Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

Qhanañchäwinaka

Qhanañchäwinaka

 1) BIBLIAN WIÑAY YATICHÄWINAKAPA

Biblian wiñay yatichäwinakapajja, principios bíblicos sasin uñtʼatarakiwa. Uka yatichäwinakaw Jehová Diosajj kunjamsa amuyi, kunjam chuymanisa ukanak yatiñatakejj yanaptʼistu. Ukarakiw suma amtanakar puriñatakisa, kunatï walïki ukanak lurañatakisa yanaptʼistu. Yamas leyejj jan utjki ukhajj walpun uka yatichäwinakajj yanaptʼistu. Biblian utjki uka leyinakajja, uka yatichäwinakarjam uttʼayatarakiwa.

1 yatichäwi, 8 párrafo

 2) DIOSAR ISTʼAÑA

¿Diosar istʼañajj kamsañsa muni? Kuntï Jehová Diosajj maykistu ukanak taqe chuyma phoqaña sañ muni. Diosajj munasiñat jupar istʼsna ukwa muni (1 Juan 5:3). Diosar munasstan confiyarakstan ukhajja, ewjjanakaparjamaw sarnaqañäni, chʼamäkani ukhas taqe kunanwa istʼarakiñäni. Jehová Diosar istʼtan ukhajja, kusisitaw jichhas jakastanjja, jutïrinsa walja bendicionanakwa katoqañäni (Isaías 48:17).

1 yatichäwi, 10 párrafo

 3) LIBRE SARNAQAÑA

Jehová Diosajj sapa mayniruw libre jakasir luristu, mä arunjja jiwasaw kuns lurañäni uk ajllsna, janiw mä maquinar uñtat luratäktanti (Deuteronomio 30:19; Josué 24:15). Ukhamajja, libre jakasir jaqenakjamajj suma amtanakaruw puriñasa. Janitï sum amuytʼaskañäni ukhajj jan wali amtanakaruw pursna. Libre sarnaqerinakjamajj sapa mayniw Jehová Diosar taqe chuyma serviñsa jupar munasiñsa amtañasa.

1 yatichäwi, 12 párrafo

 4) SUM SARNAQAÑATAK LEYINAKA

Jehová Diosajj sum sarnaqañasatakejj leyinaka jan ukajj ewjjanaka churistu. Biblianwa uka leyinakat yatjjatsna. Kunjamsa uka leyinakajj Diosatakjama sarnaqañataki ukhamarak sum jakasiñataki yanaptʼistaspa uksa Biblianwa yatjjataraksna (Proverbios 6:16-19; 1 Corintios 6:9-11). Uka leyinakaw kunatï Diosatakejj walïki jan walïkaraki ukanak yatiñatakejj yanaptʼistu. Ukatjja jaqe masisar munasiñataki ukhamarak suma amtanakar puriñatakiw yanaptʼarakistu. Akapachanjja jan walinakajj jukʼat jukʼatjja walïkaspas ukham uñjatäjjewa, ukampis Jehová Diosan leyinakapajj pachpakïskiwa (Deuteronomio 32:4-6; Malaquías 3:6). Jiwasatï Diosan leyinakaparjam sarnaqañäni ukhajja, janiw jan waltʼäwinakan uñjaskañäniti, janirakiw llakitas sarnaqkañäniti.

1 yatichäwi, 17 párrafo

 5) CONCIENCIA

¿Kunas concienciajja? Kunatï walïki kunatï jan walïki ukanak chuymasajj siskistu ukawa. Jehová Diosajj taqeniruw conciencia churistu (Romanos 2:14, 15). Suma conciencianïñatakejja, Diosajj sum sarnaqañatak leyinak churkistu ukanakampiw conciencias yatichañasa, ukhamatwa Diosatakjam suma amtanakar puriñäni (1 Pedro 3:16). Concienciajj janïr jan walir purktan ukhaw amuytʼayistaspa, jan ukajj jan wali luratasatwa juchañcharakistaspa. Awisajj janiw jan walinakat amuytʼayjjestaspati, ukampis Diosaw suma conciencianïñatakejj yanaptʼistaspa. Suma conciencianïktan ukhajja, chuymasan janiw kunatsa llakisktanti, janirakiw jiwas pachpajj jiskʼachasktanti.

2 yatichäwi, 3 párrafo

 6) DIOSAR AJJSARAÑA

Diosarojj wal munastanjja, wali respetompiw uñjaraktanjja, ukatwa kunatï chuymap ustʼaykaspa ukanak lurañ ajjsartanjja. Diosar ajjsaratas laykuw kunatï jan walïki ukanak jan lurktanti, antisas kunatï walïki ukanakwa lurtanjja (Salmo 111:10). Jehová Diosar ajjsaratas laykuw kunanaktï siskistu ukanak sum istʼtanjja. Niyakejjay jupar wali respetompi uñjstanjja, taqpach promesanakaswa phoqtanjja. Diosar ajjsarañarakiw suma amuyunïñatakisa, mayninakar sum uñjañatakisa, suma amtanakar sapüru puriñatakis yanaptʼistu.

