Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

CAPÍTULO 18

Diosar thaqapjjam, jupar uñtʼañatak chʼamachasipjjam

Diosar thaqapjjam, jupar uñtʼañatak chʼamachasipjjam

Jaqenakajj kuna toqettï yatiñ munapkäna ukarjamaw Pablojj predicäna

Hechos 17:16-34 textot apstʼatawa

1-3. 1) ¿Kunanaktï Atenas markan uñjkäna ukanakajj kunatsa Pablor jan gustkäna? 2) Kunanaktï Pablojj lurkäna ukanak yatjjatañajj ¿kun lurañatakis yanaptʼistani?

 KUNTÏ uñjkäna ukajja, janiw Pablorojj akchʼas gustkänti. Jupajja Greciankir Atenas markankaskänwa, walja maranak nayrajj Sócrates, Platón, Aristóteles filosofonakaw uka markan yatichapjjerïna. Atenas markanjja, walja idolonakaruw jaqenakajj adorapjjäna, ukhamajj templonakansa, plazanakansa, callenakansa idolonakwa Pablojj uñjpachäna. Ukanak uñjasajja, kunjamsa Diosajj idolonakar adorañar uñji uka toqetwa lupʼpachäna (Éx. 20:4, 5). Jupajj Jehová Diosjamarakiw idolonakar uñisïna.

2 Pablojj mercador mantäna ukhajja, kunanakatï ukan utjkäna ukanak uñjasajj wal musparäna. Atenas markar mantañäkäna uka jakʼanjja, mä arunjja inti jalantat norte toqenkir esquinanjja, Hermes diosan walja ajjtaskañ estatuanakapaw uchatäna. Mercadonjja walja santuarionakaw utjarakïna. Walja idolonakar adorir jaqenakarojja, ¿kunjamsa Pablojj predikpachäna? ¿Uka idolonakar uñjasajj janit coleraskpachäna? Jaqenakajj kuna toqettï yatiñ munapkäna ukarjamajj ¿kunjamsa Pablojj predikpachäna? ¿Diosar uñtʼañapatakejj mä jaqerus yanaptʼpachänti?

3 Hechos 17:22-31 textonjja, kunjamsa Pablojj Atenas markankir wali yatjjattʼat jaqenakar parläna ukaw jikjjatasi. Jupajj chuymar purtʼkir mä suma discurso arstʼäna, wali amuyumpirakiw parläna. Jichhajj kunanaktï Pablojj lurkäna ukanakwa yatjjatañäni, kunjamsa kuntï yatiñ munapki ukarjamajj jaqenakar parlsna, kunjamsa jupanak pachpa amuytʼasipjjañapatak yanaptʼsna ukanakatsa yatjjataskarakiñäniwa.

Mercadonkir jaqenakaruw “amuytʼayäna” (Hechos 17:16-21)

4, 5. Atenas markanjja, ¿kawkja cheqanakansa Pablojj predicäna? ¿Kuna kasta jaqenakar predicañas jupar waktʼäna?

4 Pablojj misionerjam payïr kutin viajkäna ukhaw Atenas markar purïna, ukhanakajj 50 mara jakʼanakänwa. a Berea markatjja Silasampi Timoteompiw jutasipkäna, jupanakan puriniñapkamajj judionakampiw Pablojj sinagogan parläna, kunjamtï lurirïkäna ukhama. Ukatjja mercadoruw predikir sararakïna, ukhamat jan judiöpkäna uka jaqenakamp parlañataki (Hech. 17:17). Atenas markankir mercadojj mä 5 hectáreas ukchʼänwa, Acrópolis jiskʼa qollut niya inti jalanta (noroeste) toqenkänwa. Uka mercadojj janiw negocionak lurañatak mä lugarakïkänti, jan ukasti wali importante lugaränwa. Uka toqet parlkasajja, mä qellqatajj akham siwa: “Uka mercadonjja, walja empresarionaka, politiconaka, filosofonaka ukat qellqerinakaw tantachasipjjerïna” sasa. Atenas markankir jaqenakajja, uka cheqar tantachasir sarañ wal munapjjerïna, kuna laykutejj ukanwa wali yatjjattʼat jaqenakamp kunayman toqenakat parlapjjerïna.

