Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

CAPÍTULO 8

Diosajj taqe kun machaqat lurañatakejj wali chʼamaniwa

Diosajj taqe kun machaqat lurañatakejj wali chʼamaniwa

1, 2. ¿Kunanaksa aka tiempon aptʼastanjja, ukat kunjamsa ukanakajj jan waltʼayistu?

 MÄ WAWAJJ wali munat anatañap chhaqayasi, jan ukajj pʼakjasi ukhajj wal jachañ yati. Ukampis papit mamitapajj anatañap katusin mayamp churjje, jan ukajj askichtʼarapi ukhajj wal kusisi. Cheqansa, awk taykapatakejj anatañap katjañasa, askichtʼañas janiw chʼamäkiti, ukatwa jiskʼa wawatakejj awk taykapan ukham luratapajj wali askejja. Kuna laykutejj uka jiskʼa wawajj anatañap chhaqayasisa, jan ukajj pʼakjasisas ‘janiw mayampis anatañanëjjäti’ sasaw amuypachäna.

2 Kunatï jan askichañjamäki ukjja Jehová Diosakiw askichaspa, kuna laykutejj jupaw munasir Awkisajja, wali chʼamanirakiwa. Mä jiskʼa anatañ chhaqayasiñat sipansa, “aka chʼama tukuña” jan wali tiemponakan jukʼampinakwa aptʼastanjja (2 Timoteo 3:1-5). Mä akatjamatwa utsa, yänaksa, trabajsa, sum jakasitassa aptʼassna. Maysa toqetjja, aka oraqen qʼala contaminatätap yatisasa walja animalanakan jiwarasipkatap yatisas wal llakisiraksna. Ukampis taqe ukanakat sipansa, mä familiarasana jan ukajj mä suma amigosan jiwatapaw jukʼamp llakisiyistaspa. Ukhaman uñjasisajj wali chuyma ustʼata, jan kun kamachtʼirjamaw jikjjatassna (2 Samuel 18:33).

3. Hechos 3:21 textonjja, ¿kuna chuymachtʼkir arunaksa liytʼtanjja, ukat kuna toqes Jehová Diosajj uka arunak phoqani?

3 Jehová Diosajj taqe kun askichañatakejj wali chʼamaniwa. Kunjamtï yatjjatkañänejja, kunanaktï jupajj jiwas layku lurkani uk uñjasajj walpun musparañäni. Cheqansa, Bibliarjamajj Jehová Diosajj ‘taqe kun askichañwa’ amtawayi (Hechos 3:21). Taqe ukanakjja, Yoqapan apnaqat Reinop toqew phoqani. Profecianakarjamajja, uka reinojj 1914 maranwa uttʼayasiwayi (Mateo 24:3-14). a Jehová Diosajj jichhürunakan kunanaksa askichaski, jutïrin kunanaksa askicharakini ukanakwa jichhajj yatjjatañäni.

Diosarojj cheqaparjamaw adorasjje

4, 5. 607 a.C. maranjja, ¿kunas Diosan markapar pasäna, ukat kunsa Jehová Diosajj arsurakïna?

4 Cheqaparjam adoratäñatakejj Jehová Diosaw servirinakapar yanaptʼawayi. Uk sum amuytʼañatakejja, Judá markat mä jukʼanak yatjjatañäni. Ukhamatwa Diosajj wasitat taqe kun askichañatakejj qhawqha chʼamanisa uk sum amuyañäni (Romanos 15:4).

