Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

CAPÍTULO 20

Diosan arunakapajj jiltaskakïnwa, “wali chʼamaniw tukuskarakïna”

Diosan arunakapajj jiltaskakïnwa, “wali chʼamaniw tukuskarakïna”

Apolosampi Pablompejja suma yatiyäwinak yatiyasiskakiñapatakiw yanaptʼapjjäna

Hechos 18:23–19:41 textot apstʼatawa

1, 2. 1) Pablosa compañeronakapasa, ¿kuna jan walinsa Éfeso markan uñjasipjjäna? 2) ¿Kuna toqetsa aka capitulon yatjjataskañäni?

 ÉFESO markanjja, jaqenakan arnaqasitanakapasa, tʼijnaqapjjatapas walipuniw callenakan istʼasïna. Uka markanjja, ¡wali colerat jaqenakaw jachʼat arnaqasiñ qalltapjjäna! Jupanakajj Pablomp chik viajipkäna uka pä jilatanakaruw katuntapjjäna, qatatipjjarakïnwa. Éfeso markan wali sarnaqat callepanjja, mä arunjja walja tiendanak utjkäna uka callenjja, walja jaqenakaw utjäna. Jupanakajj colerat walja jaqenakaruw mayachasipjjäna, jachʼa teatro toqeruw sarapjjarakïna. Uka teatrorojj 25.000 jaqenakaw mantapjjerïna. Kunatsa colerat walja jaqenakajj utji uk janiw jilaparte jaqenakajj amuyapkänti, ukampis ‘templosampi Ártemis diosasampiw jan waltʼayatäpacha’ sasaw amuyapjjäna. Ukatwa akham sasin jachʼat arnaqasipjjäna: “¡Efesionakan Ártemis diosapajj wali chʼamaniwa!” sasa (Hech. 19:34).

2 Cheqansa Supayaw Reinon suma yatiyäwinakap jan yatiyasiñap munkänti, ukatwa colerat jaqenakarojj chʼajjwapjjañapatak wiytäna. Ukampis Supayajja, janiw chʼajjwañanak utjayasakejj Diosan markapar jan waltʼaykänti. Aka capitulonjja, kunjamsa Supayajj nayrïr patak maranakan suma yatiyäwinak jan yatiyasiñapatakejj jarkʼäna, cristianonakan jan mayachtʼatäpjjañapatakejj kunanaksa luräna ukanakatwa yatjjataskañäni. Ukat jukʼampisa, Supayan wal chʼamachasitapat sipansa kunjamsa “Diosan arunakapajj jiltaskakïna, wali chʼamanir tukuskarakïna” uka toqetwa yatjjataskarakiñäni (Hech. 19:20). ¿Kunatsa Éfeso markankir cristianonakajj Diosan arunakap yatiyasipkakpachäna? Jupanakarojj Jehová Diosaw yanaptʼaskäna, jichha tiemponjja jupan yanaptʼapampiw predicaskaraktanjja. Ukampis nayrïr cristianonakjamarakiw jiwasajj wal chʼamachasiñasa. Cheqansa Jehová Diosan espíritu santopaw uka luräwimp phoqañatak yanaptʼistani. Jichhajj Apolos chachat parltʼasin qalltañäni.

“Qellqatanaksa wali sum uñtʼarakïna” (Hechos 18:24-28)

3, 4. ¿Kunsa Aquilampi Priscilampejj Apolos chachat amuyapjjäna, ukat kunjamsa jupar yanaptʼapjjäna?

3 Pablojj kimsïr kutin misionerjam Éfeso markar viajiskäna ukhajja, Apolos sutini mä judío chachaw uka markar purïna. Jupajja Egiptonkir Alejandría sat wali uñtʼat markatänwa, suma chuyman jaqënwa, wali suma arstʼirirakïnwa, “Qellqatanaksa wali sum uñtʼarakïna”. Ukatjja “espíritu santon yanaptʼapampejj taqe chuymapuniw” yatichäna, jan ajjsartʼasaw sinagogan parlarakïna (Hech. 18:24, 25).

