Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

CAPÍTULO 17

“Jupanakarojj Qellqatanakat amuytʼayarakïna”

“Jupanakarojj Qellqatanakat amuytʼayarakïna”

Bibliarjam yatichasakiw suma yatichirïsna, Berea markankirinakatwa yateqasiñasa

Hechos 17:1-15 textot apstʼatawa

1, 2. ¿Khitinakas Filipos markat Tesalónica markar sarapjjäna? ¿Kunas jupanakar llakisiypachäna?

 PABLOMPI, Silasampi, Timoteompejja, Filipos markat Tesalónica markaruw sarapjjäna, jupanakajj mä 130 kilometronakwa qollunak taypi sarapjjäna. Sarapkäna uka thakejj suma lurtʼatänwa, romanonakaw uka thak lurapjjäna, jupanakamp chik sarirejj waljaniw utjarakïna, soldadonakasa, comerciantenakasa, artesanonakasa uka thakwa sarapjjarakïna. Uka thakinjja jaqenakan parlatapasa asnonakan qatatit carronakan saratapasa, asnonakan ojjotapas walipuniw istʼasïna. Pablotakisa Silasatakis viajiñajj janiw faciläkänti, kuna laykutejj Filipos markan qʼala usuchnoqatäsajj ukhaw waliptasipkäna (Hech. 16:22, 23).

2 Niyakejjay jupanakajj wali jay viajipjjañapächïnjja, uka toqet lupʼisajj llakisipjjpachänwa, ukampis jupanakpura parltʼasiñaw jan llakisipjjañapatakejj yanaptʼäna. Filipos markan kunanakatï paskäna ukanak sumwa jupanakajj amtasipkäna, uka markanjja cárcel uñjir mä chachajj familiapamp chikaw cristianor tukjjapjjäna. Diosan arunakap yatiyaskakiñatakejj uka experienciaw Pablompir Silasampir wal chʼamañchtʼäna. Ukampis Tesalónica markar jakʼachaskasajja, jupanakajj akham sasaw jisktʼasipjjpachäna: “¿Uka markankir judionakajj kunjamsa katoqapjjpachïstani? ¿Jupanakajj Filipos markankir jaqenakjamarakit jan walinak lurapjjpachïstani?” sasa.

3. Jan ajjsaras predicañatakejja, ¿kunjamsa Pablot yateqasiñajj yanaptʼistaspa?

3 Uka viajen apóstol Pablojj kunjamas jikjjatasïna ukjja, Tesalónica congregacionar mä carta qellqkäna ukhaw uk qhanañchäna, jupajj akham sänwa: “Kunjamtï jumanakajj yatipktajja, Filipos markan wali tʼaqesiyata jan waltʼayata ukhamaw nanakajj uñjasipjjayäta, ukampis Diosaw jan ajjsarañatakejj yanaptʼapjjetäna, ukhamat nanak contra saytʼirinakajj utjkchïna ukhasa, suma yatiyäwinak jumanakar yatiyapjjañajataki” sasa (1 Tes. 2:2). Uka arunakajja, Pablojj Tesalónica markar mantañ ajjsarayasitapwa uñachtʼayistu, kunatï Filipos markan paskäna uk amtasaw amuyatajj ajjsarayasïna. ¿Pablojj kunjamas jikjjatasïna uk amuysnati? Awisajja ¿suma yatiyäwinak yatiyañajj jiwasatak chʼamakiti? Pablojj Jehová Diosaruw confiyäna, ukhamat kuntï lurañapäkäna uk jan ajjsaras phoqañapataki. Ukhamajj Pablon sarnaqäwipat yatjjatañajja, jan ajjsaras predicañatakiw yanaptʼistani (1 Cor. 4:16).

‘Jupanakarojj Qellqatanakat amuytʼayäna’ (Hechos 17:1-3)

4. ¿Qhawqha tiempos Pablojj Tesalónica markan quedaspachäna?

4 Bibliarjamajja Pablojj Tesalónica markankkäna ukhajja, kimsa sabadonakaw sinagogan predicäna. Ukampis Pablojj janiw kimsa semananakak Tesalónica markankkänti. Amuyatajja, Tesalónica markar purisajj janiw jankʼakejj sinagogar sarkänti. Ukampis Pablon cartanakapajja, jupasa compañeronakapas Tesalónica markankkasajj gastonakapatak trabajipjjatapwa qhanstayi (1 Tes. 2:9; 2 Tes. 3:7, 8). Ukat uka markankkäna ukhajja, Pablojj pay kutiw Filipos markankir jilat kullakanakat yanaptʼa katoqäna (Filip. 4:16). Ukhamajja, Pablojj kimsa semananakat sipansa jukʼamp tiempow Tesalónica markan quedaspachäna.

