Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

CAPÍTULO 26

“Jumanakat janiw khitis jiwkaniti”

“Jumanakat janiw khitis jiwkaniti”

Pablojj barcot sarkasajj Diosar confiyatapa ukat jaqenakar munasitapwa uñachtʼayäna

Hechos 27:1–28:10 textot apstʼatawa

1, 2. ¿Kuna jan walinsa Pablojj viajkasajj uñjasiñapäna, ukat kunas llakisiypachäna?

 FESTO gobernadorajj Pablor akham sänwa: “Cesarampi juzgatäyätawa” sasa. Ukatwa jupajj “¿Cesaran ukar sarkasajj kunanakas paspachäni?” sasin jisktʼaspachäna. Pablojj pä maranakaw carcelan llawintatäjjäna, ukampis Roma markar viajkasajj janiw jistʼantatäjjañapäkänti (Hech. 25:12). Cheqansa Pablojj walja kutiw barcot viaj-jjäna, taqe uka viajenakapan kunayman jan walinakanwa uñjasïna. Ukhamasti Roma markar lamar qotnam viajiñsa Cesaran ukar sarañsa wal ajjsarayaspachäna.

2 Pablojj walja kutiw ‘lamar qotan jan waltʼäwinakan uñjasïna’. Jupajj kimsa kutinwa barcompejj lamar qotar jalantäna, mä arumampi mä urumpiw lamar qota taypin uñjasirakïna (2 Cor. 11:25, 26). Ukhamarus jichha kutinjja, Pablojj janiw misionerot viajirïkäna ukham libre viajiñapäkänti. Jupajj prisionerotwa viajiñapäna, ukatjja Cesareat Roma markakamajj 3.000 jila kilometronakwa viajiñaparakïna. ¿Ukham viajisajj jakañ vidap salvaspachänti? ¿Roma markar purisajj jiwañatakit juchañchapjjpachäna? Ak amtañäni, jupar juzgañapäkäna uka markajj Supayan apnaqat akapachan wali munañani Roma markänwa.

3. Jan walinakansa uñjasiñapäkchïnjja, ¿kun lurañsa Pablojj amtäna, ukat kuna toqetsa aka capitulon yatjjataskañäni?

3 Pablojj kunjam chuymanïnsa uk sum yatjjtanjja, jupajj jutïrit janiw llakisirïkänti. Cheqansa Roma markar sarkasajj kuna jan walinakansa uñjasiñapäna uk janiw Pablojj yatkänti. Ukhamajj kunatï jupar paskaspäna uka toqet llakisiñajj janiw jupar yanaptʼkaspänti, janirakiw kusisit chuymamp predicañatakis yanaptʼkaspänti (Mat. 6:27, 34). Jehová Diosan munañaparjamajja, Pablojj khitinakarutï predicañ puedkäna ukanakaruw Reinon suma yatiyäwinakapat parlañapäna, marka apnaqerinakarus predicañaparakïnwa (Hech. 9:15). Ukatwa jan walinakan uñjaskasas Diosan munañap lurañatakejj chʼamachasïna. Jiwasajj Pablotwa yateqasiñasaraki. Jichhajja Roma markar viajkasajj kuna jan walinakansa Pablojj uñjasïna ukwa yatjjataskañäni, Pablon sarnaqäwipajj kunjamsa yanaptʼistaspa uksa yatjjataskarakiñäniwa.

“Thayaw nanak contrajj wal thaytʼanïna” (Hechos 27:1-7a)

4. ¿Pablojj kawkïr barcotsa viajïna, ukat khitinakas jupamp sarapjjäna?