4 Aquilampi Priscilampiw ukankasipkarakïna, jupanakajj Apolos chachan ‘Jesusjjat cheqapar yatichatap’ istʼasajj wal kusisipjjäna. Kunanaktï Apolos chachajj Jesusjjat siskäna ukajj walikïskänwa, ukampis “bautisasiñ toqet Juanajj yatiykäna ukhakamak” yatitapwa Aquilampi Priscilampejj jankʼak amuyapjjäna. Apolos chachajj suma arstʼiri, wali yatjjattʼata chachänwa, ukhamäkchïnsa carpanak luriri Aquilampi Priscilampejj jan ajjsartʼirïpjjatapwa uñachtʼayapjjäna, ukatwa “yaqha cheqar irpas [...] Diosan thakipat kunatï cheqäki ukhampun jupar qhanañchapjjäna” (Hech. 18:25, 26). Ukampis ¿kunsa Apolos chachajj lurpachäna? Jupajj humilde chuymampiw katoqaspachäna, cheqas taqe cristianonakaw jupjam chuymanïñasa.

5, 6. ¿Predicaskakiñatakejj kunjam chuymanïñas Apolos chachar yanaptʼäna, ukat kunsa jupat yateqassna?

5 Aquilampin Priscilampin ewjjtʼanakap katoqasisajja, Apolosajj Diosan suma serviripäjjänwa. Ukatjja Acaya markaruw sarjjäna, ukanjja creyentëjjapjjäna ukanakarojj “walpun yanaptʼäna”. Uka markanjja, Jesusajj janiw Mesiasäkiti sasaw judionakajj sapjjäna, ukampis Apolosajj jan ukhamätapwa qhan uñachtʼayäna. Uka toqet Lucasajj akham sänwa: “Wali chʼamampi ukhamaw jupajj judionakan pantjatäpjjatap phoqatpach uñachtʼayäna. Qellqatanakampiw Jesusajj Cristötap uñachtʼayarakïna” sasa (Hech. 18:27, 28). ¡Apolos chachajj Diosan markapan wali suma yanaptʼänwa! Ukhamasti uka razonatwa “Diosan arunakapajj” jiltaskarakïna. ¿Kunsa Apolos chachat yateqassna?

6 Humilde chuymanïñajja, cristianonakatakejj wali wakiskiriwa. Taqeniw suma chuymanïtanjja, jan ukajj mä kunsa sum lurtʼañ yattanjja. Yaqhepajj experiencianïtanwa, yaqhepasti yatjjattʼatarakïtanwa. Ukampis taqe ukanakat sipansa humilde chuymanïñaw jilankañapa. Janitï ukhamäkaspajja, kuntï sum lurtʼañ yatktan ukat jachʼa jachʼaw tukjjsna (1 Cor. 4:7; Sant. 4:6). Jiwasatï cheqpachapuni humilde chuymanïñäni ukhajja, mayninakajj jiwasat sipan jilankapkaspas ukham amuyañatakiw chʼamachasiñäni (Filip. 2:3). Mayninakajj cheqañchapjjestani ukhajja, janiw coleraskañäniti, jan ukasti yatichtʼayasiñäniwa. Kunapachatï Diosan markapajj espíritu santomp irpayasisajj mä kuns jan nayrjam lurjjani ukhajja, janiw jachʼa jachʼa tukusin jiwasan amuyusarjam lurasiñap maykañäniti. Antisas jiwasatï humilde chuymanïñäni ukhajja, Jehová Diosana ukat Yoqapan yanaptʼapampejj predicaskakiñäniwa (Luc. 1:51, 52).

7. ¿Kunjamsa Pablompi Apolosampejj humilde chuymanïpjjatap uñachtʼayapjjäna?

