Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

CAPÍTULO 11

“Kusisiñampi espíritu santompi phoqtʼatäsipkakïnwa”

“Kusisiñampi espíritu santompi phoqtʼatäsipkakïnwa”

Predicación contra saytʼir jaqenakampiw Pablojj parläna

Hechos 13:1-52 textot apstʼatawa

1, 2. Bernabeampi Saulompejja, ¿kawkja cheqanakarus suma yatiyäwinak yatiyirejj sarapjjañapäna? Hechos 1:8 texton jikjjataski uka arunak phoqasiñapatakejja, ¿kunjamsa yaqha markanakar sarapjjatapajj yanaptʼäna?

 ANTIOQUÍA markankir congregacionatakejj wali wakiskir urünwa. Taqe profetanakatsa taqe yatichirinakatsa Bernabeampi Saulompiw espíritu santomp ajllitäpjjäna, ukhamat jupanakajj jaya cheqanakar suma yatiyäwinak predikir sarapjjañapataki (Hech. 13:1, 2). a Cheqas uka nayrajj suma yatiyäwinak yatiyir sarapjjañapatakejja, kawkjanakantï cristianonakajj utjkäna uka lugaranakarojj misioneronakajj khitatäjjänwa (Hech. 8:14; 11:22). Ukampis jichha kutinjja, Bernabeampi Saulompejj kawkjanakantï jilaparte jaqenakajj suma yatiyäwinak jan istʼapkäna uka markanakaruw sarapjjañapäna, jupanakamp chikajja Juan Marcos waynaw yanapirit saräna.

2 Mä 14 maranak nayrajja, Jesusajj akham sasaw discipulonakapar säna: “Jerusalén markanwa nayat qhanañchapjjarakïta, taqe Judeana, Samariana ukhamarak taqe aka oraqpachana” sasa (Hech. 1:8). Jesusan uka arunakap phoqasiñapatakejja, Bernabeampi Saulompiw yaqha markanakan yatiyasajj yanaptʼapjjäna. b

“Bernabeampir Saulompir” yaqhacharapipjjeta (Hechos 13:1-12)

3. ¿Kunatsa nayrïr patak maranakan viajiñajj wali chʼamänjja?

3 Jichha tiemponjja, autonakasa avionanakas waljaw utj-jje, uka toqew jaqenakajj mä qhawqha horanakanak yaqha markanakar puripjjaspa. Ukampis nayrïr patak maranakanjja, janiw ukanakajj utjkänti. Jaqenakajj kayuk sarasajj wali jaywa viajipjjerïna, awisajj jan wali thakinaknam sarapjjañapaw wakisïna. Jurnälpachajj 30 kilometronakakwa sarapjjerïna, ¡ukham viajiñajj wali qariñapunïpachänwa! c Bernabeampi Saulompejja, viajiñajj qhawqha chʼamänsa uk yatipjjänwa, viajkasajj qhawqsa chʼamachasipjjañapäna kuna sacrificionaksa lurapjjañapäna uksa amuyapjjarakïnwa. Ukampis jupanakajja viajiñatakejj wakichtʼatäpjjänwa (Mat. 16:24).

4. 1) ¿Saulompi Bernabeampejj kuna toqes ajllitäpjjäna? Uk uñjasajj ¿kunsa cristianonakajj lurapjjäna? 2) ¿Asignacionanak katoqapki uka jilat kullakanakarojj kunjamsa yanaptʼsna?

4 Espíritu santop toqejja, ¿kunatsa Diosajj “Bernabeampir Saulompir nayatak yaqhacharapipjjeta” sasin sispachäna? (Hech. 13:2). Bibliajj janiw uk qhanañchkiti, jupanakajj espíritu santomp ajllitäpjjänwa sasakiw qhanañchi. Antioquía markankir profetanakampi yatichirinakampejja, envidiasiñat sipansa puedipkäna ukarjamaw Bernabeampir Saulompirojj yanaptʼapjjäna. “Jupanakajj ayunapjjänwa, oracionsa lurapjjarakïnwa, Saulompir Bernabeampir amparampi loqjjatasajj khitjjapjjarakïnwa”, uk uñjasajj Saulompi Bernabeampejj wali chʼamañchtʼataw jikjjatasipjjpachäna (Hech. 13:3). Jupanakat yateqasisajja, ukhamarakiw congregación taypin asignacionanak katoqapki ukanakarojj qhawqtï puedktan ukarjam yanaptʼañasa, khitinakatï superintendentenakat uttʼayatäpki ukanakarus yanaptʼañasarakiwa. Kuna asignacionanaktï katoqapki ukanakat janiw envidiasiñasäkiti, jan ukasti ‘luratanakapjja wali munasiñampi suma chuymampiw uñjañasa’ (1 Tes. 5:13).

