayrankañapa (Mateo 6:33). ¿Kunas Diosan Apnaqäwip nayrar uchañ yanaptʼistaspa? Kuntï Pablox siskäna ukarjam lurañasawa, akham sänwa: “Sarnaqäwinakamanxa sum amuyasipxam. Yatiñ kankañampi jakapxam, janirak jan yatirinakjamaxa. Jan tiempxa ina chʼusaru tukuyapxamti” sasa (Efesios 5:15, 16). Ukhamax janiw kusistʼañ tuqit jiljañasäkiti, taqi kunatakiw tiempo apstʼasiñasa. Kunatix Jehová Diosampi sum apasiñ yanaptʼkistaspa ukatakiw tiempo apstʼasiñasa, ukaw taqi kunat sipansa wali ‘askixa’ (Filipenses 1:10).

15. ¿Kunatsa kusistʼäwinak ajllisax payachasiñjamäki jan ukax jan waljamäki ukanakat amuyasiñasa?

¹⁵ Kusistʼäwinak ajllisax janiw pächasiñasäkiti, kunatï walïki ukat kunatï jan walïki ukxa sum amuytʼañasawa. ¿Kuna tuqitsa parlasktanxa? Sum amuytʼañatakix qalltan parlkayätan uka muxsa achur kuttʼañäni. Ñusat chiq jan  manqʼantañatakix janiw ñusatäki uka chiqak apaqksnati, jan ukasti jachʼpachat apaqsnaxa. Kusistʼañ tuqitxa niya ukhamarakiwa, kunatï Bibliarjamax jan walïki ukxa janipuniw cristianjamax lurksnati; ukampis payachasiñjamäni jan ukax jan waljamäkani ukhaxa, janirakiw lurañasäkiti (Proverbios 4:25-27). Uka tuqit sum amuytʼasiñatakix Biblian iwxanakaparjam sum amuytʼasiñasawa.

16. 1) ¿Kunjamatsa Jehová Diosjam amuyatas uñachtʼaytanxa? 2) ¿Sapürus kunjamsa sarnaqañasa?

¹⁶ Chiqpach cristianonakax janiw jiwasakix kusistʼañ tuqitxa kun lurañs amtktanti, jan ukasti, Bibliax kamsisa ukwa yatxattanxa, ukhamatwa Jehová Diosax ukanakat kamsis ukxa sum amuytʼtanxa. Kunjamtï Salomón sat apnaqirix qillqkänxa, “kʼari parlañanakaru, jan juchani jaqi jiwayañanakaru, jan wali amtañanakaru, jan wali lurañanakaru mäki sarañanakaru” taqi ukanakarux walpun Jehová Diosax uñisi (Proverbios 6:16-19). Ukhamax kuntï Diosax amuyki ukanak yatxasaxa, ¿kunjamsa jiwasax amuyañasa? Bibliax akham siwa: “Jan walïki ukxa uñisipxam! ¡Sumäkis ukxa munapxam!” sasa (Amós 5:15). Ukhamax kuntï Jehová Diosax uñiski ukxa uñisiñasarakiwa, ukwa kusistʼañ tuqit uñachtʼayañ muntanxa (Gálatas 5:19-21). Ukampis jaqin uñjkataki ukham lursna, ukat sapäkasax jan walinak lursna ukhaxa janipuniw walïkaspati,  chiqpachansa sapakïsktan ukhaw kunjam jaqïtansa ukax yatisi (Salmo 11:4; 16:8). ¿Chiqapunit Jehová Diosax kunjamtï munki ukhamarjam sarnaqañ muntanxa? Ukhamächi ukhaxa, janipuniw Biblian yatichäwinakapxa armañasäkiti. Ukatxa sapüruw ukarjam sarnaqañasa (2 Corintios 3:18, NM).

17. ¿Mä kusistʼäw tuqitxa kunsa jisktʼasiñasäspa?

¹⁷ Mä kusistʼäwix Jehová Diosatak walit janich walïki uk yatiñatakixa, ¿kun lurañas wakisispa? Akham jisktʼasiñasawa: “¿Yanaptʼitaniti jan ukax jan waliruch puriyitani? ¿Diosampi sum apasiñatakis yanaptʼitaspati janicha?” sasa. Sañäni, janïr mä película uñtkasax akham jisktʼasiñasawa: “¿Uka peliculax chuymajar kunjamtʼayanisa?” sasa. Kuna yatichäwinakas ukham amuytʼasiñatakix utji ukanak jichhax uñjañäni.

18, 19. 1) ¿Filipenses 4:8 jiskʼa tʼaqan utjki uka yatichäwinakax kunjamsa suma kusistʼäwinak ajlliñ yanaptʼistaspa? 2) ¿Kuna yatichäwinakas yanaptʼarakistaspa? (Qhanañchäwi uñxattʼäta.)

¹⁸ Filipenses 4:8 jiskʼa tʼaqanwa mä suma yatichäwix utji, akham siwa: “Lupʼipxam kunatix chiqäki, kunatix maynir aski uñjañäki, kunatix wali sumäki, kunatix qʼumäki, kunatix munkañäki, kunatix aytat luräwinakäki. [Lupʼisipkakim] taqi kunatix sumäki yupaychañatakïki ukanakata” sasa. Chiqpachansa Pablox janiw kusistʼañanak tuqit parlkänti, jan ukasti, kunatï Dios nayraqatan wali askïki ukanakat lupʼipxam sasaw saskäna (Salmo 19:14). Ukampis uka pachpa arunakaw kusistʼañ tuqit amuytʼayarakistaspa. ¿Kunjamsa?