7 Jiwasatï humilde chuymanïñäni ukhajja, janiw mayninakat envidiaskañäniti. Nayrïr patak maranakan jakasipkäna uka cristianonakarojja, Supayajj tʼaqanoqtayañwa munäna. Suma yatichirïpkäna uka Apolos jilatampi apóstol Pablompitï khitis congregación taypin wali aytatajja uka toqet jiskhisipjjaspäna uñisisipjjarakispäna ukhajja, Supayajj wal kusisispäna. Cheqas ukajj pasaspänwa, kuna laykutejj Corinto markankir yaqhep cristianonakajja, “nayajj Pablon arkiripätwa” sapjjänwa, yaqhepasti “nayajj Apolosan arkiripätwa” sapjjarakïnwa. Ukhamajj ¿Pablompi Apolosampejj congregacionar tʼaqanoqtayapjjpachänti? ¡Janiwa! Pablojj humilde chuymampiw Apolos jilatar suma prediktʼirïtapat chʼamañchtʼäna, jukʼamp luräwinak churasaw jupar jachʼañcharakïna. Apolosasti Pablon instruccionanakapar istʼasajj phoqarakïnwa (1 Cor. 1:10-12; 3:6, 9; Tito 3:12, 13). Humilde chuymampi jupanakpura yanaptʼasirïpjjatapajja, ¡jiwasatakejj wali yateqaskayawa!

“Diosan Reinopat amuytʼayasa” (Hechos 18:23; 19:1-10)

8. ¿Kawknamas Pablojj Éfeso markar saräna? ¿Kunatsa ukham sarañ amtpachäna?

8 Pablojj Éfeso markar kuttʼañ arsutapatwa uka markar saräna (Hech. 18:20, 21). a ¿Kawknamas Pablojj Éfeso markar kuttʼpachäna? Pablojj Éfeso markar viajiñatakejja, Seleucia markaruw saraspäna, uka cheqatwa barcor makatasajj Éfeso markar viajispäna. Ukampis Siriankir Antioquía markat viajiñ qalltasajja, “qollu toqenak pasasaw” saräna. Hechos 18:23 ukat 19:1 textorjamajja, amuyatajj mä 1.600 kilometronakwa Pablojj saräna. ¿Kunatsa ukham viajiñ amtpachäna? Kuna laykutejj “taqe discipulonakaruw” chʼamañchtʼañ munäna (Hech. 18:23). Pablojj misionerjam kimsïr kuti viajkäna ukanjja, mayni viajenakanjamaw jan walinakan uñjasirakïna, ukampis viajiñatak chʼamachasitapat janiw chuym pisayaskänti. Jichhürunakanjja, superintendente de circuito jilatanakasa, esposanakapasa Pablot yateqasiñatakiw chʼamachasipjje. Ukham lurapjjatapat wal jupanakar yuspärtanjja.

9. ¿Kunatsa mä qhawqha discipulonakajj mayamp bautisasipjjañapäna, ukat ukajj kunsa uñachtʼayistu?

9 Éfeso markar purïna ukhajja, Pablojj Bautisir Juanan discipulonakaparuw jikjjatäna, “taqpachanejj mä 12 chachanakäpjjänwa”. Jupanakajj Juanampi bautisatäpjjänwa, ukampis uka tiempotakejj uka bautismojj janiw valoranëjjänti. Uka chachanakat yaqhepajj espíritu santot mä jukʼak yatipjjäna, yaqhepasti janiw kuns yatipkarakïnti, ukatwa Pablojj Jesusan sutipjjar bautisasiñajj kunja wakiskirisa uk qhanañchäna. Uka arunakjja Apolos chachjamaw jupanakajj humilde chuymamp katoqasipjjäna, jukʼamp yateqañwa munapjjarakïna. Ukjjarusti Jesusan sutipjjar bautisasisajj espíritu santo katoqapjjäna, milagronak lurañatakis chʼam katoqapjjarakïnwa. Ukajja kunjamsa Jehová Diosajj markapamp irpayasipki ukanakarojj bendisi ukwa uñachtʼayistu (Hech. 19:1-7).

10. ¿Kunatsa Pablojj sinagogat mä escuelar sarjjäna, ukat jupat yateqasisajj kunsa predickasajj lursna?

10 ¿Kunas mä jukʼa tiempot paspachäna? Pablojj kimsa phajjsinakaw taqe chuym sinagogan predicäna. ‘Diosan Reinopat amuytʼayasas’ wali sum parlkchïnjja, yaqhepanakajj janiw Pablor istʼañ munapkänti, jupa contraw saytʼapjjarakïna. Ukampis “Diosan Thakipat” jan wal parlirinakamp tiempo aptʼasiñat sipansa, yaqha cheqaruw Pablojj predikir sarjjäna. Jupajj mä escuelan jachʼa salapanwa sapürojj discursonak arstʼäna (Hech. 19:8, 9). Diosan Reinopat jukʼamp yatiñ munapkäna ukanakajja, uka escuelaruw jukʼamp istʼañatak sarapjjañapäna. Jichhürunakanjja, mä utanitï jan istʼañ munkistani, jan ukajj jiwasamp jiskhisiñ munani ukhajj Pablot yateqasisajj sarjjañasawa. Ukampis walja suma chuyman jaqenakaw utjaski, jupanakarojj Diosan Reinopat yatiyaskakiñasawa.

