Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

CAPÍTULO 8

“Discipulonakajj sumankañ tiemporuw mantapjjäna”

“Discipulonakajj sumankañ tiemporuw mantapjjäna”

Cristianonakar jan sinttʼasis arknaqer Saulo chachajja, taqe chuymaw Diosan arunakap predikjjäna

Hechos 9:1-43 textot apstʼatawa

1, 2. ¿Kuna amtampis Saulo chachajj Damasco markar saräna?

 MÄ QHAWQHA chachanakajja, thaknam sarkasajj Damasco markaruw jakʼachasipjjäna. Jupanakajj mä jan wali amtampiw uka markar sarapjjäna. Jesusan discipulonakaparojja, jupanakajj munkir jan munkir utanakapat alisnukuña, jiskʼachañwa munapjjäna, ukatjja ñachʼantasin Jerusalenar munkir jan munkir qatatiñwa munapjjarakïna, ukhamat Sanedrinamp uka cristianonakar castigayañataki.

2 Uka chachanakarojj Saulo sutini mä chachaw pʼeqtʼäna, jupajj mä jaqer jiwayatapat juchanïnwa. a Jesusan Esteban discipulopar judío masinakapajj qalamp jaqjasin jiwayapkäna ukhajja, Saulojj uk sum uñjaskäna, Estebanar jiwayañajj jupatakejj walikïskänwa (Hech. 7:57–8:1). Uka qhepatjja Saulojj Jerusalenankir cristianonakar arknaqañwa qalltäna, yaqha markanakankir cristianonakar katuntasin jan waltʼayañsa amtarakïnwa. Jupajja ‘Diosan Thakipa’ sat religionankapkäna ukanakarojj qʼal chhaqtayañ munäna (Hech. 9:1, 2; “ Saulon Damasco markar saratapa” sat recuadro uñjjattʼäta).

3, 4. 1) ¿Kunas Saulo chachar pasäna? 2) ¿Kuna jisktʼanakarus aka yatichäwin qhanañchaskañäni?

3 Mä akatjamatwa mä qhanajj alajjpachat Sauljjar wal qhantʼanïna. Jupamp chikäsipkäna uka chachanakajja, janiw kuns kamachtʼirjamäpkänti, ni arsuñs puedipkarakïnti. Uka qhanajj Saulor qʼal juykhuptayäna, ukatjja oraqeruw jupajj jaqosïna. Janiw jupajj kuns uñjañ puedkänti, ukhamaruw alajjpachat mä aru istʼäna, akham siri: “¿Saulo, Saulo, kunatsa nayar arknaqesta?” sasa. Jupasti wali musparataw akham sasin jisktʼarakïna: “¿Tata, jumajj khitïtasa?” sasa. Ukjjarojj aka arunakwa istʼarakïna: “Nayajj Jesusätwa, nayaruw jumajj arknaqaskistajja” sasa. Uk istʼasajj jukʼampiw Saulojj musparpachäna (Hech. 9:3-5; 22:9).

4 ¿Kuntï Jesusajj nayrïr kuti Saulor siskäna uka arunakat kunsa yateqsna? Saulojj kunjamsa Jesusan discipulopar tuküna uka toqet yatjjatañajja, ¿kunjamsa yanaptʼistaspa? Saulojj cristianor tukkäna uka qhepatjja, ¿sumankañ tiempon kuntï cristianonakajj lurapkäna ukat kunanaksa yateqsna?

“¿Kunatsa nayar arknaqesta?” (Hechos 9:1-5)

5, 6. Kuntï Jesusajj Saulor siskäna uka arunakat ¿kunsa jiwasajj yateqsna?

5 Saulojj Damasco markar saraskäna ukhajja, Jesusajj “¿kunatsa discipulonakajar arknaqaskta?” sasajj janiw Saulor siskänti, jan ukasti “¿kunatsa nayar arknaqesta?” sasaw säna (Hech. 9:4). Ukhamajja kunapachatï discipulonakapajj tʼaqesipki ukhajja, Jesusajj tʼaqesirakiwa (Mat. 25:34-40, 45).