4 Pablosa yaqha presonakas Julio oficialar katuyatäpjjänwa. Jupajj Cesarea markar carganakamp purkäna uka barcot sarañwa amtäna, uka barcojj Adramitio puertotwa purïna, uka puertojj Asia Menor provincian inti jalanta toqepankänwa, Lesbos sat islankir Mitilene marka uñkatasinkarakïnwa. Uka barcojj norte toqer sarasajj inti jalanta toqeruw sarañapäna, sapa puertor purisasti carganakwa apaqañapäna, yaqha carganaksa aptawayañaparakïnwa. Ukham barconakajj janiw pasajeronak apañatak luratäkänti, yamas janiw presonak apañatak lugarajj utjkänti (“ Cargamentonakajj lamar qotnamaw apasirïna” sat recuadro uñjjattʼäta). Viajkäna uka barconjja janiw Pablo sapakejj ukankkänti, jan ukasti carcelankir walja jaqenakampi jupan Aristarco ukhamarak Lucas amigonakapampiw ukankapjjarakïna. Cheqas Lucasaw kunatï uka viajen paskäna uk qellqawayi. Pablomp chik viajiñatakejj uka jilatanakajj inas pasajep pagapjjchïna, jan ukajj inas gratisak sarapjjchïna (Hech. 27:1, 2).

5. ¿Khitinakampis Pablojj Sidón markan jikisïna, ukat kunsa uka markankir jilat kullakanakat yateqassna?

5 Mä uru lamar qotnam viajisasa niya 110 kilometronak viajisasa, Siriankir Sidón markaruw barcojj purïna. Amuyatajja, Julio oficialajj janiw Pablorojj jan wali lurir jaqerjamajj uka viajen uñjkänti, kuna laykutejj Pablojj romano jaqënwa, janirakiw kuna jucha luratapats juchañchatäkänti (Hech. 22:27, 28; 26:31, 32). Mayni jilat kullakanakapar uñjir sarañapatakejja, Julio oficialajj janiw Pablor jarkʼkänti. Jilat kullakanakajj Pablomp jikisisajj wali kusisitäpjjpachänwa, walja maranakat carcelat mistutapats wali sumwa uñjapjjarakpachäna. Jichhürunakanjja, Pabljam uñjasiri jilat kullakanakarojj munasiñampiw katoqtʼañasaraki, ukhamtï lurañänejja chʼamañchtʼataw jikjjatasiñäni (Hech. 27:3).

6-8. Sidón markat sarjjasajja, ¿kuna lugaranakarus barcojj purïna, ukat khitinakarus Pablojj predicäna?

6 Sidón markatsti alay toqeruw barcojj saräna, ukatjja Cilicia marknamaw pasawayäna, Pablojj jilsuwaykäna uka Tarso marknamas pasawayarakïnwa. Kawkjanakansa barcojj saytʼäna uk janiw Lucasajj aytjjeti, ukampis kuna jan walinakansa viajkasajj uñjasipjjäna uka toqet jupajj akham siwa: “Thayaw nanak contrajj wal thaytʼanïna” sasa (Hech. 27:4, 5). Lamar qotan jan walinakan uñjaskasajja, Pablojj suma yatiyäwinak yatiyaskakïnwa. Jupamp chik carcelankapkäna ukanakarusa, uka barcot sarir yaqha jaqenakarusa, barcon trabajirinakarusa, soldadonakarus predicarakpachänwa. Puertonakan barcojj saytʼkäna uka cheqanakansa predicarakpachänwa. Jichhürunakanjja, ¿jiwasajj ukhamarakit taqe horasan predicañatak chʼamachastanjja?