5 Mercadonkapkäna uka jaqenakan chuymapar purtʼañajj janiw Pablotakejj faciläkänti, kuna laykutejj jupamp parlapkäna ukanakat yaqhepajj epicureonakänwa, yaqhepanakasti estoiconakarakïnwa. b Epicureonakajja, ina chʼusataksa jakañ vidajj uñstkaspa ukhamwa amuyapjjäna, jupanakajj akham sapjjänwa: “Janiw Diosar ajjsarañajj wakiskiti; jiwjjasajj maynejj janiw kuns sientjjeti; kunatï walïki ukajj jikjjatasispawa; jan walejj aguantasispawa” sasa. Estoiconakatakejja, yatjjatatäñasa amuytʼirïñas wali importantënwa. Maysa toqetjja, epicureonakampi estoiconakampejj jiwatat jaktañajj janiw utjkiti sasaw creyipjjäna, ukampis Jesusan discipulonakapajj jiwatat jaktañ utjatapatwa yatichapjjäna. Ukhamajj uka wali yatjjattʼat jaqenakan creencianakapajj janiw cristianonakan creencianakapjamäkänti, ukatwa Pablotakejj ukan predicañajj jan faciläkpachänti.

6, 7. Wali yatjjattʼat griego chachanakajja, ¿Pablon yatichäwinakap istʼasajj kunsa amuyapjjpachäna? ¿Kunsa yaqhep jaqenakajj jiwasan creencianakasat amuyapjjaraki?

6 Wali yatjjattʼat griego chachanakat yaqhepajja, Pablon yatichäwinakap istʼasajj ‘parlamay parlirikiwa’ sasaw jupat sapjjäna (Hech. 17:18). ¿Uka arunakampejj kamsañsa munasipkäna? Uka toqet parlkasajj yatjjattʼat mä jaqejj akham siwa: “‘Jathanak apthapiri’ arojja, granonak apthapir mä jamachʼit parlañatakiw griego arun apnaqasirïna. Ukjjarusti mercadon jiltʼa manqʼanak apthapir jaqenakata, jiskʼa yänak apthapir jaqenakat parlañatakiw apnaqasjjarakïna. Qhepatjja khitinakatï yatiyäwinak ukjat akjat apthapipkäna uka jaqenakat parlañataki, jukʼampis khitinakatï uka yatiyäwinak apthapisin jan sum entiendis parlapkäna uka jaqenakat parlañatakiw apnaqasjjäna” sasa. Ukhamajj wali yatjjattʼat griego chachanakajja, Pablojj jan amuytʼasirïkaspasa, kuntï yaqha jaqenakajj sapkäna ukaksa wasitat parlkaspa ukhamwa parlapjjäna. Ukampis uka jiskʼachir arunak parlir istʼasajja, Pablojj janiw desanimaskänti.

7 Jichhürunakan niya ukhamarakiwa. Jehová Diosan Testigonakapjamajja, sapa kutiw creencianakasat jiskʼachat uñjastanjja. Amuytʼañataki: yaqhep yatichirinakajja, ‘evolución toqe jutiripunïsktanwa, maynitï wali amuytʼasirïchejja ukarojj creyiñapawa’ sasaw sapjje. Uka yatichäwir jan creyipki ukanakarojja, jan amuytʼasir jaqenakatwa uñjapjje. Uka yatjjattʼat jaqenakajja, jan amuytʼasirïksnasa ukhamwa jaqenakamp uñjayañ munapjjestu, kuna laykutejj jiwasajj Bibliatwa yatichtanjja, taqe kunanakatï utjki ukanakajj mä Luririniwa sasaw yaticharaktanjja. Ukampis desanimasiñat sipansa, kuntï creyktan uk jan ajjsarasaw arjjattanjja, taqe kunas Jehová Diosan luratawa sasaw yatiyaraktanjja (Apoc. 4:11).