6 Jesucristor arkatasat jan walinakan uñjasktan ukjja, Jesusampi Jehová Diosampejj sum uñjasipki, janipun ukat payachasipjjañäniti (Mat. 10:22, 28-31). Inas jan walinakajj ukaratpach jan chhaqtayatäkchiniti. Ak amtañäni, Estebanar jiwayapkäna ukhajj Saulon ukankatap Jesusajj uñjänwa, kunjamsa Saulojj Jerusalenankir cristianonakar utanakapat alisnuküna uksa uñjarakïnwa (Hech. 8:3). Ukampis discipulonakapar jan arknaqjjañapatakejj janiw Jesusajj jarkʼkänti. Ukhamäkchïnsa Jehová Diosajj Jesús toqew Estebanarusa mayni discipulonakarus aguantapjjañapatak chʼam churäna, ukhamat jupat jan jitheqtapjjañapataki.

7. ¿Arknaqat uñjaskasajj kunanaksa lurañasa?

7 Arknaqat uñjaskasin jan aynachtʼañatakejja, akanakwa lursna: 1) kuna yantʼanakan uñjaskasasa, janipuniw Jehová Diosat jitheqtañasäkiti. 2) Jehová Diosaruw yanaptʼa mayiñasa (Filip. 4:6, 7). 3) Janiw jiwasajj vengasiñasäkiti, antisas Jehová Diosan amparaparuw jaytañasa (Rom. 12:17-21). 4) Mä yantʼan uñjaskasajja, Jehová Diosaw kawkjakamatï aguantañajj wakiskani ukhakam aguantañatakejj yanaptʼitani sasaw confiyañasa (Filip. 4:12, 13).

“Saulo, jilata, [...] Tatit Jesusaw khitanitu” (Hechos 9:6-17)

8, 9. Kuntï lurañapäkäna uk yatisajja, ¿kunjamsa Ananiasajj jikjjataspachäna?

8 “¿Tata, jumajj khitïtasa?” sasin Saulojj jisktʼkäna uka qhepatjja, Jesusajj akham sasaw jupar säna: “Jichhasti sartasajj markar mantam, ukanwa kun lurañamas wakisi uk yatiyapjjätam” sasa (Hech. 9:6). Niyakejjay Saulojj juykhuptatächïnjja, jupamp chikäpkäna uka chachanakaw Damasco markar irpapjjäna, ukanwa jupajj kimsa urunak ayunäna, orasirakïna. Ukañkamasti Jesusajj Ananías sat mä cristianoruw Saulot parläna, uka markanjja taqe judionakaw Ananiasat “wali sum parlapjjäna” (Hech. 22:12).

9 Kunjaksa Ananiasajj jikjjataspachäna uk amuytʼañäni. Congregacionar Pʼeqtʼirïki, jiwatat jaktatäki uka Jesusaw Ananiasar parläna, mä wakiskir luräwimp phoqañapatakiw jupar ajllirakïna. Ukajja Ananiasatakejj ¡mä jachʼa privilegiönwa! Ukampis uka luräwimp phoqañajj ajjsarañjamänwa, ¿kunatsa ukham sistanjja? Saulomp parlir saram sasin Jesusajj maykäna ukhajja, Ananiasajj akham sänwa: “Tata, waljaniruw uka jaqet parlir istʼta, qhawqha jan walinaksa jupajj santo servirinakamarojj Jerusalenan luri uks waljaniw parlapjje. Jilïr sacerdotenakan khitanitaw akar purini, ukhamat taqe khitinakatï sutimjjar artʼasipki ukanakar katuntañataki” sasa (Hech. 9:13, 14).

10. ¿Jesusajj kunjamtï Ananiasar parlkäna ukat kunsa yateqsna?

10 Kunatï Ananiasar llakisiykäna uk istʼasajja, Jesusajj janiw jupar cheqañchkänti, antisas qhana arunakampiw instruccionanak churäna. Kunatsa uka luräwimp phoqañapäna uk akham sasaw Ananiasar säna: “[Saulojja] nayatakejj mä ajllit vasowa, ukhamat yaqha markanakaru reyinakaru ukhamarak Israel markaru sutij apañapataki. Qhawqsa nayan sutij laykojj tʼaqesiñapa ukjja, nayaw jupar qhan uñachtʼayäjja” sasa (Hech. 9:15, 16). Ukham satajj jankʼakiw Ananiasajj Jesusar istʼäna. Ukatjja cristianonakar arknaqer Saulon ukaruw saräna, akham sasaw jupar sarakïna: “Saulo, jilata, thak jutkasin uñstkayätam uka Tatit Jesusaw khitanitu, ukhamat wasitat uñj-jjañamataki ukhamarak espíritu santompi phoqtʼatäñamataki” sasa (Hech. 9:17).

11, 12. Jesusata, Ananiasata ukat Saulot parlir sarnaqäwitjja, ¿kunanaksa jiwasajj yateqsna?