5. ¿Kunjamsa Pablojj jaqenakan chuymanakapar purtʼäna?

5 Pablojj jan ajjsartʼasaw sinagogan tantachatäpkäna uka jaqenakar predicäna. Jupajj kunjamtï lurirïkäna ukarjamaw “Qellqatanakat amuytʼayarakïna. Criston tʼaqesiñapasa jiwatanak taypit jaktaniñapasa wakisipunïnwa sasaw jupanakarojj Qellqatanakamp qhanañchäna, uñachtʼayarakïna, Pablojj sarakïnwa: ‘Jupapï Cristojja, uka Jesusatwa nayajj jumanakar yatiyapjjsma’ sasa” (Hech. 17:2, 3). Kunjamtï uka textojj siskejja, Pablojj janiw arunakapampejj istʼirinakapar kusisiyañak munkänti, jan ukasti jupanak pachpa amuytʼasipjjañapwa munäna. Kuna laykutejj khitinakatï sinagogan jupar istʼasipkäna uka jaqenakajj Qellqatanak sum uñtʼapjjäna, respetapjjarakïnwa, ukampis Qellqatanak janiw sum amuyapkänti. Ukatwa Nazaret markat jutir Jesusajj Cristötapa, Mesiasätap Pablojj Qellqatanakamp jupanakar qhanañchäna, wali sumwa amuytʼayarakïna.

6. ¿Kunjamsa Jesusajj Qellqatanakamp amuytʼayirïna, ukat ukham luratapat kuna askinakas utjäna?

6 Kunjamtï Jesusajj Qellqatanakamp yatichirïkänjja, ukhamwa Pablojj yaticharakirïna. Amuytʼañataki, Jesusajj predickäna ukhajja Qellqatanakat aytasajj arkirinakapar akham sänwa: ‘Nayarojj tʼaqesiyapjjetaniwa ukatjja jiwayapjjetaniwa, ukampis kimsïr urunwa jaktayatäyäjja’ sasa (Mat. 16:21). Jiwatat jaktasajja, Jesusajj discipulonakaparuw uñstäna. Jupar uñjasajja, kuntï Jesusajj siskäna uka arunakan cheqätapwa discipulonakapajj amuyapjjpachäna. Ukampis Jesusajj Diosan Arupar confiyapjjañapatakejj jukʼamp razonanakwa churäna. Mä kutejj pä discipulonakaparuw Jesusajj uñstäna, ukatjja “kunanaktï taqpach Qellqatanakan jupjjat parlki ukanakwa jupanakar qhanañchäna. Moisesana ukhamarak taqe Profetanakan Qellqatanakapat qalltasaw jupanakar qhanañchäna”. Uka arunak istʼasajja, discipulonakapajj wali musparataw akham sapjjäna: “Kunapachatï jupajj thak jutkasin parlkistäna, Qellqatanakatsa qhanañchkistäna ukhajja, ¿janit chuymasajj nakkistänjja?” sasa (Luc. 24:13, 27, 32).

7. ¿Kunatsa Bibliarjam yatichañajj wali wakiskirejja?

7 Diosan Arupajj wali chʼamaniwa (Heb. 4:12). Kunjamtï Jesusasa, Pablosa, yaqha apostolonakas lurapjjerïkänjja, ukhamwa cristianonakajj jichha tiempon Diosan Aruparjam yaticharaktanjja. Jiwasajj Biblian yatichäwinakap sum amuyapjjañapatakiw jaqenakar yanaptʼtanjja, Biblian cheqa yatichäwinakapatsa qhanañchtʼaraktanwa, ukatjja kuntï yatichktan ukajj Bibliarjamätap amuyapjjañapatakejj Bibliankir textonakwa uñachtʼayaraktanjja. Cheqansa kuntï yatichktan ukajj Jehová Diosatwa juti. Ukhamajj Bibliamp yatichktan ukhajja, Diosan arunakap yatiyaskataswa uñachtʼaytanjja, jaqenakarus jan amuyunakasak yatiyataswa uñachtʼayaraktanjja. Maysa toqetjja, kuntï yatichktan ukajj Bibliarjamätapa ukat confiykañätap amuyañatakiw jiwasar yanaptʼistu, Pabljam jan ajjsaras predicañatakis yanaptʼarakistuwa.