5. Kunjamas Chipre islan predicasïna uk qhanañchtʼam.

5 Antioquía jakʼankir Seleucia puertor purisajja, Bernabeampi Saulompejj Chipre islaruw mä barcot sarapjjäna, uka islar puriñkamajj mä 200 kilometronakwa sarapjjäna. d Niyakejjay Bernabeajj Chipre islatächïnjja, markapankirinakar suma yatiyäwinak yatiyañ wal munpachäna. Kunapachatï islat inti jalsu toqenkir Salamina markar puripjjäna ukhajja, “judionakan sinagoganakapanwa Diosan arunakapat [jankʼak] yatiyañ qalltapjjäna” (Hech. 13:5). e Bernabeampi Saulompejja, Chipre islankir jachʼa markanakan predicasaw sarapjjäna. Jupanakajj kawkja cheqnamas sarapjjäna ukajj janis yatiskchejja, amuyatajj mä 160 kilometronakwa predicasajj kayuk sarapjjäna.

6, 7. 1) ¿Sergio Paulo chachajj khitïnsa? ¿Kunatsa Bar-Jesús jaqejj Tatitur confiyañat Paulo chachar jitheqtayañ munpachäna? 2) ¿Bar-Jesús jaqen Reinon suma yatiyäwinakap contra saytʼatapat kunsa Saulojj luräna?

6 Uka tiemponjja Chipre islankir jaqenakajj falso diosanakaruw adorapjjäna. Kunapachatï Bernabeampi Saulompejj islat inti jalanta toqenkir Pafos markar puripjjäna ukhajja, “Bar-Jesús sutini mä judío jaqempiw jikisipjjäna, jupajj layqasiri jaqënwa, falso profetarakïnwa. Sergio Paulo sat proconsulamp chikaw jupajj ukankaskäna. Uka proconsulajj suma amuytʼasir jaqënwa”. f Nayrïr patak maranakanjja, Sergio Paulo chachjam wali aytat walja romanonakaw layqanakana jan ukajj astrologonakan yanaptʼap thaqapjjerïna, ukhamat suma amtanakar puriñataki. Ukampis Sergio Paulo chachajj Reinon suma yatiyäwinakapat wal yatiñ munäna, “Diosan arunakapsa wal istʼañ” munarakïna. Uk munatapatjja Bar-Jesús jaqejj janiw kusiskänti, jupajj Elimas sutimp uñtʼatänwa, uka sutejj “layqa” sañwa muni (Hech. 13:6-8).

7 Bar-Jesús jaqejj Reinon suma yatiyäwinakap contraw saytʼäna, kuna laykutejj Sergio Paulo chacharojj munañaparjamaw apnaqañ munaskakïna, ukatwa “Tatitur confiyañat” jitheqtayañatak chʼamachasïna (Hech. 13:8). Ukampis uk uñjasajj Saulojj janiw aleq ukhamakejj quedaskänti. ¿Kunsa jupajj lurpachäna? Qellqatajj akham saskakiwa: “Pablo satäki uka Saulojja, espíritu santompi phoqtʼataw jupar wal uñkatäna, akham sasa: ‘Taqe kasta engañonakampi, taqe kasta jan walinakamp phoqantat jaqe, Diablon wawapa, taqe kunatejj cheqapäki ukan enemigopa, ¿kunapachas Jehová Diosan cheqa thakinakap qʼewikipañ jaytäta? Jichhajj Jehová Diosaw jumar castigätam: juykhuptätawa, janirakiw intin qhanaps mä tiempojj uñjkätati’ sasa. Ukaratpachaw jupajj nayrapan chhayptʼataps chʼamaktʼataps amuyasïna, amparat irpayasiñatakiw maynir thaqarakïna” sasa. g ¿Uka milagro uñjasajj kunsa Sergio Paulo chachajj lurpachäna? “Kunatï paskäna uk uñjasajj creyiñwa qalltäna, Jehová Diosan yatichäwipat wal musparatap layku” (Hech. 13:9-12).

Arknaqat uñjaskasajj Pabljamarakiw cheqa yatichäwinak jan ajjsaras arjjatañasa.