11 Jesusata, Ananiasata ukat Saulot parlir sarnaqäwitjja, waljanakwa yateqtanjja. Ukanakat mayajja, Jesusajj predicación pʼeqtʼañ arsuwaykäna ukawa (Mat. 28:20). Jichha tiemponjja Jesusajj janiw khiti jaqempis cheqak parlkiti, ukampis suma phoqeri amuyasir esclavo toqew predicación pʼeqtʼaski, uka esclavorojj utapan servirinakapjjaruw uttʼayawayi (Mat. 24:45-47). Cuerpo Gobernanten pʼeqtʼatajja, khitinakatï Jesusat jukʼamp yatiñ munapki ukanakar jikjjatañatakejj publicadoranakaru ukat precursoranakaruw khitasi. Kunjamtï pasïr capitulon yatjjataniwayktanjja, Bibliat jukʼamp yatiñ munapkäna uka jaqenakat jilapartejj Diosaruw yanaptʼa mayiñatak orasipjjäna, ukhamaruw Testigonakajj jupanakamp parlañatakejj punk leqtʼapjjäna (Hech. 9:11).

12 Jesusajj kun lurañaptï maykäna ukarojj Ananiasajj istʼänwa, ukham luratapat Diosan bendicionapwa katoqäna. ¿Jiwasat kamsasirakispasa? ¿Diosan suma yatiyäwinakap phoqatpach predicañatakejj chʼamachasisktanti? ¿Diosan arunakap yatiyañatï jiwasatak ajjsarañjamächi ukhas predicaskaktanti? Yaqhep cristianonakajja, utat uta yatiyaña ukat jan uñtʼatäpki uka jaqenakar parlañwa ajjsarayasipjje. Yaqhepanakasti trabajopankir compañeronakapar predicaña, callenakan predicaña, teléfono toqe predicaña jan ukajj carta toqe predicañwa ajjsarayasipjjaraki. Jiwasatï ukhaman jikjjatasstan ukhajj Ananiasatwa yateqasiñasa. Jupajj jan ajjsarayasitap laykojja, Sauloruw espíritu santo katoqañapatak yanaptʼäna. b Uka luräwi phoqañatakejj Ananiasajj Jesusaruw confiyäna, ukatjja Saulo chacharojj jilaparjamaw uñj-jjarakïna. Jiwasajj Ananiasjamarakiw jan ajjsarirïsna, ukatakejj Jesusaw predicación pʼeqtʼaski sasaw confiyañasa, jaqenakat sinttʼasisajj kunjamanakansa jakasipjje uksa amuyañasarakiwa. Ukatjja akwa amtañasaraki: khitinakatï wal ajjsarayapkistu ukanakajj jiwasan jilat kullakanakasaruw tukupjjarakispa (Mat. 9:36).

“Jesusat yatiyañ qalltäna” (Hechos 9:18-30)

13, 14. Jumatï Bibliat yateqasksta janirak bautisatäksta ukhajja, ¿kunsa Saulot yateqasisma?

13 Saulojja yateqkäna ukarjamaw jakäwipan cambionak jankʼak luräna. Wasitat uñj-jjäna ukhajj jankʼakiw bautisasïna, ukatjja Damasco markankir cristianonakampiw chikachasjjarakïna. Janiw ukakïkänti, “jankʼakiw jupajj sinagoganakan Jesusat yatiyañ qalltäna, Diosan Yoqapaw sasaw yatiyäna” (Hech. 9:20).

14 Jumatï Bibliat yateqasksta janirak bautisatäksta ukhajja, ¿Saulot yateqasisajj jankʼakit jakäwiman cambionak luräta, yateqkta ukarjamat sarnaqarakïta? Cheqas Saulojja Jesusan mä milagropwa uñjäna, ukaw bautisasiñ amtañapatak yanaptʼpachäna. Saulo chachjamajja, waljaniw Jesusan milagronakap uñjapjjäna, ukampis janiw kuna cambionak lurañsa munapkänti. Amuytʼañataki, mä qhawqha fariseonakajja, kunjamsa Jesusajj ampar wañaqat mä chachar qolläna ukwa uñjapjjäna, Jesusajj Lázaro chachar kunjamsa jiwatat jaktayäna uksa walja judionakaw yatipjjarakïna. Ukhamäkchïnsa jupanakat waljanejj janiw Jesusar arkañ munapkänti, yamas yaqhepajj jupa contraw saytʼapjjäna (Mar. 3:1-6; Juan 12:9, 10). Ukampis Saulojj janiw jupanakjamäkänti. ¿Kunatsa Saulojj Jesusan discipulopäjjpachäna? Kuna laykutejj jaqenakar ajjsarañat sipansa, Diosaruw jukʼamp ajjsaräna, kunjamsa Jesusajj jupat khuyaptʼayasïna uksa wali valoranitwa uñjarakïna (Filip. 3:8). Jumatï Saulot yateqasïta ukhajja, janiw kunas predicañ jarkʼkätamti, bautisasiñatak utjki uka mayitanakampis phoqarakïtawa.