“Jupanakat mä qhawqhanejj” creyentëjjapjjänwa (Hechos 17:4-9)

8-10. 1) Tesalónica markankir jaqenakajj ¿kunjamsa suma yatiyäwinak katoqasipjjäna? 2) ¿Kunatsa yaqhep judionakajj Pablot envidiasipjjäna? 3) ¿Pablo contra saytʼir judionakajj kunsa lurapjjäna?

8 Niyakejjay Pablojj arknaqat uñjaschïnjja, jupajj Jesusan aka arunakapajj cheqätapwa yatïna: “Mä esclavojj janiw uywiripat sipans jilankkiti, jupanakatï nayar arknaqapjjchitojja, jumanakarojj arknaqapjjarakïtamwa, jupanakatï nayan arunakaj phoqapjjchejja, jumanakan arunakam phoqapjjarakiniwa” (Juan 15:20). Tesalónica markanjja, Pablot Diosan arunakap istʼasajj yaqhep jaqenakajj katoqasipjjänwa, yaqhepasti janiw katoqasipkarakïnti. Khitinakatï Diosan arunakap katoqasipkäna ukanakatjja, Lucasajj akham sasaw qellqäna: ‘Judionakat mä qhawqhanejj creyentëjjapjjänwa, Pablomp Silasampiw chikachasipjjarakïna. Diosar adorir griego jaqenakatsa, wali importante warminakatsa waljaniw creyentëjjapjjäna’ sasa (Hech. 17:4). Uka machaq discipulonakajja, Qellqatanak sum amuyasajj wal kusisipjjpachäna.

9 Kuntï Pablojj yatichkäna ukjja, yaqhep jaqenakajj katoqasipjjänwa, yaqhepasti wal colerasipjjarakïna. Tesalónica markankir yaqhep judionakajja, kunjamsa ‘Diosar adorir griego jaqenakajj’ Pablon yatichäwinakap katoqasipjjäna uk uñjasajj wal envidiasipjjäna. Uka judionakajja griegonakarojj Hebreo Arut Qellqatanakwa yatichapjjäna, ukhamat jupanakan religionapar mantapjjañapataki, ukatjja uka griegonakan dueñonakapjamaw amuyasipjjarakïna. Ukampis Pablojj judionakan sinagogapar mantasajja, ukankir griegonakarojj cristianor tukupjjañapataki, judionakan religionapat mistjjapjjañapatakiw chuymar purtʼkir parläna. Ukatwa uka judionakajj jupatak wali coleratäpjjäna.

“Pablompir Silasampirojj tantachat jaqenakan ukar apsuniñ munapjjäna” (Hechos 17:5).

10 Kunas uka qhepat pasäna uka toqet Lucasajj akham sasaw qellqäna: “Judionakajj walpun colertʼasipjjäna, ukatwa qhatun muyuskir mä qhawqha jan wali jaqenak jawsthapipjjäna. Waljanir tantachthapisajja, markaruw wal chʼajjwayapjjäna. Jasón sat chachan utapar chhuktʼasaw Pablompir Silasampirojj tantachat jaqenakan ukar apsuniñ munapjjäna. Jupanakar jan jikisajja, Jasonampiru mä qhawqha jilatanakampiruw marka apnaqerinakan ukar qatatipjjäna, akham sasaw jachʼat arnaqasipjjäna: ‘Aka jaqenakajj taqe cheqanwa jaqenakar jan waltʼayapjje, jichhajj akankapjjarakiwa, Jasonas utaparuw jupanakar katoqtʼasi. Jesús sutini yaqha reyiw utji sasaw taqe aka jaqenakajj Cesaran leyinakap contrajj saytʼasipjjeʼ sasa” (Hech. 17:5-7). ¿Judionakan ukham lurapjjatapajj Pablompir compañeronakapampirojj jan waltʼaypachänti?

11. ¿Kunanakatsa Pablompir compañeronakapampirojj judionakajj kʼarintapjjäna? (Nota liytʼäta).