¹⁹ Ukhamax peliculanakata, anatañ videonakata, musicanakata ukat yaqhanakampit amuytʼañäni, ukat akham jisktʼasiñäni: “¿Taqi ukanakax ‘kunatix qʼumäki’ ukanakampit amuyujar yanaptʼi?” sasa. Sañäni, mä película uñtasax kunanaksa amttanxa uka tuqinakat amuytʼasiñasawa.  Chuymas qhanartʼaychistu ukat sumanak uñjstan ukhaxa, qʼuma kusistʼäwinak ajllitaswa uñachtʼaytanxa. Ukampis jan walinakaki amtstan ukhaxa, jan walinak ajllitaswa uñachtʼayaraktanxa (Mateo 12:33; Marcos 7:20-23). ¿Jan walinak lupʼiñax kuna jan walinakansa uñjasiyistaspa? Janiw sum jakxsnati, chuymsa qalarayistaspawa ukat Jehová Diosampis janirakiw sum apasxsnati (Efesios 5:5; 1 Timoteo 1:5, 19). Ukhamax niyakixay jan wali kusistʼäwinakax jan walinakar jaqir puriychixa, janipuniw ukanakxa munañasäkiti (Romanos 12:2). a Salmonak qillqirjamaw Jehová Diosar akham sas mayisiñasa: “Janikiy inamay [jan walinak] uñtayistati” sasa (Salmo 119:37).

20, 21. ¿1 Corintios 10:23, 24 qillqatax kunjamsa kusistäwinak ajlliñ yanaptʼistaspa?

²⁰ Pablox yaqha yatichäwimpiw amuytʼayarakistu, kun lurañatakis janiw ukxa armañasäkiti, akham sänwa: “Taqi kunas askiwa nayatakixa, ukampisa janiw taqiti jiltayki. Jani khitisa jupa jaqïñaki thaqpati, jan ukasti yaqhan jaqïñapa [thaqpan]” sasa (1 Corintios 10:23, 24, MT). Suma kusistʼäwinak thaqhañ tuqitxa, ¿kunas uka yatichäwinakarjam amuytʼasiñ yanaptʼistaspa? Akham jisktʼasiñasawa: “¿Kuntï nayax lurkä ukanakax kunjamsa yaqhanakar uñjasiyaspa?” sasa.

²¹ Inas chuymasatakix mä kusistʼäwix ‘askïchispa’ jan ukax walikïskchispa. Ukampis jilat kullakanakatakix jan walïkaspa ukhaxa, yaqha kusistʼäwi thaqhañasawa. ¿Kunatsa ukham lurañax wakisispa? Janiw khitirus tinkuyañ munktanti. Jilat kullakanakan ‘chuymanakapwa ustʼaysna’, ukat kunjamtï Pablox siskixa, ‘Cristo contras jucha  lurksna’ ukhamäspawa. Janipuniw aka arunak armañasäkiti: “Jan khitirus lanktayapxamti” sasaw Pablox säna (1 Corintios 8:12; 10:32). Inas mä kusistʼäwix jiwasatak ‘askïchispa’, ukampis jilat kullakanakar jan yanaptʼkani ukhaxa, janiw cristianjamax ukpuni lurañasäkiti. Ukhamatwa Pablon suma iwxanakaparjam sarnaqañäni (Romanos 14:1; 15:1).

22. Kunatï sapa maynitäxi uka tuqinakatxa, ¿kunatsa yaqhanakar respetañasa?

²² Ukhamaxa, jiwasatakix mä kusistʼäwix jan walïkani ukhaxa, mayninakan askip thaqhañasarakiwa, mä arunxa janiw jiwasan munañasaki thaqhañasäkiti. Janiw jilat kullakanakar mä kusistʼäw tuqit jiwasjam amuyayañ munktanti. Ukax janiw walïkaspati, taqinirus mä kasta manqʼaki manqʼayañ munksna ukhamäspawa. Ukhamax mä jilatas jan ukax mä kullakas mä kusistʼäwi ajllini ukat jiwasatakix jan waljamäkaniti, ukampis Bibliarjamax walikïskani ukhaxa, ¿kamachañänisa? Munasiñ laykux respetañasawa. Ukhamatwa taqinis amuytʼasiri ukat ‘suma chuymanïtas’ yatipxani (Filipenses 4:5; Eclesiastés 7:16).

23. ¿Kusistʼäwinak sum ajlliñatakix kunsa lurañasa?

²³ Ukhamasti, ¿suma kusistʼäwinak ajlliñatakix kunsa lurañasa? Nayraqatxa Biblian kamsis uk yatxatañasawa, jan walïkani ukhaxa, janipuniw lurañasäkiti. Ukat jan Biblian mä kusistʼäwi tuqit parlkani ukhaxa, yatichäwinakap thaqtañasawa, ukhamata uka yatichäwinakarjam sum amuytʼasiñataki. Ukxarusti, taqi kunatï chuym mayjtʼaykistaspa ukanak apanukuñasawa, ukat janirakiw yaqhanakar tinkuyañ munktanti, jilat kullakanakarux sum uñjañasawa, ukatakix janiw kuntï munktan ukpuni lurkañäniti. Suma kusistʼäwinak ajllisax Jehová Diosaruw jachʼañchtanxa, ukatxa sapa maynisa jan ukax familian taqinis Jupan munasiñapanwa jakasiñäni.