15, 16. ¿Kunsa Saulojj sinagoganakan luräna, ukat kunsa Damasco markankir judionakajj lurapjjarakïna?

15 Kunapachatï Saulo chachajj sinagoganakan Jesusjjat predicañ qalltäna ukhajja, judionakat yaqhepajj walpun musparapjjäna, yaqhepanakasti colerasipjjarakïnwa. Jupanakajj akham sasaw jisktʼasipjjäna: “¿Janit aka jaqejj Jesusan sutip artʼasipki ukanakar Jerusalén markan wal tʼaqesiykänjja?” sasa (Hech. 9:21). Kunatsa cristianor tuküna uk Saulojj judionakar qhanañchäna ukhajja, Jesusajj cheqpachapun Cristötapwa “jupanakar qhan uñachtʼayäna” (Hech. 9:22). Ukampis mä kunan sum qhanañchasitapajj janiw taqenin chuymaparupunejj purtʼkiti. Ukatwa kuntï Saulojj yatiykäna ukajj judionakan costumbreparjam sarnaqer jaqenakan chuymaparusa, jachʼa jachʼa tukuri jaqenakan chuymaparus jan purtʼkänti. Ukhampachas Saulojj yatiyaskakïnwa.

16 Kimsa maranak qhepatjja, Damasconkir judionakajj Saulo conträsipkakïnwa, jupar jiwayañwa amtapjjarakïna (Hech. 9:23; 2 Cor. 11:32, 33; Gál. 1:13-18). Uk yatisajja, Saulojj wali amuyumpiw uka markat sarjjäna, juparojj murallankir ventanat mä canastatwa warkoqapjjäna, uka arumajj ‘discipulonakapaw’ jupar yanaptʼapjjäna sasaw Lucasajj qhanañchi (Hech. 9:25). ‘Discipulonakapa’ siski uka arojja, Saulojj Damasco markan yatiykäna ukanakat yaqhepajj Diosan arunakap istʼapjjatapa, Jesusan arkiripar tukupjjatapwa amuyayistu.

17. 1) ¿Biblian cheqa yatichäwinakap istʼasajj jaqenakajj kamachapjjesa? 2) ¿Kunsa luraskakiñasa ukat kunatsa?

17 Kunapachatï Biblian cheqa yatichäwinakap yateqasajj familiaranakasaru, amigonakasaru ukhamarak yaqha jaqenakar parlañ qalltkayätan ukhajja, jupanakajj Biblian qhana amuykay cheqa yatichäwinakap katoqasipjjarakiniwa sasaw amuypachäyätanjja. Cheqas jupanakat yaqhepajj katoqasipjjewa, ukampis jupanakat waljanejj janiw munapkiti. Predicatasat inas pachpa familiaranakasas enemigorjam uñjapjjchistu (Mat. 10:32-38). Ukampis jiwasatï Biblian cheqa yatichäwinakap yaqhanakar sum amuytʼayañatak chʼamachasiskakiñäni, cristianjamajj sum sarnaqarakiñäni ukhajja, tiempompejj jiwas contra saytʼasipki ukanakajj cambiapjjaspawa (Hech. 17:2; 1 Ped. 2:12; 3:1, 2, 7).

18, 19. 1) ¿Bernabean Saulor arjjatatapat kunas pasäna? 2) ¿Kunsa Saulompit Bernabeampit yateqassna?