5 607 antes de Cristo (a.C.) maran Jerusalén markajj tʼunjat uñjaskäna uka qhepatjja, Diosar taqe chuyma serviri judionakajj kunjamas jikjjatasipjjäna uk amuytʼañäni. Jupanakan munat markapajj qʼala allthapitänwa, jukʼampis Diosar cheqaparjam adorasirïkäna uka templow qʼala tukjat uñjasïna (Salmo 79:1). Khitinakatï jiwañat salvasipkäna ukanakas Babiloniar apataw uñjasipjjäna, ukatjja janiw khitis uka markan utj-jjänti, ajjsarkañ animalanakakiw utj-jjäna (Jeremías 9:11). Ukham pasatapatjja, janiw mayampis uka markajj utj-jjaniti sañjamänwa (Salmo 137:1). Janïr taqe ukanak paskipanjja, ‘uka markajj tʼunjatäniwa’, ukatjja ‘mayampiw askichasini’ sasaw Jehová Diosajj arsurakïna.

6-8. 1) Hebreo Arut Qellqatanakanjja, ¿kuna toqetsa walja profecianakajj parli, ukat kunjamsa ukajj judionak tiempon phoqasïna? 2) Diosan profecianakapajj ¿kunjamas jichhürunakan phoqasiski?

6 Hebreo Arut Qellqatanakanjja, kunjamsa Jerusalén markajj wasitat askichasiñapäna uka toqet parlir walja profecianakaw utji. b Uka profecianakarjamajja, mayampiw judionakajj Jerusalenan jakjjapjjañapäna, yapunaksa yapuchapjjañapäna. Ukat ajjsarkañ animalanakatsa, enemigonakapatsa Jehová Diosaw jarkʼaqañapäna. Cheqansa, uka oraqejj wasitat mä suma paraisor tukuyatäñapänwa (Isaías 65:25; Ezequiel 34:25; 36:35). Ukampis taqe ukanakat sipansa, Jehová Dios saparuk wasitat sum adorjjaña ukat templo mayamp askichañaw jukʼamp importantënjja (Miqueas 4:1-5). Uka profecianakajja, yaqha markar apat judionakarojj wal chuymachtʼäna, Babilonian 70 maranak aguantañatakis yanaptʼarakïnwa.

7 Jehová Diosajj amtap phoqäna ukhajja, judionakajj Babiloniat mistjjasajj Jerusalenaruw kuttʼjjapjjäna ukat mayampiw ukan templo saytʼayapjjäna (Esdras 1:1, 2). Judionakajj Jehová Diosat jan jitheqtas cheqaparjam adorapjjäna ukhajja, Diosajj walja manqʼañanak churasa, suma jakañ utjayasaw jupanakar bendisïna. Ukat enemigonakapatsa, ajjsarkañ salvaje animalanakatsa jarkʼaqarakïnwa. Kunanaktï Jehová Diosajj lurkäna ukanak uñjasajja, judionakajj wali kusisitaw jikjjatasipjjpachäna. Ukampis taqe ukanakajja, kunanakatï askichasiñapäkäna ukanakat mä partekïnwa. Diosan profecianakapajja, tukuy urunakanwa jukʼamp phoqasiñapäna, mä arunjja Diosan Reinopan Jesusajj Reyit uttʼayatäjjañapäna ukhat aksaruw phoqasiñapäna (Isaías 2:2-4; 9:6, 7).

8 Jesusajj Diosan Reinopan 1914 maranwa apnaqañ qalltawayi. Uka qhepatjja, Jehová Diosajj kunjam adoratäñtï munki ukham adorañapatakiw Jesusajj Diosan markapar yanaptʼawayi. ¿Kunjams uk lurawayi? Ukatakejja, kunsa 537 a.C. maran Ciro reyejj luräna uka toqet amuytʼañäni. Uka maran jupaw Babiloniat judionakarojj khitjjäna. Jesusajj aka oraqenkkäna ukhajja, ukhamarakiw discipulonakaparojj falso religionat mistupjjañapatak yanaptʼäna, ukhamatwa Jesusajj ‘jachʼa Babiloniata’, mä arunjja taqpach falso religionanakat salvawayi (Apocalipsis 18:1-5; Romanos 2:29). 1919 marat aksarojja, cheqpach cristianonakajj mayampiw Jehová Diosar cheqaparjam adorawayjjapjje (Malaquías 3:1-5). Cheqansa, Diosan markapankirinakajj wali sumaw jupar adorasipki, mä arunjja qʼomachat Diosan templopanwa adorasipki, uka templojj Diosar cheqaparjam adorañatak uttʼayatawa. ¿Kunatsa uk yatiñajj wali wakiskirejja?