11, 12. 1) ¿Kunjamsa Pablojj wali trabajtʼirïtapsa cambionak lurañatak dispuestokïtapsa uñachtʼayäna? 2) ¿Kunjamsa Testigonakajj wali trabajtʼirïñatakisa cambionak lurañatakis chʼamachastanjja?

11 Inas Pablojj escuelan salapan 11:00 alwa horasat 4:00 jaypʼu horaskam sapüru Diosan arupat parlirïchïna (Hech. 19:9). Amuyatajja, uka horanakajj wali caloränwa, waljanirakiw samartʼañatakisa manqtʼasiñatakis trabajopat samartʼapjjerïna. Pablotï sapürojj uka pachpa horanakan pä mara Diosan arunakapat parlaspäna ukhajja, 3.000 jila horanakas Diosan arupat parlkaspäna ukhamäspänwa. b Ukham lurasitapatwa waljanejj Jehová Diosan arunakap istʼapjjäna. Pablojj wali trabajtʼirïnwa, cambionak lurañatakis dispuestokirakïnwa. Sañäni, Diosan arunakap jukʼamp jaqenakar yatiyañatakejj horariop cambiañatakejj dispuestokïnwa. Ukham luratapatjja, “Asia provincian jakir taqe judionakasa griegonakas Tatitun arunaka[pwa] istʼapjjäna” (Hech. 19:10). ¡Pablojj phoqatpachwa Diosan arunakap yatiyäna!

Kawkjantï jaqenakajj utjki uka cheqanakan predicañatakiw chʼamachastanjja.

12 Jichhürunakanjja, Testigonakajj wali trabajtʼirirakïtanwa, yaqhanakar yatiyañatakis cambionak lurañatakejj dispuestokïtanwa. Walja jaqenakar kunapachas jikjjatsna, kawkinsa jupanakar jikjjatsna ukatakiw wal chʼamachastanjja, mä arunjja callenakana, mercadonakana, kawkjantï walja jaqenakajj utjki uka lugaranakanwa prediktanjja. Teléfono toqesa carta toqes predicaraktanwa. Ukatjja kuna horarutï jaqenakajj utapankapki ukarjamaw utat ut predicaraktanjja.

Jehová Diosan arupajj jiltaskakïnwa, “wali chʼamaniw tukuskarakïna” (Hechos 19:11-22)

13, 14. 1) ¿Jehová Diosajj kun lurañapatakis Pablor chʼam churäna? 2) ¿Kunansa Esceva chachan yoqanakapajj pantjasipjjäna? ¿Kunjamsa jaqenakajj niya uka kikpa jichha tiempon pantjasipjjaraki?

13 Ukatjja kunjamsa Jehová Diosajj “musparkañ milagronak” lurañatak Pablor chʼam churäna uka toqetwa Hechos librojj parli. Pablon pañonakapsa isinakapsa usutanakan ukaruw jaqenakajj apasjjapjjäna, ukhamatwa jupanakajj waliptapjjäna, demonionakas jaqenakat mistupjjarakïna (Hech. 19:11, 12). c Walja jaqenakaw demonionakar alissusitapat musparapjjäna, ukampis ukham lurasitapat janiw taqenejj kusisitäpkänti.