18 Saulojj Jerusalenar purïna ukhajja, jupajj Jesusan discipulopäjjatap janiw cristianonakajj creyipkänti. Ukampis kunapachatï Bernabeajj Saulor arjjatäna, mä arun jupajj Jesusan discipulopäjjewa sasin qhan säna ukhajja, apostolonakajj jupar katoqjjapjjänwa, ukat jupanakampiw Saulojj mä qhawqha tiempo quedasïna (Hech. 9:26-28). Ukankkäna uka tiempojja, wali amuyumpiw Saulojj sarnaqäna, ukampis Biblian suma yatiyäwinakapat yatiyañ janiw phenqʼaskänti (Rom. 1:16). Jesusan discipulonakapar jan sinttʼasis arknaqerïkäna uka Jerusalén markanjja, jan ajjsartʼasaw Saulojj predicäna. Jerusalenankir judionakajja, qalltan Saulow cristianonakar qʼal chhaqtayani sasaw amuyapjjäna, ukampis janiw ukhamäkänti, Saulojj cristianoruw tukjjäna. Uk yatisajja judionakajj walpun colerasipjjäna, jiwayañ kunwa munapjjäna. “Jilatanakajj uk amuyapjjäna ukhajja, Cesarea markaruw [Saulor] irpapjjäna, Tarso markaruw khitjjapjjarakïna” (Hech. 9:30). Diosan markapar pʼeqtʼapkäna uka jilatanakaruw Saulojj istʼäna, uka jilatanakajj Jesusan pʼeqtʼatäpjjänwa. Ukham luratapat jupasa mayni cristianonakas walja askinakwa jikjjatapjjäna.

19 Bernabé chachajj Saulor yanaptʼañwa amtäna, ukham luratapat Saulompi Bernabeampejj wali suma amigöpjjänwa. ¿Jiwasat kamsasirakispasa? Bernabeat yateqasisajja, Diosan markapar jichhak mantanipki uka jilat kullakanakampiw predicacionar mistsna, Diosar serviñan nayrar sartapjjañapatakis yanaptʼaraksnawa. Ukhamtï lurañänejja, walja bendicionanakwa katoqañäni. Ukampis jiwasatï Diosan markapar jichhak mantanstan ukhajja, Saulo chachjamarakiw yaqhanakan yanaptʼap katoqasiñasa. Jiwasatï experienciani jilat kullakanakamp predicañäni ukhajja, wali suma yatichirïñäniwa, jukʼamp kusisitäñäniwa ukatjja wiñayatakiw suma amigonak jikjjatarakiñäni.

“Waljanirakiw Tatitur creyipjjäna” (Hechos 9:31-43)

20, 21. Sumankañ tiempojj utjkäna ukhajja, ¿kunsa Diosan servirinakapajj nayra tiemponsa jichha tiemponsa lurawayapjje?

20 Saulojj Jesusan discipulopäjjäna Jerusalenat escapjjarakïna uka qhepatjja, “Judeankiri, Galileankiri, Samariankiri discipulonakajj sumankañ tiemporuw mantapjjäna” (Hech. 9:31). Uka ‘sumankañ tiempon’ ¿kunsa discipulonakajj lurapjjäna? (2 Tim. 4:2). Jupanakajj wali chʼamañchtʼatäpjjänwa sasaw Bibliajj qhanañchi. Apostolonakasa Diosan markapar pʼeqtʼapkäna uka jilatanakasa, discipulonakarojj Diosar jukʼamp confiyapjjañapatakiw yanaptʼapjjäna. Congregacionajj Diosar ajjsartʼasa ukhamarak espíritu santon chuymachtʼat sarnaqapkäna ukhasa jupanakaw pʼeqtʼapjjäna. Amuytʼañataki, Sarón pampankir Lida markan jakasipkäna uka discipulonakar chʼamañchtʼañatakiw Pedrojj wal chʼamachasïna. Ukham chʼamachasitapatwa uka jakʼanakan jakir jaqenakajj “Tatitur creyjjapjjäna” (Hech. 9:32-35). Discipulonakajj janiw yaqha lurañanakar uchasipkänti, jan ukasti maynit maynikam yanaptʼasiñataki, suma yatiyäwinak yatiyañatakiw chʼamachasipjjäna. Ukham lurapjjatapat congregacionajj ‘walipuniw jiljjattaskäna’.

21 1990 mara jakʼanakanjja, Jehová Diosan Testigonakapajj “sumankañ tiemporuw” mantapjjarakïna. Walja maranak Diosan markapar jan waltʼayañatak arknaqapkäna uka gobiernonakajja, mä akatjamatwa jan chʼamani uñjasipjjäna. Ukhamasti kawkïr markanakantï predicañajj jarkʼatäkäna uka markanakanjja predicañajj janiw chʼamäjjänti. Yaqhep markanakansti predicación jarkʼañatak leyinak apsupkäna ukanakajj taqpachaw chhaqtayasïna. Ukham pasatapatjja, walja waranqa Testigonakajj jaqenakajj utjki uka cheqanakanwa wal predicapjjäna, walja jaqenakarakiw Reinon suma yatiyäwinakap istʼapjjäna.