11 Kunapachatï colerat walja jaqenakajj tantachasipjje ukhajja, jukʼamp jan walinakwa utjayañ yatipjje. Uka colerat walja jaqenakajja, jan waltʼayir walja umani jachʼa jawirar uñtasitäpjjewa. Judionakajj uka umar uñtasit colerat walja jaqenakaruw Pablo contra ukhamarak Silas contra saytʼayapjjäna, ukhamat jupanakar alisnukuñataki. Ukat “waljanir tantachthapisajja, markaruw wal chʼajjwayapjjäna”, ukjjarusti Pablompi compañeronakapampejj jan walsa lurapkaspa ukhamwa marka apnaqerinakar amuyayañ munapjjäna. Nayraqatajja, Pablompi compañeronakapampirojj ‘taqe cheqansa jaqenakar jan waltʼayapkaspa’ ukhamwa kʼarintapjjäna. Ukampis Pablompi compañeronakapampejj janiw kuna chʼajjwañanaksa Tesalónica markan utjayapkänti. Payïr toqet kʼarintapkäna ukajj jukʼamp jan walïnwa. Judionakajj akham sapjjänwa: “Jesús sutini yaqha reyiw utji sasaw taqe aka jaqenakajj Cesaran leyinakap contrajj saytʼasipjje” sasa. a

12. Tesalónica markankir cristianonak contra parlasitapajja, ¿kuna jan walinakarus uka cristianonakar purtʼasiyaspäna?

12 Escribanakampi fariseonakampejja, niya ukar uñtatwa Jesusar kʼarintapjjarakïna. Jupanakajj Pilator akham sapjjänwa: “Aka jaqejj jan walinak lurañapatakiw markasar chʼamañchaskatayna [...]. Nayajj Cristötwa, mä reyïtwa sasaw parlaraki” sasa (Luc. 23:2). Amuyatajja ‘romano emperadorajj juparus traicionkirista ukhamwa amuyaspa’ sasaw Pilatojj ajjsarayasïna, ukatwa Jesusar jiwayapjjañapatak ordenäna. Tesalónica markankir cristianonakarojj niya uka kikparakiw pasaspäna, kuna laykutejj judionakajj jupanak contrajj jan walinakwa parlapjjäna. Uka toqet mä qellqatajj akham siwa: “Kuntï cristianonak contrajj parlapkäna ukajj jan waliruw jupanakar purtʼasiyaspäna, kuna laykutejj khitinakatï romano emperador contra saytʼapkäna ukanakajja jiwayataw uñjasipjjerïna” sasa. ¿Kuntï judionakajj amtapkäna ukajj phoqaspachänti?

13, 14. 1) Pablo contra Silas contra saytʼir jan wali jaqenakajja, ¿kunatsa predicación jan jarktʼañ puedipkäna? 2) ¿Pablojj kunsa Jesusan arunakapar istʼasajj luräna, ukat kunsa jiwasajj jupat yateqassna?

13 Tesalónica markanjja, jan wali jaqenakajj janiw predicación jarktʼañ puedipkänti. ¿Kunatsa ukham sistanjja? Nayraqatajja, Pablompi Silasampejj janiw uka markankjjapjjänti. Maysa toqetjja, marka apnaqerinakajj kuntï Pablo contra Silas contra judionakajj parlapkäna uk janiw creyipkänti. Ukatjja Jasonampir ukat mayni jilatanakampir ‘garantiat qollqe pagayasajj’ khitanukjjapjjänwa (Hech. 17:8, 9). Diosan arunakap yaqha cheqanakan yatiyaskakiñatakejja, Pablojj Jesusan arunakaparjam istʼasaw jan walinak utjipan yaqha cheqar sarjjäna, Jesusajj akham sänwa: “Asirunakjam chʼikïpjjam, palomanakjam suma chuymanïpjjarakim” sasa (Mat. 10:16). Apóstol Pablojj jan ajjsarirïkchïnsa, janiw jan walinakar amanut jaltʼirïkänti. ¿Kunjamsa cristianonakajj jupat yateqasitas uñachtʼaysna?