7 Mä qhawqha tiempot Mira sat markankir puertoparuw barcojj purïna, ukajj Asia Menor cheqan sur toqenkänwa. Uka markatjja, Pablosa mayni viajirinakas yaqha barcotwa Roma markar puriñkam viajipjjäna (Hech. 27:6). Uka tiemponjja, egipcionakaw Roma markar barcot trigo apkasajj Mira markar puripjjerïna. Julio oficialajja, uka trigo apir mä barcoruw soldadonakampiru presot apapkäna ukanakampir makatayäna. Uka barcojj viajinipkäna uka barcot sipans jukʼamp jachʼäpachänwa, wali valorani trigo aparakïna, ukatjja 276 jaqenakaruw aparakïna. Uka jaqenakat yaqhepajj barcon trabajirinakäpjjänwa, soldadonakasa, presonakasa, Roma markar sarir yaqha jaqenakas ukankapjjarakïnwa. Niyakejjay Pablojj yaqha barcot viaj-jjchïnjja, yaqha jaqenakaw ukan utj-jjäna, jupanakar predicañatakiw jupajj wal chʼamachaspachäna.

8 Ukatjja Asia Menor toqet inti jalanta aynach toqenkir Cnido markaruw barcojj purïna. Thayan yanaptʼapampejja mä barcojj niya mä urunwa uka markar purirïna. Ukampis “walja urunaka kʼachataki barcot sarasajja, wali chʼam tukusaw Cnido markar” jupanakajj puripjjäna (Hech. 27:7a). Thayan jupanak contra thaytʼatap laykojja, viajiñajj wali chʼamänwa (“ Mediterráneo lamar qotan sinti jan waltʼayir thayanakaw utjäna” sat recuadro uñjjattʼäta). Thaya contra viajisasa, wali chʼaman oladanak utjatapatsa viajirinakajj walpun sustjasipjjpachäna.

“Mä jachʼa thayaw barcorojj wal jawqʼsuskäna” (Hechos 27:7b-26)

9, 10. ¿Kuna jan walinakansa Creta isla jakʼanakan uñjasipjjäna?

9 Barco apir capitanajj Cnido markat inti jalanta toqeruw viajiñ munaskakïna, ukampis Lucasan arunakaparjamajja “thayan wal thaytʼanitap laykojj” janiw sarañjamäjjänti (Hech. 27:7b). Barcojj oraqet jukʼat jukʼat jayarstʼaskäna ukhajja, inti jalsu alay toqet thaytʼanir mä chʼaman thayaw barcorojj sur toqer apjjäna, inas uka thayajj wali chʼamanïtapat ratuk Creta toqer apjjchïna. Kunjamtï Chipre islajj wali chʼaman thayanakat barconakar jarkʼaqerïkänjja, ukhamarakiw Creta islajj barcor jarkʼaqäna. Barcojj Creta islankir inti jalsu Solmone cheq pasäna ukhajja, sumakiw barconkirinakajj jikjjatasjjapjjäna, kuna laykutejja barcojj uka islat sur toqenkjjänwa, uksan janiw thayajj añch thaytʼjjänti. ¡Ukhaman uñjasiñajj wali kusiskañäpachänwa! Ukampis uka barcon trabajirinakajj juyphipach jakʼachasinjjatap yatisajj wal llakisipjjpachäna, kuna laykutejj uka tiempon viajiñajj janiw faciläkänti.

10 Lucasajj akham siwa: “Wali chʼam tukusaw lamar qota thiy [Creta isla] jakʼa pasapjjta, ukhamatwa Bellos Puertos sasin uñtʼatäki ukar puripjjta” sasa. Oraq jakʼankkasin thayat jarkʼaqatäpkchïnsa, barco controlañajj janiw faciläkänti. Ukampis ancla jaqontañatakejj mä seguro lugararuw puripjjäna, amuyatajj uka lugarajj norte toqer islajj muytkäna uka cheqankänwa. ¿Qhawqha tiempos uka cheqan quedasipjjpachäna? Lucasan arunakaparjamajja, “walja urunakaw” ukan quedasipjjäna, ukampis urut urutjamaw barcot viajiñajj jukʼamp chʼamäjjäna. Cheqansa septiembre ukhamarak octubre phajjsinakanjja, barcot viajiñajj wali peligropunëjjerïnwa (Hech. 27:8, 9).

11. ¿Pablojj viajipkäna ukanakar kamsänsa, ukat kuna amtarus purisïna?

