1-3. 1) ¿Kunjamsa jaqinakax irnaqañ tuqit amuyapxi? 2) ¿Bibliax irnaqañ tuqit kamsisa, ukat kuna tuqinakatsa aka yatichäwin yatxataskañäni?

 IRNAQASAX janikiw jichhürunakan kusisiñ jikxatxapxiti, wali chʼama tukuñäkaspas ukham uñjxapxi. Janis tukusirïkaspa ukhamaw sapüru pä chuyma irnaqapxi. Ukampis janiw ukham irnaqañax wakiskaspati. Taqi chuyma irnaqañatakis jan ukax irnaqäwit wal kisisiñatakisa mä amtanïñaw wakisi.

² Irnaqañax wali askïkaspas ukham Bibliax uñachtʼayi. Irnaqañasa, ukat irnaqasin kun jikxattan ukanakasa Diosan aski churäwipaw sasaw qhanañchi. Ukatwa Salomón sat wali yatiñan apnaqirix akham qillqatayna: “Diosaw churistuxa ukatwa jiwasax manqʼtansa, umastansa, ukhamarak luratanakasatsa kusistanxa” sasa (Eclesiastés 3:13). Jehová Diosax wal munasistu, ukat kunatï sapa maynitakis askïki ukwa munaraki, ukatwa wali kusisit irnaqasina askinak jikxatañas muni. Jupan munasiñapan jakasiñasatakix yatichäwiparjam sarnaqañasawa ukat kunjamtï irnaqañ tuqit amuykixa, ukham amuyañasarakiwa (Eclesiastés 2:24; 5:18).

³ Aka yatichäwinxa aka jisktʼanakaruw qhanañchañäni: ¿Kunjamatsa mä cristianox wal irnaqasax kusisiñ jikxataspa? ¿Kuna irnaqäwinakas jan walïkaspa? ¿Kunjamatsa Dios tuqit jan armasisa irnaqaspa? ¿Ukat kuna tuqin  irnaqañas taqi irnaqäwinakat sipansa wali askixa? Janïr uka tuqinakat qhanañchkasax Jehová Diosampit Jesusampit parltʼañäni, jupanakax wal irnaqañ yatipxi.

4, 5. Jehová Diosax wali irnaqiriwa, ¿Bibliax kunsa uka tuqit qhanañchistu?

⁴ Janipuniw khitis Jehová Diosat sipan jil irnaqkaspati. Ukatwa Génesis 1:1 jiskʼa tʼaqax Jupat akham sas qhanañchi: “Taqi kunan qalltäwipanxa Diosax alaxpacha, ukhamarak akapacha luräna” sasa. Ukat aka Uraqin taqi kun lurañ tukuyasaxa “taqi kuntix lurkän ukanakan sumätapwa uñjäna” (Génesis 1:31). Mä arunxa, luratanakap uñjasax wali kusisitaw jikxatasïna. Chiqpachansa ‘kusisir’ Diosax wal luratanakapatxa kusisïna (1 Timoteo 1:11, NM).

⁵ Jehová Diosax janiw kun lurañsa jayraskaspati, ukatwa jan inaktʼasa kuns lurapuni. Aka Uraqin taqi kun lurañ tukuyxäna uka jaya qhipatxa akham sasaw Jesusax Diosat säna: “Awkixax jichhakamaw irnaqi” sasa (Juan 5:17). Ukampis ¿kunsa jichhakamax luraski? Alaxpachatpachwa jaqinakar jan inaktʼasa uñjaski ukat irpaski. Ukatxa Jesusamp chik alaxpachan apnaqapxañapatakiw qullan ajayump jawtʼat cristianonakar uttʼayaraki, ukax “machaq luräwiwa” (2 Corintios 5:17, MT). Ukat jaqinakataki amtap phuqañatakix jan qarisaw irnaqaski, mä arunxa khitinakatix jupar munasipki ukanakaruxa wiñay jakañwa churani (Romanos 6:23). Ukanak lurasax wali kusisitaw jikxataspacha. Ukat Apnaqäwipat istʼasax waranq waranqa jaqinakaw Jupan munasiñapan jakasiñ munasax jan walinak apanukusin sum sarnaqañataki chʼamachasisipki (Juan 6:44).

6, 7. ¿Jesusax kunsa jan inaktʼas luräna?