2 yatichäwi, 9 párrafo

 7) ARREPENTISIÑA

Arrepentisktan ukhajja, kuntï lurktan ukat wal llakistanjja. Diosar munasirinakajja, leyinakap pʼakintapjjatap amuyasipki ukhajj wal llakisipjje. Ukhamasti juchar purtʼasisajj Jesusan sacrificiopjjaruw Jehová Diosar perdón mayisiñasa (Mateo 26:28; 1 Juan 2:1, 2). Jiwasatï taqe chuyma arrepentisiñäni, jan mayampsa uka jan wal lurjjañäni ukhajja, Diosajj perdonistaniwa, janiw ukat pächasiñasäkiti, janirakiw kuntï nayrajj lurkayätan ukat juchañchasjjañasäkiti (Salmo 103:10-14; 1 Juan 1:9; 3:19-22). Pantjasitanakasat yateqañatakiw chʼamachasiñasa, jan wali amuyunaksa apanukuñasawa, Diosan mayitanakaparjam jakañatakiw chʼamachasiñasaraki.

2 yatichäwi, 18 párrafo

 8) CONGREGACIONAT JAQSUÑA

Mä cristianojj jachʼa juchapat jan arrepentiski, janirak Jehová Diosan leyinakaparus istʼañ munki ukhajja, janiw congregacionankañapäjjeti, congregacionat jaqsutäñapawa. Jaqsutäjje ukhajja, janiw jilat kullakanakajj jupamp chikachasjjapjjañapäkiti, janirakiw parljjapjjañapäkisa (1 Corintios 5:11; 2 Juan 9-11). Maynir congregacionat jaqsuski ukhajja, Diosan sutipasa congregacionasa jan walinakat jarkʼaqatawa (1 Corintios 5:6). Ukatjja arrepentisiñapatakiw yanaptʼi, ukhamat Jehová Diosar kuttʼjjañapataki (Lucas 15:17).

3 yatichäwi, 19 párrafo

 9) DIOSAW IRPISTU, EWJJARAKISTU

Jehová Diosajj wal munasistu, yanaptʼañsa wal munarakistu. Ukatwa Biblia taypisa, servirinakap taypisa ewjjtʼistu irparakistu. Niyakejjay pantjasir jaqëstanjja, taqeniw Diosan yanaptʼap muntanjja (Jeremías 17:9). Diosan uttʼayat irpirinakar istʼtan ukhajja, Diosar respetatasa jupar istʼañ munataswa uñachtʼaytanjja (Hebreos 13:7).

4 yatichäwi, 2 párrafo

 10) JACHʼA JACHʼA TUKUÑA, HUMILDËÑA

Pantjasirïtas laykojja, chuymasajj jiwasatakik kuns munañaru, jachʼa jachʼa tukuñaruw apañ munistaspa. Ukampis Jehová Diosajj humildëñaswa muni. Jehová Dios nayraqatan kunja jiskʼakïtansa uk amuyañaw humildëñatak yanaptʼistu (Job 38:1-4). Ukatjja kuntï munktan ukanakat lupʼiñat sipansa, kunas mayninakatak wakisi uk lupʼiñaw humildëñatak yanaptʼarakistu. Ukampis jachʼa jachʼa tukur jaqejja, mayninakat sipan jukʼampïkaspas ukham amuyasi. Humilde jaqesti, kunjamäkiti ukhamak uñjasi, kunanaktï sum lurañ yatki, kunanaktï jan sum lurañ yatki ukanaksa amuyasirakiwa. Pantjasitanakap arsusiñsa janiw ajjsarkiti, perdón mayisiñsa yatirakiwa, kun ewjjtʼatasa istʼasirakiwa. Jehová Diosarus wal confiyi, ewjjaparus istʼarakiwa (1 Pedro 5:5).

4 yatichäwi, 4 párrafo

 11) AUTORIDAD

Khititï mä mandato churañatakisa kun lurañ amtañatakis derechonïki ukaruw autoridad sistanjja. Jehová Diosakiw alajjpachansa aka oraqensa jilïr autoridadajja. Jupjam taqe chʼamanejj janiw utjkiti, juparakiw taqe kunsa luräna. Jachʼa autoridadjamajj yaqhanakar wal yanaptʼi. Jiwasar sum uñjañapatakiw jaqenakar uttʼayaraki. Sañäni, familia taypinjja awk taykaruw uttʼayi, congregacionanjja jilïr irpirinakaruraki, markasansti autoridadanakaruw apnaqapjjañapatak jaytaraki, jupanakar istʼsna ukwa Jehová Diosajj muni (Romanos 13:1-5; 1 Timoteo 5:17). Ukampis jaqen leyipajj Diosan leyip conträki ukhajja, jaqer istʼañat sipansa Diosaruw nayraqat istʼtanjja (Hechos 5:29). Jiwasar irpañapatak Diosajj ajllki uka jaqenakar respetomp uñjktan ukhajja, Diosan amtanakaparuw respetasktanjja.

4 yatichäwi, 7 párrafo

 12) JILÏR IRPIRINAKA

Jilïr irpirinakajj experienciani jilatanakawa, Jehová Diosaw congregación uñjapjjañapatakejj uttʼayi (Deuteronomio 1:13; Hechos 20:28). Jupanakajj Jehová Diosan suma amigopäñasataki, maynit maynikamas sumankasa suma organizata Diosar adorañasatakiw yanaptʼapjjestu (1 Corintios 14:33, 40). Diosan espíritu santopaw jupanakar uttʼayi. ¿Kunatsa ukham sistanjja? Biblian qellqatäki uka mayitanakwa jupanakajj phoqapjje, uka mayitanakasti espíritu santon yanaptʼataw qellqasïna (1 Timoteo 3:1-7; Tito 1:5-9; 1 Pedro 5:2, 3). Jiwasajj Diosan markapar wal confiytanjja, yanaptʼañwa munaraktanjja, ukatwa jilïr irpirinakarojj taqe chuyma istʼtanjja (Salmo 138:6; Hebreos 13:17).