14 Yaqhep “judionakajja demonionak alissusaw ukjan akjan sarnaqapjjäna”, Pablot sipansa jukʼamp milagronakwa lurañ munapjjäna. Uka judionakat yaqhepajja, Jesusana ukat Pablon sutinakapjjaruw demonionak alissuñ munapjjäna. Lucasan arunakaparjamajja, jilïr sacerdote Esceva chachan paqallqo yoqanakapas uka judionak taypinkapjjarakïnwa. Demoniojj jupanakarojj akham sänwa: “Nayajj Jesusar uñtʼtwa, khitis Pablojj uks yatiraktwa, jumanakajj ¿khitïpjjaraktasti?” sasa. Ukat mayakwa demonion mantat jaqejj jupanakar thoqkatäna, jupanakarojj sapa mayniruw atipjäna. Ukatwa uka jaqenakajj qʼala usuchjata jan isiniki escapjjapjjäna (Hech. 19:13-16). Ukhamajj taqeniw ak qhan amuyapjjäna: Jehová Diosajj Pabloruw jachʼa chʼam churäna, janiw uka falso religionankir chachanakar chʼam churkänti. Jichhürunakanjja, Diosar kusisiyañatakejj Jesusan sutip artʼasiñakis wakiskaspa, “cristianötwa” sañakis wakiskaspa ukhamwa walja millón jaqenakajj amuyapjje. Ukampis janiw ukhamäkiti, jan ukasti kunjamtï Jesusajj siskänjja, Awkipan munañap lurapki ukanakakiw jutïritak mä suma suytʼäwinïpjje (Mat. 7:21-23).

15. ¿Kunsa Éfeso markankir cristianonakat yateqassna?

15 Esceva chachan yoqanakapajj milagronak lurañatak jan chʼamanïpjjatapajj qhanstäna ukhajja, walja jaqenakaw cristianor tukupjjäna, jan wali luräwinakapsa apanukupjjarakïnwa. Éfeso markankir jaqenakat waljaniw magia lurañar creyipjjäna. Uka markanjja, magianak lurañajj walipuniw utjäna, ukatwa jaqenakajj demonion mantat yänaksa, magia toqet parlir libronaksa apnaqapjjerïna. Ukampis Diosar confiyapkäna uka jaqenakajja, magia toqet parlir libronakap apsunisajj jaqenak nayraqatanwa phichantapjjäna, uka libronakajj wali jila alanïnwa. d Lucasan arunakaparjamajja, ukhamatwa “Jehová Diosan arunakapajj jiltaskakïna”, wali chʼamanir tukuskarakïna (Hech. 19:17-20). Ukham lurasitapatwa Jehová Diosasa, servirinakapasa falso religionar atipjapjjäna, demonionakajj kuna jan walinaktï jaqenakar luraykäna ukanakarus atipjapjjarakïna. Cristianor tukupkäna ukanakajj jiwasatakejj wali yateqaskayäpjjewa. Jichhürunakanjja layqasiñanak luriri jan ukajj yaqha ukhamanak lurir jaqenak taypinwa jakaraktanjja. Jiwasantï demonionakamp chikachasit mä kuna jan walejj utjchi ukhajja, Éfeso markankirinakat yateqasisaw jankʼaki ukanak apanukuñasa. Ukanak apanukuñajj chʼamakïspawa, ukampis jiwasajj janipuniw uka ajjtaskañanakamp qʼañuchasiñ munktanti.

Mä jachʼa jan waltʼäwiw sartäna (Hechos 19:23-41)

“Tatanaka, jumanakajj sum yatipjjtajja, jiwasajj aka negociompiw nayrar sartasktanjja” (Hechos 19:25).

16, 17. 1) Kunjamsa Demetrio chachajj Éfeso markan jan waltʼäwi utjayäna uk qhanañchtʼam. 2) ¿Kunjamsa efesionakajj falso religionapan creencianakap toqet wal saytʼasipjjäna?

16 Uka qhepat kunjamsa Supayajj colerat walja jaqenakarojj chʼajjwayäna uka toqet parltʼañäni. Lucasajj akham sänwa: “Uka urunakanjja Diosan Thakipjjatwa mä jachʼa jan waltʼäwejj sartäna” sasa. Ukham pasatapajj jan walinak utjayirjamänwa (Hech. 19:23). e Qollqe metalampi trabajir Demetrio chachaw uka jan waltʼäwi utjayäna. Niyakejjay jupasa artesano masinakapas idolonak lurasin qollqe ganasipjjchïnjja, jupjam artesanonakaruw Pablo contra saytʼañatak amtayäna. ‘Pablon yatiyäwi arunakapajj qollqwa aptʼasiyistani, kuna laykutejj cristianonakajj janiw idolonakar adorapkiti’ sasaw sarakïna. Uka markankir jaqenakajj markapat wali jachʼa jachʼaw tukupjjäna, ukatwa uk yatisajj Pablor jan istʼapjjañapatak Demetriojj mayïna. Jumanakatï jupar istʼapjjäta ukhajja, Ártemis jachʼa diosan templopajj “janis kunäkaspa” ukhamwa uñjayapjjäta sasaw sarakïna (Hech. 19:24-27).