⁶ Maysa tuqitxa, Jesusax wali qʼapharakiwa, walja tiempow  irnaqxi, ukhamasti jupat yatiqasiñax wali wakisiriwa. Janïr aka Uraqir jutkasaxa, Awkiparuw taqi kun lurañ yanaptʼäna, “jupa tuqira[kiw] Diosax luri taqi kunatix alaxpachansa akapachansa utjki ukanakxa” (Colosenses 1:15-17). Ukat aka Uraqinkkäna ukhaxa, jan inaktʼasarakiw irnaqäna. Wawatpachwa kʼullunak khituñ yatiqäna, ukatwa jaqinakax jupar “carpintero” sapxäna (Marcos 6:3). a Amtañäni, khä urunakanxa janiw kawkit lawa alañasa ni lawa khuchhurinakasa utjkänti, janirakiw jichhürunakanjam luzampi khuchhuñanakas utjkänti. Amparampkamakiw lurapxirïna, wali chʼamäpachänwa. Jesusax inas jupa pach quqanak khuchhuri sarchïna, ukat juparaki utar puriyañkam qatatchïna. Ukat juparakiw listonanak wakichasax uta patar apxatpachäna, jan ukax qunuñanaksa mesanaksa lurpachäna. Chiqpachansa, ukanak sum lurasax wal kusispachäna.

⁷ Ukat Jesusax jan inaktʼasarakiw Diosan arunakapatxa yatichäna. Kimsa mar chikataniw wali sum yatichäna. Waljanir yatichañ munasaw wali alwat sarnaqäna ukat arumkamarakiw irnaqäna (Lucas 21:37, 38; Juan 3:2). “Jachʼa markanakana, ukhamarak jiskʼa markanakanwa sarnaqäna Diosan arunakap yatichasa, ukhamarak Diosan reinopat parlasa.” (Lucas 8:1.) Jaqinakar yatiyañatakix wali jayanakwa laqʼa thaknama saräna.

8, 9. ¿Irnaqasax kuna tuqitsa Jesusax kusisiñ jikxatäna?

⁸ ¿Ukham irnaqasax askinak Jesusax jikxatänti? Jïsa, jikxatänwa. Diosan Apnaqäwipat yatichasax niya apthapiñjam yapunaksa jaytkaspäna ukhamawa. Diosan luräwipaw jupar chʼamañchäna, ukatakiw jupax jakäna, ukatwa awisax jan manqʼat kun sarnaqäna (Juan 4:31-38). Aka  Uraqin lurañanakap niya tukuyasax wali kusisitaw jikxataspachäna, ukatwa Awkipar akham säna: “Nayaw aka uraqinxa jachʼañchsma, tukuyaraktwa kuntix lurañ churkista uksa” sasa (Juan 17:4).

⁹ Chiqpachansa, Jehová Diosampit Jesusampit yatiqasiñasawa, ukhamatwa luratanakasatxa kusisiñäni. Diosax “kunjamäkitï” ukhamäñxa, Jupar munasiñaw yanapistu ukat chʼamañchistu, ukarakiw Jesusan “kayup” arkañsa yanaptʼistu (Efesios 5:1; 1 Pedro 2:21). Ukhamasti, kunjamsa irnaqasax kusisiñ jikxatsna ukwa jichhax uñjarakiñäni.

10, 11. ¿Kunas mä suma amuyumpi irnaqañ yanaptʼistaspa?

¹⁰ Chiqpach cristianjamax irnaqañasapuniwa. Ukat yäpar uñjasax wali kusisitaw jikxatassna. Ukampis jan lurañ munktan ukanak lurañax chʼamakïspawa. Ukhamaxa, ¿kunjamsa maynix wal irnaqasax kusisiñ jikxataspa?

¹¹ Suma amuyunïñasawa. Inas mä irnaqäw jaytañax jan wakiskchispati, ukampis suma amuyunïñasawa. Diosax uka tuqit kamsisa ukanak yatxatañaw suma amuyunïñ yanaptʼistaspa. Sañäni, inas familiamataki irnaqasksta, ukat wali chʼam tuksta jan ukax jiskʼachata jikxatassta, ukampis uka irnaqäwimpiw familiamar yanaptaxa. Ukasti Diosatakix wali askiwa. Chiqpachansa, khititix familiapar jan uñjki ukaxa “iyawsäwxa jan uñtʼiriwa tuku” sasaw Bibliax qhanañchi (1 Timoteo 5:8). Familiar uñjañax Diosan mä aski churäwipawa, ukatakiw irnaqtanxa, ukhamasti uka amuyuw mayninakat sipansa jukʼamp suma ukat kusisit irnaqtʼañatakix yanaptʼistaspa.