4 yatichäwi, 8 párrafo

 13) FAMILIA PʼEQTʼIRI

Jehová Diosajj awk taykaruw wawanakap sum uñjapjjañapatakejj uttʼayi. Bibliarjamajj chachaw familia pʼeqtʼañapa. Ukampis mä familian jan awkejj utjkchejja, taykaw familia pʼeqtʼañapa. Familia pʼeqtʼirejja, isi, manqʼa, uta familiapar churañapa. Juparakiw Jehová Diosar servipjjañapatakis familiapar yanaptʼañapa. Sañäni: predicapjjañapatakisa, taqeni Bibliat yatjjatapjjañapatakisa, jan faltasis reunionanakar sarapjjañapatakis jupaw yanaptʼañapa. Juparakiw kunatï wakiski ukanak amtañapa, Jesusatwa munasirïñsa, amuytʼirïñsa yateqañapa, janipuniw qala chuymanïñapäkiti. Ukhamatwa familian sum jakasiñasa, jan ajjsarañas utjani, Jehová Diosarus jukʼampwa munasipjjarakini.

4 yatichäwi, 12 párrafo

 14) ORAQPACHAN JILÏR IRPIRINAKA

Mä qhawqha jilatanakaw Oraqpachan Jilïr Irpirinaka sasin uñtʼatäpjje, jupanakajj alajjpachar sarañwa suyasipki, Diosajj jupanak taypiw aka oraqenkir servirinakaparojj lurañanakapan irpaski. Nayrïr cristianonakarojja, Jehová Diosajj mä qhawqha jilïr irpirinak taypiw jupar adorapjjañapatakisa predicapjjañapatakisa yanaptʼäna (Hechos 15:2). Jichhürunakanjja, Oraqpachan Jilïr Irpirinaka sasin uñtʼatäpki uka mä grupo jilatanakaw Diosan markaparojj pʼeqtʼasipki, jan walinakatsa jarkʼaqasipkaraki. Uka jilatanakajj Bibliarjama, espíritu santon yanaptʼaparjamaw kuns amtapjje. Jupanakarusti ‘suma phoqeri amuyasir esclavo’ sasaw Jesusajj säna (Mateo 24:45-47).

4 yatichäwi, 15 párrafo

 15) PʼEQ CHʼOQTʼASIÑA

Mä congregacionanjja inas kuntï mä jilatajj lurañapäki uk mä kullakan lurañapajj wakischini. Ukapachajj mä pañueletampi jan ukajj yaqha ukhamampiw pʼeq chʼoqtʼasiñapa, ukhamatwa congregación taypin Jehová Diosajj irpirinak uttʼayki ukar respetatap uñachtʼayani. Ukampis awisakiw ukham lurañapajj wakisini. Sañäni: esposop nayraqatana, jan ukajj bautisat mä jilat nayraqatan maynir Bibliat yatichkani ukhaw pʼeq chʼoqtʼasiñapa (1 Corintios 11:11-15).

4 yatichäwi, 17 párrafo

 16) POLITICAR JAN MITISIÑA

¿Kamsañsa ukajj muni? Janiw politiconakarojj apoyañasäkiti (Juan 17:16). Diosan servirinakapajj Diosan Gobiernoparuw apoytanjja. Jesusjamarakiw politicar jan mitisktanti.

Jehová Diosajj ‘gobiernonakarusa autoridadanakarusa istʼapjjañamawa’ sistuwa (Tito 3:1, 2; Romanos 13:1-7). Ukatjja janipuniw jaqe masimarojj jiwayätati sarakistuwa. Ukhamasti mä cristianojj concienciaparjamaw cuartelarusa guerrarus jan sarkiti. Cuartelar sarañ lanti gobiernotak yaqha lurañanaka utjchi ukhajja, sapa cristianow concienciaparjamajj luraniti janich uk amtjjañapa.

Jehová Diosaw taqe kunsa lurawayi, ukatwa jupa saparuki adortanjja. Banderarusa estandarterusa yaqha ukhamanakarus respetompis uñjkstanjja, janiw ukanakar adorktanti, janirakiw himno nacionalsa cantktanti (Isaías 43:11; Daniel 3:1-30; 1 Corintios 10:14). Niyakejjay Diosan Reinopar apoyañ sapa mayni amtawaystanjja, janiw mä politicorusa ni mä partidorusa votosampi apoyktanti (Mateo 22:21; Juan 15:19; 18:36).

5 yatichäwi, 2 párrafo

 17) AKAPACHAN ESPIRITUPA

Akapachanjja Supayan amuyunakaparuw chʼamañchapjje. Jehová Diosar jan munasirinakasa leyinakapar jan istʼirinakasa Supayan amuyunakaparjamaw amuyapjje (1 Juan 5:19). Uka amuyunakasa uka amuyunakarjam sarnaqañasa, Bibliarjamajj akapachan espiritupa sasin uñtʼatawa (Efesios 2:2). Diosan servirinakapajj janiw akapachan amuyunakapampejj apnaqayasktanti (Efesios 6:10-18). Antisas Jehová Diosan yatichäwinakaparuw munastanjja, ukatjja kunjamtï Diosajj amuyki ukham amuyañatakiw chʼamachastanjja.