22. ¿Sumankañ tiempo utjkipan kunsa lurañasa?

22 ¿Jiwasat kamsasirakispasa? Markasantï predicañajj jan jarkʼatäkchi ukhajja, wal amuyasiñasawa, Supayajj yänak thaqsna, Diosan Reinopats jan yatiyjjsna ukwa muni (Mat. 13:22). Ukampis jan ukanakamp apayasipjjañäniti, jan ukasti sumankañ utjkipan yatiyasipkakiñäni, congregacionankir jilat kullakanakarus chʼamañchtʼaskakiñäni. Ak amtapjjapuniñäni, jakäwisajj mä akatjamatwa mayjtʼaspa.

23, 24. 1) ¿Kunatï Tabita warmir paskäna ukat kunanaksa yateqsna? 2) ¿Kun lurañsa amtañasa?

23 Jichhajj Tabita, jan ukajj Dorcas sutini Jesusan discipulapat parltʼañäni. Jupajj Jope markanwa jakäna, uka markajj Lida markat janiw jayankkänti. Diosat jan jitheqtir Tabita warmejja, janiw tiempopsa yänakapsa ina chʼusar aptʼaskänti, “jupajj walja suma luräwinakwa luräna, pobrenakarus khuyapayasiñatwa yanaptʼäna”. Ukampis mä akatjamatwa usuntasajj jiwjjäna. c Jupan jiwatapatjja Jope markankir discipulonakajj wal jachapjjäna, jukʼampisa jupan yanaptʼap katoqapkäna uka viudanakaw wal jachapjjäna. Kawkïr utantï imtʼjjañatak cuerpop wakichasipkäna uka utar Pedrojj purïna ukhajja, mä milagro luräna. Ukhakamajj janiw kawkïr apostolos uka kasta milagro lurkänti. Mä oración lurasajja, Pedrojj Tabita warmiruw jiwatat jaktayäna. Tabita warmejj jaktjjäna uka qhepatjja, Pedrojj viudanakampiru mayni discipulonakampiruw utar jawsäna, ukhamat jaktjjatap uñjapjjañapataki. ¡Uk uñjasajj walpun jupanakajj kusisipjjpachäna! Ukajja kuna jan walintï qhepat uñjasipjjañapäkäna ukatakiw wal chʼamañchtʼpachäna. Kuna milagrotï paskäna ukjja, “taqpach Jope markanwa [...] yatipjjäna, waljanirakiw Tatitur creyipjjäna” (Hech. 9:36-42).

¿Kunsa Tabita warmit yateqsna?

24 Kunatï Tabita warmir paskäna ukatjja, akanakwa yateqsna: 1) jiwañajj mä akchʼankiwa, ukatwa Dios nayraqatan sumat uñjatäñatakejj wal chʼamachasiñasa (Ecl. 7:1). 2) Jiwatat jaktañajj cheqpachapuniw utjani. Tabita warmejj kunja khuyapayasirïnsa uk Jehová Diosajj janiw armkänti, ukatwa jupar jaktayäna. Kunanaktï jupa layku lurasktan uk janirakiw Jehová Diosajj armaskaniti, Armagedón janïr purinkipansa jiwjjchiñänejja, jaktayistaniwa (Heb. 6:10). Ukhamasti “jan wali tiemponsa” jan ukajj “suma tiemponsa” jakstanjja, Jesusjjat suma yatiyäwinak yatiyasipkakiñäni (2 Tim. 4:2).

a Saulojj fariseönwa” sat recuadro uñjjattʼäta.

b Jilapartejja, apostolonakakiw mayninakar espíritu santo churañatakejj chʼamanïpjjäna. Ukampis jichha kutinjja, amuyatajj Jesusaw Ananías chacharojj espíritu santo Saulor churañapatak chʼam churäna. Cristianor tukjjäna uka qhepatjja, jaya tiempow Saulojj 12 apostolonakamp jan jikisjjänti. Ukampis taqe uka tiemponjja, amuyatajj predicaskakïnwa. Uka luräwimp phoqañapatakejja, Jesusaw Saulorojj wakiski ukarjamajj chʼam churpachäna.

c Tabita warmejj ‘walja suma luräwinakwa luräna’” sat recuadro uñjjattʼäta.