11 Yaqhep pasajeronakajja, Mediterráneo lamar qotnam Pablon viajirïtap yatisajj inas jupar jisktʼasipjjchïna. Ukatwa jupajj akham sispachäna: “Jiwasatï barcot saraskakiñänejja, jan waltʼäwinakanwa uñjasiñäni, [...] pachpa vidas aptʼasiñäni” sasa. Ukampis barco apnaqerisa, barcon dueñopas viajiñwa munasipkakïna, inas mä seguro lugar jikjjatañ layku viajiñ munasipkakchïna. Julio oficialarus sarañatakiw iyawsayapjjäna, jilaparte jaqenakas Creta islankir Fenice puertor puriñwa munapjjarakïna, uka puertojj kawkjankapkantï uka cheqat jukʼamp manqhankänwa. Amuyatajj Fenice puertojj wali jachʼänwa, juyphipacha ukan quedasiñatakis suma lugararakïnwa. Ukatwa sur toqet mä jukʼa thaya thaytʼanipan barcojj Fenice puertor sarañ qalltäna (Hech. 27:10-13).

12. Creta islat viajiñ qalltasajj ¿kuna jan walinakansa uñjasipjjäna, ukat jan walir jan purtʼasiñatakejj kunsa barconkirinakajj lurapjjäna?

12 Ukjjarusti inti jalsu alay toqet “mä jachʼa thayaw wali chʼamamp thaytʼanïna”. Ukatwa mä qhawqha tiempo thayat jarkʼaqasiñatakejj Cauda sat mä jiskʼa isla jakʼan quedasipjjäna, uka islajj Bellos Puertos cheqat 65 kilometronak jayankänwa. Ukhamäkchïnsa thayamp apatajj sur toqer apataw barcojj uñjasispäna, África toqenkir chʼallanakaruw jithintarakispäna. Jan ukhaman uñjasiñatakejja, jankʼakiw barco qhepäjjankir jiskʼa boterojj barcor apkatapjjäna, ukampis apkatañajj wali chʼamäpachänwa, kuna laykutejj uka botejj umamp phoqantatäpachänwa. Ukjjarusti tablanak jan jalstañapatakejja pitanakampi (kawuyanakampi) cadenanakampiw barcorojj chinuntapjjäna. Ukatjja velanakwa apaqapjjäna, thayajj thaytʼkäna uksar sarañatakiw wal chʼamachasipjjarakïna. Taqe ukanak lurañajj inamayakïnwa, ‘jachʼa thayajj barcor jawqʼsuskakïnwa’, ukatwa barcor phisnaptayañatakejj kimsïr urun barcon yaqhep soganakapampi kunanakatï barcon utjkäna ukanakampi lamar qotar jaqontapjjäna. ¡Ukhaman uñjasiñajj janipuniw walïkpachänti! (Hech. 27:14-19).

13. ¿Jalluna thayana barcot viajisajj kuna jan walinakansa uñjasipjjpachäna?

13 Barcot saririnakajj wali sustjatäpjjpachänwa. Ukampis Pablosa compañeronakapas janiw jiwkañäniti sasaw confiyapjjäna. Kuna laykutejj Jesusaw Pablorojj Roma markanwa yatiyäta sasin säna, uka qhepat mä angelaw uka arunakan cheqapunïskatap uñachtʼayarakïna (Hech. 19:21; 23:11). Ukampis pä semänaw uruy aruma thayana jalluna wali jawqʼsut uñjasipjjäna, janipuniw kunäkipans tʼakurkänti. Jallun wal jalluntatapatsa, qenayrantatätapatsa barco apnaqerejj janiw kawkjankapjjänsa, kawkirus sarasipkäna uk yatirjamäkänti. Cheqansa thayan wal thaytʼatapatsa, jallun wal purintatapatsa, barcon qʼala thaljat uñjasisasa, wali sustjat uñjasisas janiw khitis manqʼañat amtasjjpachänti.