8. 1) Pablojj kuntï mercadon yatiykäna uka arunak istʼasajja, ¿yaqhep jaqenakajj kamsapjjänsa? 2) ¿Pablojj apatäkäna uka Areopagojj kunänsa? (162 paginan utjki uka nota liytʼäta).

8 Pablojj kuntï mercadon yatiykäna uka arunak istʼasajja, yaqhep jaqenakajj akham sapjjänwa: “Yaqha markankir diosanakat parlir jaqjamakiwa” sasa (Hech. 17:18). Pablotï Atenas markankir jaqenakarojj yaqha markankir diosanakat yatichaspäna ukhajja, jan walinwa uñjasispäna. Kuna laykutejj mä qhawqha maranak nayrajja, Sócrates filosofojj niya uka pachpwa yaticharakïna, ukampis ukham luratapatwa jiwayat uñjasïna. Ukatwa Pablojj Areópago cheqar apat uñjasirakïna, ukhamat kuna yatichäwinakatï Atenas markankirinakatak mayjäkäna ukanak qhanañchañapataki. c Niyakejjay Atenas markankirinakajj Qellqatanakat jan kuns yatipkchïntejja, ¿kunjamsa Pablojj jupanakar predikpachäna?

“Atenas markankir tatanaka, nayajj amuytwa...” (Hechos 17:22, 23)

9-11. 1) ¿Kunjamsa Pablojj Diosan arunakapat parlañ qalltäna? 2) ¿Predickasajj kunjamsa Pablot yateqasitas uñachtʼaysna?

9 Atenas markankirinakar walja idolonakar adorir uñjasajja, Pablojj mayjtʼasïnwa. Ukampis uka idolonakar adorañajj janiw walïkiti sasajj janiw toqeskänti, jan ukasti llampʼuchasïnwa. Ukatsti Atenas markankir jaqenakan chuymapar purtʼañatakejja, wali amuyumpiw kuna toqentï acuerdöpkäna ukarjam parläna. Pablojj akham sänwa: “Atenas markankir tatanaka, nayajj amuytwa, yaqhanakat sipans jukʼampiw jumanakajj diosanakar adorapjjtajja” sasa (Hech. 17:22). Mä arunjja, ‘jumanakajj Dios chuymäpjjtawa’ sasaw Pablojj saskäna, cheqansa wali yatiñampiw Dios chuymäpjjatapat jachʼañchtʼäna. ¿Kunatsa ukham luränjja? Falso yatichäwinakampis yaqhepajj apayasipkchïnjja, jupanakajj suma chuymanïpjjewa sasaw Pablojj amuyäna. Jupa pachpas nayrajj ukhamarakïnwa, ukatwa akham sispachäna: “Jan yatisaw ukanak lurayäta, Diosar jan confiyataj layku” sasa (1 Tim. 1:13).

10 Ukatjja jaqenakan chuymapar purtʼañatakejj Pablojj akham sänwa: “Aka cheq paskasajja, [...] mä altar uñjarakta, ukansti ‘Mä jan uñtʼat Diosaru’ sasin qellqantatänwa” sasa. Mä qellqatarjamajja, “griegonakasa yaqhep jaqenakasa, ‘jan uñtʼat diosanakatakiw’ mä altar lurapjjerïna. Kuna laykutejj ‘inas mä diosat armasiskstan, jan adorjjsna ukhajj colerasispawa’ sasaw ajjsarapjjäna”. Uka altaraw Atenas markankirinakajj jan uñtʼat Diosan utjatapar creyipjjatap uñachtʼayistu. Pablojj suma yatiyäwinak predicañatakejja, nayraqatajj uka altaratwa parläna. Jupajj akham sänwa: “Kuntï jumanakajj jan uñtʼkasin adorasipkta ukwa nayajj yatiyasipksma” sasa (Hech. 17:23). Pablojj wali amuyumpiw uka toqet parläna, ukampis arunakapajj chuymar purtʼkirïnwa. Yaqhep jaqenakajja, ‘Pablojj jan uñtʼat yaqha diosatwa parli’ sasaw kʼarintapjjäna, ukampis ukajj janiw ukhamäkänti. Antisas Atenas markankirinakarojja, jan uñtʼat Diosar creyipkäna uka cheqpach Diosatwa parlaskäna.