5 yatichäwi, 7 párrafo

 18) APÓSTATA

Biblian utjki uka cheqa yatichäwinak contra saytʼaski ukaruw apóstata sasin uñtʼasi. Apostatanakajj Jehová Dios contra, Diosan Reinopan reyit uttʼayatäki uka Jesús contraw saytʼasipjje, yaqhep jilat kullakanakajj jupanakjam amuyapjjaspa ukatakiw chʼamachasipjjaraki (Romanos 1:25). Jehová Diosan servirinakapajj pächasipjjaspa ukwa munapjje. Nayrïr cristianonak tiemponjja, yaqhepajj apostataruw tukupjjäna, jichhürunakansa ukhamarakiw pasi (2 Tesalonicenses 2:3). Jehová Diosat jitheqtañ jan munkstan ukhajja, janiw apostatanakampejj parlañasäkiti. Janirakiw aleq yatiñ laykukisa ni mayninakan ukham lurapjjatap laykukisa apostatanakan amuyunakap ischʼukiñasäkiti, ni liyiñasäkisa. Jiwasajj janiw Jehová Diosat jitheqtirinakäktanti, jan ukasti Dios saparukiw adortanjja.

5 yatichäwi, 9 párrafo

 19) JUCHANAK PERDONAYASIÑA

Israelitanakajj Moisesan Leyiparjamaw juchanak perdonayasiñatakejj grano, aceite jan ukajj uywanak templon sacrificiot loqtapjjerïna. Jehová Diosajj markan juchapa ukhamarak sapa maynin juchapa perdonañataki listokïtapwa uka sacrificionakajj israelitanakar amtayäna. Jesusajj juchanakas perdonatäñapatak jiwjjäna uka qhepatjja, janiw uka sacrificionak lurañajj wakisjjänti, “Jesucristojj cuerpop mä kutiki wiñayatak loqtasitap layku” (Hebreos 10:1, 4, 10).

7 yatichäwi, 6 párrafo

 20) ANIMALANAKAN VIDAPAR RESPETAÑA

Moisesan Leyiparjamajja, israelitanakajj animalanak manqʼasipkaspänwa, sacrificiotsa Diosar loqtasipkaspänwa (Levítico 1:5, 6). Ukampis Jehová Diosajj janipuniw animalanakar tʼaqesiyapjjañap munkänti (Proverbios 12:10). Leyirjamajja, israelitanakajj animalanak sum uñjapjjañapäna, janipuniw sufriyapjjañapäkänti (Deuteronomio 22:6, 7).

7 yatichäwi, 6 párrafo

 21) FRACCIONES SANGUÍNEAS, PROCEDIMIENTOS MÉDICOS

Fracciones sanguíneas. Wiljja pusiruw jaljtayapjje: glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas, plasma. Uka pusitjja jukʼampi jiskʼanakaruw jaljtayapjje, ukanakaw fracciones sanguíneas satajja. *

Cristianonakajj janiw wilsa ni glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas, plasma ukanaksa uchayasktanti. Ukampis ¿fracciones sanguíneas satäki ukanakampi qollayasisksnati? Uka toqet janiw Biblian qhanañchkiti, ukhamasti Bibliarjam yatichat concienciaparjamaw sapa cristianojj ukanakamp qollayasiniti janicha uk amtjjañapa.

Yaqhep cristianonakajj janiw fracciones sanguíneas ukanakampi qollayasiñ munapkiti. Inas Moisesan Leyiparjam ukham amtapjjchi, uka Leyirjamajja israelitanakajj mä animala jiwayapjjäna ukhajja, cuerpot mistki uka wiljja oraqeruw wartapjjañapäna (Deuteronomio 12:22-24).

Yaqhep cristianonakajj fracciones sanguíneas ukanakat yaqhepampejj qollayasisipkiwa. Inas jupanakatakejja, wilat ukham wali jiskʼanakar jaljtayaski ukanakajj jan vidampi sasëjjchiti.

Fracciones sanguíneas ukanakampi qollayasiñäniti janicha uk janïr amtkasajj akham sasaw jisktʼasiñasa:

  • Fracciones sanguíneas ukanakatjja doctoranakajj yaqhep usunak qollañatakisa jan ukajj wila cuerpot jan sint sarañapatakisa qollanakwa lurapjje. Nayatï fracciones sanguíneas ukanakar janiw säjja, uka qollanakarus janiw saraktwa uk ¿amuyasisktti?

  • Fracciones sanguíneas ukanakat yaqhepampejj kunatsa qollayasiñ munta jan ukajj kunatsa jan munkta ukanak ¿kunjamsa doctoranakar qhanañchiristjja?

Procedimientos médicos. Janiw wilasjja donacionat churktanti, janirakiw operayasiñatakejj semananak faltkipan wil apsuyasisin imayasktanti. Ukampis doctoranakajj janiw ukanakaki wilamp lurapkiti, jan ukasti operkasasa, kunat usutas uk yatiñatakisa, mä tratamiento lurkasasa wil apnaqapjjaraki. Ukapachajja, mä qhawqha tiempow wiljja cuerposat awisajj yaqhachapjjaspa. Sapa cristianow wilap ukham apnaqasispati janicha uk amtjjañapa (Uka toqet jukʼamp yatjjatañatakejja, La Atalaya, 15 de octubre de 2000, páginas 30, 31 uñjjattʼasma).