14, 15. 1) Jupamp chik barcot sarapkäna ukanakar parlkasajja, ¿kunatsa kuntï nayrajj jupanakar siskäna uk amtaypachäna? 2) ¿Pablon chuymachtʼkir arunakapat kunsa jiwasajj yateqsna?

14 Saytʼasisasti Pablojj kuntï nayrajj siskäna ukwa barconkirinakar aytäna, ukampis “sasipkapunïyäsmawa” sasajj janiw jupanakar jiskʼachkänti, jan ukasti jan walin uñjasipjjatapat jupan arunakapwa amtayañ munaskäna. Uka qhepat Pablojj akham sänwa: “Jan llakisipjjamti, jumanakat janiw khitis jiwkaniti, jan ukasti barco mayakiw tukjatäni” sasa (Hech. 27:21, 22). ¡Uka arunakajj walpun barconkirinakar chuymachtʼpachäna! Pablos wali chuymachtʼataw jikjjatasirakpachäna, kuna laykutejj jupa toqew Jehová Diosajj mä suytʼäwi barconkirinakar churäna. ¿Kunsa ukat yateqtanjja? Jehová Diosajj sapa mayni jaqenakatwa llakisi. Uka toqet parlkasajj apóstol Pedrojj akham sasaw qellqäna: ‘Jehová Diosajj janiw khitin jiwañapsa munkiti, jan ukasti taqenin arrepentisipjjañapwa muni’ sasa (2 Ped. 3:9). Ukhamasti Diosan arunakap yatiyañatakejj wal chʼamachasiñasawa, kuna laykutejj jaqenakan vidapajj Jehová Diosatakejj wali importantewa.

15 Diosajj kuna ‘promestï lurkäna’ uka toqetjja, barconkirinakat waljaniruw Pablojj parlpachäna (Hech. 26:6; Col. 1:5). Ukampis jaqenakajj barcot jalantañäniwa sasin amuyapkäna ukhajja, Pablojj mä suma yatiyäwi jupanakar yatiyäna. Jupajj akham sänwa: “Jichha arumajja kawkïr Diosarutï nayajj adorkta, [...] uka Diosan angelapaw naya jakʼan saytʼatäskäna, jupajj akham situwa: ‘Pablo, jan ajjsaramti, Cesaran nayraqatapar uñstañamawa, Diosaw jumarusa taqe khitinakatejj jumamp chik barcot sarasipki ukanakarus salvani’ sasa”. Ukatjja akham sarakïnwa: “Tatanaka, ukhamajj jan llakisipjjamti, nayajj Diosar creytwa, kunjamtï jupajj siskitu ukarjamapuniw phoqasini. Ukampis mä islar jaqsutäñasawa” sasa (Hech. 27:23-26).

Taqeniw salvasipjjäna (Hechos 27:27-44)

“Jupajj taqe jupanak nayraqatan Diosar yuspäräna” (Hechos 27:35).

16, 17. 1) ¿Pablojj kunapachas jaqenak nayraqatan orasïna, ukat kunjamsa uka oracionapajj jaqenakar yanaptʼäna? 2) ¿Kunjamsa Pablon arunakapajj phoqasïna?

