1, 2. Kunatsa Jehová Diosax chiqa chuymanïñas munpacha uk qhanañchtʼma.

 MÄ WAWAW anatañanak aljañ utat mamapampi mistusinki. Ukat akatjamat wawax wali sustjat saytʼasi. ¿Kunas kamachpacha? Mä anatañ aptasitayna, mamaparuw alañataki qullqi mayiñ munaskäna, ukampis armasitaynawa. Wali llakitaw wawax jachaqtʼasi. Mamapasti jan jachamti sasaw chuymachtʼi, ukat uka utaruw kuttʼapxi. Wawax anatañ kuttʼayxi ukat perdón mayisxi ukhaxa, wal mamapax kusisi.

² Wawanakax chiqa chuymanïñ yatiqasipki, mä arunxa jan kunsa jamasat aptasipki ukhaxa wal awk taykanakax kusisipxi. Ukat alaxpachankir ‘chiqa Dios’ Awkisax jukʼamp kusispacha (Salmo 31:5). Taqi kunansa chiqa chuymanïñataki chʼamachastan ukhaxa, wali askiw Jehová Diosatakixa, jupar luqtañansa jiltasksna ukhamawa. Niyakixay munasiñapan jakasiñ munstanxa ukat jupar kusisiyañ munstanxa, “taqi kunans sum sarnaqañ [muntanxa]” kunjamtï Pablox siskäna ukhama (Hebreos 13:18). Kuna pusi tuqitsa chiqa chuymanïñax sapa maynitakis chʼamäspa ukwa nayraqat uñxatañäni, ukat taqi kunan sum sarnaqasax kuna askinaksa jikxatañäni, ukwa uñjarakiñäni.

3-5. 1) ¿Jiwaspach sarllqjasiñat kamsis Bibliaxa? 2) ¿Kunas sum uñakipasiñ yanaptʼistani?

³ Nayraqatxa, jiwaspachatakiw chiqa chuymanïñasa, janiw  sallqjasiñasäkiti. Niyakixay pantjasirïstanxa, ukhamax jiwaspachas kʼarintasiksnawa. Amuytʼañatakix, Laodicea tamankir nayrïr cristianonakat parltʼañäni. Qamirir tukutas sarnaqapkchïnxa, chiqpachansa jan walin uñjasipxäna, Diosatakix ‘jan kunani’ ‘juykhu’ ukat ‘aynachtʼata’ ukhamaw sarnaqapxäna, ukwa Jesusax qhanañchäna (Apocalipsis 3:17). Janiw khuyapäñaki sarnaqapkänti, jan ukasti jan walin uñjasipxäna. Kunjamsa jikxatasipxäna ukxa janiw amuyasipkänti.

⁴ Niya ukhamarakiw Santiagox akham sas qillqatayna: “Maynitix Diosar arkatap amuyaschixa ukatsti kuns parlaskakchi ukaxa, jupa pachpaw kʼarintasiski, Diosar arkatapasti inamayakirakiwa” sasa (Santiago 1:26). Jan walinak parlasksna, ukat Jehová Diosax luqtäwis katuqaskpachaw sasa amuysna ukhaxa, jiwaspachaw kʼarintassna. Inamayaw Jehová Diosar yupaychsna. Ukampis ukham jan pantjasiñatakixa, ¿kun lurañas wakisispa?

⁵ Biblian qillqatäki Diosan uka chiqa kamachinakapatwa Santiagox nayraqat parli, ukat ajanu ‘uñkatasiñ’ mä espejükaspas ukhamawa sasaw qhanañchi, ukhamata askichtʼasiñasataki (Santiago 1:23-25). Chiqansa, Diosan Aruparjamaw kunjams sarnaqasktan ukxa sumpach amuytʼassna, ukat kunanaksa jan lurañasäki ukasa chiqa chuymampi amuytʼasiñwa yanaparakistu (Lamentaciones 3:40; Hageo 1:5). Ukatxa, amuytʼasiñ yanaptʼita sasaw Jehová Diosar mayisiñasa, kuna jan walinakatï jiwasan utjani ukanakxa apanukuñasawa, ukatakirakiw chʼamapa mayisiñasa (Salmo 139:23, 24). Inas jiwasan jan walinakax utjchispa, janiw amuyasksnati. Ukampis alaxpachankir Jehová Dios Awkisax kamsisa uk amuyañasapuniwa. Jan wali amtani jaqinakarusa, jan ukax sallqa chuymaninakarusa Jehová Diosax “janiw munkiti, ukampis jupax aski jaqinakampiwa parlasi” sasaw Proverbios 3:32 jiskʼa tʼaqax qhanañchi. Chiqansa, jupaw sum uñjasiñ yanaptʼistani, kunjamtï uñjkistu ukhama, ukat kunjamtï sarnaqañas  munki ukham sarnaqañ munarakiñäni. Ukatxa, “taqi kunans sum sarnaqañ [munapxta]” sasaw sañäni, kunjamtï Pablox siskäna ukhama. Chiqpachansa, jichhürunakanxa ukarjam sarnaqañax chʼamakiwa, ukampis chiqa chuymampi sum sarnaqañatakix wal chʼamachasiñasawa.