Mayajj hemodilución satawa. ¿Kunjamsa uk lurapjje? Janïr operkasajja, usutatjja mä jukʼa wilwa apsupjje, uka lantisti expansor del volumen sanguíneo sat umwa uchapjje. Apsupki uka wiljja operasipki ukhaw kutintayjjapjje jan ukajj mä jukʼaruw kutintayjjapjjaraki.

Yaqhajj recuperación de sangre sasin uñtʼatarakiwa. Operasipki ukhajja maynin cuerpopat wilajj sarki ukwa mä maquinampi chʼamthapiyapjje, ukatsti sum qʼomachsusaw operapki ukhasa jan ukajj mä jukʼarusa mayampi kutintayjjapjje.

Janiw taqpach doctoranakajj sisktan ukhampun lurapkaspati. Ukatwa janïr operayaskasinsa, janïr kuna análisis jan ukajj tratamiento lurayaskasinsa kunjamsa wilas apnaqapjjani uk yatjjatañasa.

Procedimientos médicos sasin uñtʼatäki ukanak janïr lurayaskasajja, akham sasaw jisktʼasiñasa:

  • Wilajatï cuerpojat mistuni, mä qhawqha tiempo cuerpojat yaqhachatarakïni ukhajja, ¿concienciajatakejj uka wilajj wilajäskakiniti, jan ukajj cuerpojat mistjjatap laykojj ‘oraqer wartasiñapach’ wakisjjani? (Deuteronomio 12:23, 24).

  • Cuerpojat wil apsusin qollapjjaspa, ukatjja cuerpojar kutintayapjjetaspa jan ukajj uka wilampi tratamiento lurapjjetaspa ukhajja, ¿Bibliampi yatichat concienciajatakejj walikïskaspati?

  • Janiw doctoranakan wilaj apnaqapjjañap munkti sasinjja, análisis de sangre, hemodiálisis (wila qʼomachiri máquina), jan ukajj máquina de circulación extracorpórea (chuyma lanti pulmón lanti wil jakayiri máquina) ukanakan janiw wilaj apnaqapjjañap munkti sasaw saskaraktjja uk ¿amuyasisktti?

Fracciones sanguíneas ukanakampi janïr qollayaskasinsa, janïr doctoranakajj wilas apnaqapkipansa, Jehová Diosaruw yanaptʼa mayisiñasa. Ukatjja uka tratamientojj kunjamasa uksa yatjjatañasarakiwa (Santiago 1:5, 6). Ukjjarojja, Bibliampi yatichat concienciasarjamaw kuns lurañäni uk amtjjañasa. Janiw yaqhanakarojj “nayäsma ukhajj kunsa lurasma” sasin jisktʼañasäkiti, janirakiw jupanakajj kunsa lurañasa uk sapjjañapäkistuti (Romanos 14:12; Gálatas 6:5).

7 yatichäwi, 11 párrafo

 22) SARNAQATASAJJ QʼOMÄÑAPAPUNIWA

Sarnaqatasajj Jehová Dios nayraqatan qʼomäñapapuniwa, ukatakejja amuyunakasasa, parlatasasa, taqe luratanakasasa qʼomäñapawa. Qʼañu jucha lurañanaksa apanukuñasawa (Proverbios 1:10; 3:1). Taqe kunansa Diosatakjam sarnaqañatakiw chʼamachasiñasa, ukatakejj janïra yantʼanakajj utjkipanwa kunsa lurañäni uk amtjjañasa. Amuyunakasajj qʼomäñapatakejja, Diosarojj yanaptʼa oracionan mayisiñasapuniwa. Ukatjja janipun qʼañu jucha lurañanakar purtʼasiñwa jichhatpach amtañasa (1 Corintios 6:9, 10, 18; Efesios 5:5).

8 yatichäwi, 11 párrafo

 23) JAN PHENQʼANI JUCH LURAÑA, AJJTASKAÑANAK LURAÑA

Maynejj arupampi luratapampi Diosan leyinakap jan phenqʼani pʼakinti ukaruw “jan phenqʼani juch luriri” sasejja. Ukham lurirejj janiw Diosan leyinakap respetkiti. Ukham juch lurapjje ukhajja, mä comité judicialaw juchap uñjañatakejj uttʼayasiñapa. Maysa toqetjja, “ajjtaskañanak luraña” siski ukajja, walja ajjtaskañ juchanakatwa parlaski. Sinti ajjtaskañ juchanak lurapjje ukhajja, mä comité judicialaw awisajj uttʼayasiñapa (Gálatas 5:19-21; Efesios 4:19; jukʼamp yatjjatañatakejja “Preguntas de los lectores”, La Atalaya, 15 de julio de 2006 uñjjattʼasma).