Diosar cheqaparjam adorasitapajj wali askipuniwa

9. ¿Kunjamatsa Diosarojj jan cheqaparjam adorasiwayjje, ukampis kunsa Jehová Diosajj lurawayi?

9 Diosar serviri nayrïr cristianonakat amtapjjañäni. Jupanakajja Diosajj kunjam adoratäñtï munki ukhamwa adorapjjäna, ukat sumwa Diosamp apasipjjarakïna. Ukampis Jesusampi discipulonakapampejja, Diosar cheqpach adorañajj qʼañuchata ukat chhaqtayataw uñjasini sasaw arsupjjäna (Mateo 13:24-30; Hechos 20:29, 30). Apostolonakajj jiwjjapjjäna uka qhepatjja, falso cristianonakaw uñstäna. Jupanakar pʼeqtʼapkäna ukanakajja, kʼari yatichäwinakwa yatichapjjäna, falso religionanakan costumbrenakaparjam sarnaqapjjañapatakiw chʼamañchapjjarakïna. Jupanakajj janiw jaqenakan Diosar jakʼachasipjjañap munapkänti, ukatwa Diosampi, espíritu santompi, Jesusampejj mayakïkaspasa ukham yatichapjjäna. Ukat juchanakam perdonayasiñatakejja, sacerdotenakaruw confesasipjjañama, Mariarusa santonakarusa orasipjjañamarakiwa sasaw jaqenakar yatichapjjarakïna. Walja maranak ukham kʼari yatichäwinak utjatapat ¿kunsa Diosajj lurawayi? Aka oraqejja, falso religionanakan kʼari yatichäwinakapampi, jan Dios chuyma jaqenakamp phoqantatawa. Ukhamäkchisa, Diosajj janiw ukanak aleqak uñchʼukiwaykiti, jan ukasti servirinakaparojj cheqaparjam adorapjjañapatakiw yanaptʼawayi. Cheqansa, jichha tiempon kuntï Diosajj lurawayki ukajj wali musparkañapuniwa.

10, 11. 1) ¿Kunjamsa Diosarojj mä paraisonjam adortanjja, ukat kunjamsa ukajj jumar yanaptʼtamjja? 2) ¿Kunjam jaqenakarus Jehová Diosajj markapar tantachthapiwayi, ukat kunjamas jupanakajj jutïrin jakasipjjani?

10 Jichhürunakan cheqpach cristianonakajja, mä paraisonjamwa Jehová Diosar adortanjja, marat maratjamajj jukʼamp sumaruw uka paraisojj tukuskaraki. Uka toqet parlkasajj akanakaw wali musparkañajja. Maya, Jehová Diosarojj cheqaparjamaw adorasjje, ukatakejj alajjpachankir Awkisaw yanaptʼistu, ukatwa falso religionanakan kʼari yatichäwinakapampejj jan engañjayasktanti. Ukatjja jupar uñtʼañatakisa, jupar jakʼachasiñatakis walja yanaptʼanakwa churarakistu (Juan 4:24). Paya, jaqenakan Diosar taqe chuyma servipjjatapaw mä paraisonjam jakasiñatak yanaptʼistu. Kunjamtï Isaiasajj mä profecian arsuwaykänjja, “tukuya urunakanjja” Jehová Diosajj servirinakaparojj sumankañan jakasiñwa yatichañapäna, janirakiw guerranakarus sarapjjañapäkänti, ukatjja “machaq jaqëñampi” isthapisipjjañapatakiw yanaptʼañaparakïna. Jichhürunakanjja, Jehová Diosar serviñatak chʼamachasitarjamaw espíritu santo katoqtanjja, uka espirituw suma cristianor tukuñatak yanaptʼistu (Efesios 4:22-24; Gálatas 5:22, 23). Jiwasatï espíritu santomp irpayasiñäni ukhajja, Diosar mä paraisonjam adoraski uka taypinkarakiñäniwa.