11 Predickasajj ¿kunjamsa Pablot yateqasitas uñachtʼaysna? Mä jaqejj kuna religionanisa uk yatiñatakejja, utapansa uta anqapansa kunanakas utji, utanejj kunjam isthaptʼatasa uka toqenakat amuytʼañaw yanaptʼistaspa. Utanimp parlkasajj akham sissnawa: “Jumjam Dios chuyma jaqer jikjjatañajj wali kusiskañawa, Diosat yatiñ muniri jaqenakamp parlañajj wal gustitu” sasa. Jiwasatï mä jaqejj kuna religionanisa uk amuyañäni ukhajja, kuna toqetsa jupamp parltʼsna uk sum yatiñäni. Janipun ak armapjjañäniti, nayrajja jilat kullakanakasat waljaniw falso religionanakan yatichäwinakapar creyipjjarakïna. Ukhamajj predikir sarkañäni ukhajja, jan jaqenakarojj religionaparjamajj juzgapjjañäniti.

Diosan arunakap yatiykasajja, kuna toqettï jaqenakajj parlañ munapki ukarjam predicapjjañäni.

Diosajj “janiw sapa mayni jiwasanakat jayankkiti” (Hechos 17:24-28)

12. Atenas markankir jaqenakan chuymapar purtʼañatakejja, ¿kuna kimsa toqetsa Pablojj parläna?

12 Atenas markankir jaqenakajj kuna toqettï yatiñ munapkäna ukarjamajja, ¿Pablojj jupanakar predicaskakpachänti? Jupar istʼapkäna uka jaqenakajja, griego filosofonakan yatichäwinakapakwa sum uñtʼapjjäna, ukampis janiw Qellqatanak sum uñtʼapkänti. Ukanak yatisajja Pablojj ukarjamaw Atenas markankirinakar parläna. Nayraqatajj Biblian yatichäwinakapat parlkasajja, ‘Qellqatanakajj akham siwa’ sasajj janiw Qellqatanak jankʼak uñachtʼaykänti. Payïrirjamasti, Pablojj istʼirinakapar sum amuyatapa ukat jupanakjamätapwa uñachtʼayäna, ukatwa ‘jiwasa’, ‘jiwasanaka’ sasin discursopan säna. Kimsïrirjamajja, griegonakan qellqatanakapatwa Pablojj aytäna, ukhamat kunanaktï yatichkäna ukanakajj griegonakan qellqatanakapan uñstatap uñachtʼayañataki. Jichhajj chuymar purtʼkiri Pablon discursopat yatjjatañäni. Atenas markankirinakajj jan uñtʼat Diosan utjatapar creyipkäna uka toqet parlkasajja, ¿kuna wakiskir yatichäwinaksa cheqpach Diosat Pablojj qhanstaypachäna?

13. Aka oraqes alajjpachas ¿khitin luratawa sasas Pablojj säna?

13 Kunanakatï alajjpachansa aka oraqensa utjki ukanakajj Diosan luratawa. Pablojj akham sänwa: “Diosaw aka mundsa kunanakatï aka mundon utjki ukanaks luri. Ukhamajj niyakejjay jupajj alajjpachansa aka oraqensa Tatitupächejja, janiw amparamp lurat templonakan jakkiti” sasa (Hech. 17:24). d Kunanakatï alajjpachansa aka oraqensa utjki ukanakajj janiw justupatak uñstawaykiti. Jan ukasti taqe kunas cheqpach Diosan lurtʼatawa (Sal. 146:6). Niyakejjay Taqe Kunjjar Munañani Jehová Diosajj alajjpachansa aka oraqensa Tatitupächejja, janiw jaqenakan lurat templonakankañapajj wakiskiti. Jupajj janiw Atenea jan ukajj yaqha diosanakjamajj jachʼañchayasiñatakejj altaranaksa ni templonaksa necesitkiti (1 Rey. 8:27). Kuntï Pablojj discursopan arskäna ukajj akwa qhanstayäna: jaqen lurat templonakankapki uka idolonakat sipansa, Jehová Diosakiw wali chʼamanejja (Is. 40:18-26).