9 yatichäwi, 7 párrafo; 12 yatichäwi, 10 párrafo

 24) MASTURBACIÓN

Jehová Diosaw casarat chacha warmi ikthapiñjja utjayawayi, ukhamat qʼoma chuymamp munasisa jakasipjjañapataki. Ukampis maynejj masturbación lurasi, mä arunjja partenakap qʼañu amtampi llawqʼasi ukhajja, cuerpoparojj ajjtaskañanakwa luraski. Ukham lurasir jaqejja Jehová Diosan amigopäñsa aptʼasispawa. Ajjtaskañ munañanakaw chuymapan utj-jjaspa, Diosajj chacha warmi ikthapiñ lurawayki uksa janiw suma chuymampi uñj-jjaspati (Colosenses 3:5). Jumatï uka ajjtaskañ luräwi apanukuñatak chʼamachasisksta, uk apanukuñajj janirak faciläkchi ukhajja, janiw qarjtañamäkiti, chʼamachasiskakiñamawa (Salmo 86:5; 1 Juan 3:20). Jehová Diosar taqe chuyma orasim, yanaptʼap mayisirakim. Kunanakatï jan wali amuyunak piensayktam ukanak apanukum. Janipuni pornografía uñchʼukimti. Jehová Diosan leyinakap sum amuyki respetkaraki uka amigomampiw parltʼasma, jan ukajj tatam mamamatï cristianöpjjchejja, jupanakat maynimpiw parltʼarakisma (Proverbios 1:8, 9; 1 Tesalonicenses 5:14; Tito 2:3-5). Jehová Diosajj qʼoma sarnaqañataki chʼamachasitamjja uñjaskiwa, janiw ukat pächasiñamäkiti (Salmo 51:17; Isaías 1:18).

9 yatichäwi, 9 párrafo

 25) POLIGAMIA

Yaqhepajj paninimpi jan ukajj waljanimpiw chikapjje, ukaw poligamia satajja. Jehová Diosajj mä chachampi mä warmimpikwa panichäna. Nayra israelitanak tiemponjja, yaqhep chachanakajj mä warminïñat sipansa walja warminakanïpjjänwa, Diosajj janis uka amtampi nayrïr chacha warmir lurkchïnjja, janïraw cheqañchkänti. Jichha tiemponjja janiw ukhamäjjeti. Mä chachajj mä sapa esposanikïñapawa, mä warmis ukhamaraki (Mateo 19:9; 1 Timoteo 3:2).

10 yatichäwi, 12 párrafo

 26) DIVORCIASIÑA, JITHEQJJAÑA

Chacha warmejj wiñayatak jakasipjjaspa ukwa Diosajj munäna (Génesis 2:24; Malaquías 2:15, 16; Mateo 19:3-6; 1 Corintios 7:39). Ukampis maynejj yaqhampi sarnaqjje ukhakiw divorciasipjjaspa. Engañat uñjaski ukaw divorciasiñsa perdonañsa amtjjañapa (Mateo 19:9).

Awisajj janis adulterio juchajj utjchejja, yaqhep cristianonakajj chachapatsa warmipatsa jitheqjjañwa amtapjje (1 Corintios 7:11). Kunapachas mä cristianojj ukham luraspa uk uñjañäni:

  • Familiaru jan yanapañ munipana. Awisajj janiw kunatï familiatak wakiski ukanak chachajj churjjeti, jan qollqeni jan manqʼañani ukhamwa jayti (1 Timoteo 5:8).

  • Sinti nuwipana. Wali nuwat uñjasisajj jan usuntañataki jan jiwañatakiw jitheqjjaspa (Gálatas 5:19-21).

  • Jehová Diosat jitheqtayañ sinti munipana. Chachap kawsa jan ukajj warmip kawsa Diosar serviñajj sinti chʼamäjje ukhaw jitheqjjaspa (Hechos 5:29).

11 yatichäwi, 19 párrafo

 27) FELICITAÑA, CHʼAMAÑCHTʼAÑA

Taqeniw “walik ukham lurtajja” satäñsa, chʼamañchtʼatäñsa muntanjja (Proverbios 12:25; 16:24). Suma arunakampiw maynit maynikamajj munasiñampi chʼamañchtʼasiñasa chuymachtʼasiñasaraki. Ukham lurañajj aguantañataki, jan walinakan uñjaskasas Jehová Diosar serviskakiñatakiw yanaptʼi (Proverbios 12:18; Filipenses 2:1-4). Maynejj llakitäki ukhajja, respetompi istʼañasawa, kunjamäskisa uk amuyañatakiw chʼamachasiñasaraki. Ukhamatwa kunjamsa chʼamañchtʼañäni yanaptʼañäni uk amuysna (Santiago 1:19). Ukhamajj congregacionankir taqpach jilat kullakanakar uñtʼañatak chʼamachasim, ukhamatwa kunan yanaptʼatäñsa munapjje uk amuyäta. Ukhamatarakwa taqe kunan chuymachtʼasiri chʼamañchtʼasiri Jehová Diosan yanaptʼap thaqapjjañapatakejj yanaptʼäta (2 Corintios 1:3, 4; 1 Tesalonicenses 5:11).