11 Jehová Diosajj markaparojja, jupar munasir jaqenakaruw tantachthapiwayi, mä arunjja khitinakatï sumankañ thaqapki, “Diosat yatjjatañajj kunja wakiskirisa” uk amuyapkaraki ukanakaruw markapar irpani (Mateo 5:3). Ukampis kuntï Diosajj jichhürunakan lurki ukajj qalltakïskiwa, jutïrinjja jukʼamp sumanakwa aka oraqen lurani.

“Taqe kunsa machaqatwa nayajj luraskta”

12, 13. 1) ¿Kunatsa Diosan arsutanakapajj cheqpachapuniw phoqasini sasajj sissna? 2) ¿Diosan amtaparjamajj aka oraqejj kunjamäñapänsa, ukat kunatsa uk yatiñajj wal chuymachtʼistu?

12 Kunanaktï Jehová Diosajj lurañ arsuwayki uk cheqpach phoqasirwa jutïrin uñjañäni. Amuytʼañataki, Isaías profetan arsutaparjamajja, jutïrin janiw usutanakasa, cojonakasa, juykhunakasa, oqaranakas utj-jjaniti. Ukatjja Diosajj “wiñayatakiw jiwañarojj chhaqtayjjani” (Isaías 25:8; 35:1-7). Isaiasan profeciapajj janiw israelitanak tiempon phoqasiwaykiti, jichhürunakansa janiw phoqasir uñjktanti, jan ukasti kunjamsa Jehová Diosarojj cheqaparjam adorasjje ukakwa uñjtanjja. Ukampis jutïrin kunanak lurañtï Jehová Diosajj arsuwayki ukanak phoqasirjja, pachpa nayranakasampiw uñjañäni. ¿Kunatsa ukham sistanjja?

13 Edén jardinanjja, aka oraqetakejj Jehová Diosajj kuna amtanïnsa uk sumwa qhanañchäna. Ukarjamajja, aka oraqejj jaqenakamp phoqantatäñapänwa, jupanakajj mayachtʼata, jan usuntasa, wali kusisitaw jakasipjjañapäna. Adanampi Evampiw aka oraqsa animalanaksa sum cuidapjjañapäna, mä suma paraisoruw tukuyapjjañaparakïna (Génesis 1:28). Kunjamsa jichhürunakan jaktan ukajj janiw Diosan amtapäkänti. Ukampis kunanak lurañtï Jehová Diosajj arsuwayki ukanakajj phoqasipuniniwa, janiw kunas amtanakap phoqasiñap jarkʼkaniti (Isaías 55:10, 11). Jesusajj Diosan Reinopan Reyipjamajja, aka oraq mä paraisoruw tukuyani (Lucas 23:43).

14, 15. 1) ¿Kunjamsa Jehová Diosajj taqe kunsa machaqar tukuyani? 2) ¿Paraison jakañajj kunjamänisa, ukat paraison kunanak uñjañsa wal suyta?

14 Jutïrin aka oraqejj mä suma paraisor tukuyatäniwa, uka toqet parlkasajj Jehová Diosajj akham siwa: “Taqe kunsa machaqatwa nayajj luraskta” sasa (Apocalipsis 21:5). Kamsañsa uka arunakajj muni uk amuytʼañäni. Jehová Diosajj aka oraqenkiri jan wali jaqenakar tʼunjani ukhajja, ‘machaq alajjpachanakampi machaq oraqempiw’ utjani. Mä arunjja, alajjpachankir machaq gobiernow Diosar taqe chuyma munasir jaqenakar apnaqani (2 Pedro 3:13). Ukatjja Supayampi demonionakampejj janiw jaqenakarojj jan walinak lurjjapjjaniti, ni munañanakaparjamas apnaqjjapjjaniti (Apocalipsis 20:3). Ukhamatwa jaqenakajj uñisisiñanakampisa jan wali lurañanakampis jan apayasjjapjjaniti. ¡Ukham pasatapajj wali sumapunïniwa!