6. ¿Kunatsa chacha warminakax purapat chiqa chuymanïpxañapa, ukat kuna jan walinakatsa amuyasipxañapa?

⁶ Familianxa taqinis chiqa chuymanïñasarakiwa, ukhamatwa taqinin suma uñjatäni. Chacha warminakax jan kun imtʼasaw purapat qhan parltʼasipxañapa. Jaqichatäkasin yaqhanakar uñchʼukiskañax janipuniw akchʼas walïkiti, janirakiw internetansa yaqhanakampix chacha warmjam parlañasäkiti ukat jan wali luraskirinak uñchʼukiñasa janiw walïkarakiti, ukanak lurasax jan walirupuniw purtʼassna. Ukampis yaqhip jilat kullakanakax jaqichatäkasaw ukanak lurapxi, ¡ukax janipuniw walïkiti! Janiw uka luräwinakampix warmisarus jan ukax chachasarus sallqjañ munktanti. Jan ukasti David sat apnaqirit yatiqasiñäni, jupax akham sänwa: “Janiw kʼari jaqinakampix quntʼaskti, janirakiw chʼuxña chuyman jaqinakampis chikachaskti” sasa (Salmo 26:4).

7, 8. ¿Chiqa chuymanïñ munapxañapatakixa kunjamsa awk taykanakax wawanakar yatichapxaspa?

⁷ Kunatsa chiqa chuymanïñax wali aski, ukwa awk taykanakax wawanakar yatichapxañapa. Bibliampiw yatichapxañapa. Kuna  jan walinaksa jan lurañasäki ukwa Bibliax uñachtʼayaraki. Acán, Giezi ukat Judas Iscariotempit parltʼañäni, jupanakax jan walinak lurapxäna: Acán sat chachax lunthatasitaynawa, ukat imantañ munäna; Giezi jaqisti yänak jikxatañatakiw kʼarisirakitayna ukat Judasax janiw qullqiki lunthataskänti, jan ukasti Jesusaruw aljantäna, ukax janipuniw walïkänti (Josué 6:17-19; 7:11-25; 2 Reyes 5:14-16, 20-27; Mateo 26:14, 15; Juan 12:6).

⁸ Maysa tuqitsti, chiqa chuyman jaqinakatwa Bibliax parlaraki. Maynix Jacob satänwa, yuqanakapaw costälanakapan qullqi jikxatapxäna, uk yatisax uka qullqi kuttʼayanipxam sasaw säna, pantjasipxpachaw sasaw amuyäna. Ukat Jefté chachampit phuchapampitsa yatiqaraksnawa, uka imill wawatakix wali chʼamäkchïnsa, awkipan arup phuqäna. Pachpa Jesusas yatiqaskañwa lurarakïna, katuntapkäna uka arumaxa janiw uka qhuru jaqinakar axsarkänti, janiw imantaskänti, jan ukasti profecianak phuqañaw jupatakix jukʼamp askïnxa, maysa tuqitsti arkirinakapat llakirakïna (Génesis 43:12; Jueces 11:30-40; Juan 18:3-11). Ukampis Bibliax jukʼampinakat parli, ukanakampiw awk taykanakax wawanakar kunatsa chiqa chuymanïñax wali aski ukxa yatichapxaspa.

9. ¿Kunatsa awk taykanakax wawanakapar chiqa chuymanïpxañapatakix luratanakampi yatichapxañapa, ukat kuna tuqitsa amuyasipxañapa?