16 Pä semananak qhepatjja, mä arunjja mä 870 kilometronak viaj-jjapjjäna uka qhepatjja, oraqe jakʼankjjapjjatapwa marineronakajj amuyapjjäna, inas kunjamsa oladanakajj qota thiyar jaqkattäna uk istʼasajj ukham amuyapjjchïna. Ukatwa barco qhepäjjat anclanak jaqontapjjäna, ukhamat barcojj jan maysar sarañapataki, jan ukasti oraq toqer uñtasin uksar sarañapataki. Ukatjja marineronakajj barcot escapañwa amtapjjäna, ukampis soldadonakaw jan dejapkänti. Kuna laykutejj ejército pʼeqtʼir oficialarojj Pablojj akham sänwa: “Janitï aka jaqenakajj barconkasipkakini ukhajja, janiw jumanakajj salvasipkasmati” sasa. Barcojj jan sint onoqjjäna ukhajja, Pablojj manqtʼasipjjañapatakiw barconkirinakar mayïna, janiw jiwkañäniti sasaw chʼamañchtʼarakïna. Ukatsti Pablojj “taqe jupanak nayraqatan[wa] Diosar yuspäräna” (Hech. 27:31, 35). Diosar ukham yuspäratapajj Lucasatakisa, Aristarcotakisa, taqe cristianonakatakis wali yateqaskayänwa. Jaqenak nayraqatan oración luratasajja, mayninakarojj wal chʼamañchtʼañapa chuymachtʼañaparakiwa.

17 Pablon oracionap istʼasajja, “taqe jupanakajj janiw llakitäjjapjjänti, manqtʼasipjjarakïnwa” (Hech. 27:36). Ukatjja oraq thiyar jakʼachasiñatakejja, trigo carganakwa lamar qotar jaqontapjjäna, ukhamat barcojj phisnaptañapataki. Intejj jalsunjjäna ukhajja, marineronakajj anclanakan soganakap kharjapjjäna, ukañkamajj timonat servir remonakan soganakapsa jararapjjarakïnwa. Barco nayräjjankir jiskʼa velo alayar apkatasaw lamar qota lakar sarapjjäna, uma manqhankir chʼalla montonar purisajj barco nayräjjajj ukar jithintasaw achuntjjäna, oladanakan wal jawqʼsutap laykojja jiskʼa jiskʼaw barco qhepäjjajj tukusiskäna. Ukatwa soldadonakajj presonakar jiwayañ amtapjjäna, ukhamat jan khitis nadasin escapañapataki, ukampis Julio oficialajj “khitinakatï nadañ yatipkta ukanakajj lamar qotar thoqontapjjam, ukhamat waña oraqer nayraqat puripjjañamataki” sasaw säna. Ukhamatwa Pablon arunakapajj phoqasïna, 276 jaqenakatjja janiw khitis jiwkänti, taqeniw “waña oraqer mistusajj salvasipjjäna”. ¿Kawki cheqarus mistupjjpachäna? (Hech. 27:44).

“Taqeniruw wali munasiñamp katoqapjjetäna” (Hechos 28:1-10)

18-20. ¿Kunjamsa Malta islankirinakajj ‘taqenir wali munasiñamp katoqapjjäna’, ukat kuna milagros pasäna?

18 Barcot salvasipkäna ukanakajja, Siciliat sur toqenkkäna uka Malta islaruw puripjjäna (“ ¿Kawkjankänsa Malta islajja?” sat recuadro uñjjattʼäta). Yaqha aru parlir uka islankir jaqenakajja, “taqeniruw wali munasiñamp” katoqapjjäna (Hech. 28:2). Thayampi jallumpi puritap laykojj ninwa phichapjjarakïna, ukhamat wali chʼaranjat khathattʼasis puripkäna uka jan uñtʼat jaqenakan juntʼurtʼasipjjañapataki. Uka qhepatjja mä milagrow pasarakïna.

19 Pablojj janiw aleq ukhamak ukan quedasiñ munkänti, ukatwa yanaptʼañatakejj mä qhawqha lawanak aptasajj ninar apjjatäna. Uk lurkipansti venenoni mä asiruw ninat escapañ munasajj thoqsunïna, Pablorojj amparatwa achthapirakïna. Uk uñjasasti Malta islankirinakajj diosanakaw jupar castigaski sasaw amuyapjjäna. a

20 Malta islankirinakajja, Pablon amparapajj niyaw “pʼusuntjjani” sasaw amuyapjjäna. Yaqhep yatjjatatanakarjamajja, uka arojj griego arurjamajj “doctoranakan apnaqat” aruwa. Cheqansa Hechos librojj ‘Lucas munat doctoran’ qellqatawa, ukatwa jupajj wali amuykañ qhana qellqpachäna (Hech. 28:6; Col. 4:14). Ukampis ampar thalarasisaw Pablojj uka asirur ninar jaqjjatäna, janirakiw jupajj kuna kamachatäkänsa.