8. ¿Kunjamsa apóstol Pabljam jan ajjsartʼirïtas uñachtʼaysna?

8 Apóstol Pablojj janiw Bar-Jesús chachar ajjsarkänti, jiwasajj Pabljam jan ajjsarirïñasarakiwa. Bibliat jukʼamp yatiñ munirinakar desanimañ munapki ukanakarojj cheqañchañasawa. Ukampis “arunaka[sajj] sumapunïpan, jayumpi jayuñchtʼata” (Col. 4:6). Cheqas Diosat jukʼamp yatiñ munki uka jaqer Bibliat yatichatasat yaqhepanakajj colerasipkchinisa, qhawqtï jupar yanaptʼañ puedktan ukarjamaw chʼamachasiskaktanjja. Falso religionanakajj Bar-Jesús jaqjamarakiw “Jehová Diosan cheqa thakinakap qʼewikipañ” munapjje. Ukhamajj kuna kʼari yatichäwinaktï yatichapki lurapkaraki ukanakat parlañ janiw ajjsarañasäkiti (Hech. 13:10). Pablot yateqasisajja, jan ajjsartʼasaw cheqa yatichäwinakat parlañasa, Diosat jukʼamp yatiñ munapki ukanakarus yanaptʼañasarakiwa. Jichhürunakanjja, Pabljam milagronak lurañatakejj janiw chʼam katoqktanti. Ukampis suma chuyman jaqenakan cheqa yatichäwinak yatipjjañapatakejja, Diosajj espíritu santopampiw yanaptʼaski (Juan 6:44).

‘Chuymachtʼir arunaka’ (Hechos 13:13-43)

9. Pablompit Bernabeampitjja, ¿kunsa congregación pʼeqtʼirinakajj yateqasipjjaspa?

9 Ukjjarusti Pablompi, Bernabeampi, Marcosampejj Pafos markat Perga markaruw barcot sarapjjäna, uka markajj qota lakjjankir Asia Menor uksankänwa. Ukar puriñatakejja, 250 kilometronakwa qotnam viajipjjäna. Hechos 13:13 textonjja, “Pablojj jupamp chik saririnakampiw” barcot sarjjäna sasaw qhanañchi, uka arunakajja jupamp chik saririnakarojj Pablon pʼeqtʼatapwa uñachtʼayistu. Ukhamäkchïnsa Bernabeajj janiw Pablot envidiaskänti, jan ukasti Diosan munañap lurañatakejj purapat yanaptʼasisin trabajisipkakïnwa. Jichhürunakanjja, Pablompi Bernabeampejj congregación pʼeqtʼirinakatakejj wali yateqaskayäpjjewa. Ukhamarusa cristianonakajj mayninakat sipans jilanksnas ukham tukuñat sipansa, Jesusan arunakapatwa amtastanjja, jupajj akham sänwa: “Jumanakajj taqenis jilapuräpjjtawa”, “khititï jachʼa jachʼa tukki ukajja jiskʼachatäniwa, khititejj humillaskejja jachʼañchatäniwa” sasa (Mat. 23:8, 12).

10. ¿Perga markat Pisidiankir Antioquía markar viajiñajj kunjamänsa?

10 Perga markar puripjjäna ukhajja, Juan Marcos discipulojj Pablompir Bernabeampir jaytasajj Jerusalenaruw kuttʼjjäna, ukampis kunatsa uka markar kuttʼjjäna ukajj janiw yatiskiti. Ukhamäkchisa Pablompi Bernabeampejj Perga markat Pisidiankir Antioquía markar viajisipkakïnwa, uka markajj Galacia provinciankänwa. Pisidiankir Antioquía markar viajiñajj janiw jupanakatakejj faciläkänti, kuna laykutejj uka markajj lamar qotat 1.100 metronak altonkänwa. Ukhamarus qollunaknamaw sarapjjañapäna, uka qollunakanjja lunthatanakajj walipuniw utjäna. Janiw ukakïkänti, amuyatajja uka tiempon Pablojj mä usumpiw tʼaqesiskarakïna. h

11, 12. Antioquía markankir sinagogan Pablojj parlkäna ukhajja, ¿kunjamsa jaqenakan chuymapar purtʼäna?