17 Demetrio chachan arunakapajj jaqenakan chuymaparuw purtʼäna. Ukatwa qollqe metalamp trabajir colerat jaqenakajj akham sasin arnaqasipjjäna: “¡Efesionakan Ártemis diosapajj wali chʼamaniwa!” sasa. Uka arunak istʼasajj markankir jaqenakajj kuns creyjjapjjakïnwa, wal chʼajjwañ qalltapjjarakïna. f Niyakejjay Pablojj jan ajjsartʼirïchïnjja, jupajj jaqenakan ukaruw teatro manqhar mantañ munäna, ukampis discipulonakajj janiw ukar mantayapkänti, ukhamat jan walir jan purtʼasiñapataki. Ukjjarojja Alejandro sat chachaw uka walja jaqenak nayraqatan saytʼasïna, arstʼañwa munarakïna. Niyakejjay jupajj judiöchïnjja, kunansa judionakasa cristianonakas jan igualäpkäna uk qhanañchtʼañwa munpachäna. Ukampis chʼajjwir jaqenakajj janiw jupar istʼañ munapkänti. Jaqenakajj judiötap amuyapjjäna ukhajja, janiw jupar parlayapkänti, jan ukasti mä arukiw taqenis arnaqasiñ qalltapjjäna, niya pä horaw akham sasin arnaqasipjjarakïna: “¡Efesionakan Ártemis diosapajj wali chʼamaniwa!” sasa. Jichhürunakanjja, ukhamarakiw yaqhep jaqenakajj religionapan creencianakap wal arjjatapjje, ukatwa jupanakajj jan istʼasirjamäpkiti (Hech. 19:28-34).

18, 19. 1) Jan coleratäjjapjjañapatakejja, ¿kunjamsa marka apnaqerejj Éfeso markankirinakar yanaptʼäna? 2) ¿Kunjamsa autoridadanakajj Diosan markapar arjjatawayapjje, ukat ukham arjjatatäñatakejj kunsa lurañasa?

18 Uka chʼajjwäwjja marka apnaqeriw amuktʼayjjäna, jupajj amuytʼir jaqënwa. Nayraqatajja, ‘cristianonakajj templorusa Ártemis diosamarus janiw kuna jan wals lurapkiti’ sasaw uka colerat jaqenakarojj säna. Ukjjarusti ‘Pablosa compañeronakapas janiw Ártemis diosan templop contrajj kuna jan walsa lurapkiti, kuntï jupanakajj lurapki ukatï jan gustapkstam ukhajja, autoridadanakaruw yatiyapjjañama’ sasaw sarakïna. Ukatjja Roma markan leyiparjamajj kuntï lurapkäna ukajj jan walïtapa, chʼajjwañatak tantachasipjjatapas jan walïtapwa marka apnaqerejj amtayarakïna. Taqe ukanak sasaw chʼajjwapkäna uka jaqenakarojj khitanukjjäna. Marka apnaqerin suma amuytʼaykir arunakap istʼasajja, jaqenakajj janiw coleratäjjapjjänti (Hech. 19:35-41).