15 Uka pasatatjja wali sumaw aka oraqen jakasjjañäni, cheqansa Jehová Diosajj ukham jakasiñaswa qalltatpach munäna. Diosajj aka oraq wali sumwa lurtʼawayi, taqe kunas mayampiw jan khitin yanaptʼatajj askichasirakispa. Amuytʼañataki, jaqenakatï aka oraq jan jukʼamp contaminjjapjjaspa ukhajja, jawiranakasa lamar qotanakas qʼomaruw tukjjapjjaspa, ukatjja guerranakatï jan jukʼamp utj-jjaspa ukhajja, oraqejj mayampiw sumaptjjarakispa. ¡Aka oraqe mä paraisor tukuyañajj wali sumapunïniwa! Paraisonjja kunayman plantanakampi animalanakampiw utjani, kuna laykutejj jaqejj aka oraq wali sum cuidani. Wawanakas janirakiw salvaje animalanakar ajjsarjjapjjaniti (Isaías 9:6, 7; 11:1-9).

16. ¿Kunanak phoqasirsa Jehová Diosat jan jitheqtirinakajj paraison uñjapjjani?

16 Ukatjja sapa maynirojj kunatï wakiski ukwa Jehová Diosajj churistani. Khitinakatï Armagedón jakkir paskañäni ukanakajja, kunjamsa mayninakajj milagro toqe sumaptapjjani ukwa uñjañäni. Kunjamtï Jesusajj aka oraqen lurkäna ukhamarakiw Diosan chʼamapampejj juykhunakarusa, oqaranakarusa ukat cojonakarus jupajj qollani. Khitinakatï jan chʼamanïpki ukanakarus yanaptʼarakiniwa (Mateo 15:30). Chuymankipstatanakasti mayampiw wayn tawaqor tukupjjani, wali chʼamanïpjjarakiniwa (Job 33:25). Jupanakan jañchipajj janiw sipʼuptatäjjaniti, amparanakapasa, kayunakapasa, musculonakapasa wali chʼamaniruw tukupjjani. Diosat jan jitheqtir jaqenakajja, perfector tukupjjatapsa jan juchanëjjapjjatapsa qhanwa amuyapjjani. Diosajj taqe kun askichkani ukanakatjja, kunas jukʼamp musparkañäni uk jichhajj yatjjatañäni.

Jiwatanakaruw jaktayasi

17, 18. 1) ¿Kunatsa Jesusajj saduceonakar cheqañchäna? 2) Viuda warmin wawapar jaktayañatakejja, ¿kunatsa Eliasajj Jehová Diosar yanaptʼa mayïna?

17 Nayrïr patak maranakanjja, religión pʼeqtʼir yaqhep jaqenakasa saduceonakas janiw jiwatat jaktañarojj creyipkänti. Ukatwa Jesusajj jupanakar akham sasin cheqañchäna: “Jumanakajj pantjatäpjjtawa, janirakiw Qellqatanaksa ni Diosan chʼamapsa uñtʼapktati” sasa (Mateo 22:29). Jehová Diosajj jiwatanakar jaktayañatakejj chʼamaniwa sasaw Bibliajj qhanañchi. Uka toqet mä qhawqha sarnaqäwinak uñjapjjañäni.