11 Pablompi Bernabeampejj Pisidiankir Antioquía markar puripjjäna ukhajja, sábado urunwa sinagogar mantapjjäna. Uka toqet Bibliajj akham siwa: “Leyimpi Profetanakan Qellqatanakapampi liyiñ tukuyasajja, sinagogan pʼeqtʼirinakajj Pablompir Bernabeampiruw akham sasin awisayanipjjäna: ‘Jilanaka, jumanakantï jaqenakar chuymachtʼir arunakajj utjchejja, arstʼapjjasmawa’ sasa” (Hech. 13:15). Ukatwa Pablojj saytʼasisajj mä discurso arstʼäna.

12 Pablojj akham sasaw discursop arstʼañ qalltäna: “Israelitanaka ukhamaraki Diosar ajjsartʼiri jan judionaka, istʼapjjam” sasa (Hech. 13:16). Pablor istʼapkäna ukanak taypinjja, judionakampi judionakan religionapar mantirinakampiw utjäna. Uka jaqenakajja, janïraw Jesusarojj Mesiasarjam katoqapkänti. Ukhamajj ¿kunjamsa Pablojj jupanakar parlpachäna? Nayraqatjja, israelitanakan sarnaqäwinakapatwa parltʼäna, ‘Egipto oraqen extranjerjam jakapkäna ukhajja, kunjamsa Jehová Diosajj Israel markarojj jachʼañchäna’ uka toqetwa qhanañchäna. Ukatjja israelitanakajj esclavöñat librëjjapjjäna uka qhepat kunjamsa ‘niya 40 maranakajj jupanakar wasaran aguantäna’ ukwa qhanañcharakïna. Ukjjarusti kunjamsa Suma Oraqer mantapjjäna, kunjamsa Jehová Diosajj uka “oraqenak herenciat churjjäna” ukanakatwa Pablojj parlarakïna (Hech. 13:17-19). Uka toqet parlkasajja yaqhepanakajj akham sapjjewa: ‘Uka sábado urun Qellqatanakat liytʼaskäna uk jaqenakajj sum istʼasipkäna, ukatwa ukanakat mä qhawqhanak aytasin Pablojj parlpachäna’ sasa. Ukhamätapajja, apóstol Pablojj kunayman jaqenakar yanaptʼañatakejj suma amuytʼasiri ukhamarak wakichtʼat jaqëtapwa uñachtʼayistu (1 Cor. 9:22).

13. ¿Kunjamatsa jaqenakan chuymanakapar purtʼsna?

13 Jiwasajj ukhamarakiw khitinakarutï predicktan uka jaqenakan chuymanakapar purtʼañatak chʼamachasiñasa. Sañäni, mä jaqen chuymapar purtʼañatakejj kuna creencianakanisa ukwa yatiñasa, ukhamatwa kunanakatsa yatiñ munaspa ukarjamajj parltʼañäni. Ukampis jupatï Biblia uñtʼchi ukhajja, kawkïr textonaktï yatki ukanakwa aytaraksna. Awisajj pachpa Bibliapat liytʼañap mayiñaw wakisirakispa, ukhamat chuymapar purtʼañataki. Ukhamajja kunjamatsa jaqenakan chuymanakapar purtʼsna uk amuyapjjapuniñäni.

14. 1) ¿Jesusjjat suma yatiyäwinak kunjamsa Pablojj qhanañchäna? ¿Kamsasas jaqenakar ewjjtʼarakïna? 2) ¿Pablon discursop istʼasajj jaqenakajj kamachapjjänsa?

14 Uka qhepatjja, Pablojj Israel marka apnaqapkäna uka reyinakajj Jesusan nayra awkinakapätapwa qhanañchäna. Ukatjja Jesusan jutañapatakejj kunjamsa Bautisir Juanajj thak wakichäna, kunjamsa Jesusajj jiwayat uñjasïna, kunjamsa jaktarakïna uka toqenakatwa qhanañcharakïna (Hech. 13:20-37). Pablojj akham sänwa: “Jilatanaka, ukhamajj ak yatipjjam, juchanakat perdón katoqañajj jupa taypikiw utji, ukaw jichhajj jumanakar yatiyasiski. [...] Taqe khitinakatï creyipki ukanakajja Jesús taypiw jan juchani uñjatäpjje” sasa. Ukjjarojja kunatsa arunakap istʼapjjañapajj wakisïna ukwa Pablojj akham sasin sarakïna: “Ukhamajj wal amuyasipjjam, ukhamat kuntï Profetanakan Qellqatanakapajj siski ukanakajj jan jumanakjjar jutañapataki, ukan akham siwa: ‘Jiskʼachasir jaqenaka, jumanakajj uñjapjjam, musparapjjam, jiwapjjarakim. Jumanakajj kunanaktï nayajj urunakaman luraskta ukanakjja, janiw creyipktati, maynin phoqatpach yatiyatas janipuniw ukanak creyipktati’ sasa”. Uka arunak istʼasajja, ¿kunsa jaqenakajj lurapjjpachäna? Bibliajj uka toqet akham siwa: “Jupanakajj sinagogat mistusipkäna ukhajja, jutir sábado urun ukanakat parlapjjakitaya sasaw jaqenakajj ruwtʼasipjjäna” sasa. Ukjjarusti sinagogan tantachäwejj tukuyjjäna ukhajja, “Diosar adorir judionakatsa judionakan religionapar mantirinakatsa waljaniw Pablompir Bernabeampir arkapjjäna” (Hech. 13:38-43).