12 yatichäwi, 16 párrafo

 28) CASARASIÑ URU

Biblianjja casarasiñ urojj kunjamäñapasa ukajj janiw qhanañchaskiti. Costumbrenakasa kunanaksa gobiernonakajj mayipjje ukasa sapa markanwa mayjajja (Génesis 24:67; Mateo 1:24; 25:10; Lucas 14:8). Casarasirinakajj Jehová Dios nayraqatan mä promesa lurapki ukaw jukʼampi wakiskirejja. Uka urutakejj waljaniw familianakaparusa amigonakaparusa jawsapjje, ukhamat promesa lurapkani uk uñjapjjañapataki ukhamaraki mä jilïr irpir jilatajj Bibliarjam mä discurso arstʼaskani uk istʼapjjañapataki. Uka pasatatjja mä fiestajj utjaniti, uka fiestajj kunjamänisa ukanakwa casarasirinakajj amtapjjañapa (Lucas 14:28; Juan 2:1-11). Matrimonio urun kun lurañtï amtapkani ukajj Jehová Diosaruw jachʼañchañapa (Génesis 2:18-24; Mateo 19:5, 6). Biblian wiñay yatichäwinakapaw suma amtanakar puriñatak jupanakar yanaptʼaspa (1 Juan 2:16, 17). Casarasirinakatï matrimoniopan alcoholani umañanak utjañap amtapjjanejja, qhawqhas churasini uk uñjañapatakiw maynir encargapjjañapa (Proverbios 20:1; Efesios 5:18). Musicanaka jan ukajj yaqha ukham kusistʼañanak utjani ukhajja, kawkïrinakatï Jehová Dios nayraqatan walïski ukanakakiw utjañapa. Casarasipkani uka cristianonakajj janiw matrimonio urutakjja llakisipjjañapäkiti, jan ukasti Jehová Diosan amigopäñatakisa jupanakkam sum apasiñatakisa kunsa lurapjjani ukanakatwa jukʼamp llakisipjjañapa (Proverbios 18:22; jukʼampi yatjjatañatakejja La Atalaya, 15 de octubre de 2006, páginas 18-23, 23-27, 28-31 uñjjattʼasma).

13 yatichäwi, 18 párrafo

 29) SUMA AMTANAKAR PURIÑA

Biblian wiñay yatichäwinakaparjamaw kunsa lurañäni uk amtañasa. Amuytʼañataki, chachamas jan ukajj warmimas jan Testigökchi ukhajja, inas familiaranakapan mä fiestapar manqʼer sarañataki invittʼiristam, ukhajj ¿kamsasmasa, sarasmati? Concienciamarjam uka fiestar sarañajj walïskchi ukhajja, chachamarusa jan ukajj warmimarusa inas akham qhan sischisma: “Ukar sarasajj kunanakatï jan walïki ukanak janiw lurkäti” sasa. Maysa toqetjja, jumatï uka manqʼäwir sarasma ukhajj janit mayninakar lanktʼaykasma uksa amuytʼasiñamarakiwa (1 Corintios 8:9; 10:23, 24).

Jichhajj yaqha toqet amuytʼañäni. Jefemajj Navidadan jan ukajj yaqha fiestan mä regalo churaña jan ukajj qollqe irjjatañ muniristam ukhajj ¿katoqasismati, jan ukajj janiw sasmacha? Jefemajj kuna amtampisa churañ muntam ukwa amuytʼasiñama. Katoqasisma ukhajj ¿jefemajj fiestachkasmas ukhamti amuyani? ¿Jan ukajj trabajitamat yuspärañatakikich churañ muntamjja? Janïr mä regalo katoqkasajj taqe ukanakatwa amuytʼasiñama.

Navidadanjja, inas yaqhepajj mä regalo churkasajj akham siristam: “Navidad jan fiestachatamjja nayajj yattwa, ukampis aka regalo churañ munayäsma” sasa. Inas uka jaqejj munasiñat uk churchistaspa. Ukampis akham jisktʼasiñamawa: “¿Navidad fiestachayañ munasati churitu? ¿Taqe chuymat Diosar sirvta janich uk yantʼañatakit churitu?” sasa. Ukanakat amuytʼasaw katoqañajj walïskaspati janich uk amtjjañama. Jehová Diosar istʼasapuniw kun lurañsa amtañama, ukhamatwa concienciamajj jan juchañchkätamti (Hechos 23:1).

13 yatichäwi, 22 párrafo

 30) NEGOCIONAKA, QUEJASIÑANAKA

Jan waltʼayasiñanak munasiñampi jankʼaki askichktan ukhajja, janiw sinti jan walinakajj utjkiti (Mateo 5:23-26). Cristianonakajj taqe kunat sipansa Jehová Diosar jachʼañchañataki, congregacionan mayachtʼatäñatakiw chʼamachasiñasa (Juan 13:34, 35; 1 Corintios 13:4, 5).

Jilat kullakanakatï negocionak lurasin jan waltʼayasipjjanejja, autoridadanakar quejasiñat sipansa jupanakkam askichañatakiw chʼamachasipjjañapa. Apóstol Pablojj autoridadanakar quejasiñatwa 1 Corintios 6:1-8 texton ewjjtʼäna. Uka textorjamajja, mä jilataru jan ukajj mä kullakaru tribunalar apaysna ukhajj Jehová Diosampiru congregacionampiruw jan walit uñjaysna. Mä cristianojj maynir kʼarintaspa, jan ukajj qollqe apaqaspa, jan ukajj ukar uñtasit yaqha problemanak luraspa ukhajja, kunsa askichañatakejj lurapjjañapa ukwa Mateo 18:15-17 textojj kimsa toqet qhanañchi. 1) Nayraqatajj jupanak pachpa askichañatakiw chʼamachasipjjañapa. 2) Jan askichirjamäsajj amuytʼasir maya jan ukajj paya jilat kullakanakaruw yanaptʼa mayipjjañapa. 3) Wakischini ukhajja, congregacionankir jilïr irpirinakaruw yatiyasiñapa, ukhamat jupanakan uñjapjjañapataki. Ukhamäni ukhajja, jilïr irpirinakajj Biblian wiñay yatichäwinakapampiw mä suma acuerdor mantapjjañapatak yanaptʼapjjañapa. Jupanakat maynejj uka yatichäwinakarjam jan askichañ munkanejja, inas jilïr irpirinakan mä comité judicial uttʼayapjjañapajj wakischini.