14. Diosajj jaqenakan yanaptʼap jan necesitatapjja, ¿kunjamsa Pablojj uñachtʼayäna?

14 Diosajj janiw khitin yanaptʼaps necesitkiti. Atenas markankir idolonakar adoririnakajja, idolonakaparojj wali jila alani isinakampiw isiyapjjäna, wali jila alani regalonakwa aparapipjjäna, manqʼañanaksa umañanaksa aparapipjjarakïnwa. Taqe ukanakwa idolonakajj munapjje sasaw amuyapjjäna. Ukampis Pablor istʼapkäna uka yaqhep filosofonakajja, ‘janiw mä diosajj jaqenakan kun lurapjjañapsa necesitkiti’ sasaw amuyapjjpachäna. Ukhamächïna ukhajja, kuntï Pablojj siskäna ukampejj acuerdokïpjjpachänwa, jupajj akham sänwa: “[Diosajj janiw] jaqenakan yanaptʼapsa suykiti, kuna yanapsa jupajj munkaspa ukhama” sasa. Cheqansa ¡Diosajj janiw jaqenakan yanaptʼap necesitkiti! Antisas “jupaw taqenirus jakañsa, samansa, taqe kunsa” churistu, inti qhansa, jallsa, suma oraqsa jupaw churarakistu (Hech. 17:25; Gén. 2:7). Ukhamasti taqe kun Churiri Diosajj janiw jaqenakat kuns necesitkiti.

15. Mayninakat sipans jilankapkaspas ukham jan amuyasipjjañapatakejja, ¿kunjamsa Pablojj Atenas markankirinakar parläna, ukat kunsa jupat yateqsna?

15 Diosaw jaqerojj lurawayi. Atenas markankir jaqenakajja, jan griegonakäpkäna uka jaqenakat sipans jilankapkaspas ukhamwa amuyasipjjäna. Ukampis Bibliarjamajja, maynejj janiw markapatsa jan ukajj kuna kasta jañchinisa ukatsa jachʼañchasiñapäkiti (Deut. 10:17). Pablojj wali amuyumpiw uka toqet parläna, jupajj akham sänwa: “[Diosajj] mä sapa jaqetakwa taqe markankir jaqenak luri” sasa. Uka arunakapajja, jupar istʼapkäna uka jaqenakarojj wal piensaypachäna (Hech. 17:26). Cheqansa Génesis libron parlki uka Adán chachatwa Pablojj parlaskäna, jiwasajj uka Adán chachat jutirïtanwa (Gén. 1:26-28). Niyakejjay mä sapa jaqetak jutirïstanjja, maynejj kawkïr markatäskpasa, kuna kasta jañchinïskpasa, taqeniw mä igualätanjja. Pablon arunakapjja taqeniw sum amuyapjjpachäna. Ukhamajj ¿kunsa Pablot yateqsna? Predickasajj wali amuyumpi suma arunakampiw jiwasajj parltʼañ muntanjja, janiw mayninakan katoqasipjjañap laykukejj cheqa yatichäwinak mayjtʼayañ munktanti.

16. ¿Diosajj jaqenakatakejj kuna amtanisa?