21. 1) Lucasan qellqat Hechos libronjja, ¿cheqaparjam qellqtʼat arunakajj utjiti? 2) ¿Kuna milagronaksa Pablojj luräna, ukat kunjamsa ukajj islankirinakar yanaptʼäna?

21 Uka islanjja, wali utjirini Publio sat jaqew jakäna, jupajj walja oraqenakanïnwa. Jupajj inas Malta islan romano mä oficialächïna, jupat parlkasajja Lucasajj akham siwa: “Jupajj uka islan apnaqeripänwa” sasa. Ukham satapajj Malta islan utjki uka qellqatanakampejj pachpakiwa. Publio chachajj kimsa urunakaw Pablompiru compañeronakapampirojj wali sum katoqtʼäna, ukampis jupan tatapajj usuntatänwa. Uka toqet parlkasajj Lucasajj akham sasinwa qellqäna: “Wali usuntataw ikiñan jaqontatäskäna, calenturampi wilan wilan diarreampi usuntatänwa” sasa. Ukhamatwa Publio chachan tatapajj kuna usunïnsa uk wali sum qhanstayi. Pablojj Publio chachan tatapan ukar mantasajja, oracionwa luräna, amparamp loqjjatasaw qollarakïna. Ukanak pasir yatisajja, islankir mayni jaqenakajj ukhamarakiw usunakapat qollayasiñatak jupan ukar sarapjjäna, jupanakajj Pablotakisa compañeronakapatakis walja regalonakwa apapjjarakïna (Hech. 28:7-10).

22. 1) ¿Yatjjattʼat mä jaqejj kunjamsa Roma markar viajipjjäna uka toqet Lucasan qellqatapat kamsisa? 2) ¿Kuna toqetsa jutïr yatichäwin yatjjataskañäni?

22 Pablon viajepat kunanaktï añchhitkam yatjjataniwayktan ukajja, taqe kunas cheqaparjama wali sum lurtʼasitapwa uñachtʼayistu. Yatjjattʼat mä jaqejj akham siwa: “Lucas chachan qellqat libropajja, [...] Biblian utjki uka libronakat wali suma chuymar purtʼkir qellqatawa, taqe kunsa wali sum qhanañchi. Nayrïr patak maranakan kunjamas lamar qotnamajj viajisirïna, Mediterráneo lamar qotan kunjamsa oladanakasa, thayasa, jallusa jan waltʼayirïna ukajj suma qhanañchatawa, ukhamajj ukanak cheqaparjam qellqañatakejj Lucasajj notanakwa qellqtʼasirïpachäna” sasa. Cheqansa Pablomp viajkäna ukhajj notanakwa Lucasajj qellqtʼaspachäna. Ukham lurchïna ukhajja, mayamp viajkäna ukhajj ukhamarakwa qellqtʼaspachäna. ¿Pablojj Roma markar purjjäna ukhajj kunas paspachäna? Uk jichhajj yatjjatañäni.

a Uka islan jakirinakasti asirunakan utjatap sum yatipjjäna, ukampis jichhürunakanjja janiw asirunakajj Malta islan utj-jjeti. Pablojj uka islankkäna ukhat walja patak maranakaw pasawayjje, amuyatajj tiempon mayjtʼatapatwa asirunakajj uka islan jan utj-jjeti, jan ukajj walja jaqenakan uka islan jakjjapjjatap laykuw asirunakajj chhaqtawayjjapjje.