Awisajj mä jan waltʼäwi askichañatakejj tribunalar sarañaw wakisispa, sañäni divorciotaki, awk taykat khitis wawanakar uñjani uk amtañataki, wawatak pensión mayiñataki, indemnización mayiñataki, testamentonak lurañataki. Mä cristianojj mayninakamp sumankañ layku uk lurki ukhajja, janiw Pablon arunakap conträkiti.

Mä cristianojj aka jan walinakatwa autoridadanakar quejasirakispa: violata uñjasisina, wawanakapar violapjjepana jan ukajj jan walinak lurapjjepana, ukhamaraki nuwjata, lunthatata uñjasisina, jan ukajj maynin jiwayat uñjasipana. Ukham quejasiñajj janirakiw Pablon arunakap conträkiti.

14 yatichäwi, 14 párrafo

 31) SUPAYAN TRAMPANAKAPA

Jaqenakajj utj-jjtan ukhatpachwa Supayajj engañjañ munistu (Génesis 3:1-6; Apocalipsis 12:9). Amuyus mayjtʼayasajj jankʼakiw jan walinak lurañar apistaspa uk yatisaw wal chʼamachasi (2 Corintios 4:4; Santiago 1:14, 15). Supayajj amuyunakap chʼamañchañatakisa, amuyunakapajj sumäkaspa ukham amuyapjjañapatakis kunaymanit jaqenakar engañji. Sañäni, politicampi, religionampi, negocionakampi, kusistʼañanakampi, jachʼa yateqañ utanakar sarañampiw engañjaraki (Juan 14:30; 1 Juan 5:19).

Jaqenakar engañjañatakejj Supayajj jukʼa tiemponikëjjewa, uk yatisaw jukʼamp jaqenakar engañjañatak chʼamachasi. Cheqpachansa Jehová Diosan servirinakaparuw engañjañ muni (Apocalipsis 12:12). Jan amuyasksnajj jukʼat jukʼatwa Supayajj amuyus mayjtʼayaspa (1 Corintios 10:12). Amuytʼañataki, Jehová Diosajja casadonakajj jiwañkam sum jakasipjjaspa ukwa muni (Mateo 19:5, 6, 9). Ukampis walja jaqenakajj casarasiñajj janis kunäkaspa, facilaksa jaljtapkaspa ukhamwa amuyapjje. Videonakansa televisionansa uka amuyunakaw chʼamañchasi. Ukampisa, kunjamtï casarasiñ toqet akapachan amuyapki ukanakampejj janiw jiwasajj apayasiñasäkiti.

Supayajj yaqha trampa apnaqaraki, ukajj munañasarjam sarnaqañawa (2 Timoteo 3:4). Jan amuyasksnajja, Diosan uttʼayat irpirinakarus janiw respetjjsnati. Sañäni, mä jilatajj congregacionan utjki uka jilïr irpirinakan ewjjtʼapsa janiw istʼjjaspati (Hebreos 12:5). Jan ukajja, mä kullakajj Jehová Diosar jan istʼasaw esposopar jan respetjjaspati (1 Corintios 11:3).

Janipuniw Supayan amuyunakapampi amuyus mayjtʼayañ munktanti. Antisas Jehová Diosjam amuyañwa muntanjja, “kunanakatï alajjpachan utjki ukanakat” lupʼiñwa munaraktanjja (Colosenses 3:2; 2 Corintios 2:11).

16 yatichäwi, 9 párrafo

 32) QOLLAYASIÑANAKA

Taqeniw jan usuntas sum jakasiñ muntanjja, ukatwa usuntktan ukhajj mä suma doctorampi qollayasiñ muntanjja (Isaías 38:21, NM; Marcos 5:25, 26; Lucas 10:34). Doctoranakasa yaqha jaqenakasa kunayman qollanakata tratamientonakatwa parlapjjaraki. Khitimpisa kunjamsa qollayasiñäni ukjja, Biblian wiñay yatichäwinakapat yatjjatasaw ajlliñasa. Cheqansa Diosan Reinopajj apnaqjjani ukhakiw taqe usunakajj chhaqjjani, ukaruw taqe chuyma confiytanjja. Janiw qollasiñ laykojj Jehová Diosat jitheqtañasäkiti (Isaías 33:24; 1 Timoteo 4:16).

Demonionakan chʼamapampi qollapjjatap amuystanjja janipuniw ukanakampi qollayasiñasäkiti (Deuteronomio 18:10-12; Isaías 1:13). Ukhamasti janïra kuna qolla katoqkasajj kunjamsa qollistani, khitis uka qolla wakichi, kuna amuyunaksa chʼamañchi ukanakwa nayraqat yatjjatañasa (Proverbios 14:15). Amtapuniñäni, Supayajj demonionakan luräwinakapar mitisiñaswa muni. Qollayaskañäni ukajj demonionakatsa jutkaspa ukham amuyasstan ukhajja, janiw ukamp qollayasiñasäkiti (1 Pedro 5:8).

16 yatichäwi, 18 párrafo

^ Párrafo 98 Yaqhep doctoranakajja, glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas, plasma ukanakaruw fracciones sanguíneas sapjje. Ukatwa awisajj doctoranakarojja “janiw wilsa ni glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas, plasma ukanaksa uchayaskäti” sasin qhan sañasa.