16 Jaqenakajj jupar jakʼachasipjjañapwa Diosajj muni. Pablor istʼapkäna uka filosofonakajja, kuna amtamp luratätansa uka toqet walja maranak yatjjatkasas janiw uk sum amuyapkaspänti. Ukampis kuna amtamp luratätansa ukjja Pablow wali sum qhanañchäna. Jupajj akham sänwa: “Jupanakatï Diosar uñtʼañatak chʼamachasipjjaspajja, juparojj uñtʼapjjaspawa. Cheqpachansa jupajj janiw sapa mayni jiwasanakat jayankkiti” sasa (Hech. 17:27). Uka arunakarjamajja, Atenas markankirinakatak jan uñtʼatäkäna uka Diosarojj maynejj sum uñtʼaspa. Cheqansa Diosajj jupar thaqapki, jupar uñtʼañatak chʼamachasipkaraki ukanakan jakʼapankaskiwa (Sal. 145:18). Diosajj janiw “jiwasanakat” jayankkiti sasaw Pablojj säna, ukhamasti jupas Diosar thaqañaparakïnwa.

17, 18. 1) ¿Kunatsa jaqenakajj Diosat yatipjjañapa? 2) Kunjamtï Pablojj jaqenakar parlkäna uka toqet ¿kunsa yateqassna?

17 Jaqenakajj Diosat yatipjjañapawa. Pablojj akham sänwa: “Jiwasas jupïpanwa jakasktanjja, sarnaqasktanjja, utjaskaraktanjja” sasa. Yatjjattʼat yaqhep jaqenakajja, kuntï Pablojj siskäna uka arunakajj poesía qellqerin Epiménides chachan arunakapjamawa sasaw sapjje. Uka chachajj walja maranak nayraw jakäna, Atenas markan utjkäna uka costumbre taypins wali importante jaqerakïnwa. Ukatjja kuna razonatsa jaqenakajj Diosar thaqapjjañapa uka toqet Pablojj akham sarakïnwa: “Kunjamtï jumanak taypit yaqhep poesía qellqerinakajj sapkaraki ukhama: ‘Jiwasajj jupan wawaparakïtanwa’ sasa” (Hech. 17:28). Taqe jaqenakaw Diosar jakʼachasipjjañapa, kuna laykutejj jupaw nayrïr chachan Awkipänjja, taqenis uka chachat jutirirakïtanwa. Ukatjja taqe jaqenakan chuymanakapar purtʼañatakejja, wali amuyumpiw griego arut utjkäna uka qellqatanakat Pablojj aytäna, uka qellqatanakajj jupanakan wali respetatänwa. e Apóstol Pablot yateqasisajja, akapachan utjki uka historia toqet qellqatanakatsa, enciclopedianakatsa, jan ukajj yaqha ukham qellqatanakatsa mä jukʼa aytaraksnawa. ¿Kunatsa ukham sistanjja? Kuna laykutejj wali respetat mä qellqatat amuytʼayañajja, jan Testigöki uka jaqerojj religionan kʼari yatichäwinakapat amuytatasiñapatakiw yanaptʼaspa.

18 Kunatï Diosat cheqäki ukanak Pablojj wali sumwa discursopan qhanstayäna, kuntï jaqenakajj yatiñ munapkäna ukarjamaw parlarakïna. Atenas markankir jaqenakajj kuntï yateqasipkäna ukarjamajj ¿kunsa lurapjjañapäna? Kuntï lurapjjañapäkäna uk Pablojj qhanwa säna.

Taqe cheqankir jaqenakajj arrepentisipjjpan (Hechos 17:29-31)

19, 20. 1) Idolonakar adorañajj kunja jan walisa ukjja, ¿kunjamsa Pablojj uñachtʼayäna? 2) ¿Kunsa Atenas markankirinakajj lurapjjañapäna?

19 Yateqapki ukarjam sarnaqapjjañapatakiw Pablojj jaqenakar chʼamañchtʼañ munäna. Ukatwa griego arut qellqatanak aytasajj akham säna: “Ukhamajj niyakejjay Diosan wawapästanjja, janiw amuyañasäkiti Diosajj qoriru, qollqeru, jan ukajj qalaru uñtasitäkaspas ukhama, janirakiw jaqenakan amuyuparjam luratäki ukanakar uñtasitäkaspas ukham amuyañasäkiti” sasa (Hech. 17:29). Niyakejjay jaqenakajj Diosan luratästanjja, ¿kunjamarak Diosajj jaqenakan lurat idolonakar uñtasitäspasti? Pablon wali amuytʼat arunakapajja, jaqenakan lurat idolonakar adorañajj jan walïtapwa Atenas markankirinakar amuytʼayäna (Sal. 115:4-8; Is. 44:9-20). “Janiw amuyañasäkiti” sasajja, jupamppachas uka arunak phoqañapäkaspa ukhamwa Pablojj saskäna, ukatwa arunakapar istʼañajj jaqenakatak jan chʼamäkpachänti.