18 Eliasajj jakkäna uka tiempon kunas mä kutejj pasäna uka toqet parltʼañäni. Mä viuda warmin sapa munat wawapaw jiwäna, uka urunakan Elías profetajj uka warmin utapan alojatänwa, ukatwa uk uñjasajj Eliasajj wali llakit jikjjataspachäna. ¿Kunatsa ukham sistanjja? Viuda warmin wawapajj janïr jiwkäna ukhajja, manqʼat jan jiwapjjañapatakiw Eliasajj yanaptʼäna ukat jiskʼa yoqall wawarus wal munasirakpachäna. Maysa toqetjja, uka viuda warmejj wali llakitapuniw jikjjataspachäna, kuna laykutejj wawapampikiw jakasïna, ‘chuymankipstjjä ukhajj jupaw uñjitani’ sasaw amuyarakpachäna. Viuda warmejj ukham jan walin uñjasisajj Jehová Diosas jupar castigkaspa ukhamwa amuyäna. Ukampis Eliasajj ukham tʼaqesitap uñjasajj janiw ukhamak uñchʼukkänti, antisas jiskʼa yoqall wawar cuartopar ichkatasajja, Jehová Diosaruw jaktayañapatak orasïna (1 Reyes 17:8-21).

19, 20. 1) Diosajj taqe kunwa askichaspa sasajj ¿kunatsa Abrahanajj taqe chuyma confiyäna, ukat ukham confiyatap kunjamsa uñachtʼayäna? 2) ¿Kunsa Jehová Diosajj Eliasan taqe chuyma confiyatap uñjasajj luräna?

19 Abrahán chachajja, Elías profetjamarakiw ‘Jehová Diosajj jiwatanakar jaktayañatakejj chʼamaniwa’ sasin confiyäna. ¿Kunas Diosar ukham confiyañatakejj yanaptʼpachäna? Abrahanan Sara esposapajj jan wawanïñ puedjjäna ukhajja, Jehová Diosajj mä milagro toqew wawanïñapatak yanaptʼäna. Uka tiempotakejja, Abrahanajj 100 maranëjjänwa, Sarasti 90 maranëjjarakïnwa (Génesis 17:17; 21:2, 3). Isaac yoqapajj jachʼäjjäna ukhajja, Jehová Diosajj sacrificiot loqtañapatakiw Abrahanar mayïna. Ukampis Abrahán chachajja, munat yoqajarojj Jehová Diosaw jiwatat jaktayani sasaw confiyäna (Hebreos 11:17-19). Cheqansa, Jehová Diosarojj taqe chuymapuniw confiyäna, ukatwa servirinakaparojj ‘kuttʼanjjapjjäwa’ sasin säna (Génesis 22:5).

“¡Uñjam, wawamajj jaktjjewa!”.

20 Abrahanajj Isaacar niya jiwayañampïskäna ukhaw Jehová Diosajj jan jiwayañapatak jarktʼäna, ukhamatwa Isaacajj jakaskakïna. Ukampis parlaniwayktan uka viuda warmin yoqall wawapajj jiwatäjjänwa, ukhamäkchïnsa Elías profetan Jupar taqe chuyma confiyatapatwa Jehová Diosajj uka yoqall wawar jaktayäna. Ukatjja Elías profetajj mamaparuw churjjäna, akham sarakïnwa: “Uñjam, wawamajj jakaskiwa” sasa (1 Reyes 17:22-24).

21, 22. 1) ¿Kunatsa Bibliajj jiwatat jaktañat parlpacha? 2) ¿Paraison qhawqha jaqenakas jiwatat jaktanipjjani, ukat khitis jupanakar jaktayani?

21 Bibliarjamajja, Jehová Diosajj ukhapuniw maynirojj jiwatat jaktayäna. Uka qhepatjja Diosajj Eliseorusa, Jesusarusa, Pablorusa ukat Pedrorus jiwatanakar jaktayapjjañapatakiw chʼam churarakïna. Jiwatat jaktayatäpkäna uka jaqenakajja, tiempompejj mayampiw jiwjjapjjäna. Ukampis uka sarnaqäwinakajja, jutïrin kunjamsa jiwatanakar jaktayasini uk amuytʼañatakiw yanaptʼistu.