⁹ Ukampis janiw arunakampik yatichapxañapäkiti. Jan ukasti yatiqasiñjamwa kunsa lurapxañapa. Ukatwa Pablox akham säna: “Ukhamasti jumatix jaqinakar yatichstaxa, ¿kunatsa juma kipkax jan yatichasta? Jumax yatichtawa: ‘Janiw lunthatasiñati’ sasa. Ukatsti, ¿kunatsa jumax lunthataskaraktaxa?” sasa (Romanos 2:21). Yaqhip awk taykanakax arunakampikiw wawanakar yatichapxi, ukat jupanakaw awisax jan walinak lurapxi; janiw kunsa phuqat sapkiti, jan ukaxa yaqhanakan yänakapampiw qhiparapxi. Ukat akham sasaw juch jaquqtʼasipxi: “Ukham mä jukʼa  kʼarisiñax walikïskiwa, janiw khitis jiwkaniti” jan ukax “ukanak apasiñax walikïskiwa, taqiniw ukham lurapxi” sasa. Wawanakax uk uñjasax janiw sum amuyxapxiti, jan ukasti pantjasipxiwa. Lunthatatax jiskʼakïskpas jan ukax jukʼa alanikïskpasa, lunthatatakipuniwa; ukat kuna jiskʼanakatsa kʼarisiskañäni, jan ukax jan yäqañanakjatsa kʼarisiskañäni, kʼarix kʼarikipuniwa (Lucas 16:10). a Jan chiqa chuymanïktan ukxa jayatwa wawanakax amuyapxi, ukatxa ukarjamaw kunsa lurañ yatipxi (Efesios 6:4). Ukampis awk taykanakax sum sarnaqañataki chʼamachasipxani ukhaxa, inas wawanakax aka jan wali pachansa walja tiempow Jehová Diosar jachʼañchapxchini (Proverbios 22:6).

10. Chiqa chuymanïtas uñachtʼayañatakixa, ¿kunatsa jilat kullakanakampix amuyumpi parlañasa?

¹⁰ Kunayman tuqitwa jilat kullakanakataki chiqa chuymanïtas uñachtʼayaraksnaxa. Kunjamtï 12 yatichäwin uñjktanxa, jilat kullakanakampi jikisisax amuyumpiw kunsa parlañasa. Chiqasa, yaqhanakat parlasiñax janiw chʼamäkiti, inas yaqhanakat jan walsa parlsna, ukax janipuniw walïkiti. Jan sum yatxatasin kunsa parlasksna ukhaxa, inas kʼarinak parlasksna. Ukhamasti janïr parlkasax sum  amuytʼasiñasawa (Proverbios 10:19). Maysa tuqitxa, kuntï siskañäni ukax inas chiqäskchi, ukampis amuytʼasiñasawa. ¿Kunatsa? Yaqhanakat parlasiñax janiw walïkiti, chuym ustʼaysna (1 Tesalonicenses 4:11). Yaqhanakar aynachtʼayañ munañampi ukat qhana arunakampix janiw kikpäkiti. Ukhamasti, suma arunakampi ukat munasiñampi parltʼasiñax janiw chʼamäkiti (Colosenses 4:6).

11, 12. 1) ¿Juchachasisax kunjamsa yaqhip cristianonakax jukʼamp jan walir puripxi? 2) ¿Supayax kuna kʼarinaksa jachʼa juchanakatxa wiyti, ukat kunjamsa saykatsna? 3) ¿Kun lurasas Jehová Diosan markapan chiqa chuymanïtas uñachtʼaysna?

¹¹ Ukampisa, irpir chuymaninakatakiw chiqa chuymanïñax wali wakiskiriraki. Inas maynix kʼarimp kʼarimpi juchanakap imantchispa, ukampis jukʼamp jan waliruw purispa. Jehová Diosar luqtir tukusksna ukat jan walinak luraskaraksna ukhax janipuniw walïkaspati, pä chuymanïksnas ukhamäspawa (Salmo 12:2). Ukat irpir chuymaninakar chikataki yatiysna jan ukax wakiskirinak imtʼsna ukax janiw walïkaspati, kʼarisksnas ukhamäspawa (Hechos 5:1-11). Khitinakatix jan chiq arsupki ukanakaxa, Supayan kʼarinakapampi sallqjataw uñjasipxi (“ Jachʼa juchanakxat ñanqha kʼarinaka” siski uk uñxattʼäta).