20 Ukjjarojja kunsa lurapjjañapäna uk akham sasaw Pablojj säna: “Jan yatisaw jaqenakajj mä tiempon ukanak lurapjjäna [idolonakar adorapjjäna], ukampis Diosajj ukhamakwa ukanak pasayi. Jichhasti taqe cheqanwa jupajj arrepentisipjjam sasin taqe jaqenakar yatiyaski” sasa (Hech. 17:30). Arrepentisipjjam sasin Pablojj siskäna uka arunak istʼasajja, Atenas markankirinakat yaqhepajj musparapjjpachänwa. Ukampis chuymar purtʼkir Pablon discursopajja, Diosajj jupanakar jakañ vida churatapwa qhan uñachtʼayäna, ukhamajj vidanakapampejj kunsa lurasipkäna uka toqetjja mä urojj Diosaruw cuenta churapjjañapäna. Jupanakajj Diosaruw thaqapjjañapäna, kunatï Diosat cheqäki uk yateqasajj ukarjamaw sarnaqapjjañaparakïna. Cheqansa Atenas markankirinakajja, idolonakar adorañajj kunja jan walïnsa ukwa amuyapjjañapäna, idolonakar adorañsa jaytapjjañaparakïnwa.

21, 22. ¿Kuna arunakampis Pablojj discursop tuktʼayäna? ¿Kunatsa uka arunakapajj jiwasatakejj wali wakiskirejja?

21 Aka arunakampiw Pablojj discursop tuktʼayäna: “[Diosajj] mä uru uttʼayi, ukhamat akapachankir jaqenakar cheqaparjam juzgañataki, ukjja jupan uttʼayat mä chacha taypiw lurani. Diosajj jiwatanak taypit jupar jaktayasaw taqe jaqenakar mä garantía churi” sasa (Hech. 17:31). Niyakejjay Diosan juicio urup jakʼachasisinkatap yatjjapjjchïnjja, Atenas markankirinakajj cheqpach Diosaruw thaqapjjañapäna, jikjjatapjjañaparakïnwa. Khitirus Diosajj jaqenakar juzgañapatak uttʼayi uk janiw Pablojj siskänti, jan ukasti ‘juzgkani uka chachajj jaqenakjamaw aka oraqen jakawayi, Diosajj jiwatanak taypitwa jupar jaktayawayi’ sasaw säna.

22 Pablon tukuy arunakapajja, jiwasatakejj wali wakiskiriwa. Diosan uttʼayat Juezajja jiwatanak taypit jaktkäna uka Jesucristowa, uk jiwasajj sum yattanjja (Juan 5:22). Diosan Juicio Urupajj 1.000 maranakätapsa yatiraktanwa, uka urojj wali jakʼankjjewa (Apoc. 20:4, 6). Uka uru puriniñap janiw jiwasajj ajjsarktanti, kuna laykutejj khitinakatï Diosat jan jitheqtapkani ukanakajj walja bendicionanakwa Diosat katoqapjjani. ¡Jesusan jiwatat jaktatap laykuw jutïritak mä suma suytʼäwinïtanjja!  

“Yaqhep chachanakajj [...] creyentëjjapjjarakïnwa” (Hechos 17:32-34)

23. ¿Pablon discursop istʼasajj kunsa jaqenakajj lurapjjäna?