12. Chiqa chuymampi jan jayrasisa taqi kun lurasaxa, ¿kuna askinaksa jikxatañäni?

¹² Chiqa chuymanïñasawa ukat qʼaphäñasawa. Chiqpach cristianonakax janiw kun lurañsa jayrasiñasäkiti,  ukat taqi kunsa sum lurañasarakiwa. Taqi kunsa sum lurtʼtan ukhaxa, wali askinakwa jikxatsna, patronas wal munasistaspa (Proverbios 12:24; 22:29). Ukatxa janirakiw kunsa jamasat apasiñasäkiti, ni qullqsa apaqasiñasäkiti ni tiempsa ina chʼusar sarayañasäkiti, ukhamatwa askinak jikxataraksna (Efesios 4:28). Kunjamtï 14 yatichäwin uñjktanxa, chiqa chuymanïtan ukhaxa, patronanakax wal jiwasar atinisipxistu. Ukampis suma irnaqirïtas jan amuyapkani ukhasa, askinakax utjaskakiwa; ‘chuymanakasax walikïskaniwa’ ukat alaxpachankir munat Awkisaruw kusisiytanxa (Hebreos 13:18; Colosenses 3:22, 23).

13. ¿Kunsa irnaqäwin sum sarnaqasax jikxatsna?

 ¹³ Sarnaqatasax Jehová Diosaruw jachʼañchañapa. Taqi kunans sum sarnaqtan ukhaxa, yaqhanakax wal uñchʼukisipki. Ukampis ¿sum sarnaqasax kunsa jikxatsna? “Qhispiyir Diosan yatichäwipax sumätapa yatipxañapata[kiw]” sum sarnaqtanxa (Tito 2:9, 10). Chiqansa, sum sarnaqasax chiqa yupaychäwiruw jachʼañchtanxa, ukhamatwa jaqinakax wali askïtap amuyapxaspa. ¡Mä irnaqir masisax sum sarnaqatas layku Diosan chiqa yatichäwinakap katuqaspa ukhaxa wali askipunïspawa! Ukampis janipuniw ak armasiñasäkiti, sum sarnaqasaxa Jehová Diosaruw kusisiytanxa, ukat wal jachʼañcharaktanxa (Proverbios 27:11; 1 Pedro 2:12).

14-16. ¿Mä irnaqäw ajlliñatakix kuna wakiskir pä jisktʼanaksa jisktʼasiñasa?

¹⁴ Kuna irnaqäwis walïspa ukat kawkïris jan walïkaraki ukxa janiw Bibliax sumpun qhanañchkiti. Ukampis janiw kun lurañsa jan amuytʼasisax katuqasiñasäkiti. Kuna irnaqäwinakas askïspa ukat yanaptʼistaspa ukanak ajlliñwa Bibliax yanaptʼistu, ukat janirakiw Diosatak jan walïki ukanakxa katuqasiñasäkiti (Proverbios 2:6). Kuna irnaqäwinakas Diosatakix jan walïki ukxa, ¿kunjamatsa amuytʼassna? Ukatakix aka pä wakiskir jisktʼanakar qhanañchtʼañäni.

¹⁵ ¿Diosan Aruparjamax uka irnaqäwix janit walïkpacha? Lunthatasiñasa, kʼarisiñasa ukat diosanak jan ukax pachachanak lurañasa janipuniw walïkiti sasaw Diosan Arupax yatichi (Éxodo 20:4; Hechos 15:29; Efesios 4:28; Apocalipsis 21:8). Ukhamasti, ukanak luram sataxa janipuniw munktanti. Jehová Diosar munasitas laykuwa uka jan walinakxa jan katuqktanti, kamachinakapwa pʼakintsna (1 Juan 5:3).

 ¹⁶ ¿Jan wali luräwinakarus yanaptʼkiristxa jan ukax ukarus wiytkiristxa ukhamäspati? Amuytʼañäni, maynix uta qʼumachirit irnaqtʼam siristam ukham sañäni. Chiqpachansa qʼumachañax walikïskiwa. Ukampis ¿wachuq jucha qʼañu lurañanak utan qʼumachirit irnaqtʼam siristam ukhaxa kamachasmasa? Chiqpachansa, janiw jumax wachuq juch lurktati. Ukampisa, sapüru ukan irnaqasaxa, ¿janit Diosan Aruparjamax kunatï jan walïki ukanak  lurapxañapataki jaqinakar yanaptʼkasma? (Éxodo 21:22-24.) Chiqasa, Jehová Diosaruw munastanxa, ukatwa kunatï Aruparjamax jan walïki ukanak jan lurañ munktantixa.