“Yaqha markankirinakar” yatiyiriw sarasipkta (Hechos 13:44-52)

15. ¿Kunsa jaqenakajj qhepa sabadojj lurapjjäna?

15 Qhepa sabadojja, “niya markpachaw” Pablor istʼañatakejj tantachasipjjäna. Ukampis yaqhep judionakajja, “kunanaktï Pablojj siskäna ukanak contraw jan walinak parlañ qalltapjjäna”. Ukatwa Pablompi Bernabeampejj jan ajjsartʼas akham sapjjäna: “Nayraqatajj jumanakaruw Diosan arunakapat parlañajj wakisïna. Jumanakajj janiw uk istʼañ munapktati, wiñay jakañ katoqañataki jan walïpjjatamsa jumanak pachpaw juchañchasipjjtajja, ukatwa nanakajj yaqha markankirinakar yatiyir sarasipkta. Jehová Diosajj aka arunakampiw nanakar khitapjjetu: ‘Nayaw jumarojj markanakan qhanapjam uttʼaysma, ukhamat oraq tukuykam salvación apañamataki’ sasa” (Hech. 13:44-47; Is. 49:6).

Judionakajja “Pablompir Bernabeampi[ruw] arknaqapjjäna [...]. Discipulonakasti kusisiñampi espíritu santompi phoqtʼatäsipkakïnwa” (Hechos 13:50-52).

16. Pablompin Bernabeampin arunakap istʼasajja, ¿kunsa judionakajj lurapjjäna? Judionakampi markat alisnukut uñjasisajja, ¿kunsa Pablompi Bernabeampejj lurapjjäna?

16 Pablor istʼasajja jan judiöpkäna ukanakajj wal kusisipjjäna, “taqe khitinakatï wiñay jakañatak suma chuymanïpkäna ukanakajj” creyentëjjapjjarakïnwa (Hech. 13:48). Jehová Diosan arunakapajja, jankʼakiw markpachan yatiyasjjäna. Ukampis judionakajj janiw uka arunak istʼasajj kusisitäpkänti. Ukatwa Pablompi Bernabeampejj akham sapjjäna: ‘Nayraqatajj jumanakaruw Mesiasjjat suma yatiyäwinakajj parlasi, ukampis jumanakajj janiw uk istʼañ munapktati. Ukham lurapjjatamat jumanak pachpaw juchañchasipjjtajja’ sasa. Ukatjja judionakajj Pablo contra Bernabé contra saytʼapjjañapatakiw Diosar adorir wali respetat warminakampiru markankir wali importante jaqenakampirojj amtayapjjäna, ukatwa “jupanakajj Pablompir Bernabeampirojj arknaqapjjäna, marka anqäjjkamaw jupanakarojj alissupjjarakïna”. Ukhaman uñjasisajj ¿kunsa Pablompi Bernabeampejj lurapjjäna? ‘Laqʼa polvonak kayunakapat thalarasisajja, Iconio markaruw sarjjapjjäna’. Ukhamätapat ¿Pisidiankir Antioquía markan cristianonakajj chhaqtjjpachänti? ¡Janiwa! Qheparapkäna uka discipulonakajja, “kusisiñampi espíritu santompi phoqtʼatäsipkakïnwa” (Hech. 13:50-52).

17-19. ¿Kunanaksa Pablompit Bernabeampit yateqassna? ¿Kunjamsa ukajj kusisitakïskañatak yanaptʼistani?