14 Jichhürunakanjja, Testigonakajj gobierno contras saytʼapkaspa, markaparus traicionapkaspa ukhamwa religión pʼeqtʼirinakajj kʼarintapjje, ukhamat gobiernonakajj Testigonak contra saytʼapjjañapataki. Pablojj jakkäna uka urunakanjamarakiw jiwas contra saytʼirinakajj envidiasipjjestu, kuna laykutejj jukʼampiw Diosan markapajj jiljjattaski. Ukhamïpan ¿kunsa jiwasajj lurtanjja? Cheqpach cristianonakajj janiw amanut jan walinakar jaltʼktanti, mä arunjja janiw colerata jan amuytʼir jaqenakampejj toqesktanti, jan ukasti jupanakar predicañatakejj yaqha uruw kuttʼtanjja. Ukhamatwa sumankañ thaqasajj predicaskaktanjja.

“Jukʼampiw yateqañ munapjjäna” (Hechos 17:10-15)

15. ¿Kunjamsa Berea markankirinakajj Diosan arunakap katoqasipjjpachäna?

15 Jan walinakat jarkʼaqañatakejja, discipulonakajj Pablompiru Silasampirojj Berea markaruw khitapjjäna, uka markajj niya 65 kilometronak jayankänwa. Uka markar purisajja Pablojj judionakan sinagogaparuw mantäna, ukan tantachtʼatäpkäna uka jaqenakaruw parltʼarakïna. Uka jaqenakan Diosan arunakap katoqasipjjatap uñjasajja, walpun Pablojj kusispachäna. Lucasan arunakaparjamajja, “Berea markankirinakajj Tesalónica markankirinakat sipansa, jukʼampiw yateqañ munapjjäna. Jupanakajj taqe chuymaw Diosan arunakap katoqasipjjäna, wali amuyumpiw Qellqatanakat sapüru yatjjatapjjäna, ukhamat kunanaktï istʼapkäna ukanakajj cheqäskapuniti janicha uk yatiñataki” (Hech. 17:10, 11). Uka arunakajja, cheqa yatichäw katoqasipkäna uka Tesalónica markankirinakajj janis suma chuymanïpkaspäna ukham janiw sañ munkiti. Qhepatjja Pablojj akham sasaw Tesalónica markankir cristianonakar qellqäna: “Nanakajj sapa ku[tiw] Diosar yuspärapjjta. Jumanakajj Diosan arunakapa nanakat katoqapkta ukhajja, janiw jaqenakan arunakapjam katoqapktati, jan ukasti Diosan arunakapjam katoqapjjtajja, cheqas Diosan arunakapäskapuniwa, ukarakiw jumanak creyentenakarojj wal yanaptʼasipktamjja” sasa (1 Tes. 2:13). ¿Kunatsa Berea markankir judionakajj Diosan arunakap taqe chuyma katoqasipjjpachäna?

16. Berea markankirinakajj “jukʼampiw yateqañ munapjjäna” sasajj ¿kunatsa Bibliajj sispacha?

16 Berea markankirinakajj ukhakis suma yatiyäwinak istʼapkchïnjja, janiw Pablotsa yatichäwipatsa payachasipkänti, ni uka contras parlapkänti. Janirakiw jupanakajj aleq ukhamak taqe kuns creyipkänti, jan ukasti nayraqatajj kuntï Pablojj siskäna uk wali amuyumpiw istʼapjjäna, ukjjarusti kuntï Pablojj jupanakar yatichkäna ukanak Qellqatanakampiw amuykiptʼapjjäna. Ukat janiw sábado urunakak Diosan arunakap yatjjatapjjerïkänti, jan ukasti sapüruw wali amuyumpi Diosan arunakapat yatjjatapjjerïna. Cheqansa “taqe chuymaw” Diosan arunakap katoqasipjjäna, kuntï yateqapkäna ukajj Bibliarjamapunïtap amuyañatakejj tiempwa apstʼasipjjäna. Jupanakajj humilde chuymanïpjjatapatwa nayra jakäwinakap jaytapjjäna, cheqansa “waljaniw jupanakat creyentëjjapjjäna” (Hech. 17:12). Ukatwa Lucasajj Berea markankirinakajj “jukʼampiw yateqañ munapjjäna” sasin sispachäna.

17. ¿Kunatsa Berea markankir cristianonakat yateqasiñasa, ukat walja tiempo Diosar sirvkasas kunsa luraskakiñasa?