23 Mä jaqen jaktatapat Pablojj parlkäna uk istʼasajja, “yaqhepajj wal sawkasiñ qalltapjjäna”. Yaqhepasti wali respetompiw arunakap katoqasipjjäna, ukampis janiw arrepentisiñ amtapkänti ni creyenterus tukupkänti. Jupanakajj akham sapjjänwa: “Yaqha horasaw uka toqet parlir istʼapjjäma” sasa (Hech. 17:32). Ukampis “yaqhep chachanakajj jupampiw mayachasipjjäna, creyentëjjapjjarakïnwa. Jupanakat maynïrejj Dionisio satänwa, jupajj Areopagonkir tribunalan mä juezapänwa, ukhamarakiw Dámaris sutini warmis yaqhanakas creyentëjjapjjarakïna” (Hech. 17:34). Jichhürunakanjja niya ukhamarakiw predicacionan pasi. Yaqhep jaqenakajj jiwasat sawkasipjjewa, yaqhepasti wali respetompiw istʼapjjarakistu. Ukampis kunapachatï yaqhep jaqenakajj Reinon suma yatiyäwinakap katoqasipjje, creyentëjjapjjaraki ukhajj wal kusistanjja.

24. ¿Kunsa Pablon discursopat yateqsna?

24 Pablon discursopat sum amuykiptʼañajja, jaqenakar puntopar sum qhanañchtʼañataki, chuymar purtʼkir parlañataki, jaqenakajj kuna toqettï parlañ munapki ukarjam parlañatakiw yanaptʼistani. Religionanakan kʼari yatichäwinakapamp engañjatäpki uka jaqenakarojj pacienciampi ukat wali amuyump parlañatakis yanaptʼarakistaniwa. Ukatjja akwa yateqaraksna: janiw jaqenakan chuymapar purtʼañ munasakejj Biblian cheqa yatichäwinakap mayjtʼayañasäkiti. Jiwasatï Pablot yateqasiñäni ukhajja, jaqenakarojj sumwa predicañäni, Bibliatsa wali sumwa yaticharakiñäni. Superintendentëpki uka jilatanakas congregación taypin suma yatichirïpjjarakiniwa. Ukhamatwa jiwasar istʼapkistu uka jaqenakarojj ‘Diosar uñtʼapjjañapatak wali sum yanaptʼañäni’ (Hech. 17:27).

a Atenas markajj wali importante markänwa” sat recuadro uñjjattʼäta.

b Epicureonakampi estoiconakampi” sat recuadro uñjjattʼäta.

c Kawkjantï Atenas markankir pʼeqtʼirinakajj tantachasipjjerïkäna uka Areópago lugarajja, Acrópolis jiskʼa qollut niya inti jalanta (noroeste) toqenkänwa. Amuyatajja, “Areópago” arojj tantachasir marka pʼeqtʼirinakata, jan ukajj uka lugarajj kawkjankkänti uka qollut parlañatakiw apnaqasïna. Ukhamajja Pablojj uka qollur apatat uñjaspachäna, jan ukajj uka qollu jakʼar apatach uñjaspachäna, jan ukajj marka pʼeqtʼirinakajj mercadon tantachasipkäna uka taypir apatach uñjaspachäna uk janiw yatjjattʼat jaqenakajj sumpach yatipkiti.

d “Mundo” sasin traduciski uka arojja, kósmos griego arutwa juti. Kósmos arjja griegonakajj aka mundot (universot) parlañatakiw apnaqapjjerïna, ukampis Biblianjja kósmos arojj jaqenakat parlañatakiw apnaqasi. Amuyatajja, kuntï griegonakajj amuyapkäna ukarjamaw Pablojj kósmos aru apnaqäna, mä arunjja kósmos sasajj aka mundotwa parlaskäna, ukhamat istʼirinakapan chuymanakapar purtʼañataki.

e Pablojj Los fenómenos sat poesiat aytäna, ukajj poesía toqet yatjjattʼat Arato sat estoico chachan qellqatänwa. Uka poesian jikjjataski niya uka pachpa arunakajja, griego arut yaqha qellqatanakansa, Cleantes sat estoico chachan Himno a Zeus sat qellqatapansa jikjjatasirakiwa.