¹² Ukatxa Jehová Diosan markapampix chiqa chuymanïñasarakiwa, kunapachatï furmularionak phuqantañasäki jan ukax informenak mayipkistu ukhaxa, phuqat sañasawa. Qhawqha horanakas yatiyir sartansa, jan ukax qhawqhanirus yatiytan ukxa phuqat qillqantasaw churañasa, janiw apaqañasäkis ni yapxatañasäkisa. Ukatsti, sarnaqäwis tuqit jisktʼapxistani ukhaxa phuqat qhanañchañaw wakisirakispa, inas aski luräwinak churañatakix kʼumaräsktati janicha sasa jisktʼapxchistaspa, ukampis sum qhanañchañasawa (Proverbios 6:16-19).

13. ¿Mä cristianotaki irnaqasax kunjamsa chiqa chuymanïtas uñachtʼaytanxa?

¹³ Inas mä jilatampi jan ukax mä kullakampi irnaqsta,  ukansa chiqa chuymanïñamarakiwa. Ukampis janiw Tantachasiñ Utansa ni yatiyir sarkasasa qullqi tuqit maynimpi parlaskañax wakiskaspati. Mä jilatas jan ukax mä kullakas jumataki irnaqchi ukhaxa, jan qhiptʼayasawa irnaqatapatxa kunjamtï amtapkta ukarjam pagañama, ukat kunsa marka kamachinakarjamax phuqañasa ukanaksa churañamarakiwa (1 Timoteo 5:18; Santiago 5:1-4). Ukampis jumatï mä jilatataki jan ukax mä kullakataki irnaqsta ukhaxa, kuntï lurañamäki ukanakxa taqi chuymaw phuqañamaraki (2 Tesalonicenses 3:10). Janiw mayninakat sipansa jukʼamp kunsa maykañäniti, cristianütas laykux kunsa jila katuqañasäkaspas ukhama (Efesios 6:5-8).

14. ¿Mä jilatampi jan ukax mä kullakampi qullqi tuqit mä amtar mantasax kunsa cristianonakax lurañasa, ukat kunatsa?

¹⁴ Ukat qullqi maytʼasiñ tuqitsa jan ukax yaqhampi qullqi apthaptʼasin irnaqañ tuqitsa, ¿kun lurañas wakisispa? Bibliax uka tuqit wali sum yatichistu: papelar qillqtʼasiñasawa. Jeremías profetax mä uraqi alasïna ukhaxa jaqinakan uñjkataw pä papelar lurayäna, ukatxa sum imasïna (Jeremías 32:9-12; ukat Génesis 23:16-20 uñxatarakïta). Janiw jilatat jan ukax kullakat payachasisax ukham lurktanti, jan ukasti, qullq maytʼasisas jan ukax irnaqasas jan tuqisiskañatakiw papelar sum qillqtʼasin firmtʼayastanxa, jan ukhamäkaspaxa, pantjasisin jan waltʼayasiñaw utjaspa. Amtapuniñäni, mä jilatampi jan ukax mä kullakampi qullqi tuqit mä amtar mantasax janiw tamar jan waltʼayañasäkiti, cristian tamax mayachtʼatäñapawa (1 Corintios 6:1-8). b

15. ¿Aljasiñ tuqit sallqjasipxi ukxa kunjamsa Jehová Diosax uñji, ukat kunsa cristianonakax lurañasa?

¹⁵ Jan cristianonakarus janirakiw jan walinakxa lurañ  munktanti. Jan ukasti kunjamtï Pablox siskänxa, “taqi kunans sum sarnaqañ [muntanxa]” (Hebreos 13:18). Janiw jilat kullakanakampikix chiqa chuymanïñasäkiti, jan ukasti, jan cristianonakampis chiqa chuymanïñasarakiwa. Kunjamtï uñjaskixa, Proverbios libronakwa pusi kutix kʼari pesanakat parlasi (Proverbios 11:1; 16:11; 20:10, 23). Khä nayra tiemponxa aljasiñatakis alasiñatakis pesanakampi ukat balanzampi apnaqapxirïna, ukanakampirakiw pagañatakix qullqsa qursa tuptʼapxirïna. Aljañatakix pä pesa jan ukax mayjtʼayat balanzanak apnaqapxirïna, ukanakampiw yaqhanakar sallqjapxirïna. c Ukampis Jehová Diosax wal ukanak uñisi. Munasiñapan jakasiñ munasax janipuniw kuna jan walsa lurañasäkiti.