17. 1) ¿Irnaqañ tuqit sum amuytʼasiñatakix kuna tuqinakat amuytʼasiñas wali askixa? (“ ¿Aka irnaqäwin irnaqañajäspati?” siski uka qhanañchäwi uñxattʼarakïta.) 2) ¿Kunjamatsa chuymasax Diosar kusisiykir suma amtanakar puriñxa yanaptʼistaspa?

¹⁷ Mä irnaqäwix walit janicha uk yatiñatakix 15 ukat 16 tʼaqanakan utjkixa uka pä jisktʼarjamakiw sumpach amuytʼassna. Ukampis yaqha tuqinakat amuytʼañaw wakisirakispa. b Chiqasa, janiw Amuyasir Chiqapa Uywatax taqi kunatakis kamachinak apskaspati, janiw uk suyañasäkiti.  Ukatwa sapa maynis amuytʼasirïñasaxa. Kunjamtï 2 yatichäwin uñjktanxa, Diosan Arupat yatiqasa ukat kunjamsa ukarjam sarnaqsna uk amuytʼasaw chuymasar yatichañasa. Ukhamatwa ‘amuytʼasiñxa yatiqañäni’ ukat “kunatix walïki, jan walïkaraki uk uñtʼañsa [yatxarakiñäni]”, mä arunxa chuymasaw Diosar kusisiykir suma amtanakar puriñsa munasiñapan jakasiñsa yanaptʼistani (Hebreos 5:14).

18. ¿Kunatsa cristianjam amuytʼasiñax wali chʼamäspa?

¹⁸ Aka “qhipa” ‘jan wali tiemponakanxa’ cristianjamax pantjasnawa (2 Timoteo 3:1). Irnaqäw jikxatañax wali chʼamäxiwa, ukat janirakiw walja tiempotakis irnaqayasiñ munxapxiti. Maysa tuqitxa, taqi kunarakiw familiatakix munasiraki. Ukampis jan sum amuytʼaskañäni ukhaxa, inas ukhaman uñjasisax pantjassna, jan ukax akapachankirjam qullqik munasksna, ukhamatwa Diosar jan sum yupaychxsnati (1 Timoteo 6:9, 10). Ukhamasti kunas sum amuytʼasiñsa ukat kunatï “askïkis ukpin” ajlliñsa yanaptʼistaspa uk jichhax uñjañäni (Filipenses 1:10).

19. ¿Kunatsa Jehová Diosar taqi chuyma atinisiñasa, ukat kuna jan walinakatsa jithiqtañäni?

¹⁹ Jehová Diosar taqi chuyma atinisipxañäni (Proverbios 3:5, 6). Alaxpachankir Awkisax wal munasistu ukat sum uñjarakistu, ukhamasti taqi chuymaw jupar atinisiñasa (1 Pedro 5:7). Kunas jiwasatak munasi ukxa jiwasat sipansa jukʼamp sum yati ukat churapunistuwa (Salmo 37:25). Ukhamasti, “janirak qullqirus munapxamti; kunatix utjapxtam ukampix kusisitakïpxam, Diosax siwa: ‘Janiw kunapachas jaytkämati ni armtʼaskämasaʼ” siski uka arunakxa janipuniw armasiñasäkiti (Hebreos 13:5). Kawkïr jilat kullakanakatï sapürjam Diosatak irnaqtʼasipki ukanakaxa, kunatï jakañatakix munaski ukanakxa Diosaw sapüru  churapxitu sasaw sapxi. Chiqasa, Jehová Diosaw uñjaskitu sasa taqi chuyma atinisiñäni ukhaxa, janiw inamaya familiataki qullqi tuqita llakiskañäniti (Mateo 6:25-32). Janipuniw irnaqäw laykux Diosan arunakap yatiyir sarañatsa, tantachäwinakar sarañatsa jan ukax yaqha luräwinakampi phuqañatsa qhiparkañäniti (Mateo 24:14; Hebreos 10:24, 25).

20. ¿Suma nayranïña siski ukax kamsañs muni, ukat kunjamsa uka amuyurjam sarnaqsna?