17 Berea markankir cristianonakajja, ‘suma yatiyäwinak taqe chuyma istʼatasajj Biblian qellqatäniwa, jutïrinsa sarnaqäwisajj mayni cristianonakaruw yanaptʼarakini’ sasajj janiw amuyapkänti. Jupanakajj kuntï Pablosa Jehová Diosas lurapjjañap munkäna ukhampunwa lurapjjäna. Jichhürunakanjja jaqenakajj jupanak pachpa Biblia sum amuytʼapjjañapwa munaraktanjja, ukhamat Diosar confiapjjatapajj Bibliarjamäñapataki. Cheqansa khitinakatï Diosan arunakap katoqasktan ukanakajja, Berea markankir cristianonakjamarakiw taqe chuyma Diosan arunakap yatjjataskakiñasa. Ukhamarusa urut urutjamaw Jehová Diosat wal yateqañ munañasa, kuntï Bibliat yateqktan ukarjam sarnaqañatakiw chʼamachasiñasaraki, ukhamatwa munañaparjamajj Jehová Diosamp yatichayasiñäni. Ukatjja jupajj kunjam jaqëñastï munki ukhamaruw tukuyarakistani (Is. 64:8). Ukhamtï lurañänejja alajjpachankir Awkisajj wali valoranitwa uñjistani, munañap lurañatakis asignacionanak churaskakistaniwa.

18, 19. 1) ¿Kunatsa Pablojj Berea markat sarjjäna? ¿Pablojj uka markat sarjjasajj kunsa luraskakïna, ukat kunsa yateqsna? 2) ¿Jutïr yatichäwin kuna toqetsa yatjjataskañäni?

18 Pablojj janiw jaya tiempojj Berea markan quedaskänti, uka toqet Bibliajj akham siwa: “Pablojj Berea markanwa Diosan arunakap yatiyaski sasin parlir istʼasajja, Tesalónica markankir judionakajj jaqenakar chʼajjwayañatakiw uka markar sarapjjäna, ukhamat jupanak contra saytʼapjjañapataki. Ukhamasti jilatanakajj jankʼakiw Pablorojj lamar qota toqer khitjjapjjäna, Silasampi Timoteompejj uka pachpanwa quedasipjjarakïna. Pablomp chik saririnakajja, Atenas markakamaw jupar puriyapjjäna. Silasampi Timoteompejj jankʼak nayan ukar jutapjjpan sasaw Pablojj jupanakar ewjjasïna, ukatwa jupanakajj kuttʼanjjapjjäna” sasa (Hech. 17:13-15). Khitinakatï predicación contra saytʼapkäna ukanakajja, ¡jilat kullakanakar jan waltʼayañ thaqasipkakïnwa! Pablorojj Tesalónica markatsa alisnukupkchïnjja janiw jupanakajj ukampejj conformasipkänti, jan ukasti Berea markakamaw viajipjjäna. Uka markanjja kuna jan walinaktï Tesalónica markan utjayapkäna uka pachpa jan waltʼäwinakwa utjayañ munapjjarakïna, ukampis ukham amtapjjatapajj inamayakïnwa. Pablotakejja predicañajj walja lugaranakaw utjaskäna, ukatwa yaqha cheqar predikir sarjjäna. Jichhürunakan waljanis predicación jarkʼañ munapkchistojja, apóstol Pabljamarakiw predicañatakejj chʼamachasiskakiñasa.

19 Tesalónica markankir judionakampiru Berea markankir judionakampir Diosan arunakap phoqatpach yatiyasajja, Pablojj jan ajjsartʼas predicañasa Bibliarjam amuyapjjañapatak jaqenakar yanaptʼañas kunja wakiskirisa ukwa amuyäna. Jiwasajj jupjamarakiw amuytanjja, jutïr capitulonjja kunjamsa Atenas markankir jan judío jaqenakar Pablojj predicäna uka toqetwa yatjjataskañäni. Uka markankir jaqenakan creencianakapajj mayjapunïnwa.

a Biblia toqet yatjjattʼat mä chachajj akhamwa qhanañchäna: “Uka tiemponjja romano emperadorajj mä ley apsüna, uka leyirjamajj janiw khitis mä reyit jan ukajj mä gobiernot parlañapäkänti, jukʼampis uka reyitï jan ukajj gobiernotï romano emperadorar puestopat apaqaspäna ukhaw jan parlapjjañapäkänti” sasa. Enemigonakapajja predicasaw uka ley pʼakinti sasaw Pablor kʼarintapjjaspäna. (“ Hechos libron uñstki uka cesaranaka” sat recuadro uñjjattʼäta).