16, 17. ¿Akapachanxa kuna jan walinaksa lurañ yatipxi, ukat chiqpach cristianonakax kun lurañsa amttanxa?

¹⁶ Kunayman jan walinak lurañjamawa. Niyakixay akapachax Supayan munañapankchixa, ukhamax jaqinakax wali sallqa chuymanïpxiwa. Ukat parlatapampikiw kunsa kʼarimp kʼarimpi jikxatapxi, ukat mä irnaqäwi jikxatañatakisa jan phinqʼaniw yatitanakapatxa jilamp jilampi parlapxi. Impuesto qullqi churañ tuqitsa, yaqha markanakar sarañatakis kʼarisipxi ukhamawa, taqi kunan kʼarisipxi. Ukat examenanakansa, jan ukax yaqha ukham luräwinakansa kʼarisipxakiwa, internetat apaqtʼasinwa jupas lurkaspa ukham churapxi. Ukat jan wali irnaqirinakarux qullq chilltapxakiwa. Akapachanxa ‘janiw munasiñax utjxiti’, sapa maynis ‘jupanakpachakiw munasipxi’ ukat wali ‘qullqi chuymäpxiwa’, ukhamaxa, ¿kunamps suysna? (2 Timoteo 3:1-5.)

¹⁷ Jiwasax janipuniw uka jan walinak lurañ munktanti, ukampis awisax wali chʼamäspawa. Jan wali jaqinakakis  nayrankapkaspa ukat Jehová Diosar luqtirinakax “taqi kunans sum [sarnaqasax]” qullqit pistʼatakis sarnaqassna ukhamwa amuysna (Salmo 73:1-8). Ukampis janiw payachasiñasäkiti, ukham sum sarnaqañax wali askiwa. ¿Kunatsa ukham sistanxa? Diosan yatichäwinakaparjam sarnaqir aski jaqinakjamax kunsa jikxatañäni uka tuqit jichhax amuytʼañäni.

18. ¿Kunatsa chiqa chuyman jaqit uñtʼatäñax wali aski?

¹⁸ Chiqa chuymanit jan ukax taqi kunansa phuqirit uñtʼayasiñax wali askipuniwa (“ ¿Chiqpachapuniti chiqa chuymanïtxa?” siski uk uñxattʼäta). Ukampix taqiniw ukham sarnaqsna. Chiqa chuymanïñatakix janiw taqi kun lurañ yatiñasäkiti, janirakiw qamirïñasäkisa, ni suma uñnaqanïñasäkapunisa. Chiqpachansa, wali aski jaqit uñtʼatäñax wali askiwa, ukampis janiw jichhürunakanxa ukax wal uñjasxiti (Miqueas 7:2). Ukat inas yaqhipax chiqa chuymanïtas laykux sawkasipxchispa, ukampis yaqhanakax atinisipxistuwa ukat respetapxarakistuwa. Inas ukhamat jukʼamp qullqsa jikxatsna. Yaqhip irnaqirinakax jan walinak lurapxatap laykuw jaqunukut uñjasipxi, ukampis Jehová Diosan Qhanañchirinakapax janiw jaqunukutäpkiti, jan ukax atiniskañ jaqinak thaqapki ukhaxa jupanakaruw ajlliñ yatipxi.

19. ¿Chiqa chuymanïsaxa kunjamsa Jehová Diosampix apastanxa, ukat kunjam chuymanïtansa?

¹⁹ Ukat inas jan ukhamapunïkchispa, ukampis yaqha askinakaw utji. Kunjamtï Pablox siskänxa: ‘chuymasax walikïskiwa’, mä qʼuma chuymanïtanwa, ukax wali askipuniwa (Hebreos 13:18). Maysa tuqitsti, wali munasir alaxpachankir Awkisan munasiñapanwa jakastanxa, jupax chiqa chuymanïñaswa muni (Salmo 15:1, 2; Proverbios 22:1). Chiqpachansa, janiw ukat sipans jukʼamp askix utjkaspati. Ukampis jichhax irnaqañ tuqit parltʼarakiñäni, Jehová Diosax kamspachas uk uñjañäni.