19 Janiw uka mä kutikejj autoridadani mä jaqejj Jesusan arkirinakapar jarkʼaqkänti, jan ukasti qhepats jarkʼaqasipkakïnwa. Mä kutejja apóstol Juanajj mä visionwa uñjäna, ukanjja kunjamsa qhepa urunakan ‘oraqejj’ ‘jawirar’ umantañapäna ukwa uñjäna, mä arunjja kunjamsa wali amuytʼir jaqenakajj Jesusan arkirinakapar arjjatapjjañapäna ukwa uñjäna (Apoc. 12:15, 16). Ukajj ukhamapuniw pasawayi. Cheqapar uñjiri juezanakajja, ‘Jehová Diosan Testigonakapajj Jupar adorañatak tantachasiñatakisa suma yatiyäwinak predicañatakis derechonïpjjewa’ sasaw arjjatawayapjje. Cheqansa sum sarnaqatas laykuw juezanakajj derechonakas arjjatawayapjje. Amuyatajja, sum sarnaqatap laykuw Éfeso markankir yaqhep autoridadanakajj Pablor respetapjjäna, ukatwa jan walitsa arjjatapjjarakïna (Hech. 19:31). Ukhamajj khitinakampitï jikisktan ukanakarojj wali respetomp uñjapjjañäni, sum sarnaqañatak chʼamachasirakiñäni. Ukham luratasatwa jan walinakan uñjaskañäni ukhajj autoridadanakajj arjjatapjjestani.

20. 1) Nayra tiemponsa jichha tiemponsa kunjamsa Diosan arupajj chʼamanir tukuwayi uk yatisajj ¿kunjamsa jikjjatastanjja? 2) Diosan markapajj nayrar sartañapatakejj ¿kunjamsa yanaptʼsna?

20 Nayrïr patak maranakanjja ‘Diosan arunakapajj jiltaskakïnwa, wali chʼamaniw tukuskarakïna’, uk yatiñajj wali kusiskañawa. Jichha tiemponjja, Jehová Diosan yanaptʼapampejj ukhamarakiw nayrar sartasktanjja, uk yatiñajj wali kusiskañarakiwa. ¿Janit jiwasajj ukan yanaptʼkaraksna? Ukhamächi ukhajja, kuntï yatjjataniwayktan ukanakat yateqasiñatak chʼamachasiñäni. Ukatjja humilde chuymanïñataki, Jehová Diosan markapamp chik sarañataki, jan qarjtas trabajiskakiñataki, kunanak lurañarutï demonionakajj chʼamañchapki ukanakat jitheqtatäñatak chʼamachasiskakiñäni. Mayninakar respetomp uñjañatakisa sum sarnaqañatakis chʼamachasipjjarakiñäni.

a Éfeso markajj Asiankir capitalapänwa” sat recuadro uñjjattʼäta.

b Éfeso markankaskäna ukhajja, Pablojj 1 Corintios carta qellqarakïna.

c Uka pañonakampiw Pablojj pʼeqer chʼoqtʼasirïpachäna, ukhamat jumpʼejj nayranakapar jan mantañapataki. Griego arurjamajja, Pablojj cinturaparojj trabajo isi uchtʼasitänwa, ukhamajj jan predickäna ukhajj carpanakwa wal luräna, inas ukanak alwa toqer lurirïchïna (Hech. 20:34, 35).

d Lucasajja, uka magia toqet parlir libronakajj 50.000 qollqe metalanakar jaksutänwa sasaw qhanañchi. Denario qollqëchïna ukhajja, mä jaqejj 50.000 urunakanwa ukha qollqe jikjjataspäna, mä arunjja 137 maranakanwa paqallqo urpach trabajisajj ukha qollqe jikjjataspäna.

e Mä kutejja, Pablojj Corinto markankirinakarojj akham sasaw säna: “Janiw chʼamanakajampikejj aguantapkiriskayätti, inas jiwjjchiñäni sasaw sapjjarakiyäta” sasa. Uka arunakjja Éfeso markan jan walin uñjasisaw qellqpachäna sasaw yaqhepanakajj sapjje (2 Cor. 1:8). Ukampis ukham sasajja, inas mä sinti jan walit lupʼiskchïna. ‘Salvaje animalanakampiw Éfeso markan nuwasta’ sasinjja, inas mä teatron cheqpach salvaje animalanakamp nuwasitapat parlaskchïna, jan ukajj inas jaqenakajj jupa contra saytʼapkäna uka toqet parlaskchïna (1 Cor. 15:32). Ukanakajj paypachaw cheqäspa.

f Uka mayachtʼat artesanonakajj wali munañanïpjjänwa. Amuytʼañataki: patak maranak qhepatjja, niya uka pachparakwa mä grupo panaderonakajj Éfeso markan chʼajjwañanak utjayapjjäna.