 ²⁰ Suma nayranïpxañäni (Mateo 6:22, 23). Mä arunxa, janiw qullqi chuymäsin inamay chʼama tukuñasäkiti. Mä cristianox mä tuqirukiw chuym uchañapa, Diosan munañap phuqañatakiw chʼamachasiñapa. Diosar yupaychañ tuqiruki sum uñtañäni ukhaxa, janiw walja qullqi jikxatañataki chʼamachaskañäniti, janirakiw walja yänakani sum jakañatakisa chʼamachaskañäniti. Maysa tuqitxa, kunaymaninakwa aljañatakix uñstayapxi ukat ukhamatakwa kusisit jakasisma sasaw uñachtʼayapxi, ukampis jiwasax janirakiw ukanakampi sallqjayaskañäniti. ¿Kunas suma nayranïñ yanaptʼistaspa? Janiw jan wakiskirinak alañatakix manur mantañasäkiti. Janirakiw tiempo apaqir yänaksa alañasäkiti. Kunjamtï Bibliax siskixa, “isisatix [...] manqʼañasatix utjaskchixa, ukampix kusisitakïskañasawa” (1 Timoteo 6:8). Ukhamasti, janiw walja yänakaniñasäkiti.

21. ¿Kunatsa kunas nayrankañapa uk sum amtañasaxa, ukat kunas jiwasatakix nayrankañapa?

²¹ Diosar yupaychañaw taqi kunat sipansa nayrankañapa. Niyakixay tiempox qurimpi saschixa, ukhama kunas nayrankañapa ukwa amtañasa. Jan amuytʼaskañäni ukhaxa, jan walinakarukiw tiempox sarxani ukat kunatï chiqpachapuni wakisirïki ukatakix janiw tiempox utjxaniti. ¿Ukat kunas taqi kunat sipansa nayrankañapa? ¿Jachʼa yatiqañ utanakar sarañati, jan ukax walja qullqit irnaqañacha nayrankañapa? Waljanitakiw ukanakax nayranki, jupanakatakix ukanakax taqi kunat sipansa wali askiwa. Ukampis, “Diosan reinopa”, mä arunxa Diosan Apnaqäwipa nayraqat munapxam sasaw Jesusax arkirinakapar yatichäna (Mateo 6:33). Chiqpach cristianonakax Diosan Apnaqäwipwa taqi kunat sipansa nayrar uchtanxa. Yänak thaqañat sipansa jan ukax kuntï akapachax churañ yatki ukanak munañat sipansa, Diosan Apnaqäwipwa nayraqat thaqtanxa, ukat munañapwa nayraqat luraraktanxa; ukxa  luratanakasampi, sarnaqatasampi ukat amtanakasampiw uñachtʼaytanxa.

22, 23. 1) ¿Kuna aski luräwsa jiwasax phuqasktanxa, ukat kunjamatsa wali askïtap uñachtʼaytanxa? (“ Ukham lurasax wali kusisitapuniw jikxatasta” siski uka recuadro uñxattʼarakïta.) 2) ¿Irnaqañ tuqitxa kunsa taqi chuyma amtañasa?

²² Aka urunakax niyaw tukusxani, Diosan yupaychirinakapax wal uk amuyastanxa. Ukatwa kuntï cristianonakax lurapxañapäki uk lurapxi: Diosan Apnaqäwipatwa yatiyapxañapa ukat yatichapxañaparaki (Mateo 24:14; 28:19, 20, MT). Yatichiripjamaw jan tiemponipun uk lurasipki. ¿Kunjamatsa uk nayrar uchapxi? Niya taqiniw yatiyirjama taqi chuyma Diosatak irnaqasipki. Yaqhipasti precursorjam jan ukax misionerjam irnaqtʼañatakiw wakichtʼasipxi. Ukat walja awk taykanakaw wawanakaparux Diosatak sapürjam irnaqtʼapxañapatakix chʼamachasipki, ukhamata Dios chuyma sarnaqapxañapataki. Niyakixay chiqa cristianonakax taqi chuyma Diosataki irnaqasipkchixa, ¿ukhamax wal irnaqtʼasax kusisiñ jikxatapxarakpachati? Jïsa, wali kusisitaw irnaqtʼapxi. Jehová Diosataki taqi chuyma irnaqañax wali askipuniwa, janiw kunas ukham kusisiñsa, chuyma phuqtʼatäñsa churkistaspati (Proverbios 10:22).

²³ Kunatix wakiski ukanak familiar churañatakix waljaniw sapürjam wal irnaqtanxa. Ukampis ‘kusisitaw irnaqtanxa’, kunjamtï Jehová Diosax munki ukhama. Yatichäwinakaparjam ukat amtanakaparjam sarnaqañäni ukhaxa, wali kusisitaw irnaqäwisanxa kunsa lurañäni. Ukhamasti janiw kunäkipansa Diosan Apnaqäwipat suma yatiyäwinak yatiyañxa maysar apanukuñasäkiti, ukaw jiwasatakix taqi kunat sipansa nayrankañapaxa. Ukhamatwa Jehová Diosar wal munatassa, munasiñapan wal jakasiñ munatassa uñachtʼayañäni.