22 Paraisonjja, Jesusajj jiwatat ‘jaktañätapa jakañätapwa’ uñachtʼayani (Juan 11:25). Jupajj millón jaqenakaruw jiwatat jaktayani, ukatjja aka oraqen wiñayatak jakapjjañapatakiw mä oportunidad churarakini (Juan 5:28, 29). Familiaranakasaru amigonakasar mayamp uñjañasa, jupanakar mayamp qhomanttʼañas wali kusiskañapunïniwa. Uka urunjja, Jehová Diosarojj taqe kun askichatapatwa wal jachʼañchasini.

23. 1) ¿Jehová Diosajj kun lurasas wali chʼamanïtap uñachtʼayi? 2) ¿Kunatsa ukham luratapajj mä suytʼäwi churistu?

23 Jiwatat jaktañar confiyañatakejja, Jehová Diosajj mä garantía churawayistu. Diosajj Jesús Yoqapar jiwatat jaktayjjäna uka qhepatjja, walja jaqenakaw Jesusar uñjapjjäna. Ukatjja Jehová Diosajj alajjpachan jukʼamp autoridadwa Yoqapar churarakïna, ukhamatwa Diosajj qhawqha chʼamanisa uk uñachtʼayäna (1 Corintios 15:5, 6). Ukhamätapjja taqe jaqenakaw creyipjjañapa, jiwatat jaktañ utjatapar jan creyirinakas ukarojj confiyapjjañaparakiwa. Cheqansa, Jehová Diosajj jiwatanakar jaktayañatakejj wali chʼamaniwa.

24. ¿Kunatsa Jehová Diosajj jiwatanakarojj jaktayaniwa sasin confiytanjja, ukat kunsa jukʼamp suytanjja?

24 Jehová Diosajj jiwatanakar jaktayañatakejj wali chʼamaniwa, jiwatanakar jaktayañsa wal munaraki. Diosar taqe chuyma serviri Job chachajja, Jehová Diosan amuytʼayatäsajj mä kutejj akham sänwa: “Jumajj pachpa amparanakamampiw luristajja, ukatwa wal uñjañ munitäta” sasa (Job 14:15). Jehová Diosajj munasiñatwa jaqenakarojj jiwatat jaktayañ wal muni, ukatwa jiwasajj jupan jakʼapankañ munaraktanjja. Ukampis kunjamtï aka capitulon yatjjatawayktanjja, Jehová Diosajj taqe kuntï askichkani ukanakat mayajj jiwatat jaktañawa. Ukhamajj jupar jakʼachasipjjañäni, paraison jakañ suyktan uksa wali valoranit uñjapjjañäni, kunjamsa ‘taqe kunas machaqat lurasini’ uk uñjañsa suytʼasipkakiñäni (Apocalipsis 21:5).

a Taqe kun askichañatak tiemponakajja, Jesusajj Diosan Reinopan reyjam uttʼayatäkäna ukhaw qalltawayi, Jesusajj David reyit jutiriwa. Jehová Diosajj ‘jumat jutir reyejj wiñayatakiw apnaqani’ sasaw Davidar säna (Salmo 89:35-37). Ukampis 607 antes de Cristo maran babilonionakajj Jerusalén markar tʼunjkäna uka qhepatjja, Davidat jutirinakat janiw khitis Diosan tronopan qontʼasjjänti. Tiempompejja, Jesusajj Davidat jutiritapaw qhanstäna, juparakiw alajjpachan reyjam uttʼayatäna.

b Amuytʼañataki: Moisés, Isaías, Jeremías, Ezequiel, Oseas, Joel, Amós, Abdías, Miqueas, Sofonías profetanakaw uka toqet parlapjjäna.