Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

Georgette Douwma/Stone via Getty Images

¿AKA ORAQEJJ UTJASKAKPACHÄNITI?

Lamar qotanaka

Lamar qotanaka

LAMAR qotanakatwa jilaparte manqʼañanakajj apsusi, qollanak lurañatakis kunanakatï munaski ukanakas ukhamarakiw ukat apsusi. Lamar qotanakajj oraqpachan oxigenojj utjki ukat chikat jilwa utjayi. Ukatjja emisiones de carbono sasin uñtʼatäki uka jan wali gasanakjja, chʼamthapirakiwa. Janiw ukakïkiti, lamar qotanakajj oraqpachan jan sinti thayäñapataki, jan sinti juntʼüñapatakiw yanaptʼaraki.

Lamar qotanakajj jan waltʼayataw uñjasi

Oraqen wali juntʼöjjatap laykojja, lamar qotan utjki uka arrecifes de coral, crustáceos ukat yaqha ukhamanakajja, jan waltʼayataw uñjasipjje. Lamar qotan utjki uka animalanakatjja, sapa patakat 25 ukhaniw arrecifes de coral utjatap laykojj jakapjje. Ukampis taqe uka arrecifes de coral ukanakajja, akat mä 30 maranakarojj chhaqtjjaspawa sasaw cientificonakajj sapjje.

Lamar qotan plasticonak utjatap laykojja, sapa marajj lamar qotan jakir walja millón animalanakaw jiwapjje sasaw yatjjatatanakajj sapjje. Lamar qotankir jamachʼinakat niya taqpachaniw (90%) plasticonak manqʼantapjje sasaw sapjjaraki.

António Guterres chachajja, Naciones Unidas ukanwa secretario generaljam irnaqtʼi, jupajj 2022 maran akham sasaw säna: “Lamar qotanak janiw cuidkayätanti, ukatwa jichhajj jankʼak qʼomachañajj wakisi” sasa.

Aka oraqejj jakañ vida utjañapatak lurtʼatawa

Lamar qotanakasa ukan jakirinakasa, qomäñataki walikïskañatak lurtʼatäpjjewa. Ukampis ukhamäñapatakejja, jaqenakajj janiw lamar qotanak qʼañuchañasäkiti. Uka toqet parlir mä librorjamajja, fabricanakat lamar qot jarkʼaqañäni ukhajja, ‘jupa pachpaw jan walinakat wiñayatak qʼomachasispa’ (Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation). Ukanakat mä qhawqha uñjañäni:

  • Dióxido de carbono sasin uñtʼatäki uka jan wali gasaw aka oraq jukʼamp juntʼuptayi. Ukampis fitoplancton sasin uñtʼatäki uka jiskʼa laqʼonakaw uka jan wali dióxido de carbono chhaqtayi. Oraqpachankir taqe qoqanakasa, alinakasa, qhawqha dióxodo de carbontï chʼamthapki, niya ukharakwa fitoplancton ukanakajj chʼamthapipjje.

  • Lamar qotanakanjja, jan uñjkay jiskʼa laqʼonakaw jiwat chawllanak manqʼapjje, ukhamat lamar qotajj jan qʼañuchasiñapataki. Ukat lamar qotankir yaqha animalanakaw uka jiskʼa laqʼonak manqʼapjjaraki. Internetan qotanakat parlir Smithsonian Institution ukarjamajja, “lamar qotan ukham pasatapajj qʼomäñapatakiw yanaptʼi”.

  • Lamar qota manqhan jakir walja animalanakajja, qʼañu um umantasaw qʼoma umar tukuyapjje. Ukhamatwa crustáceos, corales ukat yaqha animalanakan jakasipkakiñapatak yanaptʼapjje.

¿Lamar qotanakajj qomäskakiñapatakejj kunanakas lurasiski?

Jiwasatï walja kuti apnaqaski uka botellanaka, bolsanak apnaqañäni ukhajja, lamar qotanakan qʼomäskakiñapatakiw yanaptʼañäni.

Basuranakatï lamar qotanakar jan purkaspa ukhajja, qʼomachañajj janiw wakiskaspati. Ukatwa yatjjatatanakajj plasticot lurat botellanaka, nailon bolsanak jan apnaqañasatak chʼamañchapjjestu. Antisas kunanakatï walja kuti apnaqaskaspa, jan jaqtaskaspa ukanak apnaqañasatakiw chʼamañchapjjestu.

Janiw ukakïkiti, mä organizacionajja lamar qotanakan utjki uka playanakat 8.300 tonelada basuranakwa niya jichhanakakejj apthapipjjäna. Ukjja 112 markanakan playanakapatwa mä maran apthapipjjäna. Cheqas ukajj taqe lamar qotan utjki uka basuranakat wali jukʼakiwa.

National Geographic sat revistajja, lamar qotanakat akham siwa: “Lamar qotajj wali qʼañöjjewa, inas jan qʼomachasjjchispati” sasa. Ukatjja, “jaqenakajj petróleo, gas, carbón ukanakampiw sint um qʼañuchapjje, ukatwa lamar qotankir animalanakatakejj um qʼomachañajj wali chʼama” sasaw saraki.

Lamar qotanakajj utjaskakiniwa. ¿Bibliajj uka toqet kamsisa?

“Oraqejj luratanakamampi phoqantatawa. Lamar qotajj ukankiwa, wali manqha, wali jachʼarakiwa, jan jaktʼkaña jiskʼa ukhamarak jachʼa animalanakamp wali phoqantatawa” (Salmo 104:24, 25).

Lamar qotanakajja, kunanakatï jupa pachpa qʼomachasiñatak wakiski ukampi lurtʼatawa. Taqe kun Lurir Diosaw taqe ukanak lurawayi. Amuytʼañataki, taqe kun Lurir Diosajj lamar qotan utjki taqe uka animalanak sum uñtʼi. ¿Ukhamajj lamar qotanak jan waltʼayaski ukanak askichañatakejj janit yatiñanïkarakispa? “Aka oraqejj sumar tukuyatäjjaniwa sasaw Diosajj arsuwayi” sat yatichäwi aka revistan uñjjattʼäta, ukajj página 15 ukankiwa.