17 Pablompi Bernabeampejj arknaqatas uñjasipkchïnjja, kunanaktï jan aynachtʼañatakejj lurapkäna ukajj jiwasatakejj wali yateqaskayawa. Kunapachatï autoridadani jaqenakajj predicañ jarkʼañ munapjjestu ukhajja, predicaskaktanwa. Ak amtañäni, Antioquía markankir jaqenakajj Pablompin Bernabeampin arunakap jan istʼañ munapkäna ukhajja, “jupanakajj uka jaqenak contrajj laqʼa polvonak kayunakapat thalarasipjjäna”. ¿Kunatsa jupanakajj uk lurapjjpachäna? Janiw uka markankir jaqenakatak coleratäpjjatap laykojj uk lurapkänti, jan ukasti ukham lurapjjatapajj Jehová Diosan arup phoqapjjatapa, kunatï uka markankir jaqenakar pasañapäkäna ukanakat jan juchanëjjapjjatapwa uñachtʼayäna. Diosan arunakap istʼasajj kunsa jaqenakajj lurapjjani ukajj janiw Pablompin Bernabeampin amparapankjjänti, jan ukasti jan walinakan uñjasisajj predicasipkakiniti janicha ukakiw amparanakapankjjäna. Ukatwa jupanakajj Iconio markar sarasajj predicasipkakïna.

18 Antioquía markan qheparir jilat kullakanakajj arknaqatas uñjasipkchïnjja, kusisitakïsipkänwa. Uka kusisiñapajja, janiw qhawqhanis Diosan arunakap katoqasipjjäna ukarjamäkänti. Jesusajj akham sänwa: “¡Khitinakatejj Diosan arunakap istʼapki phoqapkaraki ukanak kusisipjjpan!” sasa (Luc. 11:28). Ukatwa Antioquía markankir jilat kullakanakajj uka arunakarjam sarnaqañ amtapjjäna.

19 Pablompit Bernabeampit yateqasisajja, suma yatiyäwinak yatiyañatakejj chʼamachasiskakiñasawa. Ukampis Diosan arunakap jaqenakajj istʼapjjaniti janicha uk jupanakaw amtjjapjjañapa. Predicktan uka jaqenakatï jan istʼañ munapkistani ukhajja, nayrïr patak maranakan jakir cristianonakatwa yateqasiñasa. Jiwasatï Biblian cheqa yatichäwinakapar munasiñäni, espíritu santomp irpayasirakiñäni ukhajja, arknaqatpachas kusisitakïskañäniwa (Gál. 5:18, 22).

a Bernabeajj ‘chuymachasirin wawapjam’ uñtʼatänwa” sat recuadro uñjjattʼäta.

b Uka tiemponjja, Jerusalenat jayankapkäna uka markanakan congregacionanakajj utj-jjänwa. Siriankir Antioquía markansa utj-jjarakïnwa, uka markajja Jerusalenat norte toqenkänwa, 550 kilometronak jayana.

c Thaknam viajiña” sat recuadro uñjjattʼäta.

d Nayrïr patak maranakanjja, barcojj sarki uksa toqer thayajj thaytʼäna ukhajj mä 160 kilometronakwa urun saraspäna, ukampis tiempojj jan walïkäna ukhajja jukʼamp urunakaw tardasispäna.

e Judionakan sinagoganakapa” sat recuadro uñjjattʼäta.

f Chipre islajj romanonakamp apnaqatänwa, ukatwa romanonakan representantepjamajj mä proconsulajj uka islan utjäna.

g Akhat uksarojja, Saulorojj Pablo sutimpiw uñtʼasjje. Uka toqetjja yaqhepanakajj akham sapjjewa: “Apostolojja, romano Pablo sutjja Sergio Paulo chachar jachʼañchañatakiw uchasjjäna” sasa. Ukampis apostolojj Chipre islat sarjjäna ukhajja, uka sutimp uñtʼatäskakïnwa. Ukhamajja Pablojj janiw Sergio Paulo chachar jachʼañchañatak uka sut uchaskänti. Antisas “yaqha markanakar khitat” apostolötap laykuw romano Pablo sut uchasjjäna. Maysa toqetjja, Saulo hebreo sutipajj griego arun inas mä jan wali arur uñtasitächïna, ukatwa Pablo suti apañ amtarakpachäna (Rom. 11:13).

h Walja maranak qhepatjja, Galacia markankir jilat kullakanakaruw Pablojj mä carta qellqäna. Ukanjja jupajj akham sänwa: “Nayajj usutätaj laykuw suma yatiyäwinak qalltan jumanakar yatiyapjjayäsmajja” sasa (Gál. 4:13).